Samorząd. Istota samorządu i jego rodzaje

Transkrypt

1 Samorząd Istota samorządu i jego rodzaje

2 Samorząd ZASADY OGÓLNE DOTYCZĄCE SAMORZĄDU

3 Pomocniczość Państwo powinno wykonywać tylko te zadania, których nie mogą wykonać samodzielnie obywatele. Jeżeli już jakieś zadanie musi być wykonywane przez państwo, powinny się tym zajmować organy najbliższe ludziom. To właśnie organy samorządu (zwłaszcza samorządu terytorialnego), jako usytuowane najbliżej obywateli, powinny wykonywać zasadniczą część zadań publicznych.

4 Decentralizacja Zadania publiczne powinny wykonywać nie tylko organy hierarchicznej administracji rządowej, lecz także organy samodzielne, niezależne od struktur rządowych. Najważniejsza rola przypada samorządom, które wykonują swoje zadania kierując się interesem danej społeczności, a nie celami polityki ogólnopaństwowej.

5 Samorząd ISTOTA, CECHY I RODZAJE SAMORZĄDU

6 Istota samorządu Istotą samorządu jest przekazanie przez państwo określonym społecznościom samodzielnego wykonywania zadań publicznych, polegających na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb tych społeczności, na ich własną odpowiedzialność. Owe społeczności mogą być wyznaczane ze względu na różne kryteria, np. Zamieszkiwanie w tej samej jednostce zasadniczego podziału terytorialnego państwa (odpowiada temu wyodrębnienie samorządu terytorialnego). Wykonywanie tego samego zawodu (odpowiada temu wyodrębnienie samorządu zawodowego).

7 Samorząd jako piastun władzy publicznej Samorząd w ścisłym tego słowa znaczeniu został wyposażony przez prawo we władztwo, służące realizacji zadań publicznych. Prawo określa też strukturę organizacyjną, w tym organy samorządu (mające charakter przedstawicielski). Członkostwo w tego rodzaju samorządzie jest obowiązkowe i powstaje z mocy samego prawa (np. na skutek zamieszkiwania w jednostce podziału terytorialnego lub uzyskania uprawnień do wykonywania określonego zawodu).

8 Samorząd powszechny i specjalny Samorząd powszechny to taki, którego wspólnotę tworzą co do zasady wszyscy mieszkańcy danego kraju. Obecnie w Polsce ma tę cechę samorząd terytorialny. Samorząd specjalny to taki, którego wspólnotę tworzą tylko określone grupy osób. Np. samorządy zawodowe.

9 Samorząd w szerszym znaczeniu Obok samorządu terytorialnego i samorządów zawodowych (samorządu w wąskim, klasycznym znaczeniu) istnieją struktury nazwane przez ustawy samorządem, które jednak nie wykonują we władczy sposób zadań publicznych i w których członkostwo nie jest obowiązkowe w Polsce dotyczy to samorządów gospodarczych (zalicza się do tej kategorii: izby gospodarcze i izby rzemieślnicze).

10 Samorząd terytorialny Pozycja ustrojowa i organy jednostek samorządu terytorialnego

11 Samorząd terytorialny POZYCJA USTROJOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

12 Schemat organizacji administracji w Polsce Centralna administracja rządowa Administracja centralna Administracja terenowa Samorząd województwa Administracja rządowa w terenie Samorząd powiatowy Samorząd gminny Administracja rządowa Samorząd terytorialny

13 Samorząd terytorialny a administracja rządowa W Polsce występuje dualizm administracji terenowej zadania administracji publicznej w terenie wykonują zarówno organy administracji rządowej, jak i samorządowej. Organy samorządowe są zdecentralizowane - nie podlegają hierarchicznie żadnym organom rządowym. Są niezależne i samodzielne. Organy samorządowe są jedynie nadzorowane przez wojewodę, premiera i regionalne izby obrachunkowe pod względem legalności (zgodności z prawem).

14 Gwarancje samodzielności i niezależności samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny podlega nadzorowi na podstawie kryterium legalności (a nie np. celowości). Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną odrębną od osobowości prawnej Skarbu Państwa, a co za tym idzie, posiadają m.in. własny majątek. Samorząd terytorialny ma zagwarantowane ustawowo środki finansowe na wykonywanie zadań publicznych. Samodzielność samorządu podlega ochronie sądowej.

15 Samorząd terytorialny USTRÓJ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W POLSCE

16 Szczeble samorządu terytorialnego Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Gminy to najmniejsze, ale też podstawowe i najważniejsze jednostki samorządu terytorialnego, których istnienie wynika z Konstytucji RP. Samorząd szczebla powiatowego i wojewódzkiego został utworzony na podstawie ustaw (a nie Konstytucji) i wykonuje określone przez ustawy zadania ponadgminne.

17 Organy samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli mają dwa rodzaje organów: organy stanowiące (uchwałodawcze) oraz organy wykonawcze. Uchwałodawstwa organów stanowiących nie można mylić ze sprawowaniem funkcji władzy ustawodawczej według koncepcji trójpodziału władzy. Oba rodzaje organów jednostek samorządu terytorialnego są organami władzy wykonawczej.

18 Organy stanowiące Są podstawowymi organami jednostek samorządu terytorialnego, mogącymi decydować we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów. Ich podstawową formą działania są uchwały, będące aktami prawa miejscowego. Obejmują: radę gminy (r. miasta lub r. miasta i gminy), radę powiatu i sejmik województwa. Pochodzą z bezpośrednich wyborów.

19 Organy stanowiące są kolegialne, liczba członków zależy od liczby ludności jednostki samorządu (rada gminy radnych, r. powiatu 15-29, sejmik województwa 30 radnych na dwa miliony mieszkańców plus po trzech radnych na każde rozpoczęte pół miliona mieszkańców). Kadencja organów stanowiących trwa 4 lata. Organy stanowiące obradują na sesjach, nie rzadziej niż raz na kwartał. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów.

20 Organy wykonawcze Wykonują uchwały organów stanowiących, ale też mają odrębne kompetencje. Obejmują: w gminach: wójta (w gminach wiejskich), burmistrza lub prezydenta miasta (w gminach miejskich; prezydent w gminach powyżej stu tysięcy mieszkańców); w powiatach: kolegialny zarząd powiatu ze starostą na czele; w województwach: kolegialny zarząd województwa z marszałkiem województwa na czele.

21 W gminach jednoosobowy organ wykonawczy, podobnie jak stanowiący, pochodzi z bezpośrednich wyborów. W powiatach i województwach kolegialny organ wykonawczy jest wybierany przez organ stanowiący (odpowiednio radę powiatu i sejmik województwa), nie są to więc wybory bezpośrednie.

22 Organami gminy są: rada gminy, której kompetencje obejmują: sprawy organizacyjne (uchwalenie statutu gminy), sprawy finansowo-majątkowe (budżet gminy), sprawy osobowe (m.in. wyznaczanie kierunków działania wójta, powoływanie skarbnika gminy), stanowienie aktów prawa miejscowego, sprawy planistyczne (m.in. plan zagospodarowania przestrzennego), sprawy współdziałania z innymi jednostkami (przystąpienie do związku komunalnego), inne sprawy (np. nazewnictwo ulic, wznoszenie pomników, nadawanie honorowego obywatelstwa gminy); wójt, do którego kompetencji należy: kierowanie bieżącymi sprawami gminy,a reprezentowanie gminy na zewnątrz, przygotowywanie projektów uchwał gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym (zwykły zarząd), wykonywanie budżetu gminy, wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych.

23 Organami powiatu są: rada powiatu, której kompetencje obejmują: sprawy organizacyjne (statut powiatu), kompetencje w stosunku do zarządu powiatu (wybór i odwoływanie, stanowienie kierunków działalności), sprawy finansowo-majątkowe (budżet powiatu), sprawy osobowe (powoływanie skarbnika powiatu) stanowienie aktów prawa miejscowego, sprawy planistyczne (np. powiatowy program zapobiegania przestępczości), sprawy współdziałania z innymi jednostkami (przystępowanie do związków powiatów), inne sprawy (np. ocena stanu bezpieczeństwa powiatu); zarząd powiatu.

24 Zarząd powiatu Na czele zarządu powiatu stoi starosta. Starosta nie jest samodzielnym organem wykonawczym powiatu nie jest więc bezpośrednim odpowiednikiem wójta gminy. Organem wykonawczym powiatu można nazywać tylko zarząd jako całość.

25 Kompetencje zarządu powiatu obejmują: przygotowanie projektów uchwał rady powiatu, wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu Kompetencje starosty obejmują: kierowanie bieżącymi sprawami powiatu, reprezentowanie powiatu na zewnątrz, wydawanie licznych decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych.

26 Organami województwa samorządowego są: sejmik województwa, którego kompetencje są analogiczne do rady powiatu, z jednym dodatkowym elementem: kompetencjami o skali międzynarodowej (uchwalanie priorytetów współpracy zagranicznej województwa i podejmowanie rozstrzygnięć o międzynarodowej współpracy regionalnej); zarząd województwa (na czele z marszałkiem województwa, który podobnie jak starosta nie jest samodzielnym organem województwa), o kompetencjach analogicznych do zarządu powiatu.

27 Samorząd terytorialny SAMORZĄDOWE KOLEGIA ODWOŁAWCZE

28 Samorządowe kolegia odwoławcze Są to specjalne organy, nie mające charakteru samorządowego, rozpatrujące odwołania od decyzji administracyjnych wydawanych w pierwszej instancji przez organy samorządowe (wójta, starostę, marszałka województwa, z reguły w zakresie zadań własnych samorządu). Odwołania od decyzji w zakresie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej często ale na zasadzie wyjątku kierowane są do organów rządowych, np. wojewody.

29 Samorząd terytorialny SAMORZĄDOWE AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

30 Akty prawa miejscowego Organy jednostek samorządu terytorialnego mogą stanowić akty prawa miejscowego, czyli akty normatywne obowiązujące na terenie objętym właściwością danego organu. Akty prawa miejscowego mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący (czyli mogą wkraczać w sferę praw i obowiązków obywateli) albo wewnętrzny (obowiązują tylko jednostki podległe organowi, który wydał dany akt).

31 Powszechnie obowiązujące akty prawa miejscowego Mogą mieć charakter: wykonawczy (akty wykonawcze służą wykonaniu poszczególnych ustaw i są wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie); porządkowy (akty porządkowe są wydawane w sytuacji występowania szczególnych zagrożeń, na podstawie ogólnego upoważnienia i w zakresie nieuregulowanym w ustawach).

32 Wydawanie powszechnie obowiązujących aktów prawa miejscowego Akty wykonawcze wydaje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa). Akty porządkowe wydaje co do zasady organ stanowiący, ale w przypadkach niecierpiących zwłoki może je wydawać organ wykonawczy (wójt, zarząd powiatu) podlegają one potem zatwierdzeniu przez radę gminy albo powiatu. Na szczeblu województwa, aktów porządkowych nie wydają organy samorządowe, lecz wyłącznie wojewoda.

33 Samorząd terytorialny REFERENDUM LOKALNE

34 Demokracja pośrednia a bezpośrednia Wspólnota samorządowa w większości spraw jej dotyczących podejmuje rozstrzygnięcia przez swoich przedstawicieli, wchodzących w skład organów jednostek samorządu terytorialnego (demokracja pośrednia). Wspólnota samorządowa może też bezpośrednio podejmować rozstrzygnięcia w formie referendum lokalnego (demokracja bezpośrednia).

35 Istota referendum lokalnego Referendum lokalne to głosowanie członków wspólnoty samorządowej (mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego) co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej owej wspólnoty. Referendum lokalne może być przeprowadzone na każdym szczeblu samorządu terytorialnego (w gminie, powiecie lub województwie).

36 Rodzaje referendum lokalnego Referendum w sprawie sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej danej wspólnoty, pozostającej w sferze zadań i kompetencji organów danej jednostki (na wszystkich szczeblach samorządu). Referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców gminy na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy (tylko w gminie). Referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego danej jednostki przed upływem kadencji (na wszystkich szczeblach). Tylko w gminie w referendum można też odwołać wójta.

37 Organizacja referendum lokalnego Referendum lokalne może być zorganizowane z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki lub z inicjatywy mieszkańców (w sprawie odwołania organu stanowiącego tylko z inicjatywy mieszkańców).

38 Wynik referendum lokalnego Referendum jest ważne, jeżeli frekwencja wyborcza wyniosła 30%. W sprawie odwołania organu 3/5 liczby biorących udział w wyborze organu. Referendum jest rozstrzygające, jeżeli za jednym z rozwiązań opowiedziała się więcej niż połowa głosujących (uwzględnia się tylko głosy ważne). Przy samoopodatkowaniu mieszkańców gminy 2/3.

39 Skutki referendum lokalnego Ważne i rozstrzygające referendum dotyczące sposobu rozstrzygnięcia sprawy istotnej dla wspólnoty lub samoopodatkowania tworzy po stronie organu jednostki samorządu terytorialnego obowiązek podjęcia działań w celu wykonania woli głosujących. Ważne i rozstrzygające referendum dotyczące odwołania organu oznacza koniec jego kadencji.