STUDIA i MONOGRAFIE Nr 27. Zarządzanie. współczesnym przedsiębiorstwem. wybrane zagadnienia. Redakcja naukowa Jerzy Różański, Jarosław Sokołowski

Transkrypt

1 STUDIA i MONOGRAFIE Nr 27 Zarządzanie współczesnym przedsiębiorstwem wybrane zagadnienia Redakcja naukowa Jerzy Różański, Jarosław Sokołowski Łódź 2010

2 Z e s p ó ł a u t o r s k i: W S T Ę P Jerzy Różański, Jarosław Sokołowski Rozdz. I, p. 1.1, 1.2 Andrzej Mariański; p. 1.3, 1.4, 1.5 Jarosław Sokołowski Rozdz. II Jarosław Sokołowski Rozdz. III Jarosław Sokołowski Rozdz. IV Andrzej Mariański Rozdz. V Bogna Kazimierska Jóźwiak Rozdz. VI Aleksy Banasiak Rozdz. VII p. 7.1, 7.3, 7.4 Jarosław Sokołowski; p. 7.2, 7.5 Aleksy Banasiak Rozdz. VIII Jerzy Różański Rozdz. IX p Alicja Krajenta Kopeć; p. 9.5, 9.6 Izabela Kołodziejczyk Olczak Recenzenci: Jan Duraj, Stefan Lachiewicz Redakcja i korekta techniczna: Jadwiga Poczyczyńska Projekt okładki: Marcin Szadkowski Skład i łamanie tekstu: Barbara Lebioda Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: Wydawnictwo Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi: e mail: wydawnictwo@swspiz.pl tel , w Druk i oprawa: Drukarnia Green, Plac Komuny Paryskiej 4, Łódź, tel/fax , , e mail: wydawnictwo@post.pl

3 SPIS TREŚCI WSTĘP... 7 Część I. Podstawy funkcjonowania współczesnego przedsiębiorstwa Rozdział 1. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ, PRZEDSIĘBIORCA, PRZEDSIĘBIORSTWO 1.1. Przedsiębiorczość jako zjawisko społeczno ekonomiczne i kulturowe Istota i czynniki przedsiębiorczości Przedsiębiorca jako inicjator i realizator działań przedsiębiorczych Pojęcie i cechy przedsiębiorstwa. Firma a przedsiębiorstwo Cele działalności współczesnego przedsiębiorstwa Typologia przedsiębiorstw Rozdział 2. FORMY ORGANIZACYJNO PRAWNE PRZEDSIĘBIORCÓW 2.1. Istota formy organizacyjno prawnej przedsiębiorcy Problem wyboru formy organizacyjno prawnej Podstawy prawne funkcjonowania przedsiębiorstw w Polsce Charakterystyka funkcjonowania form organizacyjno prawnych przedsiębiorców Rozdział 3. GŁÓWNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM KORPORACYJNYM 3.1. Spółka kapitałowa przedsiębiorcą korporacyjnym Problem rozdziału funkcji własności i funkcji zarządzania Układ celów i interesów w spółce kapitałowej Nadzór nad działalnością spółki i jego modele Modele sprawowania zarządu w spółce kapitałowej Zatrudnienie i wynagradzanie naczelnego kierownictwa spółek... 70

4 4 Spis treści Rozdział 4. PRZEDSIĘBIORSTWO RODZINNE 4.1. Pojęcie przedsiębiorstwa rodzinnego Etapy rozwoju przedsiębiorstwa rodzinnego Sukcesja jako międzypokoleniowy transfer własności i władzy w biznesie rodzinnym Rozdział 5. FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTW 5.1. Istota i czynniki tworzenia związków kapitałowych pomiędzy przedsiębiorstwami Formy związków kapitałowych pomiędzy przedsiębiorstwami Łączenie się przedsiębiorstw fuzje, przejęcia, akwizycje Związki nie kapitałowe pomiędzy przedsiębiorstwami alianse strategiczne, związki kooperacyjne Część II. Kierunki rozwoju współczesnych przedsiębiorstwem Rozdział 6. WZROST I ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA 6.1. Charakter współczesnego przedsiębiorstwa Zarządzanie strategiczne i operacyjne przedsiębiorstwem Główne problemy strategiczne (decyzyjne) w cyklu życia przedsiębiorstwa Wzrost i rozwój wewnętrzny i zewnętrzny jako alternatywy strategiczne Inwestycje i ich wpływ na wzrost i rozwój przedsiębiorstwa Ocena ekonomicznej efektywności przedsiębiorstwa Wycena przedsiębiorstw WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W ZARZĄDZANIU Rozdział 7. PRZEDSIĘBIORSTWEM 7.1. Współczesne paradygmaty zarządzania przedsiębiorstwem Aktualne tendencje w kształtowaniu struktur organizacyjnych Przedsiębiorstwo wirtualne i sieciowe Jakość, wiedza i kapitał ludzki w działalności współczesnego przedsiębiorstwa Wybrane koncepcje i metody kształtowania zmian organizacyjnych w przedsiębiorstwie

5 Spis treści 5 Rozdział 8. INTERNACJONALIZACJA I GLOBALIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW 8.1. Istota i motywy internacjonalizacji przedsiębiorstw Etapy internacjonalizacji i kryteria wyboru jej form Globalizacja gospodarki i jej wpływ na działalność przedsiębiorstw Wpływ bezpośrednich inwestycji na gospodarkę i przedsiębiorstwa kraju goszczącego Specyfika funkcjonowania przedsiębiorstwa międzynarodowego w kraju goszczącym Rozdział 9. BUDOWANIE KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA 9.1. Definicja i składniki kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa Narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego i aktywów niematerialnych Kapitał intelektualny jako czynnik przewagi konkurencyjnej współczesnego przedsiębiorstwa Strategie zarządzania kapitałem ludzkim Rozwój kadr w nowoczesnym przedsiębiorstwie Motywowanie zasobów ludzkich a budowa kapitału intelektualnego BIBLIOGRAFIA

6 WSTĘP Zarządzanie współczesnym przedsiębiorstwem wybrane zagadnienia to książka, która w swym zamierzeniu mieści się w obrębie dyscypliny o nazwie Nauka o przedsiębiorstwie rozumianej w pewnym sensie jako dziedzina interdyscyplinarna, to jest mająca swe korzenie i więzi z takimi dyscyplinami jak mikroekonomia (teoria przedsiębiorstwa), zarządzanie przedsiębiorstwem, ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, zarządzanie strategiczne, socjologia przemysłu (organizacji), polityka gospodarcza, ekonomia instytucjonalna oraz prawo gospodarcze. Ta wielość źródeł i związków nauki o przedsiębiorstwie z innymi naukami bierze się stąd, że przedsiębiorstwo jako fenomen społeczno ekonomiczny, obecne jest od setek (a może tysięcy) lat w rzeczywistości gospodarczej cywilizowanych państw i narodów. Jest ono tworem wieloaspektowym, różnorodnym co do form i treści działania, wiążącym w sobie elementy w postaci różnorodnych zasobów (ludzkich, materialnych, finansowych, niematerialnych), a także uczestników gry toczącej się wewnątrz przedsiębiorstwa i w jego otoczeniu. Celem książki jest zaprezentowanie i przeanalizowanie zasadniczych, mających naszym zdaniem strategiczne znaczenie dla działalności każdego przedsiębiorstwa problemów zarządzania we współczesnych warunkach gospodarowania, zarówno z punktu widzenia pewnych elementów teorii przedsiębiorstwa i teorii zarządzania, jak również z punktu widzenia praktyki zarządzania przedsiębiorstwem, w tym głównych problemów decyzyjnych występujących w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Książka powinna przybliżyć odpowiedź na pytanie o kondycję i pozycję współczesnego przedsiębiorstwa oraz główne mechanizmy jego funkcjonowania i rozwoju. Książka adresowana jest zarówno do środowiska akademickiego (wykładowców i studentów kierunków zarządzania i ekonomii), jak też do środowiska praktyki, to jest menedżerów i przedsiębiorców. Uważa

7 8 Wstęp my, że książka będzie szczególnie przydatna do studiowania takich przedmiotów jak: zarządzanie przedsiębiorstwem, zarządzanie strategiczne przedsiębiorstwem, polityka rozwoju przedsiębiorstwa, przedsiębiorczość, ekonomika przedsiębiorstwa. Struktura książki obejmuje dziewięć rozdziałów, ujętych w dwóch częściach. Część pierwsza książki traktuje o podstawach funkcjonowania współczesnego przedsiębiorstwa, zaś część druga ujmuje współczesne kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Początkowe trzy rozdziały książki dotyczą podstawowych kategorii związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw, takich jak przedsiębiorczość, przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, firma, spółka, spółka kapitałowa, nadzór w spółkach kapitałowych, zasady i modele funkcjonowania spółek kapitałowych. Trzeba w tym miejscu stwierdzić, że przedmiotem rozważań w niniejszej pracy jest model funkcjonowania przedsiębiorstwa w warunkach rozdziału funkcji własności i funkcji zarządzania, a więc przedsiębiorstwa o charakterze korporacyjnym, zarządzanego przez menedżerów. Rozdział czwarty poświęcony został przedsiębiorstwom rodzinnym, które to przedsiębiorstwa odegrały znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym krajów rozwiniętych, i które na szeroką skalę uczestniczą we współczesnym rozwoju polskiej gospodarki. Rozdział piaty przedstawia z kolei związki zachodzące pomiędzy przedsiębiorstwami zarówno charakterze kapitałowym, jak również nie kapitałowym. Omówiono różne formy tych związków, w tym procesy łączenia się przedsiębiorstw, a ponadto związki o charakterze kooperacyjnym i alianse strategiczne. W drugiej części książki poruszone zostały istotne dla współczesności przedsiębiorstw problemy, takie jak współczesne tendencje w zarządzaniu przedsiębiorstwami, w metodach zarządzania i kształtowaniu struktur organizacyjnych przedsiębiorstw, wzrostu i rozwoju, globalizacji i kapitału intelektualnego. Szósty rozdział książki zawiera rozważania dotyczące funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw, a szczególnie zagadnienia strategicznych wyborów w zakresie celów i dróg rozwoju przedsiębiorstwa, jego ekonomicznej efektywności i wzrostu wartości.

8 Wstęp 9 W rozdziale siódmym zaprezentowano główne tendencje i paradygmaty w funkcjonowaniu współczesnych przedsiębiorstw. Przedstawiono główne kierunki i metody w zarządzaniu i kształtowaniu struktur organizacyjnych oraz jakościowe wyniki w funkcjonowaniu i rozwoju przedsiębiorstw. Rozdział ósmy dotyczy problematyki funkcjonowania przedsiębiorstw międzynarodowych, zagranicznych inwestycji oraz globalizacji gospodarki i przedsiębiorstw. Rozdział ten pokazuje działalność współczesnego przedsiębiorstwa w szerokim kontekście międzynarodowym i w kontekście faktu, że przedsiębiorstwo rozwijające się jest w pewnym sensie skazane na poruszanie się po ścieżce umiędzynarodowienia. Zagadnienie kapitału intelektualnego i kompetencji organizacji jako źródła jej przewagi konkurencyjnej to problemy zawarte w rozdziale dziewiątym. W rozdziale tym przedstawiono rozważania nad istotą i składnikami kapitału intelektualnego, narzędziami jego pomiaru, a także pewnymi aspektami strategii przedsiębiorstwa w zakresie zarządzania kapitałem ludzkim i motywowania personelu. Prezentowana praca jest zbiorowym opracowaniem przygotowanym przez zespół pracowników Katedry Zarządzania Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, zajmujących się w swojej działalności naukowej i dydaktycznej szeroko rozumianą problematyką przedsiębiorstw. Struktura i zawartość merytoryczna książki w znacznym stopniu koresponduje z programami i treścią wykładów prowadzonych przez autorów w Społecznej Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi na kierunku Zarządzanie oraz specjalności Zarządzanie Organizacjami i specjalizacji Zarządzanie Przedsiębiorstwem. Autorzy pragną podziękować Recenzentom: Panu Profesorowi Janowi Durajowi i Profesorowi Stefanowi Lachiewiczowi za wnikliwe i cenne uwagi dotyczące zarówno zawartości merytorycznej, jak i układu pracy. Przyczyniły się one w sposób istotny do ukształtowania ostatecznej wersji opracowania. Jerzy Różański Jarosław Sokołowski