Władza sądownicza w Polsce. Sądy i trybunały

Transkrypt

1 Władza sądownicza w Polsce Sądy i trybunały

2 Charakterystyka władzy sądowniczej Władza sądownicza stanowi jeden z filarów władzy państwowej w ramach podziału władzy, lecz od pozostałych jest niezależna. Organy tej władzy rozstrzygają sprawy i spory powstałe w związku ze stosowaniem lub stanowieniem prawa. Sędziowie są niezawiśli inaczej niż funkcjonariusze innych filarów władzy.

3 Zasady ogólne związane z sądami Zasada prawa do sądu każda osoba fizyczna (niezależnie od obywatelstwa) i prawna ma w każdej sprawie prawo dostępu do sądu i uzyskania jego wyroku, a procedura sądowa umożliwia rzeczywiste dochodzenie praw (zasady praworządnego procesu obejmują m.in. zasadę domniemania niewinności). Zasada dwuinstancyjności w każdej sprawie należącej do właściwości sądu musi istnieć możliwość zwrócenia się do sądu wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia sądu pierwszej instancji.

4 Niezawisłość sędziowska Sędziowie podlegają wyłącznie Konstytucji i ustawom, a przy orzekaniu kierują się sumieniem i doświadczeniem życiowym. Nikt sędziemu niczego kazać nie może. Może jego swobodę orzekania ograniczyć tylko wyrok sądu wyższej instancji.

5 Niektóre gwarancje niezawisłości Nieusuwalność sędziego (złożenie z urzędu tylko w sytuacjach wyjątkowych i tylko na podstawie wyroku sądu). Immunitet sędziowski (sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej tylko za uprzednią zgodą sądu; nie może być zatrzymany ani aresztowany, chyba że ujęto go na gorącym uczynku przestępstwa). Apolityczność.

6 Struktura władzy sądowniczej Sądy Sąd Najwyższy Sądy powszechne Sądy szczególne Administracyjne Wojskowe Trybunały Konstytucyjny Stanu

7 Sąd Najwyższy Sprawuje nadzór orzeczniczy nad orzeczeniami sądów powszechnych i wojskowych (lecz nie administracyjnych i trybunałów). Podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne. Rozstrzyga protesty wyborcze oraz orzeka o ważności wyborów ogólnopaństwowych i referendów.

8 Sądy powszechne Tak się nazywają, bo orzekają we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych sądów. Obejmują: Sądy rejonowe (będące sądami pierwszej instancji w większości spraw) Sądy okręgowe (będące sądami pierwszej instancji w poważniejszych sprawach oraz sądami drugiej instancji względem sądów rejonowych) Sądy apelacyjne (będące organami drugiej instancji względem sądów okręgowych) Orzekają w sprawach: cywilnych, karnych, rodzinnych, gospodarczych, ksiąg wieczystych i pracy.

9 Sądy szczególne Tak się zwą, gdyż zajmują się tylko określonymi kategoriami spraw i znajdują się poza strukturą sądów powszechnych. Obejmują: Sądy administracyjne Sądy wojskowe Nie należy ich mylić z sądami wyjątkowymi i doraźnymi wprowadzanymi tylko w czasie wojny.

10 Sądy administracyjne Sprawują kontrolę zgodności z prawem działania administracji publicznej. Obejmują: Wojewódzkie Sądy Administracyjne Naczelny Sąd Administracyjny Nie podlegają nadzorowi Sądu Najwyższego. Rozpatrują skargi na (przede wszystkim): Decyzje administracyjne Akty prawa miejscowego Bezczynność administracji

11 Sądy wojskowe Orzekają o odpowiedzialności karnej żołnierzy w czynnej służbie. Obejmują wojskowe sądy garnizonowe (odpowiednik rejonowych) i wojskowe sądy okręgowe (odpowiednik powszechnego sądu okręgowego). Ich orzeczenia podlegają nadzorowi Sądu Najwyższego (Izby Wojskowej).

12 Trybunał Konstytucyjny Funkcje TK obejmują: Kontrolę hierarchiczną zgodności norm prawnych, czyli zgodności aktów prawnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu (nie dotyczy to aktów prawa miejscowego). Orzekanie o skargach konstytucyjnych. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP.

13 TK składa się z sędziów wybieranych przez Sejm. Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (nie podlegają zaskarżeniu). Orzeczenie o niezgodności z prawem aktu normatywnego powoduje utratę jego mocy obowiązującej (od dnia ogłoszenia orzeczenia lub innej daty wskazanej przez TK).

14 Trybunał Stanu Orzeka przede wszystkim o odpowiedzialności konstytucyjnej, czyli naruszeniu Konstytucji lub ustawy przez jednego z najważniejszych funkcjonariuszy publicznych w związku z wykonywaniem urzędu. Na jego czele stoi przewodniczący, którym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, a składa się z sędziów wybieranych przez Sejm.

15 Prezydent odpowiada wyłącznie przed TS zarówno za delikty konstytucyjne jak i pospolite przestępstwa. Członkowie Rady Ministrów odpowiadają przed TS za delikty konstytucyjne oraz przestępstwa związane z pełnieniem urzędu. Inne osoby poddane właściwości TS to: Prezes NBP, Pierwszy Prezes SN, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (czyli naczelny wódz w czasie wojny).

16 Za przestępstwa TS wymierza kary przewidziane w ustawach karnych. Za czyny niebędące przestępstwami TS może skazać na utratę praw wyborczych oraz zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk.