PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI PREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ

Transkrypt

1 PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI PREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ

2 Na niepełnosprawność intelektualną (upośledzenie umysłowe) składają się dwa komponenty: 1) funkcjonowanie intelektualne jest znacznie niższe od przeciętnego i pojawia się we wczesnych latach życia, 2) znaczne osłabienie zdolności przystosowania się do wymagań społecznych.

3 Przedziały ilorazów inteligencji są tak duże, że różnice między dziećmi z górnej i dolnej granicy przedziałów są znaczne ze względu na dynamikę rozwoju i maksymalne możliwości (pułap rozwoju).

4 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO Różnice pomiędzy dziećmi upośledzonymi umysłowo dotyczą możliwości w zakresie rozwoju procesów: - poznawczych, - percepcyjnych, - emocjonalnych, jak również umiejętności społecznych.

5 Częściej u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie występują: - wady wzroku i słuchu, - ograniczenia w myśleniu abstrakcyjnym (myślenie ich związane jest z konkretnymi sytuacjami dostępnymi we własnym doświadczeniu), - obniżenie ciekawości poznawczej, dociekliwości, - osłabienie koncentracji uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas, co utrudnia im realizację dłuższych zadań. Trudności w uczeniu się spowodowane są również różnorodnymi fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi i dodatkowymi zaburzeniami procesów psychicznych.

6 We współczesnej psychologii mocno podkreśla się, podobieństwo przebiegu psychomotorycznego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej oraz dzieci z normą intelektualną przyjmując następujące założenia: 1) dzieci upośledzone umysłowo przechodzą poszczególne stadia rozwoju w tej samej kolejności co zdrowe, jednak w znacznie wolniejszym tempie i nie zawsze w pełni realizują swój potencjał rozwojowy, 2) charakteryzują się podobną strukturą inteligencji, na określonych poziomach rozwoju reagują w podobny sposób, jak dzieci z normą intelektualną na bodźce środowiskowe.

7 Informacje ogólne: UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM Iloraz inteligencji waha się w granicach: od 55 do 69 (skala Wechslera) WHO Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 12 -letniego dziecka. Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom 17 latka. (Kirejczyk, 1981)

8 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji (tu: u.u. w stopniu lekkim), w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej, cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności, ale mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej. Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi, z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą zdolnościami manualnymi, z powodu różnego upośledzenia koordynacji wzrokowo ruchowej, która rzutuje na precyzję wykonywanych ruchów.

9 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU LEKKIM W OBRĘBIE POSZCZEGÓLNYCH PROCESÓW POZNAWCZYCH: rozwój dziecka upośledzonego umysłowo przebiega przy zaburzonym funkcjonowaniu układu nerwowego, różnią się od zdrowych rówieśników o takim samym wieku inteligencji: a) upośledzeniem różnych rodzajów percepcji, b) mają gorszą pamięć logiczną bezpośrednią i trwałą, c) mniejszą trwałość i podzielność uwagi dowolnej, d) uboższy zasób słów ( mowy czynnej), e) u większości dzieci rozpoczynających naukę: niewłaściwa artykulacja (dyslalie), agramatyzmy,

10 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM PAMIĘĆ: nie ma różnic w pamięci mechanicznej, skojarzeniowej bezpośredniej i trwałej, MYŚLENIE: nie ma różnic między dzieckiem zdrowym a upośledzonym w przechodzeniu do kolejnych etapów rozwoju myślenia; ALE: u dzieci upośledzonych rozwój myślenia przebiega w wolniejszym tempie, zatrzymuje się w stadium tzw. operacji konkretno obrazowych, w związku z czym: nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych, nie ujmują pojęć na poziomie uogólnionym; ich wnioskowanie jest zaburzone;

11 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM MYŚLENIE: najlepiej radzą sobie z wnioskowaniem w codziennych, prostych sytuacjach życiowych, dobre wyniki osiągają w rozumowaniu na materiale konkretnym, bo upośledzona jest zdolność do myślenia abstrakcyjnego, brak samodzielności w myśleniu, duże trudności w syntetycznym ujmowaniu zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości (ubóstwo wnioskowania i sądów), małe zdolności kombinacyjne, z wielką trudnością tworzą pojęcia, ich wyobrażenia są więc raczej odtwarzane, uboga wyobraźnia twórcza,

12 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM MYŚLENIE cd.: nie rozumieją wielu słów, zwł. określających przedmioty oraz bardzo złożone i skomplikowane zjawiska, mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób, często nie potrafią wykrywać istotnych różnic i podobieństw między przedmiotami; powoduje to u nich trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków. SPOSTRZEGANIE: - niedokładne, - wolne, - ma węższy zakres w stosunku do spostrzegania dzieci w normie intelektualnej.

13 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY: jest zaburzony, opóźniony. dopiero pod koniec 1 roku życia dziecko potrafi samodzielnie siedzieć; jeszcze w wieku 2 lat ruchy dziecka są mało precyzyjne i nieskoordynowane. WRAŻLIWOŚĆ I POWINNOŚĆ MORALNA: u dzieci lekko upośledzonych umysłowo - w porównaniu z dziećmi o prawidłowym rozwoju umysłowym - występuje mniejsza wrażliwość i powinność moralna (Kostrzewski, 1981). Pomimo tego, w codziennych kontaktach z bliskimi osobami, przejawiają dużą potrzebę więzi uczuciowej, cierpią z powodu braku akceptacji, cieszą się, gdy są nagradzane i obdarowane serdeczną aprobatą (Maciarz, 1992).

14 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM SFERA EMOCJONALNA: chwiejność emocjonalna, niedokształcenie uczuciowości wyższej, mniejsza wrażliwość, nadmierna zależność, problem z trafnym odczytywaniem uczuć innych osób, impulsywność, niepokój, niska samoocena / brak realnej oceny własnej osoby, trudności z samokontrolą, gdy czują się zagrożone, reagują w sposób patologiczny, stąd często można u nich obserwować zachowanie niewspółmiernie gwałtowne w stosunku do bodźca, które je wywołał (zachowania agresywne, impulsywne / wycofanie się, apatia) sugestywność, lepkość emocjonalna (Wyszyńska, 1987; Kruk- Lasocka, 1994)

15 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM INNE: nadmiernie ruchliwe, z oznakami nadmiernego zmęczenia, zwolnione tempo pracy, brak samodzielności, pomysłowości, przemyślanego planu działania, są wrażliwe na pochwałę, co pozwala na zaangażowanie w pracę przez nich wykonywaną, zdolne do uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa i identyfikacji zachowań społecznie pożądanych, trudności z przystosowaniem się do życia społecznego m.in. z powodu: przejawianych nieadekwatnych reakcji emocjonalnych oraz niskiego poziomu empatii. (Giryński, 1989; Kosmowska, 1999)

16 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM NAUKA W SZKOLE: trudności w opanowaniu technik szkolnych, z wykonaniem rysunków, prac ręcznych, problem z ćwiczeniami fizycznymi, co wynika m.in. z: a) zaburzonej orientacji przestrzennej, b) zaburzonej lateralizacji, c) obniżonej funkcji analizatora wzrokowego / słuchowego, d) zaburzonej dynamiki procesów emocjonalnych (zbyt powolne / pobudzone), e) zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi, f) zaburzeń dot. rozwoju mowy, g) braku motywacji do nauki, h) zaburzeń dot. motoryki, koordynacji wzrokowo ruchowej. (Kosmowska, 1999)

17 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM Informacje ogólne: Iloraz inteligencji waha się w granicach: od 40 do 54 (skala Wechslera) WHO W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat. Pod względem dojrzałości społecznej max. osiągają poziom 10 latka. (Kirejczyk, 1981)

18 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM W OBRĘBIE NASTĘPUJĄCYCH PROCESÓW POZNAWCZYCH: PROCESY ORIENTACYJNE SPOSTRZEGANIE: - obniżona sprawność spostrzegania, - spostrzeganie cech konkretnych, - trudności w odróżnianiu cech ważnych. UWAGA: - trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej, - dobra koncentracja przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach, - dominacja uwagi mimowolnej.

19 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM MOWA: znacznie opóźniony rozwój mowy - pojedyncze wyrazy dopiero ok. 5 r. ż., proste zdania ok. 7 r.ż. - posługiwanie się prostymi zdaniami, - liczne agramatyzmy, - często wadliwa, niewyraźna wymowa, - ograniczony zasób słownictwa, - brak pojęć abstrakcyjnych.

20 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM MYŚLENIE: - bardzo słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne, - myślenie ma charakter konkretno-obrazowy, - upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe, - bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, - brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli, - definicje pojęć poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony lub przez użytek.

21 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM NAUKA: - mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w klasach zespołach edukacyjno terapeutycznych (dawniej zwanych potocznie klasach życia ), - mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem obsługiwać proste urządzenia i maszyny (praca w zakładach pracy chronionej).

22 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM PROCESY WYKONAWCZE MOTORYKA: poważnie opóźniony rozwój ruchowy: - siadanie w 2 r. ż., chodzenie w 3 r. ż., - dość dobre radzenie sobie z samoobsługą, - możliwość wykonywania prostych czynności zawodowych pod nadzorem, - ruchy mało precyzyjne, - wolne tempo czynności ruchowych. PROCESY EMOCJONALNO MOTYWACYJNE, DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: - wrażliwość emocjonalna, - głębokie przywiązanie do wychowawców, - słaba kontrola nad emocjami, popędami, dążeniami, - nie są do końca samodzielne i niezależne. (Kirejczyk, 1981; Kostrzewski, 1981; Lovaas 1993; Bożyszkowska, 1993)

23 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM Informacje ogólne: Iloraz inteligencji waha się w granicach: od 25 do 39 ( skala W. Wechslera) WHO Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 6-letniego dziecka. Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 8-letniego. (K. Kirejczyk, 1981).

24 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM SPOSTRZEGANIE: - poważnie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania, - spostrzeganie niedokładne, - trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów. KONCENTRACJA UWAGI: poważnie zaburzona - koncentrowanie się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą, - dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.

25 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM ZAPAMIĘTYWANIE: znacznie utrudnione - zakres pamięci jest znikomy, - mała trwałość pamięci, - potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice, - osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe, zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia. 4 cyfry, MOWA: rozwój mowy głęboko opóźniony - pojedyncze wyrazy wypowiada dopiero się w wieku szkolnym, - często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem, - niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, - mowa jest bełkotliwa, ma minimalny zasób słownictwa.

26 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM MYŚLENIE : - jedynie sensoryczno motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu, - głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo słowne. ROZWÓJ RUCHOWY: głęboko upośledzony - siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym, - może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą wymaga to jednak dłuższego ćwiczenia, - poważnie upośledzona jest motoryka rąk.

27 UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM SFERA EMOCJONALNA I DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: - zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny, - nie kontrolują emocji i popędów, - są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą NAUKA: - charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa, - mogą funkcjonować w zespołach edukacyjno terapeutycznych, dzięki którym potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów, - nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej. (Kirejczyk, 1981; Sękowska, 1983; Doroszewska, 1989; Dykcik, 1997; Sowa, 1997)