Samorząd. Istota samorządu i jego rodzaje

Transkrypt

1 Samorząd Istota samorządu i jego rodzaje

2 Samorząd ZASADY OGÓLNE DOTYCZĄCE SAMORZĄDU

3 Pomocniczośd Paostwo powinno wykonywad tylko te zadania, których nie mogą wykonad samodzielnie obywatele. Jeżeli już jakieś zadanie musi byd wykonywane przez paostwo, powinny się tym zajmowad organy najbliższe ludziom. To właśnie organy samorządu (zwłaszcza samorządu terytorialnego), jako usytuowane najbliżej obywateli, powinny wykonywad zasadniczą częśd zadao publicznych.

4 Decentralizacja Zadania publiczne powinny wykonywad nie tylko organy hierarchicznej administracji rządowej, lecz także organy samodzielne, niezależne od struktur rządowych. Najważniejsza rola przypada samorządom, które wykonują swoje zadania kierując się interesem danej społeczności, a nie celami polityki ogólnopaostwowej.

5 Samorząd ISTOTA, CECHY I RODZAJE SAMORZĄDU

6 Istota samorządu Istotą samorządu jest przekazanie przez paostwo określonym społecznościom samodzielnego wykonywania zadao publicznych, polegających na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb tych społeczności, na ich własną odpowiedzialnośd. Owe społeczności mogą byd wyznaczane ze względu na różne kryteria, np. Zamieszkiwanie w tej samej jednostce zasadniczego podziału terytorialnego paostwa (odpowiada temu wyodrębnienie samorządu terytorialnego). Wykonywanie tego samego zawodu (odpowiada temu wyodrębnienie samorządu zawodowego).

7 Samorząd jako piastun władzy publicznej Samorządy tym różnią się od dobrowolnych zrzeszeo, że Konstytucja i ustawy wyposażyły je we władztwo, służące realizacji zadao publicznych, oraz wyznaczyły ich strukturę organizacyjną, w tym organy samorządu (mające charakter przedstawicielski). Członkostwo w samorządzie jest obowiązkowe i powstaje z mocy samego prawa (np. na skutek zamieszkiwania w jednostce podziału terytorialnego lub uzyskania uprawnieo do wykonywania określonego zawodu).

8 Samorząd powszechny i specjalny Samorząd powszechny to taki, którego wspólnotę tworzą co do zasady wszyscy mieszkaocy Polski. Obecnie jest to tylko samorząd terytorialny. Samorząd specjalny to taki, którego wspólnotę tworzą tylko określone grupy osób. Np. samorządy zawodowe.

9 Samorząd w szerszym znaczeniu Obok samorządu terytorialnego i samorządów zawodowych istnieją w Polsce struktury nazwane przez ustawy samorządem, które jednak nie wykonują we władczy sposób zadao publicznych i w których członkostwo nie jest obowiązkowe dotyczy to samorządów gospodarczych (zalicza się do tej kategorii: izby gospodarcze i izby rzemieślnicze).

10 Samorząd terytorialny Pozycja ustrojowa i organy jednostek samorządu terytorialnego

11 Samorząd terytorialny POZYCJA USTROJOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

12 Schemat organizacji administracji w Polsce Centralna administracja rządowa Administracja centralna Administracja terenowa Samorząd województwa Administracja rządowa w terenie Samorząd powiatowy Samorząd gminny Administracja rządowa Samorząd terytorialny

13 Samorząd terytorialny a administracja rządowa W Polsce występuje dualizm administracji terenowej zadania administracji publicznej w terenie wykonują zarówno organy administracji rządowej, jak i samorządowej. Są to jednak bardzo różne zadania. Administracja rządowa zajmuje się wykonywaniem pod centralnym kierownictwem zadao o znaczeniu ogólnopaostwowym. Administracja samorządowa zajmuje się samodzielnym i niezależnym wykonywaniem zadao o znaczeniu lokalnym i regionalnym.

14 Samodzielnośd i niezależnośd samorządu terytorialnego Organy samorządowe są zdecentralizowane - nie podlegają hierarchicznie żadnym organom rządowym. Są niezależne i samodzielne. Organy samorządowe są jedynie nadzorowane przez wojewodę, premiera i regionalne izby obrachunkowe pod względem legalności (zgodności z prawem).

15 Gwarancje samodzielności i niezależności samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny podlega nadzorowi na podstawie kryterium legalności (a nie np. celowości). Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowośd prawną odrębną od osobowości prawnej Skarbu Paostwa, a co za tym idzie, posiadają m.in. własny majątek. Samorząd terytorialny ma zagwarantowane ustawowo środki finansowe na wykonywanie zadao publicznych. Samodzielnośd samorządu podlega ochronie sądowej.

16 Samorząd terytorialny SZCZEBLE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W POLSCE

17 Szczeble samorządu terytorialnego Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Gminy to najmniejsze, ale też podstawowe i najważniejsze jednostki samorządu terytorialnego, których istnienie wynika z Konstytucji RP. Samorząd szczebla powiatowego i wojewódzkiego został utworzony na podstawie ustaw (a nie Konstytucji) i wykonuje określone przez ustawy zadania ponadgminne.

18 Brak hierarchicznego podporządkowania Szczeblowa budowa polskiego samorządu NIE oznacza, że jest on zorganizowany na zasadzie hierarchicznego podporządkowania. Samorząd kolejnego szczebla wykonuje zadania z tych samych dziedzin, co samorząd szczebla niższego, lecz w innej większej - skali. Temu właśnie służy szczeblowośd. Np. w dziedzinie szkolnictwa gminy prowadzą szkoły podstawowe i gimnazjalne, powiaty ponadgimnazjalne. Województwa mogą prowadzid np. szkoły ponadgimnazjalne o znaczeniu regionalnym lub ponadregionalnym.

19 Samorząd terytorialny ORGANY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

20 Rodzaje organów jednostek samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli mają dwa rodzaje organów: organy stanowiące (uchwałodawczo-kontrolne) oraz organy wykonawcze. Uchwałodawstwa organów stanowiących nie można mylid ze sprawowaniem funkcji władzy ustawodawczej według koncepcji trójpodziału władzy. Oba rodzaje organów jednostek samorządu terytorialnego są organami władzy wykonawczej.

21 Organy stanowiące Są podstawowymi organami jednostek samorządu terytorialnego, mogącymi decydowad we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów. Ich podstawową formą działania są uchwały, będące aktami prawa miejscowego. Obejmują: radę gminy (r. miasta w gminach miejskich lub r. miasta i gminy w gminach miejsko-wiejskich), radę powiatu i sejmik województwa. Pochodzą z bezpośrednich wyborów.

22 Organy wykonawcze Samodzielnie wykonują lub też zapewniają wykonanie uchwał organów stanowiących, ale mają również odrębne kompetencje przyznane przez prawo. Obejmują: wójta, burmistrza lub prezydenta miasta; zarząd powiatu; zarząd województwa. Za wyjątkiem gmin, gdzie organ wykonawczy pochodzi z bezpośrednich wyborów, wybierane są nie przez obywateli, lecz przez organ stanowiący.

23 Organy samorządu terytorialnego poszczególnych szczebli

24 Organami gminy są: rada gminy, której kompetencje obejmują: sprawy organizacyjne (uchwalenie statutu gminy), sprawy finansowo-majątkowe (budżet gminy, ustalanie sposobów korzystania z mienia gminnego), sprawy osobowe (m.in. wyznaczanie kierunków działania wójta, powoływanie skarbnika gminy), stanowienie aktów prawa miejscowego, sprawy planistyczne (m.in. plan zagospodarowania przestrzennego, plan ochrony środowiska i gospodarki odpadami), sprawy współdziałania z innymi jednostkami (przystąpienie do związku komunalnego), inne sprawy (np. nazewnictwo ulic, wznoszenie pomników, nadawanie honorowego obywatelstwa gminy); wójt, do którego kompetencji należy: reprezentowanie gminy na zewnątrz, przygotowywanie projektów uchwał gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym (zwykły zarząd), wykonywanie budżetu gminy, wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych.

25 Organami powiatu są: rada powiatu, której kompetencje obejmują: sprawy organizacyjne (statut powiatu), kompetencje w stosunku do zarządu powiatu (wybór i odwoływanie, stanowienie kierunków działalności), sprawy finansowo-majątkowe (budżet powiatu), sprawy osobowe (powoływanie skarbnika powiatu) stanowienie aktów prawa miejscowego, sprawy planistyczne (np. powiatowy program zapobiegania przestępczości), sprawy współdziałania z innymi jednostkami (przystępowanie do związków powiatów), inne sprawy (np. ocena stanu bezpieczeostwa powiatu); zarząd powiatu, którego kompetencje obejmują: przygotowanie projektów uchwał rady powiatu, wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu

26 Na czele zarządu powiatu stoi starosta. Starosta nie jest samodzielnym organem powiatu. Mimo to, posiada istotne zadania i kompetencje, obejmujące m.in. kierowanie bieżącymi sprawami powiatu, reprezentowanie powiatu na zewnątrz, wydawanie licznych decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych.

27 Organami województwa samorządowego są: sejmik województwa, którego kompetencje są analogiczne do rady powiatu, z jednym dodatkowym elementem: kompetencjami o skali międzynarodowej (uchwalanie priorytetów współpracy zagranicznej województwa i podejmowanie rozstrzygnięd o międzynarodowej współpracy regionalnej); bardzo rozbudowane są także kompetencje planistyczne sejmiku. zarząd województwa (na czele z marszałkiem województwa, który podobnie jak starosta nie jest samodzielnym organem województwa), o kompetencjach analogicznych do zarządu powiatu, mający wielki wpływ na wykonywanie planów uchwalonych przez sejmik.

28 Kompetencje planistyczne sejmiku województwa obejmują: uchwalenie strategii rozwoju województwa, identyfikującej podstawowe potrzeby w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego na terenie województwa i określająca sposoby ich zaspokojenia. uchwalenie wieloletnich planów i programów wojewódzkich, konkretyzujących strategię w poszczególnych dziedzinach (np. program ochrony środowiska, plan gospodarowania odpadami)

29 Wykonanie strategii należy przede wszystkim do zarządu województwa. W związku z tym posiada on następujące kompetencje: Uchwalenie regionalnego programu operacyjnego (RPO), zatwierdzanego przez Komisję Europejską, służącego wykonaniu strategii rozwoju województwa. RPO określa dziedziny, w których mogą byd realizowane przedsięwzięcia dofinansowane ze środków europejskich. Zawarcie z ministrem ds. rozwoju regionalnego kontraktu wojewódzkiego, dotyczącego przekazania przez paostwo samorządowi województwa środków unijnych i środków z budżetu paostwa na realizację RPO. Kontrakt wojewódzki służy wykonaniu RPO.