POJĘCIA. Archonci, areopag, eklezja, Rada 500-set, ostracyzm, ostrakon, strateg, metojkowie, fyle, trytie, heljaja, dokimazja, euthyna, demagogowie,

Transkrypt

1 ATENY

2 POJĘCIA Archonci, areopag, eklezja, Rada 500-set, ostracyzm, ostrakon, strateg, metojkowie, fyle, trytie, heljaja, dokimazja, euthyna, demagogowie,

3 1. ATENY NA DRODZE DO DEMOKRACJI W okresie od ok. 750 do ok. 600 r. p.n.e. ustrój ateńskiej polis miał charakter arystokratyczny. Przemiany gospodarcze oraz zmiana sposobu walki (upadek znaczenia arystokratycznej jazdy na rzecz piechoty) musiały jednak doprowadzić do ewolucji ustroju. W VII wieku p.n.e. król basileus pełnił w Atenach już tylko funkcje religijne. Władzę wykonawczą sprawowało dziewięciu archontów powoływanych przez arystokrację (eupatrydów, czyli dobrze urodzonych). Najważniejszy był archont eponymos należała do niego władza wykonawcza, od jego imienia nazywano rok. Archont polemarchos kierował polityką zagraniczną, a pozostali czuwali nad przestrzeganiem prawa. Areopag (rada zbierająca się na wzgórzu Aresa) sprawował władzę najwyższą. Składał się z byłych archontów, był ostoją arystokracji.

4 A) KODEKS DRAKONA 621 R. P.N.E. Pierwszej kodyfikacji prawa ateńskiego dokonał w r. 621 p.n.e. archont Drakon. W jego kodeksie znalazły się przepisy bardzo surowe, pisane krwią. Kodyfikację tę Drakon przeprowadził w interesie arystokracji, w sytuacji narastania konfliktów społecznych. Drobne kradzieże były karane śmiercią, za niespłacanie długów groziła utrata wolności osobistej. Z drugiej jednak strony ogłoszenie kodeksu oznaczało, iż eupatrydzi stracili monopol na interpretowanie prawa zwyczajowego. Drakon wprowadził rozróżnienie na zabójstwa umyślne i nieumyślne, co oznaczało, iż odtąd konieczne było udowodnienie przed sądem charakteru zbrodni.

5 B) KONFLIKTY SPOŁECZNE Rozwój handlu i import zboża z kolonii spowodował, że w samych Atenach uprawy zbożowe przestały być opłacalne, natomiast dochodowa stała się uprawa winorośli i oliwek. Prowadziło to do ubożenia właścicieli ziemi, którzy nie byli w stanie inwestować w sady oliwne i winnice. Taka sytuacja groziła wybuchem buntu rolników zadłużających się coraz bardziej u wielkich właścicieli. Wielu z nich traciło wolność osobistą, gdyż zadłużyli się pod zastaw swojej osoby. Aby odsunąć widmo rewolty, rządząca w Atenach arystokracja wyposażyła archonta Solona w specjalne pełnomocnictwa do przeprowadzenia reform.

6 2. REFORMY SOLONA a) Zniesienie niewoli za długi Archont Solon ogłosił swoje reformy w r. 594 p.n.e. Obejmowały one przede wszystkim jednorazowe umorzenie długów (seisachteia), a także wprowadzenie zakazu zaciągania długów pod zastaw osoby dłużnika. Solon zobowiązał się także, iż ateńska polis wykupi chłopów sprzedanych za granicę, o ile znane było ich miejsce pobytu.

7 B) PODZIAŁ OBYWATELI NA KLASY MAJĄTKOWE Solon podzielił społeczeństwo na klasy majątkowe: pentakosiomedimnoi (ludzie produkujący 500 miar zboża, oliwy lub wina rocznie), hippeis (jeźdźcy produkujący od 300 miar),zeugitai (właściciele zaprzęgu wołów powyżej 200 miar), thetes (służebni). Członkowie czwartej klasy byli pozbawieni dostępu do urzędów państwowych, archontami mogli zostać przedstawiciele dwóch najwyższych warstw. O udziale w sprawowaniu władzy decydował więc majątek, a nie urodzenie.

8 C) HELJAJA Utworzony został trybunał zwany heliają składał się on z 6 tys. obywateli, spośród których powoływano w drodze losowania składy sędziowskie do rozpatrywania konkretnych spraw. Do heliai można się również odwoływać od decyzji urzędników. Reforma ta oznaczała odebranie kompetencji sądowniczych areopagowi.

9 3. TYRANIA PIZYSTRATÓW W latach p.n.e. Ateny znajdowały się pod rządami tyranii. Początkowo tyranem był (do r. 527 p.n.e.) Pizystrat, a następnie jego syn Hippiasz. Pizystrat zdobył władzę dzięki poparciu ludu ateńskiego, niezadowolonego z oligarchicznych rządów. Popularność swą umocnił zabierając ziemię arystokracji i przekazując ją rolnikom. Popierał rozwój rzemiosła i handlu, wprowadził ulgi podatkowe dla uboższej części ludności. Rozpoczął budowę Partenonu na Akropolu i świątyni Demeter w Eleuzis. Syn Pizystrata, Hippiasz, wprowadził w Atenach krwawe rządy, co doprowadziło do jego wypędzenia w r. 510 p.n.e. dzięki militarnej interwencji Sparty. Hippiasz udał się na wygnanie do Sigejon, a w Atenach zapanowała oligarchia. Jednak trzy lata później doszło do kolejnego przewrotu, który utorował drogę demokracji.

10 4. REFORMY KLEJSTENESA

11 A) PODZIAŁ POLIS NA TERYTORIALNE FYLE Archont Klejstenes zniósł w r. 507 p.n.e. podział społeczeństwa ateńskiej polis na plemiona (fyle), bractwa (fratrie) i rody (gene). Zastąpił go podziałem Aten na dziesięć jednostek terytorialnych, którym nadano starą nazwę fyl. Dzieliły się one na okręgi (trittyes każda fyla miała ich trzy), a te z kolei na gminy (demy), których było w sumie 139. Identyfikowanie obywatela polis poprzez jego pochodzenie rodowe zostało zastąpione identyfikowaniem poprzez przynależność terytorialną każdy obywatel musiał obok swojego imienia nosić demotikon, wskazujący na jego przynależność do określonego demu. Oznaczało to ostateczne obalenie znaczenia arystokracji rodowej. Każda z fyl została zobowiązana do wystawiania oddziału hoplitów. W r. 501 p.n.e. powołano kolegium strategów, wybierane co roku przez lud i liczące dziesięciu członków. Zadaniem strategów było dowodzenie wojskami lądowymi i flotą wojenną. Strategom przysługiwało prawo reelekcji.

12 B) RADA PIĘCIUSET Solon wprowadził Radę Czterystu, Klejstenes Radę 500 Kompetencje areopagu przejęła Rada Pięciuset, w skład której weszło po pięćdziesięciu przedstawicieli z każdej fyli terytorialnej. Rada rozstrzygała bieżące sprawy i skargi obywateli, nadzorowała urzędników, miała też funkcje sądowe Rada przygotowywała obrady eklezji oraz wykonywała jej postanowienia Areopag pełnił odtąd tylko funkcje religijne i strażnika moralności publicznej.

13 C) EKLEZJA ZGROMADZENIE LUDOWE Zgromadzenie ludowe, zwane ekklesią, decydowała o najważniejszych sprawach w Atenach Każdy obywatel miał prawo wzięcia w nim udziału Posiedzenia eklezji 4 razy w miesiącu na Pnyksie Sztuka wymowy retoryka

14 D) OSTRACYZM SĄD SKORUPKOWY Najpierw na corocznym specjalnym posiedzeniu eklzji zgromadzonym zadawano pytanie, czy jest w Atenach człowiek, którego należałoby wydalić z polis, gdyż mógłby on dążyć do wprowadzenia tyranii. J eżeli większość głosujących odpowiedziała na to pytanie pozytywnie, w wyznaczonym terminie odbywał się sąd skorupkowy. Aby jego obrady były ważne, musiało się zebrać co najmniej 6 tysięcy obywateli Aten (kworum). Uczestnicy sądu wypisywali na glinianych skorupach (ostrakonach) imiona podejrzanych o dążenie do tyranii ten, którego imię wymieniono najczęściej, musiał w ciągu dziesięciu dni opuścić Ateny na 10 lat, nie tracąc przy tym majątku. Po raz pierwszy Ateńczycy skorzystali z tej procedury w roku 487 p.n.e., kiedy to wygnali Hipparchosa, krewnego dawnego tyrana Pizystrata. W całym V wieku p.n.e. posłużono się ostracyzmem piętnaście razy.

15 5. PERYKLES OJCIEC DEMOKRACJI Ateński strateg w V w. p.n.e. wprowadził zasadę odpłatności urzędów (każdy obywatel Aten mógł brać udział w życiu politycznym) Tekst źródłowy s. 103

16 6. SPOŁECZEŃSTWO ATEN Każdy obywatel od 18. roku życia mógł brać udział w życiu politycznym Wychowywano wg własnego uznania Oczekiwano wypełniania obowiązków wojskowych, brania udziału w kulcie religijnym, opiece nad rodzicami i ich grobami Obok obywateli byli cudzoziemcy metojkowie (przebywający powyżej 1 miesiąca); płacili specjalne podatki Najniżej byli niewolnicy; narzędzia z duszą całkowicie zależni od pana (ale pan nie mógł zabić sługi) Kobiety traktowano jako osoby małoletnie; zależne od męża, ojca

17 7. URZĘDY W DEMOKRACJI ATEŃSKIEJ