TEMAT: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci symptomy oraz postępowanie. Geneza

Transkrypt

1 Jolanta Ziarko Sandomierz, 27 kwietnia 2006 r. nauczycielka języka polskiego Gimnazjum nr 1 im. Jana Długosza ul. Cieśli 2, Sandomierz Lider Programu ORTOGAFFITI Marta Walek TEMAT: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci symptomy oraz postępowanie. Geneza Przyczyny w ujęciu historycznym: przewlekłe zatrucie ołowiem, obecność w pokarmach kolorowych barwników i konserwantów, rafinowany cukier, nieprawidłowa sytuacja domowa i błędy rodzicielskie. Dziś uwaŝa się, Ŝe nadpobudliwość jest uwarunkowana genetycznie, dziedziczona wielogenowo. Osoby cierpiące z powodu ADHD mogą mieć specyficzne wzorce pracy mózgu. Dotyczy to zwłaszcza pracy kory przedczołowej obu półkul mózgowych, struktur głębokich, spoidła wielkiego oraz móŝdŝku. Wzorce te wydają się odpowiedzialne za powstawanie objawów u dzieci nadpobudliwych. U osób z ADHD istnieje prawdopodobnie zaburzona równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami: noradrenaliną (pobudza organizm do działania) i dopaminą (pozwala utrzymać uwagę na zadaniu). Mózg dziecka nadpobudliwego funkcjonuje inaczej niŝ mózg dziecka zdrowego. Dopływające z zewnątrz bodźce bombardują go, a na skutek zaburzonych procesów analizy i syntezy nie moŝe się ich odrzucać. Jego świat jest chaotyczny, dziecko jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie, na czym się skupić. Okazuje się więc, Ŝe ADHD nie jest prostym zaburzeniem uwagi jako takiej, źródłem tej dysfunkcji jest niemoŝność hamowania impulsywnych reakcji ruchowych na tego typu bodźce. Inni badacze z kolei odkryli, Ŝe dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej gorzej sobie radzą z przygotowaniem odpowiedzi motorycznych na przewidywane zdarzenia i nie reagują na informacje zwrotne o popełnianych przez siebie błędach. Spowodowane jest to, zdaniem naukowców lat 90., nieprawidłowym rozwojem obwodów neuronalnych, odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. Po czym poznać, Ŝe dziecko jest nadpobudliwe?

2 Co widać w szkole? Nie jest w stanie dostosować się do regulaminu szkolnego, a zwłaszcza do spokojnego siedzenia i uwaŝania na lekcjach. Jest bardzo ruchliwe, czyli wszędzie go pełno ; posadzone na krześle kręci się, wierci niespokojnie, co chwilę wstaje, wymachuje nogami, manipuluje przedmiotami znajdującymi się w zasięgu ręki. Jest towarzyskie, rozmowne, częste gadatliwe, hałaśliwe. śywo interesuje się otoczeniem, ale powierzchownie, często zmienia zainteresowania; Trudno mu zająć się na dłuŝej jedną i tą samą czynnością, dlatego jest niesystematyczne, szybko się zniechęca i często nie kończy rozpoczętego zadania. Słucha nieuwaŝnie i nie jest w stanie skupić się na szczegółach. Nie pamięta, co miało zrobić; w środku zdania zapomina, o czym mówiło. Wyrywa się z odpowiedzią, zanim zostanie zadane pytanie. Często przerywa innym. Podejmuje pochopne decyzje i łatwo, bez zastanowienia akceptuje cudze pomysły. Jest mało spostrzegawcze. Często buja w obłokach. Ma zmienne nastroje, często wpada w złość lub wybucha płaczem. Nie chce wykonywać poleceń dorosłych, a w stosunku do rówieśników jest często konfliktowe i agresywne. Lubi koncentrować na sobie uwagę rówieśników. Nie umie przegrywać. Ma zazwyczaj nienajlepszą pozycję w grupie, często jest samotne. Często odgrywa rolę błazna klasowego albo tyranizuje innych. Dzieci nadpobudliwe części niŝ inne mają kłopoty z powodu: zaburzeń językowych, zaburzeń pamięci, dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii. Co moŝe wzbudzać niepokój? Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między trzecim a piątym rokiem Ŝycia, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w róŝnym wieku: zdarza się, Ŝe stają się one widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Twój niepokój moŝe rzeczywiście wzbudzać fakt wystąpienia w tym czasie takich zachowań jak: Nadmierna ruchliwość; Brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania; Trudności z koncentracją uwagi; Impulsywność (działa szybko, bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, wyrywa się z odpowiedzią, zanim padnie pytanie); Zaburzone relacje z rówieśnikami (nie umie przegrywać, jest krzykliwy, napastliwy, nie umie czekać na swoją kolej); Trudności z uwewnętrznieniem swoich zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno to co robią, co dezorganizuje pracę na lekcji); Brak kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia (co utrudnia funkcjonowanie w grupie); Zadaj sobie dodatkowe pytania zanim uznasz, Ŝe problem dotyczy twojego dziecka: Czy problemy z zachowaniem zdarzają się nagminnie, czy dotyczą tylko specyficznych sytuacji? Czy dziecko na niczym nie moŝe się skoncentrować, a moŝe są sytuacje, przedmioty, które przyciągają jego uwagę i angaŝują na dłuŝej? Czy kłopoty pojawiły się dawno, czy dopiero miesiąc temu?

3 Czy dziecko, pomimo tego Ŝe skończyło dwa lata, nie umie opanować ataków złości, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb? Czy fakt, Ŝe moje dziecko jest ruchliwe dostrzegają inni, którzy informują nas o tym? Mój uczeń zaczyna się wiercić = mój uczeń potrzebuje rozładować nadruchliwość Wyślę go po kartki, gąbkę, wodę, kredę; Pozwolę mu wyrzucić papierek do kosza; Poproszę go, Ŝeby rozwiesił mapę; Zrobię wszystkim małą gimnastykę śródlekcyjną; Poproszę o wyjęcie z torby gumki i poŝyczenie mi jej; Dam mu dodatkowe zajęcie, jeśli skończył swoją pracę; Poproszę o zatemperowanie ołówka; JeŜeli tylko wysiedzi tyle ile potrafi pochwalę go gestem, słowem: siedzisz w ławce, pracujesz; JeŜeli wysiedzi więcej niŝ zwykle, wpiszę ten waŝny fakt do zeszytu pochwał. Mój uczeń robi/ mówi coś bezmyślnego = dała o sobie znać impulsywność Ustalę zasady funkcjonowania w szkole; Przypomnę zasady, zanim zrobi coś nieprzemyślanego bez dodatkowych komentarzy; Wyciągnę umówione konsekwencje; Zignoruję rzeczy, którym nie warto poświęcać uwagi, Dopilnuję tego, co zapowiedziałam, Postaram się o dobry nastrój w klasie. Mój uczeń patrzy gdzieś przed siebie = mój uczeń się rozproszył Posadzę go blisko mnie; Na ławce będzie miał jedynie rzeczy potrzebne do pracy; PokaŜę mu, co ma pisać; Co 5 minut podejdę do niego; Umówię się z nim, Ŝe dotknięcie jego ramienia będzie tajnym sygnałem, oznaczającym: uwaga, to waŝne, obudź się ; Wydam krótkie, jasne polecenia i powtórzę je kilkakrotnie; Przypomnę mu i sprawdzę, czy zapisał zadanie domowe, a jeŝeli trzeba zapiszę mu je własnoręcznie; Wytłumaczę mu jeszcze raz nawet pozornie proste zadanie; Podkreślę i zwrócę uwagę na kaŝdy waŝny do zapamiętania fakt; ZaangaŜuję go w pracę, dam konkretne zadanie; Ograniczę ilość materiału, który trzeba przepisać z tablicy; Podam tematy i czas ich opracowania; Zaznaczę termin powtórzenia materiału i sprawdzianu, Postaram się sprawdzać jego wiedzę małymi etapami; Przepytam go z materiału ustnie; Sprawdzę pracę domową i w razie jej braku wyznaczę termin jej ponownego odrobienia; Zezwolę na pisanie prac na komputerze; JeŜeli zapisze waŝne rzeczy w zeszycie pochwalę go; JeŜeli wykona moje polecenie po kilkakrotnym przypomnieniu dam mu moją aprobatę.

4 Podręczny podręcznik pomocy nauczyciela w pracy z uczniem nadpobudliwym: Ucznia, u którego stwierdzono nadpobudliwość psychoruchową, posadź w pierwszej ławce. Najlepiej w środkowym rzędzie, z dala od okna i drzwi, w towarzystwie spokojnego i odpowiedzialnego ucznia. Przed rozpoczęciem lekcji spokojnie poproś go o uporządkowanie swojego miejsca pracy. Powinien schować wszystkie zbędne przedmioty, a na ławce powinien pozostać jedynie podręcznik, zeszyt i długopis. Zwracaj się do niego bezpośrednio, najlepiej po imieniu. Sprawdzaj podczas lekcji, czy nadpobudliwy uczeń cię słucha. Wydawaj uczniowi proste polecenia, pamiętaj, Ŝeby je powtórzyć. Zawsze trzeba sprawdzić, jak uczeń radzi sobie z kolejnymi etapami zadania. Nadpobudliwemu uczniowi trzeba częściej przypominać, Ŝe ma wrócić do pracy. Pamiętaj, nadpobudliwy uczeń pisze wolno i niezgrabnie, często nie zdąŝa przepisać wszystkiego z tablicy. Warto ograniczyć ilość zapisywanych przez niego informacji. Zawsze jednak wymagaj, by swoje zadanie wykonał do końca. Dopilnuj, czy uczeń wychodzi z klasy z zapisaną pracą domową, tylko wtedy moŝesz wymagać jej odrobienia. Jeśli nic nie było zadane, zanotuj to w zeszycie. Pracę domową zadawaj w trakcie lekcji, a nie po dzwonku. Podczas sprawdzianu przypomnij mu, aby przeczytał dwukrotnie polecenie, zrobił najpierw to, czego jest pewien. Ustal jasne wymagania co do pracy i zachowania na lekcji. Często przypominaj te zasady. ZauwaŜ starania nadpobudliwego ucznia i pochwal go za to, co poszło lepiej niŝ zwykle. Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo? poradnik dla rodziców KaŜde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne. Warto pamiętać, Ŝe jego zachowanie, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawia równieŝ powaŝne problemy. Dzieciom z ADHD moŝna pomóc: organizując im środowisko zewnętrzne, świat wokół niego powinien być uporządkowany, okazując im więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości, wprowadzaj porządek i rutynę; określ dokładnie porę wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać; daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości, ograniczaj bodźce. PoniewaŜ dziecko łatwo się rozprasza, naleŝy się starać, by w domu był spokój. NaleŜy unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz, trzeba ograniczać przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem, mów jasno i wyraźnie. Staraj się by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: znów nie posprzątałeś pokoju, powiedz raczej: pościel łóŝko, staraj się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane, przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko, zadbaj o miejsce pracy dziecka. KaŜde dziecko powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy, z małą ilością przedmiotów dookoła. Miejsce pracy powinno być jasne, kąpiel dziecka nadpobudliwego traktuj nie jako zabieg higieniczny, ale teŝ jako doskonały moment do relaksu i wyciszenia, staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, ucz go innego sposobu negatywnych uczuć, zachęcaj dziecko do wykonywania róŝnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia, staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do moŝliwości psychofizycznych dziecka,

5 zapewnij dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno-pedagogiczną, daj dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, staraj się budzić zainteresowania dziecka i angaŝować go w bardzo konkretnym działaniu, bądź elastycznym rodzicem, nie obwiniaj się. Nic dziwnego, Ŝe mając w domu tak Ŝywe dziecko, stajesz się impulsywna/impulsywny i nie postępujesz właściwie, ucz się skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pracuj nad własnymi emocjami, staraj się konfrontować dziecko z konsekwencjami swoich zachowań. Przypominaj i podpowiadaj mu, jak ma postępować, aby lepiej zorganizować czas i móc korzystać z róŝnych wskazówek, staraj się współpracować ze przedszkolem i szkołą, do której uczęszcza twoje dziecko, moŝesz po konsultacji z lekarzem podawać leki. Poprawiają one zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań, baw się razem z dzieckiem, przypominaj dziecku o pewnych obowiązkach, umieszczając np. karteczki z róŝnymi napisami w widocznych miejscach, podsuwaj dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, Ŝeby przestało coś robić, staraj się mu podsunąć, co mogłoby zacząć robić. Literatura: 1. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wyd. BiFolium, Lublin L. Pfiffner, Wszystko o ADHD, tłum. J. Bieroń, Poznań H. Nartowska, Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa J. Makowska, Dzieci trudne do kochania, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1986.