KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ. Niektóre skutki społeczne reformy w wojsku w latach Informacja. Nr 18

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ Niektóre skutki społeczne reformy w wojsku w latach Luty 1992 Jacek Dobroczyński Informacja Nr 18

2 - 1 - Skutki niektórych zmian zachodzących w wojsku maga mieć wpływ m.in. na rynek pracy, ubezpieczenia społeczne, kształcenie i wychowanie młodzieży. Wskutek zmian w latach ograniczono pobór do zasadniczej służby wojskowej i umożliwiono wcześniejsze przeniesienia do rezerwy, zrezygnowano z pozawojskowych szkoleń żołnierzy służby zasadniczej, fundusz ubezpieczeń emerytalnych został dodatkowo obciążony z powodu szybszego przejścia na emeryturę części kadry zawodowej. Zmiany polityczne spowodowały liczne konsekwencje społeczne w wojsku, przede wszystkim wśród żołnierzy kadry zawodowej, której część mogła poczuć się zagrożona tymi zmianami, inni odczuwają coraz silniej brak zapewnianej przedtem stabilizacji materialnej (n.p. brak mieszkań dla młodej kadry). Negatywnie też oceniane jest ograniczenie poboru oraz zaprzestanie szkoleń żołnierzy służby zasadniczej, które były oceniane jako przydatne po przejściu do rezerwy. Ograniczenia te spowodowane były m.in. zmniejszeniem wydatków z budżetu państwa na wydatki resortu obrony narodowej. Opracowanie to jest próbą przedstawienia niektórych konsekwencji społecznych reform w resorcie obrony narodowej. TABELA 1 STAN OSOBOWY WOJSKA W LATACH STAN OSOBOWY WOJSKA POLSKIEGO żołnierze zawodowi żołnierze służby zasadniczej pracownicy cywilni Źródło : ROCZNIK STATYSTYCZNY GUS 1991 rok Dane (por. tab.l jednoznacznie wskazują na stałe obniżanie się liczby żołnierzy zawodowych (w 1989 r. do 92 % stanu z roku 1988 r. i w 1990 r. do 88 % stanu z roku 1989 r.) i żołnierzy służby zasadniczej (w 1989 r. do 90 % stanu z roku 1988 r. i w 1990 r. do 80 % stanu z roku 1989 r. ). Liczba pracowników cywilnych zmniejszyła się jedynie w 1989 roku i stanowiła 88% stanu z roku poprzedniego.

3 - 2 - Redukcje te spowodowane były wieloma czynnikami, do najistotniejszych należy zaliczyć: ograniczenia budżetowe, restrukturyzację Ministerstwa Obrony Narodowej i ograniczenie poboru (praktycznie Wojskowe Komendy Uzupełnień powołują poborowych z kategorią zdrowia A-l i średnim wykształceniem ). Istotny wpływ na zmniejszenie stanu kadry zawodowej mogło mieć przejście pewnej liczby żołnierzy zawodowych na szybsze emerytury (po 15 latach służby ). Skutki społeczne: 1. Konsekwencje dla rynku pracy - więcej szukających pracy (zasiłki dla bezrobotnych).ministerstwo Obrony Narodowej zmniejszyło wydatki z budżetu, natomiast Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej musiało je zwiększyć. 2. Zaniechanie szkoleń zawodowych przez MON w sytuacji, gdy posiada o-no kadrę i sprzęt do przeprowadzenia szkoleń, zmniejszyło szansę zwolnionych ze służby na znalezienie pracy i zwiększy ewentualne koszty szkoleń oraz bezrobocie kadry wojskowej. 3. Skutki przyspieszonego przejścia na emeryturę zwiększą wydatki budżetu Duże grupy młodych (wykształconych osób, w wieku około 40 lat ) przechodzą na emerytury; trzeba poszukiwać różnych sposobów ich wykorzystania oraz tworzenia takich warunków, aby bardziej opłacało się pozostać w służbie niż odchodzić na emeryturę. TABELA 2. STRUKTURA WYDATKÓW MON W LATACH W MLD ZŁ WYDATKI BUDŻETOWE MON lata ogółem w mld zł razem wydatki bieżące w mld zł. dobra materialne pozostałe wynagrodzenia inwestycje w mld zł. wydatki budżetu państwa w % , , ,3 7, , ,0 743,0 1187,8 186, , ,0 8499,6 1151,0 1029,8 7,5 Źródło : ROCZNIK STATYSTYCZNY GUS, 1991 rok

4 następująco: Procentowo podział wydatków bieżących w poszczególnych latach prezentował się TABELA 3 STRUKTURA WYDATKÓW MON W LATACH WYDATKI BIEŻĄCE MON lata wynagrodzenia dobra materialne pozostałe % 74 % 4% % 56 % 9 % % 63 % 8 % Źródło : Obliczenia własne na podstawie danych, jak w tab.2. Dane przedstawiono w formie uwzględniającej wskaźnik inflacji: przeliczono wydatki bieżące MON (czyli wydatki na wynagrodzenia, dobra materialne i pozostałe) według wskaźników cen detalicznych towarów i usług dla poszczególnych lat. Zastosowano ten wskaźnik ponieważ nie jest znana szczegółowa struktura wydatków. Stosując go można obliczyć realne wydatki bieżące budżetu państwa na MON w cenach z 1990 roku. (Współczynniki przeliczeniowe dla poszczególnych lat wynosiły: , ,438, ,169 ). TABELA 4 WYDATKI BIEŻĄCE MON W CENACH BIEŻĄCYCH ORAZ W CENACH Z 1990r (W MLD ZŁ) lata wydatki bieżące na MON cenach bieżących w mld wy datki bieżące na MON w cenach z 1990 r. (mld) Źródło : ROCZNIK STATYSTYCZNY GUS 1991 rok

5 - 4 - Z tabeli 4 jednoznacznie wynika, że w latach nastąpił sukcesywny spadek wydatków z budżetu państwa na MON, liczonych w cenach z 1990 roku. W okresie położono nacisk na wzrost wynagrodzeń (wzrosły one w tków na dobra materialne ( w 1989 r spadły o 37%, a w 1990 r także o 37% w stosunku do roku poprzedniego ). Do 1990 roku szkolenia zawodowe żołnierzy zasadniczej służby wojskowej przeciętnie obejmowały około 30 tysięcy żołnierzy rocznie. Były one finansowane ze środków Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej i przez przedsiębiorstwo Zbytu Nawozów Mineralnych i Chemikaliów "Agrochem". W 1990 roku zaprzestano dotowania szkoleń zawodowych z obu tych źródeł, co spowodowało znaczne ich ograniczenie (do około 4 tysięcy przeszkolonych rocznie). Natomiast przeprowadzone przez Wojskowy Instytut Badań Socjologicznych badania opinii poborowych i żołnierzy służby zasadniczej jednoznacznie wykazały, że istnieje na nie duże zapotrzebowanie (65% respondentów zadeklarowało chęć kształcenia zawodowego). Zmiany w Wojsku Polskim, jakie dokonały się w latach inspirowane były przez kilka ośrodków decyzyjnych, tj. przez Sejm ( przede wszystkim przez sejmową Komisję Obrony Narodowej), Ministerstwo Obrony Narodowej o-raz Prezydenta. Sejmowa Komisja Obrony Narodowej Sejmu X kadencji powołała dwie podkomisje stałe współpracujące z komisją Administracji i Spraw Wewnętrznych, które miały za zadanie zbadać działalność byłej Wojskowej Służby Wewnętrznej o-raz funkcjonowanie służb specjalnych. Prac tych jednak nie zakończono. Natomiast zakończono działania legislacyjne nad rządowymi projektami u-staw o ochronie granicy państwowej i o zmianie niektórych ustaw o służbie wojskowej, a także nad poselskim projektem o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL. Uwieńczeniem prac komisji było przedstawienie Sejmowi projektów ustaw, które 28 września 1991 roku zostały przejęte i uchwalone przez Sejm. Ustawy te dotyczyły: odpolitycznienia armii (m.in. zakazywały działalności partii politycznych i organizacji młodzieżowych w jednostkach wojskowych, likwidowały pion polityczno - wychowawczy), skrócenia służby zasadniczej z 24 miesięcy do 18 miesięcy, rezygnacji ze szkolenia wojskowego studentów (po zakończeniu studiów obowiązuje ich 6-cio miesięczne przeszkolenie wojskowe ), odroczenia służby wojskowej jedynym żywicielom rodziny.

6 - 5 - Problemy obrony narodowej poruszane były również w czasie debat Komisji Konstytucyjnej. Równolegle z pracami komisji sejmowych Ministerstwo Obrony Narodowej przeprowadziło liczne zmiany w funkcjonowaniu samego resortu jak również w poszczególnych jednostkach. Do najważniejszych z nich należały: wcześniejsze zwolnienia żołnierzy służby zasadniczej do rezerwy (sierpień 1991 roku ) zmiany w funkcjonowaniu pionu wychowawczego (przede wszystkim zrezygnowano z oficerów politycznych i wprowadzono na ich miejsce kontraktowych pracowników cywilnych - psychologów i socjologów), dążenie do humanizacji służby wojskowej, zlikwidowanie większości karnych jednostek specjalnych, umożliwienie żołnierzom spełniania praktyk religijnych. Zmieniono także zasady powoływania poborowych do odbycia zasadniczej służby wojskowej (Dz.U. 90r. nr. 30 poz 179 [art. 155], nr. 34, poz 198 [art. 3, pkt 7, art. 5, pkt 14. art.20] i M.P. 89r. nr. 44, poz 361 ). Należ}' zaznaczyć, że niektóre tych zmian (m.in. wcześniejsze zwolnienia do rezerwy i rezygnacja ze szkoleń zawodowych) były wymuszone trudnościami finansowymi resortu. Dla pełniejszego obrazu zmian zachodzących w resorcie obrony narodowej istotne wydaje się przedstawienie opinii żołnierzy służby zasadniczej o warunkach odbywania służby. Sekretariat wiceministra obrony narodowej Bronisława Komorowskiego przekazał Kancelarii Sejmu omówienie wyników badań opinii i nastrojów wśród żołnierzy służby zasadniczej przeprowadzonych w sierpniu i we wrześniu br. przez Wojskowy Instytut Badań Socjologicznych. Żołnierze głównie wskazywali na: 1. Niewłaściwą organizacje (strukturę wojska ) i służby wojskowej, wymieniając m.in.: zbyt długi okres trwania służby - co piąty respondent, nadmierna ilość wart i służb - 17% żołnierzy, złe dowodzenie (sprzeczność poleceń, wymaganie rzecz niemożliwych do wykonania, przesadny rygoryzm, odpowiedzialność zbiorów;; i -17%, niedobór specjalistycznego szkolenia wojskowego - 11%. nadmiar pracy. obowiązków i zajęć pozaszkoleniowych - %% 2. Bartery w kontaktach z przełożonymi: m.in. niezrozumienie przez kadrę zawodowa problemów żołnierzy służby zasadniczej oraz aroganckie i złośliwe zachowanie kadry - przeważająca większość (77%). 3. Bardzo niska wartość techniczną sprzętu bojowego -88%.

7 Niewystarczające zaspokojenie potrzeb; w tym niewystarczającą ilość i jakość wyżywienia - 30%, rzadki kontakt z domem rodzinnym, trudności w załatwieniu wyjazdu - 17%, brak rozrywki i rekreacji, niski żołd, złe warunki sanitarne, higieniczne i kwaterunkowe - 56%. Należy odnotować, że w sondażach Centrum Badania Opinii Społecznej i Ośrodka Badania Opinii Publicznej w latach nastąpił spadek notowań prawie wszystkich, z wyjątkiem wojska, instytucji i organizacji życia społeczno - politycznego. Wojsko jest obecnie najwyżej ocenianą instytucją przez Polaków. Źródło: Materiały Oddziału Morale i Dyscypliny MON.