Kształtowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem.

Transkrypt

1 Kształtowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem. Istota procesu czytania ze zrozumieniem. Umiejętność rozpoznawania znaków graficznych i ich przekładanie na język mówiony to ważne, ale nie wystarczające elementy czytania, bowiem w procesie czytania zasadniczą rolę odgrywa czynnik psychologiczny, czyli uchwycenie sensu i zrozumienie treści tekstu. Na proces czytania ze zrozumieniem składa się: spostrzeganie obrazów graficznych wiązanie obrazów graficznych z wyobrażeniami pozajęzykowymi, czyli zrozumienie znaczenia grupy przeczytanych słów, pamiętanie sensu przeczytanych wyrazów w czasie czytania następnej grupy słów, domyślanie się dalszego ciągu czytanego tekstu, tj. przewidywanie, kojarzenie znaczeń w pewne całości myślowe, kontrola weryfikacja przewidywań. Tak więc istotą czytania ze zrozumieniem jest kojarzenie obrazów graficznych i ich fonetycznych odpowiedników, tj, wyobrażeń językowych (przy głośnym czytaniu) lub samych obrazów graficznych (przy czytaniu cichym) z odpowiadającymi im znaczeniami. Zrozumienie tekstu zależy od kilku czynników, a przede wszystkim od wprawy w czytaniu, budowy zdań, stylu autora czytanego tekstu. Do zrozumienia tekstu uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani pod względem techniki czytania, językowym i rzeczowym. Przygotowanie techniczne polega na zdobyciu dostatecznej wprawy w czytaniu. Przygotowanie językowe dotyczy znajomości znaczeń słów, wyrażeń i zwrotów, tj posiadania znajomości słownictwa zawartego w tekście. Przygotowanie rzeczowe obejmuje opanowanie wiadomości niezbędnych do zrozumienia czytanego tekstu. Należy zdać sobie sprawę z tego, że kształtowanie umiejętności cichego czytania obejmuje czynności dydaktyczne mające na celu umożliwienie uczniom: opanowania techniki sprawnego rozpoznawania tekstu, rozumienia treści odpoznawanego tekstu. 1

2 Natomiast przy. kształtowaniu umiejętności głośnego czytania wymaga się od ucznia dodatkowo: szybszego kojarzenia rozpoznawanych i zrozumianych znaków z dźwiękami, ćwiczenia organów głosowych w wyraźnym ich odtwarzaniu, regulacji tego odtwarzania poprzez modulację i intonację głosu, stosowanie różnych pauz (gramatycznych, logicznych i psychologicznych) oraz odpowiedniego rytmu i oddechu we właściwym miejscu. Musimy pamiętać, że rozwijanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem jest ostatecznym celem nauki czytania. Rola cichego czytania ze zrozumieniem Umiejętność czytania jest jednym z zasadniczych warunków powodzenia ucznia w szkole i stanowi podstawę do pracy samokształceniowej prowadzonej przez całe życie Eve Malmquist określa ciche czytanie ze zrozumieniem bardzo symptomatyczną nazwą czytanie dla życia". Nauczyć dzieci czytać to otworzyć przed nimi drogę rozwoju umysłowego. Wypowiedzi powyższe akceptują wieloaspektową rolę cichego czytania w rozwoju, powodzeniu szkolnym i życiowym dziecka. Poprawne ciche czytanie wywołuje u dziecka natychmiastową reakcję intelektualną na treść czytanego tekstu, pobudza do twórczego wyrażania własnych sądów, myśli, doznań, uczuć itp. Podstawą powodzenia.szkolnego jest wczesne i sprawne opanowanie cichego czytania, bowiem ułatwia ono naukę już w klasach niższych i jednocześnie lepiej przygotowuje do systematycznej nauki w klasach wyższych. Trudności związane ze zrozumieniem tekstu nie sprzyjają rozbudzeniu i rozwojowi zainteresowania czytelniczego oraz wyrabianiu zamiłowania do obcowania z książką, lecz coraz bardziej je osłabiają. Opanowanie cichego czytania ze zrozumieniem jako podstawowej formy uczenia się umożliwia uniezależnienie się od innych osób. Dziecko, które od klasy l nie opanuje cichego czytania ze zrozumieniem, nie potrafi samodzielnie pracować, gdyż ma trudności ze zrozumieniem poleceń podanych na piśmie. Oczekuje ono dodatkowego instruktażu, wyjaśnienia. Ciche czytanie jest umiejętnością praktyczną, potrzebną w różnych okolicznościach życia, jest umiejętnością szczególnie potrzebną we współczesnym świecie. Ustawiczne kształcenie opiera się przede wszystkim na czytaniu ze zrozumieniem, a rozwój nauki 2

3 i techniki niesie coraz więcej instrukcji, opisów, informacji niezbędnych każdemu człowiekowi współczesnej rzeczywistości. Reasumując, należy stwierdzić, że opanowanie cichego czytania ze zrozumieniem wpływa korzystnie na rozwój umysłowy oraz warunkuje powodzenie szkolne i życiowe dziecka. Zdobyta w szkole umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem otwiera przed uczniem perspektywę samodzielnego i skutecznego uczenia się i pokonywania trudności w procesie przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy. Efektywne uczenie się (przy zmniejszonym wysiłku i skróconym czasie) daje dodatkową satysfakcję, np. z szybkiego opanowania materiału, sprzyja to rozwojowi dalszych zainteresowań i motywacji związanych z doskonaleniem techniki czytania. Uczeń, który ma trudności ze zrozumieniem czytanego tekstu, nie może liczyć na wewnętrzną nagrodę, wzmacniającą jego poczynania. Wpłynie to niewątpliwie na ukształtowanie się negatywnej postawy ucznia wobec zadań i wobec samego siebie. Należy więc oczekiwać, iż uczeń taki: będzie stronił od tekstu jako źródła wiedzy, nie będzie rozszerzał i utrwalał wiadomości szkolnych za pomocą dostępnych źródeł drukowanych, będzie wykazywał słabe zainteresowanie czytelnicze, a tym samym będzie zmuszony coraz bardziej uzależniać się od innych osób. Aby temu zapobiec, należy podjąć systematyczną pracę nad kształtowaniem tej umiejętności już od klasy pierwszej. Zachowując zasadę stopniowania trudności postaram się ująć klasami ćwiczenia kształtujące umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem. W ten sposób możliwe wskazanie dostosowanej do możliwości dziecka drogi rozwojowej w cichym czytaniu. Klasa l 1. Odpoznawanie liter. Nauczyciel wskazuje (na tablicy lub kartce) drukowana literę, a uczniowie odszukują takie same litery w wyrazach z rozsypanek wyrazowych, z elementarza, czasopism, książek. 2. Odpoznawanie sylab w wyrazach. Nauczyciel pokazuje sylabę, a uczniowie odszukują wyrazy zawierające taką samą sylabę 3

4 3. Odpoznawanie wyrazów. Odszukanie wskazanego przez nauczyciela wyrazu w zdaniu, potem w dłuższym tekście Uzupełnienie luk wyrazowych w zdaniach z rozsypanki wyrazowej. Kończenie zdań wyrazami z rozsypanki. 4. Odszukiwanie zdań w tekście. Nauczyciel poleca odszukać w tekście elementarza lub na tablicy zdania o Dorotce, domkach itp. 5. Odszukiwanie w tekście imion dzieci, nazw zwierząt, zabawek, sprzętów itp. 6. Odszukiwanie i dostosowanie wyrazów do obrazków Dzieci otrzymują trzy obrazki, np. Adam, domek, lalki oraz wyrazów, np. korale. Adam. sroka, lis. domek, lalki. Zadaniem dzieci jest umieścić właściwy wyraz pod obrazkiem. 7. Układanie wyrazów z kilku podanych liter alfabetu ruchomego z podaniem pierwszej lub ostatniej litery (np. ułożyć wyraz z liter: k, t, o, k, e, ostatnia litera k. ułożyć wyraz z liter: k, i, l, e, s, pierwsza litera l) 8. Wykonać polecenia napisane na tablicy (foliogramie). Polecenia można różnicować, a ich poprawna realizacja świadczy o zrozumieniu treści polecenia, które każdy uczeń musiał przeczytać po cichu. 9. Układanie łatwych zdań (potem trudnych) z rozsypanych wyrazów. Dzieci otrzymują w kopercie jeden obrazek i rozsypankę wyrazową tworzącą odpowiednie zdanie. T 10. Układanie wyrazów (również krótkich zdań z rozsypanek sylabowych. W kopercie, uczniowie dostają obrazki przedstawiające np. raki, lalki, samolot oraz sylaby: la, ki, ki, lal, mo, sa, lot. Układają wyrazy i umieszczają pod odpowiednim obrazkiem. 11. Dobieranie kartek zawierających pytania i odpowiedzi. (Dobrze jest to ćwiczenie poprzedzić oglądaniem i omówieniem odpowiedniego obrazka lub swobodnym wypowiadaniem się na ten sam temat, czasem wycieczka, obok innych celów, może być również wykorzystana do tego ćwiczenia). : Uczeń otrzymuje kilka zdań na paskach papieru, z których jedne są pytaniami, a inne odpowiedziami na te pytania. Dla utrudnienia można włączyć 1 2 zdania, które nie mają nic wspólnego z treścią pytań i odpowiedzi 12. Wybieranie właściwej odpowiedzi na pytania spośród kilku odpowiedzi. 13. Wybieranie jednego zdania spośród kilku jako podpisu do obrazka 14. Wybieranie zdań (np. dwóch z czterech), do których brakuje ilustracji. 4

5 15. Szeregowanie kartek z wyrazami wg porządku podanego przez nauczyciela, np. kartki z wyrazami oznaczającymi rzeczowniki, kartki z wyrazami oznaczającymi czasowniki i in. Ćwiczenie to można doskonale połączyć z obserwacjami przyrodniczymi, wycieczkami. 16. Pisemne udzielanie odpowiedzi na pytanie uwidocznione na tablicy. 17. Odczytywanie fragmentów tekstu czytanki lub lektury jako uzasadnienie odpowiedzi ustnych. 18. Ciche czytanie jako przygotowanie do ćwiczeń w mówieniu (rozmowy, swobodne wypowiedzi). 19. Ciche czytanie celem wybrania określonego fragmentu zdania. Ćwiczenie te może również służyć wybraniu zdań dotyczących obrazka, postaci. 20. Porządkowanie zdań jako ćwiczenie wdrażające do pisania opowiadania. Dzieci otrzymują w kopercie obrazek i 2 3 zdania. Zadanie polega na ustaleniu kolejności zdań tworzących pewną logiczną całość. Celem tego ćwiczenia jest ukazanie przyczynowo-skutkowego układu zdań w opowiadaniu. Klasa II W klasie II mogą być wykorzystane niektóre ćwiczenia z klasy l o odpowiednio zwiększonym stopniu trudności. Ponadto proponuje się stosować takie ćwiczenia: 1. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie nauczyciela w tekście czytanki, lektury. 2. Wyszukiwanie w tekście zdań i urywków związanych z ilustracją zamieszczoną w czytance. 3. Odszukiwanie w tekście urywków odnoszących się do osób, miejsca i czasu akcji. 4. Wyszukiwanie fragmentów, które można zilustrować (ile ich jest, w jakiej kolejności). 5. Wyszukiwanie zdań i urywków, które mogą być podpisem ilustracji. 6. Odczytywanie podpisów pod obrazkami (przezroczami), a następnie porządkowanie w kolejności chronologicznej. 7. Wyszukiwanie urywków odtwarzających wydarzenia zgodnie z kolejnością ich przebiegu. 8. Ilustrowanie treści czytanki wytworami plastycznymi po cichym czytaniu (jako przygotowanie do planu). 5

6 Klasa III W klasie III należy stosować ćwiczenia, które przyczyniają się do pełnego opanowania techniki czytania i czytania ze zrozumieniem. Oto niektóre z nich: 1. Zdawanie sprawy z treści czytanki po jednorazowym cichym przeczytaniu (zdanie sprawy z treści przeczytanego tekstu świadczy o stopniu zrozumienia treści). 2. Wyodrębnienie w tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazów. To ćwiczenie można wykorzystać do omówienia kolejności zdarzeń. 3. Wyszukiwanie fragmentów odnoszących się do postaci głównych i drugorzędnych. 4. Odszukiwanie fragmentów odnoszących się do charakterystycznych cech bohaterów utworu. 5. Wskazywanie fragmentu wydarzenia decydującego o zmianie w postępowaniu bohatera. 6. Wybieranie najpiękniejszych lub najważniejszych urywków utworu. 7. Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie i zachowaniu, postępowaniu oraz o wskazanych cechach charakteru. 8. Wyszukiwanie w utworach literackich urywków mających formę opowiadania, opisu i dialogu. Zebrany zestaw ćwiczeń zmierza do kształtowania umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem. Ponadto sprzyja aktywizacji uczniów, pobudza do sprawnego spostrzegania, logicznego myślenia i zapamiętywania (szczególnie w zakresie pamięci wzrokowej). Wnioski 1. Jednym z podstawowych czynników warunkujących dalszą karierę ucznia jest umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem. 2. Kształcenie umiejętności cichego.czytania ze zrozumieniem otwiera przed uczniem perspektywę systematycznego i skutecznego uczenia się, pokonywania trudności w procesie uczenia się, opanowania i pogłębiania wiedzy. 3. Częste stosowanie cichego czytania ze zrozumieniem pomaga nie tylko w usamodzielnieniu się i przygotowaniu' do samokształcenia, ale także poprawia technikę czytania. 4. Tylko ciągła i systematyczna praca nad kształtowaniem umiejętności cichego czytania przyniesie oczekiwane efekty. 6

7 Literatura 1. Baczyńska H., Stosowanie obrazka jako środka poglądowego w nauce czytania. Życie Szkoły" 1957, nr Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie. Warszawa PZWS. 3. Kien H.. Ciche czytanie w szkole. Warszawa 1957, Wspólna Sprawa". 4. Malmquist E., Nauka czytania w szkole podstawowej. Warszawa 1982, WSi P. 5. Malendowicz J., O trudnej sztuce czytania i pisania. Warszawa N K. 6. Program nauczania początkowego. Klasy l III. Warszawa 1983, WSiP. 7. Praca nauczyciela w kl. l IV. Warszawa 1969, PZWS. 8. Pytlowa""'J., Czytanie w szkole. Warszawa 1958, PZWS. 9. Zborowski J., Początkowa nauka czytania. Warszawa , PZWS. Opracowała Teodora Opałka 7