Społeczeństwo. Życie społeczne. Teorie życia społecznego.

Transkrypt

1 Życie społeczne. Teorie życia społecznego. teorie życia społecznego: teoria funkcjonalna, teorią konfliktu, teoria wymiany społeczeństwa nie da się opisać tylko wedle jednej z tych teorii, można te opisy traktować jako w pewien sposób komplementarne 1, ukazujące odmienne aspekty 2 tego samego społeczeństwa teoria funkcjonalna założenia: społeczeństwo jest systemem składającym się z wzajemnie powiązanych części, z których każda pełni określoną funkcję w tym systemie (stąd nazwa funkcjonalizm ), system społeczny jest w stanie dynamicznej równowagi, istniejące wewnątrz systemu napięcia mogą się utrzymywać nawet przez dłuższy czas, ale są one rozwiązywalne, system ten ulega zmianom, ale w sposób stopniowy i ewolucyjny, największym zmianom ulegają społeczne makrostruktury 3, podczas gdy mikrostruktury 4 społeczne i kulturowe pozostają zasadniczo niezmienione, cechą charakterystyczną tego systemu jest występowanie zróżnicowanych ról i pozycji społecznych, związanych ze zróżnicowanymi prawami i obowiązkami, oraz istnienie wspólnych norm i wartości; aby system ten mógł trwać, muszą być spełnione następujące warunki: musi być zdolny do adaptacji, osiągnięcia celów, integracji i utrzymywania wzorców działania, system społeczny dąży do zachowania ładu, czyli prawidłowego funkcjonowania, tworzy więc pewną hierarchię trzy fazy ewolucji społeczeństwa: społeczeństwo pierwotne, przejściowe, nowoczesne podstawą stworzonego podziału były różnice stopnia zdolności do adaptacji i formy kontroli społecznej, a także tworzenie nowych systemów wartości, przystosowanych do coraz bardziej złożonych stosunków społeczną kontrolę nad ewolucją społeczną zapewnia kultura (pismo, prawo) teoria konfliktu założenia: społeczeństwo (więc i każda grupa w społeczeństwie) jest w toku stałej zmiany, tworzy system, którego elementy pozostają ze sobą w konflikcie, w społeczeństwie występuje zjawisko zależności, wynikające z pełnienia różnych funkcji i zajmowania różnych pozycji, ale naturalną konsekwencją tego są różne interesy, które prowadzą do dezintegracji 5 i zmiany, a więc do konfliktów, organizacja społeczeństwa opiera się na rozróżnieniu pozycji wyższych i niższych, na przymusie władzy stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych; poszczególne jednostki zajmują jednak w różnych grupach społecznych różną pozycję społeczną ta sama osoba zajmująca w jednej grupie pozycję zwierzchnią, w innej może zajmować pozycję podporządkowaną innej jednostce, konflikty mogą przyczyniać się też do wzrostu zakresu adaptacji 6 i przystosowania poszczególnych grup społecznych; konflikty przyczyniają się do zmiany społecznej, grupy społeczne uwikłane są w strukturę społeczną o charakterze konfliktowym grupy te mają różne interesy antagonistyczne; to aspiracje 7 poszczególnych jednostek (połączonych czasami w grupy społeczne), a nie właściwości struktury społecznej doprowadzają do konfliktów społecznych, konflikt nie jest czymś, co tylko musi dzielić społeczeństwo, nie jest czymś z natury złym, pełni też funkcję pozytywną rozładowuje napięcia, wzmacnia więzi grupowe 1 komplementarny wzajemnie uzupełniający się, dopełniający. 2 aspekt punkt widzenia, z którego się coś rozpatruje; widok, perspektywa, wygląd, ujęcie, postać, przejaw, strona czegoś. 3 makrostruktura (socjol.) układ i związki wzajemne między wielkimi grupami społecznymi składającymi się na społeczeństwo, układ klasowo-warstwowy społeczeństwa. 4 mikrostruktura (socjol.) mikrostruktura społeczna; mikrostruktura zbiorowości układ małych grup społecznych, z których składa się większa zbiorowość; także układ pozycji społecznych i stanowisk członków w ramach poszczególnych grup. 5 dezintegracja rozbicie, rozproszenie, rozprzężenie pewnej całości (pewnego zespołu); proces rozpadu określonej całości na elementy cząstkowe; rozkład, rozpad; dezintegracja społeczna (socjol.) proces rozkładu więzi społecznej zachodzący m.in. wskutek rozpadu wspólnej dla ogółu społeczeństwa hierarchii wartości. 6 adaptacja przystosowanie do innego użytku, przerobienie dla nadania innego charakteru. 7 aspiracje dążenie do czegoś, pragnienie osiągnięcia czegoś (najczęściej: w odniesieniu do ambitnych zamierzeń, celów, ideałów życiowych itp.); ambicja, wymaganie. Strona 1 z 9

2 teoria wymiany założenia: bez względu na podziały kulturowe, historyczne i ekonomiczne, przynależności grupowe, stanowe, klasowe czy zakres dostępu do władzy ludzi łączy natura ludzka wspólna dla wszystkich i taka sama dla każdego człowieka, człowiek jest nie tyle elementem (członkiem) społeczeństwa, ile poprzez współistnienie z innymi ludźmi dopiero to społeczeństwo tworzy, po to, by zaspokoić swoje naturalne potrzeby, społeczeństwo funkcjonuje wskutek wzajemnego oddziaływania jednostek na siebie; poszczególne jednostki posługują się zróżnicowanymi potrzebami i są zdolne do zwrotnego wzmacniania swoich oczekiwań, jak również do wzajemnej realizacji tychże oczekiwań, zachowanie społeczne jest wymianą dóbr zarówno materialnych, jak i niematerialnych: symboli, aprobaty 8 i prestiżu 9, przedmiotem badania powinny być zachowania ludzi jako ludzi, a nie jako członków społeczeństwa i dlatego dużą rolę należy przywiązywać do psychologii jako nauki inne teorie krytykują przede wszystkim funkcjonalistyczną teorię społeczeństwa, ale czerpią tylko pewne elementy z dwóch pozostałych, wskazując na ważne dodatkowe założenia założenia: odejście od traktowania społeczeństwa jako systemu społecznego, a jednostek jako elementów tego systemu, podstawą funkcjonowania grup społecznych są czynności poszczególnych jednostek (łączących się w grupy o różnej trwałości), rzeczywistość społeczna jest wciąż budowana przez mające świadomość jednostki, socjolog przestaje być teoretykiem życia społecznego, a staje się przede wszystkim jego obserwatorem, najważniejszym przedmiotem jest życie codzienne, a badacz odkrywa zmieniający się wciąż jego porządek Zbiorowości społeczne. Grupy społeczne i organizacje. w obrębie społeczeństwa wyróżniamy: obiektywne warunki bytu danego społeczeństwa (podłoże), struktura społeczna, kultura społeczna społeczeństwo zbiór ludzi o wspólnej kulturze, wspólnym terytorium i wspólnej tożsamości, oddziałujący na siebie poprzez układ wzajemnych stosunków grupa społeczna zbiór ludzi, których łączy jakiś rodzaj więzi społecznej; zbiorowość, w której istnieją struktury wewnętrzne, systemy wartości, specyficzna kultura; zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych stosunkach; ma ona świadomość swojej odrębności społecznej, która ujawnia się w zachowaniu członków grupy; łączy ją wiele spraw wspólnych, np. tradycja, wierzenia, poglądy moralne grupa społeczna tworzy wzory zachowań, wzory kulturowe, zbiorowe systemy przekonań, nakazy moralne, zakazy, wymagania relacje te uruchamiają mechanizmy, które z osobnika ludzkiego tworzą jednostkę społeczną kategorie wyróżniające grupę społeczną: świadomość odrębności, samookreślenie, interakcja każda z osób wchodzi lub ma możliwość wejścia w interakcje z każdą inną jednostką należącą do tej samej grupy, struktury wewnętrzne grupy wyznaczają miejsce i sytuację jednostki w grupie, jej prawa i obowiązki, rolę społeczną i status; struktury te wpływają na powstanie świadomości bycia grupą i na proces jej samookreślania rodzaje grup społecznych: 1) grupy małe i duże (ze względu na liczebność i typ relacji) grupy małe są nieliczne, wewnątrz grupy istnieją relacje bezpośrednie, osobiste, np.: rodzina, grupy rówieśnicze, społeczności lokalne, grupy wielkie są liczniejsze, przynależność go tej grupy jest pośrednia (poprzez małe grupy), są to np. grupy: plemienne, narodowe, religijne 2) grupy pierwotne (naturalne) i grupy wtórne (sztucznie tworzone) (ze względu na typ więzi społecznej) a) grupy pierwotne są to: historycznie najstarsze formy zbiorowego współżycia ludzi, grupy, których członkami stają się ludzie niezależnie od swoich wyborów, np. z tytułu samego przyjścia na świat jest się członkiem rodziny, rasy, grupy etnicznej, 8 aprobata uznanie czegoś za dobre, pochwała czegoś, zgoda na coś, przyzwolenie. 9 prestiż znaczenie, poważanie, wpływ, jakim ktoś (coś) się cieszy w swoim otoczeniu; autorytet, powaga. Strona 2 z 9

3 pierwsze grupy społeczne, do których należy każda jednostka, grupy, do których przynależność nie wymaga akcesu 10, nie jest sformalizowana charakteryzują się tym, że: każdy członek wspólnoty ma coś wspólnego z pozostałymi członkami tej wspólnoty (np. język), istnieją silne emocjonalne więzi pomiędzy poszczególnymi członkami wspólnoty, istnieją określone tradycją zwyczaje, normy, zobowiązania członków wspólnoty są określone zwyczajowo, a nie są określone przez zapisane normy, nie istnieje określone terytorium tej wspólnoty, podtrzymują przynależność do tej wspólnoty z własnej woli, a nie z administracyjnych nakazów b) grupy wtórne (organizacje) mają, w przeciwieństwie do wspólnot pierwotnych, sztuczną genezę, ludzie je tworzą w celu osiągnięcia jakiegoś celu, wykonania zadania, np. w sytuacji zagrożenia, obrony interesów ogólnospołecznych lub konkretnej grupy (dlatego nazywane także grupami celowymi), dominują w nich więzi kontraktowe Przykład grupy pierwotnej rodzina (tzw. mała rodzina, obecnie to zwykle rodzice i dzieci), najbliższy krąg znajomych, przyjaciele, najbliższa grupa koleżeńska, znajomi i sąsiedzi mający ze sobą bliskie kontakty Przykład grupy wtórnej zakład pracy, szkoła, stowarzyszenie, partia polityczna, organizacja kościelna, urzędy, państwo 3) grupy formalne i nieformalne a) grupy formalne mają sformalizowaną strukturę, często zostają powołane w wyniku aktu prawnego, dlatego to statuty i regulaminy określają ich strukturę, charakter działalności i wynikające stąd powinności i obowiązki; w grupie formalnej możliwe jest stosowanie sankcji 11 formalnych wobec członków grupy b) grupy nieformalne tworzą się spontanicznie, bez stosowania procedur, nie mają żadnej, wynikającej z przepisów prawa struktury, opierają się na relacjach bezpośrednich pomiędzy członkami grupy; możliwe jest stosowanie sankcji wobec członków grupy, ale mają one nieformalny, wewnątrzgrupowy charakter, grupy te są tworzone ze względu na wspólnotę poglądów, wartości itp. Przykład grupy formalnej szkoła, związek zawodowy, partia polityczna, stowarzyszenie, administracja, wojsko Przykład grupy nieformalnej grupa koleżeńska, koło zainteresowań 4) wspólnoty i stowarzyszenia a) wspólnota podstawę jej stanowią więzi pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa, podstawową rolę w spajaniu grupy odgrywają zwyczaj i tradycja, przeważa własność zbiorowa, jednostki w ramach wspólnoty są akceptowane ze względu na to, kim są; ludzie są więc w niej akceptowani ze względu na swoje specyficzne cechy b) stowarzyszenie opiera się na więzach umowy oraz wymiany dóbr materialnych i niematerialnych, główne spoiwo grupy stanowi sformalizowane prawo, podstawą jest własność prywatna, jednostki w ramach zrzeszenia są akceptowane ze względu na to, co mogą zrobić; ludzie są w nim akceptowani ze względu na świadczone przez nich usługi dla innych ludzi 5) inne podziały grup a) społeczeństwa militarne, b) społeczeństwa industrialne akces przystąpienie do czegoś, udział w czymś. 11 sankcja (praw.) konsekwencje prawne (np. kara pozbawienia wolności, odszkodowanie), jakie powinny być zastosowane przez organy państwowe wobec osób, których zachowanie nie było zgodne z obowiązującą normą prawną. 12 społeczeństwo przemysłowe, społeczeństwo industrialne termin wprowadzony przez myślicieli XIX wieku w celu oznaczenia typu stosunków społecznych, charakterystycznych dla rozpoczynającej się nowej epoki, których podstawą będzie współpraca, a nie przymus; w teoriach socjologicznych powstałych po II wojnie światowej pojęcie to zatraciło jednoznacznie pozytywne zabarwienie i nabrało charakteru czysto opisowego; obecnie odnosi się do społeczeństw, w których występuje m.in.: tendencja do zmniejszania się liczby ludności utrzymującej się z rolnictwa, zanik gospodarki naturalnej, przewaga maszynowej produkcji fabrycznej, szybki rozwój techniki, urbanizacja, powszechne obowiązkowe nauczanie, wzrost praktycznego znaczenia wiedzy naukowej, rosnąca rola wielkich organizacji. Strona 3 z 9

4 a) tradycyjne organizacje społeczne, b) racjonalne organizacje społeczne zbiorowość grupa terytorialna (zbiorowość terytorialna) wieś, miasteczko, dzielnica posiada wspólny teren, wspólną przestrzeń społeczną, więź ma charakter więzi grupowej, ostatnio wzrasta rola tych grup dzięki rozwijającej się samorządności społeczności lokalnej, może być podstawą do identyfikacji, wspólnie korzysta z infrastruktury 13 społecznej (sklepu, świetlicy) organizacja typ grupy stworzonej specjalnie, aby wykonać jakieś zadanie, ma sformalizowaną strukturę, która ma umożliwić jej osiągnięcie zaplanowanego celu Kultura. kultura jest specyficznym wytworem człowieka, charakterystycznym tylko dla ludzi charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka: kultura obejmuje całość życia człowieka począwszy od zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka (kultura zdobywania pożywienia, zapewnienia bezpieczeństwa, kultura stosunków seksualnych), po wytwory twórczości duchowej literackiej itp., kulturą jest wszystko, co jest dziełem człowieka, kultura jest tworem zbiorowym rozwija się w wyniku kontaktów między ludźmi, którzy przekazują ją sobie wzajemnie, ucząc się jej, jest zobiektywizowanym zewnętrznym systemem, który podlega ciągłemu procesowi tworzenia; ludzie w toku swojego istnienia wynajdują nowe sposoby myślenia i działania, kultura narasta i przekształca się w czasie, dlatego związana jest nieodłącznie z czasem, w którym istnieje, nowe elementy kultury są włączane do istniejących struktur, mogą je przekształcać w mniejszym lub większym stopniu, ale zawsze podstawą są formy już stworzone, jest przekazywana pozagenetycznie sobie wzajemnie przez ludzi za treść kultury należy uznać: wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, sankcje skłaniające do przestrzegania norm i wartości właściwych danej kulturze Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania. istnieje ogromne zróżnicowanie kultur, każda zbiorowość wytwarza właściwą sobie kulturę i żyje zgodnie z przyjętymi w niej wartościami i stworzonymi wzorami zachowań liczne są kryteria, które mogą stać się podstawą wyróżnienia kultur i wyznaczenia granic między nimi: kryterium zbiorowości terytorialnej (określona zbiorowość zamieszkująca właściwy sobie obszar), np. kultura Indian, kultura zachodnioeuropejska, kultury narodowe, kryterium chronologiczne, np. kultura średniowieczna, barokowa, mała zbiorowość, która jest częścią większej zbiorowości, np. kultura chłopska, mieszczańska, kategoria wiekowa, np. kultura młodzieżowa Subkultura, kontrkultura, kultura dominująca. pojęcie subkultury lub podkultury nie jest pojęciem wartościującym i nie oznacza kultury niższej (wyróżnienie kultury niewielkiej zbiorowości, posiadającej odmienne wartości i wzory zachowań, ale funkcjonującej w obrębie większej zbiorowości) np. subkultura młodzieżowa, subkultura raperów, kibiców piłkarskich czasami subkultura bywa tworzona w opozycji do kultury szerszego społeczeństwa i programowo neguje wartości i normy obowiązujące powszechnie w społeczeństwie, tworzy alternatywne wzory zachowań takie subkultury określamy jako kontrkultury lub kultury alternatywne (np. alterglobaliści 14, blokersi) kultura większości danej społeczności nazywana jest kulturą dominującą kultura bywa traktowana jako system komunikowania trzy systemy komunikowania się i z tego punktu widzenia wyodrębnić kulturę elitarną i masową: układ bezpośrednich relacji między ludźmi i osobistych kontaktów, komunikowanie się w obrębie rodziny, grupy koleżeńskiej, tworzenie kultury jest spontaniczne (kultura symboliczna przemieszana z kulturą bytu i kulturą społeczną), 13 infrastruktura społeczna (socjol.) infrastruktura obejmująca instytucje z dziedziny prawa, bezpieczeństwa, kształcenia i oświaty, służby zdrowia itp. 14 ruch antyglobalistyczny ruch społeczno-polityczny aktywny w większości państw świata, różnorodny ideowo i niejednolity organizacyjnie. Za cel stawia sobie radykalną zmianę obecnych stosunków ekonomicznych, ekologicznych i społecznych, poprzez m.in. budowanie globalnego społeczeństwa obywatelskiego; antyglobalizm, alterglobalizm ruch stanowiący opozycję wobec globalizacji, uznawany za jeden z tzw. nowych ruchów społecznych. Strona 4 z 9

5 układ sprofesjonalizowany, w który jest podział na twórców i odbiorców, kontakty są poddane sformalizowanym regułom i mają określone miejsce w przestrzeni: w teatrze, galerii itp., dla tego układu komunikowania się właściwa jest kultura elitarna, układ, w którym dochodzi do pośredniego kontaktu między twórcą a odbiorcą poprzez środki masowego przekazu: prasę, radio, telewizję, sposób przekazu kultury, jakim posługuje się ten układ komunikowania się, nazywamy kulturą masową Człowiek w społeczeństwie. Interakcje społeczne. interakcja społeczna proces wzajemnego oddziaływania co najmniej dwóch osobników ludzkich, nie musi on wymagać kontaktów bezpośrednich osób w niej uczestniczących (zwanych aktorami społecznymi), lecz może opierać się na relacjach pośrednich między nimi, w toku interakcji kształtują się osobowość i tożsamość jednostek oraz kreowane są role społeczne; społeczeństwo z perspektywy interakcji przybiera postać rozbudowanej sieci wzajemnych oddziaływań jednostek Socjalizacja. socjalizacja złożony, wielostronny proces uczenia się, w wyniku którego człowiek staje się jednostką społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i kultury, jest ona rezultatem zarówno zamierzonych wpływów (taką socjalizację prowadzą instytucje, np. szkoła, rodzina), jak i niezamierzonych wpływów w toku socjalizacji człowiek: nabywa umiejętność rozumienia znaków i symboli oraz zdolność posługiwania się nimi, poznaje i przyswaja sobie normy i wzory zachowań i wynikające stąd role społeczne, poznaje świat wartości, nabywa umiejętność posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, z których część może być charakterystyczna tylko dla danego społeczeństwa rola społeczna zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją jednostki w społeczeństwie w toku socjalizacji człowiek przyswaja sobie określone role społeczne, które są związane z pozycją społeczną jednostki (jej statusem) od usytuowania jednostki w zbiorowości zależy pozycja jednostki wyznacznikiem zachowania się jednostki jest jej pozycja zajmowana w społeczeństwie poszczególne role różnią się między sobą: nakazami, zakazami, a także zakresem marginesu swobody człowiek, uczestnicząc w różnych grupach społecznych, odgrywa różne role jednostka jako członek wielu grup może znaleźć się w sytuacji konfliktu ról, jeśli różne role pełnione przez nią będą wymagały sprzecznych ze sobą zachowań Rodzaje socjalizacji. przez całe życie człowiek podlega procesowi socjalizacji, która na wielu etapach jego życia może przebiegać formę: socjalizacji pierwotnej człowiek podlega jej od dzieciństwa, ucząc się elementarnych wzorów zachowań i ról społecznych, jest ona najważniejsza w życiu jednostki, socjalizacji wtórnej zaczyna się ona wówczas, gdy zakończy się okres socjalizacji pierwotnej, na tym etapie socjalizacji jednostka uczy się odczytywania wzorców i ogrywania ról poznanych wcześniej, zwykle na tym etapie ważne są nauka i doświadczenia szkolne (możliwość wyboru własnego, modyfikuje poznane wcześniej wzory i role społeczne, czasami wręcz może je odrzucić), resocjalizacji czyli ponownej socjalizacji, zacierającej rezultaty socjalizacji wcześniejszej poprzez odrzucenie (wymazanie) dotychczasowych wzorów zachowań, wartości i norm i przyswojenie nowych (przebudowa osobowości i zmiana tożsamości) Zróżnicowanie społeczne i ruchliwość społeczna. nierówności i hierarchie występują we wszystkich zbiorowościach Podziały społeczne. struktura społeczna trwały układ relacji między elementami społeczeństwa, takimi jak status, rola, grupa, organizacje, instytucje społeczne, wspólnoty terytorialne struktura społeczna jest uporządkowaną całością, określonym układem stosunków między elementami składowymi: jednostkami, rolami społecznymi, pozycjami społecznymi, grupami społecznymi i instytucjami struktura społeczna obejmuje wszystkie rodzaje zbiorowości podział struktur społecznych: makrostrukturę tworzą ją duże grupy i relacje między klasami, warstwami, grupami społeczno-zawodowymi, mikrostrukturę tworzą ją relacje w obrębie małych grup społecznych, np. rodziny, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych Strona 5 z 9

6 Klasyczne spojrzenia na podziały społeczne. trzy klasyczne ujęcia podziałów społecznych: koncepcja strukturalna oparta na konflikcie (K. Marks: klasa burżuazji i kapitaliści dobra materialne), koncepcja strukturalna oparta na trzech wymiarach podziałów społecznych (poza dobrami materialnymi ważne są dobra niematerialne: uznanie społeczne, czyli prestiż i władza), koncepcja oparta na stratyfikacyjnym podziale społeczeństwa (uwarstwieniu) Stratyfikacyjne podziały społeczne. w koncepcji stratyfikacji (uwarstwienia) społeczeństwo jest opisywane według hierarchicznego podziału na warstwy społeczne wyróżnik podziału nierówny podział dóbr (dochodów, władzy, prestiżu) warstwa społeczna: część klasy, kategoria społeczno-zawodowa, grupa ludzi żyjąca w podobnych warunkach, odmienne znaczenia, tworząca wspólnotę obyczajów i stylu życia, posiadająca własną tożsamość grupową Ruchliwość społeczna. ruchliwość pionowa (wertykalna) polega na przemieszczaniu się jednostek między poziomami hierarchii społecznej, podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostkę często może zapewnić jej przesunięcie w górę hierarchii społecznej ruchliwość pozioma (horyzontalna) ma miejsce, gdy jednostka przemieszcza się między kategoriami, które znajdują się na tym samym poziomie hierarchii społecznej, np. zmienia zawód ruchliwość wewnątrzpokoleniowa polega na zmianie przez jednostkę miejsca w strukturze społecznej w przeciągu pewnego określonego czasu w toku jej życia, zwykle też podnoszenie poziomu wykształcenia zapewnia jednostce przesunięcie się w hierarchii społecznej ruchliwość międzypokoleniowa przy analizie miejsca jednostki w hierarchii społecznej brana jest pod uwagę pozycja społeczna zajmowana przez jej przodków, jeśli jednostka obecnie zajmuje wyższą pozycję w społeczeństwie niż jej rodzice, to mamy do czynienia z ruchliwością międzypokoleniową Naród. naród - powstałą w toku rozwoju historycznego wspólnotą ludzi, która uznaje wspólny język za swój ojczysty, określone terytorium za swoje terytorium, posiada własną tradycję i tworzy właściwą sobie kulturę koncepcja naturalistyczna głosi, że naród jest naturalną całością, jego cechy są psychofizyczne, uwarunkowane właściwościami środowiska geograficznego, w jakim określona grupa rasowa mieszkała, a następnie przekazywane kolejnym pokoleniom; dziś koncepcja ta została odrzucona koncepcja polityczna definiuje naród przede wszystkim jako wspólnotę polityczną, to państwo odgrywało i nadal odgrywa ważniejszą rolę w kształtowaniu narodów i jego cech, jednoczy ono naród więzami gospodarczymi, wspólnotą tradycji i religii koncepcja kulturowa podkreśla znaczenie kultury w rozwoju historycznym narodu, takie wyznaczniki kultury, jak: język, pewien system wartości odzwierciedlający się także w tradycji, obyczajach i religii, kształtują i tworzą świadomość narodową, istotne są w tej koncepcji także więzi i poczucie wspólnoty ideologicznej, właściwe konkretnym narodom Obywatelstwo. sposoby nabywania obywatelstwa: a) przez urodzenie zgodnie z zasadą prawa ziemi dziecko urodzone na terytorium danego państwa nabywa jego obywatelstwo, bez względu na obywatelstwo swoich rodziców (np. w Stanach Zjednoczonych, Australii), zgodnie z zasadą krwi dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelami są jego rodzice i nie ma znaczenia, na terytorium jakiego państwa się urodziło (np. w Polsce); b) przez naturalizację w wyniku decyzji organu państwa (administracyjnej) o nadaniu obywatelstwa, wydanej na podstawie wniosku (lub wyrażenia zgody na nie) przez osobę, która spełnia warunki określone przez prawo danego państwa; c) przez małżeństwo w wyniku zawarcia związku małżeńskiego przez osoby, które nie są obywatelami jednego państwa, małżonek ma prawo uzyskać obywatelstwo tego kraju, którego obywatelem jest jego współmałżonek; d) przez opcję na podstawie wyboru dokonanego przez osobę, która ma prawo do obywatelstwa co najmniej dwóch państw (np. w przypadku zmiany granic państwowych) Strona 6 z 9

7 w Polsce. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. mniejszość narodowa i etniczna grupa obywateli polskich, która spełniają łącznie następujące warunki 15 : Mniejszości narodowe 1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RP, 2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją, 3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji, 4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę, 5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat, 6. utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie Mniejszości etniczne 1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RR, 2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją, 3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji, 4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę, 5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat, 6. nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie mniejszości narodowe: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy w spisie powszechnym pojawiła się dodatkowo narodowość śląska, jednak w myśl obowiązującego prawa obecnie w Polsce (Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym) Ślązacy nie są uważani za mniejszość narodową ani etniczną zwarte terytorialnie skupiska na terenach rodzimych zamieszkują mniejszości: białoruska (woj. podlaskie, głównie na wschodzie), litewska (woj. podlaskie północna Suwalszczyzna), niemiecka (woj. śląskie i opolskie; niewielkie skupiska także w woj. warmińsko-mazurskim), słowacka (woj. małopolskie na terenach przygranicznych), w części ukraińska, która tworzy kilkunastotysięczne zwarte skupiska głównie poza swoim rodzimym terenem, w województwach: warmińsko-mazurskim, pomorskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim środki niedozwolone: zabronione jest stosowanie środków, których celem jest asymilacja osób należących do mniejszości narodowej lub etnicznej (jeśli są stosowane wbrew ich woli), zabroniona jest dyskryminacja wynikająca z przynależności do mniejszości narodowej lub etnicznej zobowiązania władzy publicznej: popieranie równości (w sferze życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturalnego), ochrony osób dyskryminowanych z powodu przynależności do mniejszości używanie języka mniejszości; osoby należące do mniejszości mają prawo do: pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, łącznie z prawem do ich rejestracji w aktach stanu cywilnego, posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie, nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości, w gminach, zarejestrowanych w Urzędowym Rejestrze Gmin, gdzie jest używany język mniejszości: może być używany język mniejszości narodowej jako język pomocniczy przed organami gminy, mogą być używane dodatkowe tradycyjne nazwy w języku mniejszości obok urzędowych nazw miejscowości, nazwy ulic obok nazw polskich (nie mogą one jednak nawiązywać do nazw z okresu , nadanych przez władze Trzeciej Rzeszy lub ZSRR) po uchwaleniu takiego wniosku przez mieszkańców gminy 15 Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 roku, art.2. Strona 7 z 9

8 Język regionalny. jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez mniejszość obywateli język ten nie jest dialektem oficjalnego języka, ani nie jest językiem migrantów w Polsce za język regionalny uznano język kaszubski Zmiany społeczne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. transformacja społeczna zmiany, które zachodzą w sposób systemowy w wielu dziedzinach i sferach życia społecznego, zmiany te mają charakter trwały i przewlekły, znajdują się w łańcuchu warunkujących się wzajemnie procesów zmiany w społeczeństwie polskim w latach dziewięćdziesiątych były bezpośrednim skutkiem transformacji ustrojowej i gospodarczej w naszym kraju, zmiany te miały tak szeroki charakter, że możemy także mówić o transformacji społeczeństwa polskiego zjawisko to jest typowe dla wszystkich państw Europy Środkowo-Wschodniej, które uwolniły się spod dominacji radzieckiej najważniejsze zmiany w społeczeństwie polskim w latach dziewięćdziesiątych: zmiany demograficzne wywołane są m.in. przez masowe migracje, starzenie się ludności: głównym powodem migracji jest sytuacja ekonomiczna rodziny, duża grupa emigrantów ma wykształcenie wyższe od przeciętnego, zjawisko to jest szczególnie widoczne w emigracji długoterminowej, większość osób, które wyjeżdżają, to osoby młode w przedziale wieku 20 35, są to głównie mężczyźni, proces starzenia się ludności rozpoczął się w Europie Zachodniej po II wojnie światowej, proces ten po 1990 r. objął swoim zasięgiem także państwa Europy Środkowej. Jest on konsekwencją: wzrostu średniej długości życia, spadku śmiertelności wśród niemowląt, spadku liczby urodzeń, migracji ludzi młodych proces ten niesie za sobą poważne problemy gospodarcze i społeczne, jego konsekwencją jest m.in. wzrost liczby osób pobierających świadczenia emerytalne i wymagających opieki medycznej oraz społecznej aby przeciwdziałać jego negatywnym skutkom, powinna być prowadzona odpowiednia polityka społeczna i rodzinna zmiany w strukturze społecznej są skutkiem m.in. zmian w strukturze zatrudnienia, wzrostu nierówności ekonomicznej, wzrostu liczby osób z wyższym wykształceniem: zmiany w strukturze zatrudnienia są bezpośrednim skutkiem transformacji gospodarczej, przejścia od gospodarki centralnie zarządzanej do gospodarki wolnorynkowej w jej wyniku: zmniejszyła się liczba osób zatrudnionych w sektorze państwowym, a wzrosła liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatnych, nasiliły się procesy zmian w zatrudnieniu, jakie można zaobserwować w państwach wysoko uprzemysłowionych wzrost liczby zatrudnionych w sektorze usług, zmniejszenie się liczby zatrudnionych w przemyśle i rolnictwie, wzrost nierówności ekonomicznej doprowadził do powstania większych dysproporcji między poszczególnymi grupami w społeczeństwie dotychczas dość egalitarnym 16 : z jednej strony pojawiła się grupa zamożnych Polaków, z drugiej zaś wzrosła liczba osób żyjących na granicy ubóstwa, powoli tworzy się klasa średnia, do pierwszej z nich należą właściciele dużych prywatnych firm, biznesmeni, klasę średnią tworzą coraz liczniejsi przedsiębiorcy, ujawniła się dość liczna grupa osób bezrobotnych, w PRL istniało bezrobocie ukryte, po 1990 r. bezrobotni mogą się rejestrować w urzędach pracy, grupa bezrobotnych wzrasta, a utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia przyczynia się do ubożenia społeczeństwa, bezrobocie dotknęło zwłaszcza wieś, gdzie wcześniej istniało ono w formie utajonej, ponadto spadek zatrudnienia w sektorze publicznym, przy stosunkowo mniejszym wzroście w sektorze prywatnym, miał miejsce zwłaszcza na obszarach wiejskich, restrukturyzacja rolnictwa związana z rozwiązaniem państwowych gospodarstw rolnych spowodowała utratę miejsc pracy przez część ludności wiejskiej, słabe zdolności dostosowawcze społeczeństwa wiejskiego (brak wykształcenia, przedsiębiorczości) spowodowały, że ludność ta, utraciwszy pracę, pozostała bierna na rynku pracy, obecnie jest wysoki poziom bezrobocia zwłaszcza wśród ludzi młodych i absolwentów szkół, wynika on z osiągnięcia wieku zdolności do pracy fali wyżu demograficznego oraz z recesji 17 gospodarczej zmiany w życiu rodziny przejawiają się m.in. odkładaniem w czasie zakładania rodziny i posiadania dzieci, we wzroście liczby rodzin jednoosobowych: obecnie związki małżeńskie są zawierane później niż w czasach PRL, w późniejszym wieku podejmowana jest decyzja o posiadaniu dzieci, 16 egalitarny dążący do zrównania, oparty na zasadach egalitaryzmu; wyrównany, jednakowy. 17 recesja okres spadku i zastoju w rozwoju gospodarczym; cofanie się czegoś. Strona 8 z 9

9 nastąpił gwałtowny spadek liczby urodzeń, nastąpił wzrost liczby rodzin jednoosobowych, coraz więcej jest samotnych rodziców, samodzielnie wychowujących swoje dzieci, coraz większa liczba osób pozostaje w związkach nieformalnych i nie decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego Wpływ globalizacji na zmiany w społeczeństwie polskim. otwarcie granic umożliwiło Polakom zwiększenie kontaktów przede wszystkim z krajami i społeczeństwami Europy Zachodniej ich konsekwencją są zmiany stylu życia i świadomości prze wszystkim młodego pokolenia globalizacja ekonomiczna powstanie globalnego rynku pracy, wewnątrz którego następuje przemieszczanie siły roboczej z jednej strony i procesów produkcyjnych z drugiej strony, równocześnie towarzyszy temu swobodny przepływ kapitału, ma ona wpływ na trendy demograficzne, w tym na migracje ludności globalizacja kulturowa i społeczna prowadzi do powstania i rozwoju społeczeństw wielokulturowych, w obrębie tych społeczeństw różne narody i kultury współistnieją obok siebie Strona 9 z 9