Jadwiga Kucharska. Zdasz Maturę. Geografia Polski. Łódź

Transkrypt

1 Jadwiga Kucharska Zdasz Maturę z g e o g r a f i i Geografia Polski Łódź

2 Korekta merytoryczna Marek Walisch Korekta językowa Jolanta Pol Renata Cynamon Projekt okładki Jacek Wilk Skład Paweł Szewczyk Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 2003 Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie, powielanie (łącznie z kserokopiowaniem), przenoszenie na inne nośniki bez pisemnej zgody wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich, łącznie z konsekwencjami przewidzianymi w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. nr 24 z r., poz. 83). ISBN PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch Łódź, ul. Henryka Sienkiewicza 61 tel./fax (0-42) , , tel (06) infolinia: (codziennie 8-22, także sms), gg , kot@piatek13.com.pl Łódź rok: ostatnia Wydanie I rzut: liczba Druk i oprawa: PIĄTEK TRZYNASTEGO Drukarnia Łódź, ul. Paradna 3 tel (06) Printed in Poland 2

3 Spis treści Wstęp... 9 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Cechy położenia Konsekwencje położenia Zmiany terytorium państwa Obszar i granice ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE POLSKI I. Przeszłość geologiczna Polska na tle głównych jednostek tektonicznych Europy Jednostki tektoniczne Polski Historia geologiczna Polski Przebieg zlodowaceń czwartorzędowych Osady i formy polodowcowe II. Rzeźba Polski Główne cechy ukształtowania powierzchni Krajobrazy naturalne III. Klimat Polski Czynniki kształtujące klimat Wybrane elementy klimatu Główne cechy klimatu Regiony klimatyczne

4 4 Maria Jadwiga Kucharska Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski IV. Powierzchniowe i podziemne wody Polski System rzeczny Jeziora i bagna Kanały i sztuczne zbiorniki wodne Wody podziemne Zasoby wodne Morze Bałtyckie...64 V. Gleby Polski Typy genetyczne gleb i ich rozmieszczenie Przydatność rolnicza gleb Problem erozji gleb...72 VI. Szata roślinna i świat zwierzęcy Polski Szata roślinna Zbiorowiska roślinne Największe kompleksy leśne Gospodarcze i ekologiczne znaczenie lasu Świat zwierzęcy...81 PRZEGLĄD KRAIN GEOGRAFICZNYCH Podział regionalny Polski Pobrzeża Południowobałtyckie i Wschodniobałtyckie Pojezierza Polskie Niziny Środkowopolskie Wyżyny Polskie Kotliny Podkarpackie Karpaty Sudety i Przedgórze Sudeckie DEGRADACJA I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Zanieczyszczenie i ochrona powietrza atmosferycznego Stan czystości wód Przekształcenia gleb Odpady stałe Obszary ekologicznego zagrożenia Parki narodowe i rezerwaty przyrody Ochrona krajobrazu Inne formy ochrony przyrody...136

5 PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY I ORGANIZACJA PAŃSTWA Administracyjny podział kraju Struktura władzy Preferencje wyborcze LUDNOŚĆ POLSKI Zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej Rozmieszczenie ludności Ruch naturalny ludności Migracje zewnętrzne i wewnętrzne Struktura płci i wieku ludności Struktura narodowościowa i etniczna Struktura wyznaniowa ludności Wykształcenie i struktura zatrudnienia Problem bezrobocia Warunki bytu ludności Polacy poza granicami kraju SYSTEM OSADNICZY I WSPÓŁCZESNE PROCESY URBANIZACYJNE Struktura osadnicza Polski Rozwój sieci miast w Polsce Fizjonomia polskich miast Struktura funkcjonalna miast w Polsce Największe zespoły miejskie Polski Osadnictwo wiejskie Współczesne procesy urbanizacyjne UPRZEMYSŁOWIENIE POLSKI Rozwój przemysłu na ziemiach polskich Rola przemysłu w gospodarce Polski Surowce przemysłowe i ich eksploatacja Surowce energetyczne Surowce metaliczne Surowce chemiczne Surowce skalne Przemysł energetyczny i jego problemy Hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych

6 6 Maria Jadwiga Kucharska Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski 10. Przemysł elektromaszynowy Przemysł chemiczny Przemysł mineralny Przemysł włókienniczy i odzieżowy Przemysł drzewny i papierniczy Przemysł spożywczy Okręgi przemysłowe Polski Kierunki transformacji polskiego przemysłu Restrukturyzacja polskiego przemysłu Specjalne strefy ekonomiczne ROLNICTWO, LEŚNICTWO I RYBOŁÓWSTWO Rola rolnictwa w gospodarce kraju Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa Rolnicze użytkowanie ziemi Przestrzenne zróżnicowanie upraw zbóż Struktura upraw wybranych roślin okopowych i przemysłowych Warzywnictwo i sadownictwo Rozmieszczenie chowu zwierząt gospodarskich Poziom rozwoju gospodarki rolnej Produkcja globalna rolnictwa Produkcja towarowa rolnictwa Regiony rolnicze Polski Przyszłość polskiego rolnictwa Rybołówstwo morskie i słodkowodne Lesistość i stan lasów w Polsce Gospodarka leśna TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ Transport kolejowy Sieć dróg i transport samochodowy Żegluga śródlądowa Żegluga morska Transport lotniczy Transport specjalny Łączność...274

7 TURYSTYKA I WYPOCZYNEK Atrakcyjność turystyczna Polski Turystyka krajowa i zagraniczna Regiony turystyczne Polski Główne ośrodki turystyczne Polski WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA POLSKI Handel zagraniczny Główni partnerzy handlowi Polski Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski Udział Polski w organizacjach międzynarodowych Współpraca Polski z Unią Europejską Współpraca Polski w ramach euroregionów Mapy i rysunki Bibliografia

8 8 Maria Jadwiga Kucharska Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski

9 Wstęp Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski to repetytorium kierowane do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Pomoże ono powtórzyć materiał niezbędny do bieżących sprawdzianów, głównie jednak do egzaminu maturalnego. Praca jest zbiorem wiadomości dotyczących środowiska przyrodniczego, ludności i gospodarki Polski. Obejmuje treści zawarte we wszystkich podręcznikach z geografii zatwierdzonych do użytku szkolnego, stąd niekiedy znacznie wykracza poza materiał Twojego podręcznika. Rozszerzenie zakresu treści repetytorium jest także wynikiem reformy edukacji. Zgodnie z jej założeniami każdy nauczyciel ma możliwość wyboru tak programu nauczania, jak i podręcznika szkolnego. Warunek jest jeden program i podręcznik muszą być zgodne z Podstawą programową, albowiem to ona wyznacza zakres wszystkich sprawdzianów zewnętrznych, w tym egzaminu maturalnego. Tymczasem hasła zawarte w Podstawie programowej są bardzo ogólne, co sprawia, że mogą być one różnie rozumiane. Przykładem niech będzie hasło: struktura ludności (m.in. płci, wieku, zatrudnienia itp.) oraz jej ewolucja i fazy rozwoju demograficznego. Musisz znać zatem strukturę płci, wieku, zatrudnienia, ale nie tylko. Podstawa programowa nie podaje, jakie inne struktury ludności oraz ile musisz ich znać. Podobnie w przypadku drugiej części hasła:... oraz jej ewolucja... nie określono od kiedy czy od zakończenia II wojny światowej, czy od okresu transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski. Dlatego w publikacji uwzględniono wszystkie możliwości, mogące wystąpić na egzaminie maturalnym. W ten sposób unikniesz przykrych niespodzianek, że zadania w teście maturalnym dotyczą zagadnień, których nie było w znanym Ci podręczniku. 9

10 Układ książki dostosowano do szybkiego powtarzania materiału. W każdym rozdziale, po kilku zdaniach wstępnych, treści dotyczące danego tematu zostały podane w punktach. Taki sposób prezentacji ułatwi Ci przypomnienie poznanych wcześniej informacji, pozwoli na ich utrwalenie bądź uzupełnienie. Występujące w publikacji pogrubienia wskazują: pojęcia, które musisz rozumieć i umieć się nimi posługiwać, kryteria klasyfikacji pojęć i wiadomości, prawidłowości rozmieszczenia zjawisk geograficznych, najważniejsze wiadomości, których zrozumienie warunkuje umiejętność rozwiązywania zadań testowych, liczby, które należy zapamiętać, gdyż stanowią one podstawę wszelkich porównań, ocen i wnioskowania. Pod większością rozdziałów zamieszczono wykaz umiejętności, które możesz kształtować, czytając tekst i analizując rysunki. Musisz je zastosować podczas rozwiązywania testowych zadań maturalnych. Dlatego nie kończ powtarzania materiału na przeczytaniu tekstu i stwierdzeniu to już umiem. Wykonując polecenia zamieszczone pod rozdziałem, sprawdzisz, czy rzeczywiście umiesz wszystko, a przede wszystkim czy rozumiesz tekst. Zwrócisz w ten sposób uwagę na te treści, które wymagają przemyśleń i dogłębnej analizy. Egzamin maturalny nie weryfikuje wyłącznie Twoich wiadomości z geografii, ale przede wszystkim sprawdza, czy rozumiesz posiadaną wiedzę i czy potrafisz ją zastosować w: wyjaśnieniu procesów, szukaniu współzależności przyczynowo-skutkowych, klasyfikowaniu i ocenianiu faktów, przewidywaniu skutków, rozwiązywaniu problemów. Jeśli przełamiesz w sobie stereotyp, że do matury wystarczy szeroka wiedza i zmienisz go na przekonanie, że wiedza to dopiero podstawa do kształtowania umiejętności, to rozwiązanie zadań maturalnych nie sprawi Ci kłopotu. Życzę tego wszystkim czytelnikom książki. Autorka 10

11 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Położenie, obszar i granice Polski 1. Cechy położenia Położenie kraju można opisywać w różnorodny sposób w zależności od celu, w jakim dokonujemy tego opisu. Najczęściej wyróżnia się trzy sposoby określania położenia państwa, a mianowicie: fizycznogeograficzne, czyli położenie w stosunku do naturalnych składników przestrzeni geograficznej, matematyczne określane współrzędnymi geograficznymi, oraz geopolityczne, tj. położenie w stosunku do państw sąsiadujących. Położenie fizycznogeograficzne Polska leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych półkuli północnej, w centralnej części Europy zaliczanej do strefy czasu środkowoeuropejskiego liczonego według 15 E. Umiarkowane szerokości geograficzne warunkują położenie Polski w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, z dominacją obszarów lasów liściastych i mieszanych oraz w strefie gleb brunatnych i płowych. Z innych cech położenia fizycznogeograficznego należy wymienić położenie Polski: w pasie Niżu Europejskiego między Bałtykiem a łukiem Karpat i Sudetów, w zlewisku Morza Bałtyckiego (w ponad 99%) oraz w dorzeczach Wisły i Odry (w 87,9%), 11

12 na pograniczu starych płytowych struktur geologicznych Europy Wschodniej i młodszych struktur fałdowych zachodniej i południowej części kontynentu. Położenie matematyczne Wyznaczają je następujące współrzędne krańcowo położonych punktów Polski: na północy przylądek Rozewie N na południu szczyt Opołonek w Bieszczadach N na zachodzie kolano Odry na południowy zachód od Cedyni E na wschodzie kolano Bugu na południowy wschód od Horodła E Rys. 1. Położenie matematyczne Polski 12

13 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Rozciągłość południkowa Polski wynosi 5 50 szerokości geograficznej, a równoleżnikowa długości geograficznej, co w przeliczeniu na rozciągłość liniową wynosi: z północy na południe 649 km (wzdłuż południka 19 E) z zachodu na wschód 689 km (wzdłuż równoleżnika 52 N). Przyjmuje się, że w Polsce leży geometryczny środek Europy wyznaczony przez przecięcie linii łączących krańcowe punkty kontynentu. Punkt ten położony jest w woj. podlaskim w miejscowości Suchowola między Białymstokiem i Augustowem. Położenie geopolityczne Polska leży na obszarze ścierania się różnorodnych kultur i wpływów politycznych pochodzących z różnych części Europy. Wynika to z jej położenia w największym przewężeniu Niżu Europejskiego. Równocześnie przez Polskę przechodzi najkrótsza linia łącząca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. To największe zwężenie Europy w głównej osi kontynentu, którego dużą część zajmuje Polska, sprawia, że mówimy o pomostowym położeniu naszego kraju między znacznie rozczłonkowaną zachodnią a zwartą wschodnią częścią lądu. Mimo że przynależność Polan do plemion Słowiańskich wiązało Polskę z Europą Wschodnią, to przyjęcie chrztu w 966 r. w obrządku łacińskim spowodowało ścisłe powiązanie z kręgiem kultury zachodniej. Wyrazem przynależności Polski do zachodniego kręgu kulturowego jest m.in. przyjęcie alfabetu łacińskiego w odróżnieniu od cyrylicy obowiązującej we wschodniej części kontynentu. Położenie Polski w strefie ścierania się różnych wpływów kulturowych stało się przyczyną tolerancji religijnej i kulturowej. Na uwagę zasługuje również położenie Polski na wschodnich krańcach Unii Europejskiej, co pozwala głosić niektórym politykom tezę o Europie dwóch prędkości. To niebezpieczne dla rozwoju naszego kraju założenie, nie ma jednak uzasadnienia wobec walorów pomostowego położenia Polski. Geopolityczne położenie wielokrotnie przynosiło Polsce negatywne skutki. Świadczą o tym liczne przemarsze obcych armii oraz przechodzące przez terytorium kraju linie frontów walk między europejskimi mocarstwami. 13

14 Umiejętności: określanie położenia matematycznego i fizycznogeograficznego m.in. poszczególnych krain geograficznych, miast, szczytów górskich, jezior, rzek, miejsc występowania surowców. 2. Konsekwencje położenia Położenie Polski w określonych szerokościach geograficznych oraz w środkowej części Europy powoduje szereg następstw, które najogólniej można podzielić na konsekwencje przyrodnicze i konsekwencje pozaprzyrodnicze. Konsekwencje przyrodnicze 40 min. wcześniej wschodzi i zachodzi Słońce na wschodnich krańcach Polski, z czego wynika różnica miejscowego czasu słonecznego między wschodnimi i zachodnimi krańcami kraju. W ciągu całego roku wysokość Słońca nad horyzontem w Polsce północnej w stosunku do Polski południowej jest mniejsza o Latem na północy dzień jest dłuższy niż na południu o 1 godz. 08 min, zimą na północy Polski dzień jest krótszy o 1 godz. 04 min. Występuje wzrost kontynentalizmu klimatu w miarę przesuwania się z zachodu na wschód. Klimat zachodniej i środkowej części kraju określa się jako umiarkowany ciepły przejściowy, natomiast wschodnich krańców Polski jako umiarkowany ciepły kontynentalny. Przejściowość klimatu wynika z położenia w pasie Niżu Europejskiego pozbawionego wszelkich barier orograficznych o przebiegu południkowym, co warunkuje swobodny przepływ mas powietrza na linii wschód zachód. Występują granice zasięgów roślin charakterystycznych dla zachodniej, wschodniej lub północnej Europy [patrz rozdz. Szata roślinna]. Konsekwencje pozaprzyrodnicze Wynikają z pomostowego położenia Polski w Europie, co sprzyja krzyżowaniu się na terenie kraju szlaków komunikacyjnych. Większość z nich przebiega przez obszar nizin, łącząc zachód ze wschodem Europy, co wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej nabiera szczególnego 14

15 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI znaczenia. Z północy kontynentu, od wybrzeży Bałtyku, biegną szlaki w kierunku basenu Morza Śródziemnego przez Bramę Morawską, Kotlinę Kłodzką, Cieszyn i Przełęcz Dukielską. Tranzytowe położenie Polski ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju. Niestety może być również przyczyną zagrożeń w okresach wojen, czego Polska wielokrotnie doświadczyła. Umiejętności: obliczanie różnicy miejscowego czasu słonecznego między punktami położonymi w różnych częściach Polski; obliczanie wysokości Słońca nad horyzontem, w momentach równonocny i przesileń, dla różnych punktów położonych na obszarze Polski; wyjaśnienie zróżnicowania długości dnia w północnej i południowej części Polski; poparcie przykładami wzrostu kontynentalizmu klimatu Polski z zachodu na wschód; poparcie przykładami pozaprzyrodniczych konsekwencji położenia Polski. 3. Zmiany terytorium państwa Polska jest jednym z niewielu krajów świata, które zmieniały zasięg swojego terytorium wiele razy. W momencie powstania państwa, tj. w X w. Polska zajmowała obszar ok. 250 tys. km² i posiadała kształt zbliżony do obecnego. Największe zmiany terytorialne miały miejsce na przełomie XVI i XVII w., kiedy wraz z Wielkim Księstwem Litewskim powierzchnia kraju wynosiła ok. 1 mln km². Polska stała się wtedy największym państwem w Europie. Od XVII w. następują kolejne straty terytorialne aż do całkowitego zniknięcia państwa w końcu XVIII w. w wyniku rozbiorów. Uzyskanie niepodległości po I wojnie światowej spowodowało przywrócenie części dawnych ziem. Powierzchnia Polski liczyła wtedy 388,6 tys. km². Po zakończeniu II wojny światowej granice państwa uległy znacznemu przesunięciu na zachód. Polska, w stosunku do przebiegu granic z 1938 r., utraciła tereny wschodnie, zyskując obszary na zachodzie i północy (patrz rys. 2). Zmniejszyła się również powierzchnia kraju. Obecny kształt Polski jest bardzo podobny do obszaru z czasów początków naszej państwowości. 15

16 Analizując przebieg granic Polski w różnych okresach historycznych, należy zwrócić uwagę na dużą stabilność granicy południowej biegnącej wzdłuż pasm górskich, bardzo duże i częste zmiany granicy wschodniej oraz ustawiczną walkę o dostęp do Bałtyku. W ciągu tysiąca lat historii wielokrotnie zmieniali się sąsiedzi Polski. W przeszłości bezpośrednio graniczyliśmy z Turcją, Szwecją i Rumunią km Granica państwa polskiego za Mieszka I ok. 990 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów u szczytu potęgi (1637 r.) Rzeczpospolita Polska w 1931 r. Rzeczpospolita Polska w 1997 r. Rys. 2. Zmiany terytorialne Polski 16

17 4. Obszar i granice POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Terytorium kraju to powierzchnia lądowa i wodna oraz znajdująca się nad nią przestrzeń powietrzna i teoretyczna powierzchnia pod obszarem lądowym i wodnym. Całkowita powierzchnia terytorium Polski wynosi km². Składa się na nią: obszar lądowy km²; morskie wody wewnętrzne km², tj. wody Zalewu Szczecińskiego, Zalewu Wiślanego i części Zatoki Gdańskiej; morskie wody terytorialne km². Morskie wody terytorialne to pas szerokości 12 mil morskich (1 mila morska = m). Morze terytorialne stanowi integralną część państwa, stąd punkt położony o 12 mil na północ od Przylądka Rozewie N może być uznawany za najdalej na północ wysunięty kraniec Polski. granica strefy wyłączności ekonomicznej miasta portowe na polskim wybrzeżu granica wód terytorialnych wody wewnętrzne km Rys. 3. Morska granica Polski 17

18 Powierzchnia administracyjna kraju wynosi km². Stanowi ją suma powierzchni wszystkich województw, tj. terytorium lądowe oraz część wód wewnętrznych. W Europie większą powierzchnię ma tylko 8 państw. Poza granicą wód terytorialnych na Bałtyku rozciąga się polska strefa wyłączności ekonomicznej o powierzchni 22,6 tys. km². Graniczy ona z wyłącznymi strefami państw: Szwecji i Danii na północy, Niemiec na zachodzie i Rosji na wschodzie. Obecny obszar Polski ma kształt zbliżony do koła, którego środek Fot. 1. Geometryczny środek Polski znajduje się ok. 30 km na północ od Łodzi w miejscowości Piątek (patrz fot. 1). Kształt Polski decyduje o zwartości terytorialnej kraju, co ułatwia administrowanie państwem łatwiejszy dostęp z centrum do najbardziej oddalonych części kraju, korzystne warunki dla komunikacji, ułatwiona obrona w przypadku wojny. O zwartości terytorialnej świadczy współczynnik rozwinięcia granic, tj. stosunek rzeczywistej długości granicy do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej obszarowi państwa. Dla Polski wynosi on 1,8, a np. w Norwegii 16,5. Na 1 km granicy przypada 88 km² powierzchni kraju, natomiast na km² obszaru Polski 11,1 km granic. Po II wojnie światowej granice Polski zostały ustalone w 1945 r. na konferencjach w Jałcie i w Poczdamie przez cztery zwycięskie mocarstwa. Łączna długość granic wynosi km, w tym: granica lądowa km (85,3%), morska 528 km (14,7%). 18

19 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Na granicę lądową składają się granice z: Niemcami 467 km Czechami 790 km Słowacją 539 km Ukrainą 529 km Białorusią 416 km Litwą 103 km Rosją 210 km Granica zachodnia Przebiega korytem Nysy Łużyckiej od miasta Żytawa do ujścia rzeki. Dalej biegnie korytem Odry. W dolnym biegu rzeki przechodzi wzdłuż zachodniego ramienia Odry. Na północ od Gryfina odsuwa się na zachód od rzeki, przecina Zalew Szczeciński i wyspę Uznam na zachód od Świnoujścia. Do Bałtyku dochodzi kilka kilometrów na zachód od ujścia Świny. Granicę zachodnią wytyczono w 1945 roku. Została ona uznana dopiero w roku 1950 przez byłą Niemiecką Republikę Demokratyczną. Republika Federalna Niemiec uznała granicę na Odrze i Nysie dopiero dwadzieścia lat później. W 1991 roku zjednoczone Niemcy specjalnym traktatem uznały granicę z Polską. Granica południowa Obecna granica z Czechami od miasta Żytawa generalnie biegnie na wschód, bardzo często zmieniając kierunki. Przecina Góry Izerskie, biegnie grzbietem Karkonoszy, przecina Góry Stołowe, przechodzi między Górami Bystrzyckimi (Polska) i Orlickimi (Czechy), dalej przez Masyw Śnieżnika, w kierunku południowo-wschodnim przechodzi obok Głuchołazów, Prudnika i Głubczyc, przecina dolinę Odry na południe od Raciborza i dochodzi do Cieszyna. Granica ze Słowacją zaczyna się na zachód od Zwardonia i biegnie grzbietami Beskidów w kierunku Tatr, północną granią Tatr w kierunku Pienin, dalej na południe od Beskidu Sądeckiego, Niskiego i Bieszczad. Od szczytu Krzemieniec w Bieszczadach rozpoczyna się granica z Ukrainą. Granica południowa, z niewielkimi zmianami, odpowiada granicy Polski sprzed 1938 roku. 19

20 Granica wschodnia Jest granicą z trzema państwami. Granica z Ukrainą od Przełęczy Użockiej biegnie w kierunku północnym, początkowo wzdłuż koryta górnego Sanu, później jako granica sztuczna. Na północ od Ustrzyk Dolnych skręca na północny wschód, przecina Bramę Przemyską, Roztocze i na wschód od Wyżyny Lubelskiej dochodzi do koryta Bugu, wzdłuż którego ciągnie się aż do granicy z Białorusią. Z Białorusią graniczymy wzdłuż Bugu od okolic Włodawy do Janowa Podlaskiego. Dalej na północ jest to granica sztuczna. Granica z Litwą rozpoczyna się na rzece Marycha, będącej lewobrzeżnym dopływem Czarnej Hańczy, i niemal na całej długości jest granicą sztuczną. Na wysokości Sejn skręca na północny zachód. Na północ od jeziora Wiżajny dochodzi do granicy z Rosją. Granicę wschodnią ustalono w 1945 roku na podstawie porozumienia z byłym ZSRR. W 1951 roku zmodyfikowano jej przebieg w południowej części. Polska oddała obszar o powierzchni 480 km² nad Bugiem w rejonie Sokala, a w zamian otrzymała teren o takiej samej powierzchni koło Ustrzyk Dolnych. Granica północna W części zachodniej jest granicą naturalną, zaś we wschodniej sztucznie wytyczoną. Lądowa część granicy biegnie niemal równoleżnikowo od okolic Gołdapi aż do Zalewu Wiślanego. Na północ od Braniewa przecina Zalew i Mierzeję Wiślaną. Dalej biegnie wzdłuż wybrzeża Bałtyku aż do wyspy Uznam. Lądową część granicy północnej oraz rozgraniczenie wód terytorialnych Zalewu Wiślanego wytyczono dopiero w 1958 roku na mocy porozumienia Polski z rządem byłego ZSRR. 20

21 POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI Fot. 2. Granica Rzeczpospolitej Polski z Rosją odcinek sztucznej granicy państwa Ważne w przeszłości tzw. granice naturalne, czyli przebiegające wzdłuż rzek, pasm górskich i wybrzeża morskiego, tracą obecnie swoje znaczenie wobec współczesnych osiągnięć technologicznych zarówno w transporcie, jak i w wojskowości. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że część granic Polski granice z Ukrainą, Białorusią i Rosją są równocześnie granicami zjednoczonej Europy. Umiejętności: wyjaśnienie, dlaczego dużą zwartość terytorialną oraz niski współczynnik rozwinięcia granic uznaje się za cechy pozytywne. 21