18 stycznia Polacy w MKNiK w Kambodży

Transkrypt

1 18 stycznia 2018 Polacy w MKNiK w Kambodży Potwierdzenie swej niepodległości oraz neutralności Kambodża uzyskała na mocy postanowień konferencji genewskiej podpisanych 21 lipca 1954 roku, które nakazywały jednocześnie opuszczenie Kambodży przez wojska francuskie oraz wojska północnowietnamskie, wspierające siły Frontu Wolnego Khmeru. Dla nadzoru i kontroli wykonania tych ustaleń powołana została MKNiK. Komisja rozpoczynała swoją działalność w Kambodży w skomplikowanych warunkach i w trudnej sytuacji politycznej, zarówno wewnętrznej, jak i międzynarodowej w regionie indochińskim. W pierwszych latach niepodległości Kambodża zbliżyła się w swej polityce zagranicznej do krajów socjalistycznych, w tym do Chin i Demokratycznej Republiki Wietnamu, a także jawnie wspierała Front Wyzwolenia Narodowego Wietnamu Południowego i laotańskie siły rewolucyjne skupione wokół Pathet Lao. Po kapitulacji Japonii we wrześniu 1945 roku na teren Kambodży weszły wojska francuskie. 7 stycznia 1946 roku zawarte zostało francusko-kambodżańskie wstępne porozumienie, na mocy którego zamiast rezydenta francuskiego, przy królu zainstalował się francuski komisarz, formalnie w charakterze doradcy, a faktycznie jako pełnomocny namiestnik rządu francuskiego. We wrześniu 1946 roku w Kambodży przeprowadzone zostały wybory, a w maju następnego roku przyjęto konstytucję, która stanowiła, że Kambodża ma być krajem stowarzyszonym w Unii Francuskiej. W 1949 roku w Paryżu podpisany został kolejny układ francusko-kambodżański, w którym Francja uznawała niezawisłość Kambodży w ramach Unii Francuskiej, przy czym w gestii Unii pozostawały takie atrybuty suwerenności, jak chociażby sprawy związane z obronnością czy polityką zagraniczną. Ta neokolonialna polityka francuska jednakże spotkała się z oporem i sprzeciwem ruchu niepodległościowego pod nazwą Wolnych Khmerów, z którym sympatyzował, zasiadający na tronie od 25 kwietnia 1941 roku, król Norodom Sihanouk. W 1946 roku zapoczątkowane zostały działania zbrojne oddziałów partyzanckich przeciwko garnizonom wojsk francuskich. W kwietniu 1950 roku powołany został Front Wolnego Khmeru. W polityczną walkę o pełną suwerenność Kambodży mocno zaangażował się również król N. Sikhanuk. Dalszy rozwój sytuacji sprawił, że Francja 9 listopada 1953 roku wycofała się z Kambodży. Przed MKNiK w Kambodży postawione zostały następujące zadania: - kontrola wycofania obcych wojsk zgodnie z przyjętymi ustaleniami układu o zaprzestaniu działań wojennych; - czuwanie nad bezpieczeństwem wojsk w czasie przegrupowań i ewakuacji; Strona 1

2 - nadzór nad nietykalnością granic Kambodży dla zapobieżenia wprowadzania na terytorium tego państwa obcego personelu wojskowego oraz materiału wojennego ; - kontrola zwalniania jeńców wojennych oraz internowanych osób cywilnych; - nadzór nad portami i lotniskami. W skład MKNiK w Kambodży, podobnie jak w Wietnamie i Laosie, wchodziły delegacje Indii, Kanady i Polski. Kwatera Główna ulokowana została w stolicy Kambodży, Phnom Penh. Komisja powołała do życia 5 stałych grup inspekcyjnych, rozmieszczonych w następujących miejscowościach: Phnom Penh, Kompong Cham, Kratie, Svay Rieng i Kampot. Utworzono również 3 grupy ruchome, które miały kontrolować obszary przyległe do granicy lądowej i morskiej Kambodży. Wycofanie obcych wojsk z terenu Kambodży miało zostać przeprowadzone w ciągu 30 dni. Chodziło tu o wojska Unii Francuskiej i oddziały pochodzące z Wietnamu Północnego i Laosu. Artykuł 5 Układu o zaprzestaniu działań wojennych w Kambodży przewidywał także, że w ciągu 30 dni od przerwania ognia Siły Zbrojne Ruchu Oporu Khmeru zostaną zdemobilizowane na miejscu, a wojska armii królewskiej nie dokonają przeciwko nim żadnego wrogiego aktu. Podobnie jak w Wietnamie i Laosie, MKNiK w Kambodży miała współpracować z Mieszaną Komisją Wojskową, w skład której weszli przedstawiciele stron konfliktu. Liczebność delegacji polskiej do MKNiK w Kambodży była wyraźnie mniejsza aniżeli liczebność delegacji polskich do takich samych komisji działających w Wietnamie i Laosie, a wynikało to przede wszystkim z tego, że jest to po pierwsze kraj zdecydowanie mniejszy obszarowo, po drugie skala konfliktu była wyraźnie mniejsza. Pierwsza zmiana liczyła 62 osoby wojskowe i cywilne, w następnych latach grupa ta ulegała zmniejszaniu, początkowo do 14 osób na przełomie lat 1956/1957, później już tylko do 5-8 osób. W sumie w latach w pracach Komisji w Kambodży wzięło udział ponad 100 żołnierzy WP, co stanowiło około 75% całości personelu delegacji polskiej. Strona 2

3 Ppłk T. Michalski w czasie wykonywania obowiązków inspektora MKNiK w Kambodży 1968 r. Cały proces przygotowania żołnierzy do udziału w misji kambodżańskiej oparty był na tych samych zasadach i przebiegał w sposób bardzo zbliżony do przygotowań do udziału w misji w Wietnamie i Laosie. Komisja kambodżańska, podobnie jak w Wietnamie i Laosie, utworzyła Sekretariat Międzynarodowy i trzy komitety: wojskowy, polityczny i administracyjny. Komisja podejmowała decyzje większością głosów, przy czym w sprawach poważnie zagrażających stabilizacji wymagana była w nich jednomyślność. Grupy inspekcyjno-kontrolne działały na podstawie postanowień konferencji genewskiej i ustaleń układu o zaprzestaniu działań wojennych. Sytuacja w Kambodży nie była tak skomplikowana jak w Wietnamie i Laosie, toteż po wyborach przeprowadzonych 11 września 1955 roku i wobec coraz wyraźniejszych symptomów stabilizacji wewnętrznej, Komisja zmniejszyła swoją liczebność o około 40%, a co za tym idzie również aktywność w sferze nadzorczo-kontrolnej. Pod koniec lat pięćdziesiątych Kambodża coraz wyraźniej postrzegana była na arenie międzynarodowej jako państwo niezaangażowane, a swego rodzaju ukoronowaniem takiej polityki władz kambodżańskich było przyjęcie 11 września 1957 roku przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o neutralności kraju. Jednakże na początku lat sześćdziesiątych, kiedy narastał konflikt wewnętrzny w Wietnamie, rosło zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w regionie indochińskim, rządowi Kambodży, z Norodome Sihanoukiem na czele, coraz trudniej przychodziło utrzymanie poprzedniego, neutralnego kierunku polityki. W pierwszej połowie lat sześćdziesiątych sytuację poważnie komplikowały coraz częstsze incydenty o charakterze zbrojnym na granicy Kambodży z Wietnamem Południowym. Strona 3

4 Członkowie polskiej delegacji MKNiK w Kambodży w czasie roboczego spotkania. Taki rozwój sytuacji stawiał przed MKNiK coraz poważniejsze wyzwania i zadania. Komisja wielokrotnie musiała interweniować w sprawie licznych konfliktów granicznych. Niestety na wyniku jej pracy bardzo wyraźnie w tym czasie odbijały się kwestie ideologiczno-polityczne, stąd trudno było o jednomyślność w opracowywanych przez nią raportach. Do rozbieżności w ocenie wydarzeń i sytuacji najczęściej dochodziło pomiędzy delegacjami polską i kanadyjską. Mimo to należy stwierdzić, że w zdecydowanej większości tego rodzaju sytuacji delegacja polska starała się kierować rzeczywistą neutralnością i obiektywizmem. W związku z licznymi konfliktami granicznymi i przypadkami bombardowania terytorium Kambodży przez lotnictwo Wietnamu Południowego i Stanów Zjednoczonych, 13 maja 1963 roku władze Kambodży wniosły formalną skargę na forum ONZ. W sprawach tych MKNiK prowadziła następnie skomplikowane dochodzenia, często jednak w końcowym ich etapie nie uzyskując jednomyślności. MKNiK popierała w tym czasie starania Kambodży o zwołanie międzynarodowej konferencji w sprawie zagwarantowania jej bezpieczeństwa i nienaruszalności i w październiku 1965 roku wystąpiła niestety bezskutecznie - z taką inicjatywą. W tym samym czasie Kambodża zerwała ze Stanami Zjednoczonymi stosunki dyplomatyczne, które zostały wznowione cztery lata później, w sierpniu 1969 roku. Pod koniec lat sześćdziesiątych do coraz większego znaczenia i wpływów dochodziły środowiska prawicowe, związane z wyraźnie proamerykańskim gen. Lon Nolem. Uregulowane zostały stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, znacznej poprawie uległy w tym okresie również relacje kambodżańsko-chińskie. Ta Strona 4

5 chwilowa, jak się później okazało stabilizacja sytuacji w Kambodży sprawiła, że władze tego kraju wystąpiły z wnioskiem o rozwiązanie MKNiK. W nocie skierowanej w tej sprawie do Komisji podane zostały trzy powody takiego stanowiska. Po pierwsze - rząd Kambodży uznał, że Komisja wypełniła wszystkie spoczywające na niej obowiązki wynikające z układów genewskich; po drugie zła kondycja finansowa Kambodży nie pozwala na dalsze finansowanie działalności Komisji; po trzecie uznano, że sytuacja polityczna w jakiej znajdowała się Kambodża pozwala jej rządowi na regulowanie swoich stosunków z DRW i Tymczasowym Rządem Rewolucyjnym Republiki Wietnamu w drodze negocjacji dwustronnych. 9 października nota została doręczona poszczególnym delegacjom w MKNiK, a także współprzewodniczącym konferencji genewskiej czyli Wielkiej Brytanii i ZSRR oraz wszystkim sygnatariuszom układów genewskich. W zaistniałej sytuacji 14 listopada 1969 roku delegat Kanady w MKNiK powiadomił delegacje Indii i Polski o podjętej przez Kanadę decyzji wycofania się z prac Komisji w Kambodży i Laosie. Władze kanadyjskie uzasadniały swój krok problemami finansowymi, potrzebą zredukowania swojej służby dyplomatycznej. Kanada uważała ponadto, że Komisje w Kambodży i Laosie są organami martwymi, nie spełniającymi zadań, jakie przed nimi zostały postawione. W tej sytuacji 31 grudnia 1969 roku Komisja zakończyła swoją działalność. Ogółem w latach w trzech komisjach działających na terenie Indochin pokojową służbę pełniło 1948 Polaków, w tym 1391 żołnierzy zawodowych. Kilkudziesięcioletnia działalność przedstawicieli Polski, w przeważającej mierze żołnierzy Wojska Polskiego, w znaczący sposób przyczyniła się do zaprzestania działań militarnych i uregulowania skomplikowanej sytuacji w tym zapalnym regionie. Za bezcenne należy również uznać, jakże przecież bogate, doświadczenie zdobyte przez polskich żołnierzy w tych międzynarodowych misjach, przez wielu wykorzystane później w służbie dla pokoju w innych zapalnych punktach świata. Strona 5