PRAWO KONSTYTUCYJNE. w pytaniach i odpowiedziach. Mirosław Granat. Wydanie 6

Transkrypt

1

2 PRAWO KONSTYTUCYJNE w pytaniach i odpowiedziach Mirosław Granat Wydanie 6 Warszawa 2014

3 Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów Od Autora ROZDZIAŁ I. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego Co to jest prawo konstytucyjne? Jaka jest geneza prawa konstytucyjnego? Co to jest prawo państwowe? Co to jest prawo polityczne? Co to jest prawo parlamentarne? Jakie okresy wyróżniamy w kształtowaniu się prawa konstytucyjnego? Jaki jest przedmiot prawa konstytucyjnego? Jaką rolę odgrywa sądownictwo konstytucyjne w rozwoju prawa konstytucyjnego? Jakie jest miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa? ROZDZIAŁ II. Wiadomości o konstytucji Co to jest konstytucja? Jaka jest geneza spisanej konstytucji? Jakie przesłanki sprzyjały powstaniu konstytucji? Jakie są główne poglądy na istotę konstytucji? W jaki sposób uchwala się konstytucję? W jaki sposób można zmienić konstytucję? Jaka jest moc prawna przepisów zawartych w konstytucji? Jakie są podobieństwa i różnice między konstytucją a ustawą konstytucyjną? Jak jest zbudowana konstytucja? Co wyraża nazwa ustawy zasadniczej? Jak dzielimy konstytucje ze względu na ich treść? Jak zmienia się treść konstytucji? ROZDZIAŁ III. Zasady naczelne Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Co to są zasady naczelne konstytucji? Czy konstytucja zawiera system wartości?

4 6 Spis treści 3. Jaki jest krąg zasad naczelnych? Jak jest rozwiązywana kolizja zasad konstytucyjnych? Jaka jest treść zasady republikańskiej formy państwa? Jakie jest treść i znaczenie zasady godności człowieka? Jaka jest treść i znaczenie zasady dobra wspólnego? Na czym polega zasada pomocniczości? Jaka jest treść i znaczenie zasady demokratycznego państwa prawnego? Jaka jest treść zasady suwerenności narodu? Jakie są przesłanki prawne ograniczenia zasady suwerenności narodu w warunkach integracji europejskiej? Jak rysuje się orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w zakresie sądowej kontroli nad niektórymi aspektami integracji europejskiej? Na czym polega zasada przedstawicielstwa politycznego? Jaka jest różnica między konstrukcją reprezentacji do parlamentu narodowego a przedstawicielstwem do Parlamentu Europejskiego? Jaka jest geneza zasady trójpodziału władzy? Jak jest wyrażona zasada podziału i równowagi władzy oraz jaka jest jej treść? Na czym polega zasada pluralizmu politycznego? Na czym polega zasada rządów parlamentarno -gabinetowych? ROZDZIAŁ IV. Wolności i prawa człowieka i obywatela Podstawy wolności i praw człowieka i obywatela Jakie wyróżniamy koncepcje ujęcia praw człowieka? Jakie wyróżniamy generacje praw człowieka? Jakie są ponadnarodowe systemy regulacji praw człowieka? Jakie są podstawowe pojęcia i terminy w zakresie praw człowieka? Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w Konstytucji RP Jak kształtował się konstytucyjny katalog praw człowieka? Jakie jest miejsce praw człowieka w Konstytucji RP? Jakie są konstytucyjne zasady ogólne regulacji praw człowieka? Jaka jest treść konstytucyjnej zasady wolności człowieka? Jak Konstytucja RP ujmuje zasadę równości wobec prawa? Kto jest podmiotem wolności i praw? Na czym polega koncepcja horyzontalnego działania praw człowieka? Jaka jest systematyka wolności i praw człowieka i obywatela? Jakie wyróżniamy wolności i prawa osobiste? Jakie wyróżniamy wolności i prawa polityczne? Jakie wyróżniamy wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne?

5 Spis treści Kiedy możliwe jest ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela? Jakie są konstytucyjne obowiązki jednostki? Środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela Jakie są środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela? Na czym polega odpowiedzialność odszkodowawcza organu władzy publicznej? Na czym polega prawo do sądu i jaka jest jego treść? Co należy rozumieć przez skargę konstytucyjną? Jakie są materialne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej? Jakie są formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej? Jaka jest rola Rzecznika Praw Obywatelskich? Kiedy można wystąpić ze skargą do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka? ROZDZIAŁ V. Źródła prawa Podstawy konstytucyjnego systemu źródeł prawa Co rozumiemy przez pojęcie źródła prawa? Jakie są cechy systemu źródeł prawa w Konstytucji RP? Jaki jest katalog aktów prawnych powszechnie obowiązujących? Na czym polega zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego? Jak zmienił się system źródeł prawa? Charakterystyka aktów prawnych powszechnie obowiązujących Jakie jest miejsce Konstytucji RP w systemie źródeł prawa po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej? Co to jest ustawa i jaka jest jej pozycja w systemie źródeł prawa? Jaki jest zakres ustawy? Na czym polega zasada wyłączności ustawy? Jaka jest istota rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy? Jakie są wymogi Konstytucji RP w zakresie wydawania rozporządzeń wykonawczych? Czy organ państwowy, nie wydając rozporządzenia, ponosi za to odpowiedzialność? Co to jest prawo miejscowe o charakterze powszechnie obowiązującym? Charakterystyka aktów prawnych wewnętrznie wiążących Czy istnieje katalog aktów prawnych wewnętrznie wiążących? Jaki jest model aktu prawnego wewnętrznie wiążącego? Co oznacza, iż dane przepisy prawa mają charakter wewnętrzny? Jakie są konstytucyjne zasady wydawania zarządzeń jako aktów wykonawczych do ustawy? Prawo międzynarodowe i unijne w systemie źródeł prawa Na czym polega ratyfikacja umów międzynarodowych?

6 8 Spis treści 19. Jak wyjaśniamy obowiązywanie umów międzynarodowych w systemie prawnym RP? Jakie jest miejsce umów międzynarodowych w systemie prawa? Jakie są zasady stosowania umów międzynarodowych? Jaka jest struktura prawa Unii Europejskiej? Jakie jest miejsce prawa Unii Europejskiej w systemie prawa powszechnie wiążącego? ROZDZIAŁ VI. Prawo wyborcze Podstawy prawa wyborczego Co rozumiemy przez prawo wyborcze? Jakie są zasady prawa wyborczego? Na czym polega zasada powszechności wyborów? Jakie są gwarancje zasady powszechności wyborów? Na czym polega zasada bezpośredniości wyborów? Na czym polega głosowanie przez pełnomocnika? Na czym polega głosowanie korespondencyjne? Na czym polega zasada równości wyborów? Na czym polega zasada proporcjonalności wyborów? Na czym polega zasada wyborów większościowych? Na czym polega zasada tajności aktu głosowania? Organizacja i przebieg wyborów Kto zarządza wybory do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego i wybory Prezydenta RP? Jakie są zasady tworzenia okręgów wyborczych i obwodów głosowania? Jakie są zadania komisji wyborczych? Kto ma prawo do zgłaszania kandydatów w wyborach? Jakie są główne zasady prowadzenia kampanii wyborczych? Jakie są zasady głosowania? Jakie są zasady ustalania wyników głosowania i wyników wyborów? Jaki jest mechanizm stwierdzania ważności wyborów? Jaki jest mechanizm uzupełniania składu Sejmu i Senatu? Zasady prawa wyborczego do organów samorządu terytorialnego Jakie są zasady prawa wyborczego do organów stanowiących samorządu terytorialnego? Jakie są zasady prawa wyborczego do organów wykonawczych gminy? Jakie są zasady prawa wyborczego do organów wykonawczych powiatu i województwa? ROZDZIAŁ VII. Referenda i obywatelska inicjatywa ustawodawcza Referenda ogólnokrajowe

7 Spis treści 9 1. Jakie wyróżniamy główne formy demokracji bezpośredniej? Jak jest uregulowane referendum w prawie polskim? Jaka jest istota referendum? Jak jest uregulowane referendum dotyczące spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa? Jak jest uregulowane referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację określonej umowy międzynarodowej? Jak jest uregulowane referendum w sprawie zatwierdzenia zmian Konstytucji RP? Jak jest zorganizowane referendum ogólnokrajowe i jak przebiega głosowanie? Kiedy wynik referendum ogólnokrajowego jest wiążący i rozstrzygający? Kto stwierdza ważność referendum ogólnokrajowego? W jaki sposób następuje realizacja postanowień referendum ogólnokrajowego? Referendum lokalne Jakie są zasady przeprowadzania referendum lokalnego? Obywatelska inicjatywa ustawodawcza Na czym polega obywatelska inicjatywa ustawodawcza? ROZDZIAŁ VIII. Parlament Struktura parlamentu Na czym polega zasada dwuizbowości parlamentu? Jaki jest status Zgromadzenia Narodowego? Jakie są organy Sejmu i Senatu? Jakie są zasady tworzenia klubów i kół parlamentarnych? Tryb i zasady funkcjonowania Sejmu Na czym polega zasada autonomii parlamentu? Jakie jest znaczenie prawne regulaminu parlamentarnego Co to jest kadencja parlamentu? Na czym polega system permanencji prac parlamentu? Na czym polega zasada tzw. dyskontynuacji prac parlamentu? Jakie są inne zasady dotyczące trybu działania Sejmu? Status prawny posłów i senatorów Co to jest mandat przedstawicielski? Jakie wyróżniamy typy mandatów? Jak Konstytucja RP określa mandat posła? Jaki jest okres trwania mandatu posła? Jakie są prawa i obowiązki posła? Jakie są ograniczenia dotyczące posła w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej? Jakie są ograniczenia dotyczące posła w zakresie łączenia mandatu z innymi stanowiskami lub z zatrudnieniem?

8 10 Spis treści 18. Na czym polega istota immunitetów parlamentarnych? Na czym polega immunitet materialny posła? Na czym polega immunitet formalny posła? Na czym polega przywilej nietykalności osobistej posła? Na czym polega immunitet deputowanego do Parlamentu Europejskiego? Funkcje parlamentu Jakie wyróżniamy funkcje parlamentu? Na czym polegają funkcje prawodawcza i kontrolna parlamentu? Jak zmieniły się funkcje parlamentu po wejściu Polski do Unii Europejskiej? Funkcja ustawodawcza Sejmu Jakie wyróżniamy etapy drogi ustawodawczej? Jakie wyróżniamy procedury ustawodawcze? Co to jest inicjatywa ustawodawcza i komu ona przysługuje? Jakie wymogi musi spełniać projekt ustawy? Na czym polega praca Sejmu nad projektem ustawy? Jaki jest porządek głosowania Sejmu nad projektem ustawy? Na czym polega udział Senatu w procesie ustawodawczym? Jakie jest znaczenie podpisania ustawy? Na czym polega ogłoszenie ustawy i jakie są jego skutki? Jakie są główne cechy szczególnych procedur ustawodawczych? Funkcja kontrolna Sejmu Jakie środki kontroli przysługują posłom? Jakie środki kontroli przysługują komisjom Sejmu? Jaki jest status komisji śledczej? Jakie są zasady wyznaczania przedmiotu prac sejmowej komisji śledczej? Jakie środki kontroli przysługują Sejmowi in pleno? Na czym polega kontrola wykonania ustawy budżetowej? Jakie organy są wybierane i powoływane przez Sejm i Senat? ROZDZIAŁ IX. Władza wykonawcza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Jaka jest pozycja prawnoustrojowa Prezydenta RP? Jakie są zasady wyboru Prezydenta RP? Kiedy następuje opróżnienie urzędu Prezydenta RP? Jakie są formy odpowiedzialności Prezydenta RP? Na czym polega kontrasygnata? Na czym polegają prerogatywy Prezydenta RP? Jakie są główne kompetencje Prezydenta RP? Rada Ministrów i administracja rządowa Jaki jest tryb powoływania Rady Ministrów? Kiedy Prezes Rady Ministrów składa dymisję rządu?

9 Spis treści Jakie są zasady odpowiedzialności Rady Ministrów i jej członków? Jaki jest skład Rady Ministrów? Jaka jest pozycja Prezesa Rady Ministrów? Jakie są kompetencje Rady Ministrów? Jaki jest ustrój administracji rządowej? ROZDZIAŁ X. Samorząd terytorialny Konstrukcja prawna gminy, powiatu i województwa Jak kształtował się ustrój samorządu terytorialnego od 1990 r.? Jaka jest konstrukcja prawna gminy? Jaka jest konstrukcja prawna powiatu? Jaka jest konstrukcja prawna województwa? Jakie są kompetencje gminy, powiatu i województwa? Jakie są składniki mienia jednostek samorządu terytorialnego? Jakie są rodzaje związków i porozumień jednostek samorządu terytorialnego? Jak jest sprawowany nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego? Sprawowanie władzy w gminie, powiecie i województwie Jakie są organy stanowiące i wykonawcze samorządu? Jaki jest charakter mandatu radnego? Jakie akty prawa miejscowego stanowią organy samorządu? ROZDZIAŁ XI. Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Co to jest władza sądownicza i wymiar sprawiedliwości? Jakie są konstytucyjne zasady ustroju i działania władzy sądowniczej? Jaki jest status Sądu Najwyższego? Jaki jest ustrój sądów powszechnych? Jaki jest ustrój sądów szczególnych? Jakie są funkcja, skład i charakter Krajowej Rady Sądownictwa? Trybunał Konstytucyjny Na czym polega sądowa kontrola konstytucyjności prawa? Jak kształtował się problem kontroli sądowej w Polsce? Jaka jest pozycja Trybunału Konstytucyjnego w systemie władzy sądowniczej? Jaka jest procedura powoływania składu Trybunału Konstytucyjnego i jaka jest jego organizacja? Jaki jest status sędziego Trybunału Konstytucyjnego? Jakie wyróżniamy rodzaje kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny?

10 12 Spis treści 13. Jakie są kompetencje Trybunału Konstytucyjnego? Na czym polega pytanie prawne kierowane do Trybunału Konstytucyjnego? Na czym polega kompetencja do orzekania o zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych? Na czym polega uprawnienie do rozstrzygania sporów kompetencyjnych? Jaka jest procedura działania Trybunału Konstytucyjnego? Na czym polega istota orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i jak one się dzielą? Jakie są skutki orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego? W jaki sposób są wykonywane orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego? Czy Trybunał Konstytucyjny bada zaniechanie i pominięcie ustawodawcze? Trybunał Stanu Na czym polega istota odpowiedzialności konstytucyjnej? Kto ponosi odpowiedzialność konstytucyjną? Jaka jest procedura ponoszenia odpowiedzialności konstytucyjnej? Jaki jest skład i organizacja Trybunału Stanu? Jaka jest procedura działania Trybunału Stanu? Jak działa normatywny model odpowiedzialności konstytucyjnej w praktyce? ROZDZIAŁ XII. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Najwyższa Izba Kontroli Co oznacza pojęcie kontrola państwowa? Jak kształtowała się pozycja najwyższego organu kontroli państwowej? Jaka jest pozycja NIK? Jaka jest organizacja NIK? Jaki jest zakres działania NIK? Jaka jest właściwość kontrolna i jakie są kryteria kontroli NIK? Jak przebiega postępowanie kontrolne? Rzecznik Praw Obywatelskich Jaka jest pozycja ustrojowa RPO? Jaki jest tryb powoływania RPO? Jaki jest zakres działania RPO? Jakie są formy działania RPO? Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Jaka jest pozycja ustrojowa KRRiT? Jaki jest skład KRRiT? Jakie są zadania i tryb działania KRRiT?

11 Spis treści 13 ROZDZIAŁ XIII. Prokuratura Jaki jest ustrój prokuratury? Jaka jest pozycja Prokuratora Generalnego? Jaki jest status prokuratora? Jakie są zasady organizacji prokuratury? ROZDZIAŁ XIV. Finanse publiczne Jakie są konstytucyjne zasady finansów publicznych? Jakie są odrębności uchwalania, wykonywania i treści ustawy budżetowej? Jaka jest pozycja Narodowego Banku Polskiego? ROZDZIAŁ XV. Stany nadzwyczajne Jakie jest znaczenie prawne problematyki bezpieczeństwa państwa? Jakie są konstytucyjne zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych? Jakie wyróżniamy stany nadzwyczajne? Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu wojennego? Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego? Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej? Na czym polegają ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w okresie stanów nadzwyczajnych?

12 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne EKPCz k.c. Europejska Konwencja Praw Człowieka (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.wyb. ustawa z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.) Konstytucja ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. kwietniowa Nr 30, poz. 227) Konstytucja ustawa z 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.) marcowa Konstytucja PRL Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (tekst jedn. Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) Mała Konstytucja ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) regulamin Sejmu uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. 2012, poz. 32 ze zm.)

13 16 Wykaz skrótów TfUE TUE u.k.śl. u.kl.ż. u.nbp u.p. u.p.p. u.ref.lok. u.ref.ogóln. u.rm u.rpo u.s.g. u.s.p. u.s.w. u.st.woj. u.st.wyj. u.tk u.ts u.u.s.p. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana (Dz.Urz. UE 2012 C 326/47) Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana (Dz.Urz. UE 2012 C 326/13) ustawa z 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.) ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 333 ze zm.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 908 ze zm.) ustawa z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz ze zm.) ustawa z 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924) ustawa z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 706) ustawa z 14 marca 2003 r. o referendum ogólnonarodowym (Dz.U. Nr 57, poz. 707 ze zm.) ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 392 ze zm.) ustawa z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 594 ze zm.) ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 555 ze zm.) ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 556 ze zm.) ustawa z 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz ze zm.) ustawa z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 ze zm.) ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) ustawa z 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.) ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.)

14 Wykaz skrótów 17 u.w.i.u.o. u.w.m.p.s. u.współpr. ustawa z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz.U. Nr 62, poz. 688 ze zm.) ustawa z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.) ustawa z 8 października 2010 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 213, poz. 1395) Organy i instytucje ETPCz KRP KRRiT KRS MOP NBP NIK NSA PE PKW RE RM RPD RPO SN SO TK TS UE WSA ZN Organy promulgacyjne Dz.U. M.P. Europejski Trybunał Praw Człowieka Krajowa Rada Prokuratury Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Krajowa Rada Sądownictwa Międzynarodowa Organizacja Pracy Narodowy Bank Polski Najwyższa Izba Kontroli Naczelny Sąd Administracyjny Parlament Europejski Państwowa Komisja Wyborcza Rada Europy Rada Ministrów Rzecznik Praw Dziecka Rzecznik Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy sąd okręgowy Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu Unia Europejska Wojewódzki Sąd Administracyjny Zgromadzenie Narodowe Dziennik Ustaw (od 2012 r. tylko z podaniem pozycji) Monitor Polski (od 2012 r. tylko z podaniem pozycji) Oficjalne wydawnictwa z orzecznictwem OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

15 18 Wykaz skrótów OSNKW OTK OTK-A Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, Seria A Numery artykułów powoływane bez dodatkowych objaśnień oznaczają artykuły Konstytucji RP.

16 Od Autora Od Autora Od Autora Obecne wydanie Prawa konstytucyjnego w pytaniach i odpowiedziach zostało uaktualnione i poprawione w związku ze zmianami legislacyjnymi, które zostały przyjęte od czasu ukazania się poprzedniego, piątego wydania z 2012 r. Słowo, które kierowałem do Czytelnika na wstępie poprzedniego wydania, wydaje się aktualne i warte powtórzenia. Wykorzystuję sprawdzoną formułę książki. Ma ona charakter pomocy dydaktycznej, która ułatwia przyswojenie sobie prawa konstytucyjnego. Wynika stąd troska zarówno o komunikatywność wypowiedzi, jak i skondensowanie wywodu. Jest to konieczne z tego powodu, że prawo konstytucyjne, które od zawsze należało do rozległych gałęzi prawa, niezmiernie rozrosło się w okresie 25 lat wolnej Polski. Wyrazem tego jest rozwój prawa parlamentarnego, prawa wyborczego, praw i wolności człowieka i obywatela. Nierzadko te materie są przedmiotem odrębnego wykładu. Moją ambicją pozostaje zarazem obok omówienia obowiązujących rozwiązań prawnych pokazanie tradycji prawa konstytucyjnego w Polsce oraz następujących w nim zmian. Warto przekonywać młodzież studencką do tego, że prawo konstytucyjne jest ciekawą gałęzią prawa, która zasługuje na głębsze zainteresowanie. Jestem wdzięczny Studentom za przekazywane spostrzeżenia, które próbuję wykorzystywać w pracy nad tą książką. Szóste wydanie podręcznika powstawało w momencie, jak się wydaje, lepszym z punktu widzenia zamknięcia prac nad nim, aniżeli było to przy poprzednich wydaniach. W ostatnich latach nie nastąpiły zmiany w prawie konstytucyjnym o charakterze ustrojowym. Słabsza jest także aktywność ustawodawcza Sejmu VII kadencji ( ). Uchwala on mniej ustaw niż parlamenty poprzednich kadencji. Niemniej jednak problem z postawieniem kropki nad i co do stanu prawa

17 20 Od Autora wiąże się z faktem, że w Sejmie od sierpnia 2013 r. trwają prace nad przedstawionym przez Prezydenta RP projektem ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (druk nr 1590). Akt ten jeśli zostanie uchwalony wprowadzi zmiany w zakresie powoływania sędziów, w funkcjonowaniu kontroli i może mieć znaczenie dla jakości porządku prawnego. Ponadto prawodawca niemal stale nowelizuje Kodeks wyborczy, co każe zastanawiać się nad tym, czy stan prawa wyborczego nie przeczy idei regulacji kodeksowej, która powinna gwarantować stabilność przepisów tej części prawa konstytucyjnego. Nie zmieniłem przekonania o znaczeniu wykładu części doktrynalnej prawa konstytucyjnego. Żałuję, że nie mogę poświęcić jej więcej miejsca. Zarysowałem zatem pojmowanie tylko wybranych zasad naczelnych Konstytucji RP. Uprawiamy prawo konstytucyjne oraz uczymy się go po okresie (jak to ujmuje Konstytucja RP) gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane [...]. Według mnie stąd wynika potrzeba refleksji na wieloma podstawowymi pojęciami i kategoriami prawa konstytucyjnego. Wspomniany zaś rozwój takich dziedzin, jak prawo parlamentarne lub wyborcze, w niczym nie zmienia tego, że mają one wspólne z prawem konstytucyjnym korzenie doktrynalne. Mam nadzieję, że obecne wydanie, tak jak poprzednie, spotka się z dobrym przyjęciem wśród studentów prawa, administracji, politologii lub stosunków międzynarodowych. Fakt, że książka ta służy na innych jeszcze kierunkach studiów lub w innych miejscach, może przekonywać, iż znalazła swoje miejsce na rynku wydawniczym. Książkę przygotowałem na podstawie wykładów z prawa konstytucyjnego prowadzonych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jestem wdzięczny Koleżankom i Kolegom z Katedry Prawa Konstytucyjnego za dyskusję nad książką. Bardzo dziękuję Ewelinie Gierach, Aleksandrze Syryt i Piotrowi Chybal skiemu za uwagi, które ułatwiły mi przygotowanie niniejszego wydania. prof. Mirosław Granat

18 Rozdział I. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego Rozdział I. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego Rozdział I Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego 1. Co to jest prawo konstytucyjne? Termin prawo konstytucyjne może być wyjaśniany co najmniej w dwojaki sposób. Trudność w ustaleniu treści tego terminu wynika stąd, że samo pojęcie konstytucja ma kilka znaczeń. Konstytucja to przede wszystkim: akt prawny spisany ustawa zasadnicza w państwie, synonim istniejącego ustroju politycznego państwa. Po pierwsze, przez prawo konstytucyjne możemy rozumieć zespół norm prawnych zawartych w konstytucji. Normy te wyróżniają się swoją szczególną mocą prawną najwyższą w systemie prawa. W tym znaczeniu prawo konstytucyjne sprowadza się do swoistego prawa konstytucji. Tak określone prawo konstytucyjne wyróżnione w związku ze szczególną naturą norm byłoby jednak za wąskie, gdyż ograniczałoby zakres naszej analizy do przepisów zawartych w ustawie zasadniczej, względnie do innych ustaw konstytucyjnych. Prawo konstytucji funkcjonowało na przykład we Francji w okresie IV Republiki. Wyraźnie odróżniano je jako pojęcie węższe od prawa konstytucyjnego. Prawem konstytucji były przepisy o systemie organów państwowych, zawarte w Konstytucji z października 1946 r. Rozróżnianie prawa konstytucji i prawa konstytucyjnego nie jest także obce nauce anglosaskiej. Po drugie, możemy wskazać szersze znaczenie prawa konstytucyjnego wywodzi się ono od konstytucji jako synonimu ustroju

19 22 Rozdział I. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego politycznego. Jego wyróżnienia dokonujemy z uwagi na przedmiot, który to prawo reguluje, a nie ze względu na moc prawną norm zawartych w konstytucji i w innych ustawach konstytucyjnych. Przedmiotem prawa konstytucyjnego są bowiem nie tylko normy zawarte w ustawie zasadniczej, lecz także w ustawach zwykłych i innych aktach prawnych dotyczących ustroju politycznego państwa. W konsekwencji przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno -gospodarczego państwa. Reasumując, należy stwierdzić, że termin prawo konstytucyjne oznacza: w sensie wąskim zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i w innych ustawach konstytucyjnych, w sensie szerokim całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno -gospodarczego państwa. Termin prawo konstytucyjne oznacza ponadto dyscyplinę wiedzy prawniczej, która wykorzystuje określone metody badawcze. Przy takim podejściu chodzi więc w istocie o naukę prawa konstytucyjnego i o jej uprawianie. W książce posługuję się szerszym rozumieniem prawa konstytucyjnego. Rozumienie to ugruntuję jeszcze, rozważając kształtowanie się tego prawa. 2. Jaka jest geneza prawa konstytucyjnego? Termin prawo konstytucyjne pojawił się pod koniec XVIII w. we Francji. Wyodrębnianie się tego prawa było związane z ideologią Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a konkretnie ze znaczeniem, jakie dla utrwalenia jej zdobyczy (zwłaszcza katalogu praw człowieka) miało przyjęcie pisanej konstytucji. W tym okresie tworzyły się fundamentalne kategorie nowoczesnego ustroju politycznego. Twórcy francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, a także założyciele demokracji amerykańskiej prawo konstytucyjne utożsamiali z prawem dotyczącym wolności człowieka i obywatela. Nazwa prawo konstytucyjne, stosowana na oznaczenie zespołu norm prawnych dotyczących ustroju państwa, jest obecnie przyjęta w większości państw. Nie występuje ona jednak raczej w Niemczech i Austrii, gdzie nadal funkcjonuje tradycyjny termin prawo państwowe.