Strefy wpływów i dominacja mocarstw w regionie Azji i Pacyfiku czwartek, 23 września :09

Transkrypt

1 W regionie Azji i Pacyfiku obecne są wszystkie mocarstwa współczesnego świata. Stany Zjednoczone, które są zainteresowane utrwaleniem bądź rozszerzeniem swojej strefy wpływów, Japonia, która chce odgrywać strategiczną rolę w regionie, a także Rosja, Chiny czy Indie, których rozwój gospodarczy w ostatnich dwóch dekadach zachęca je do realizacji dążeń mocarstwowych. Sprawia to, że w badanym regionie krzyżują się strefy wpływów oraz interesów wymienionych mocarstw, zarówno w wymiarze regionalnym, jak i globalnym. W amerykańskiej polityce zagranicznej przez wiele lat obowiązywała doktryna izolacjonizmu, która skończyła się wraz z zaangażowaniem się USA w działania na frontach II wojny światowej. Należy jednak zauważyć, że w stosunku do państw azjatyckich stosowano odmienne podejście, a zainteresowanie tymi rynkami uwidoczniło się już w XIX wieku. Szczególnie atrakcyjne wydawały się Chiny, gdzie wielu ówczesnych opiniotwórców dostrzegało niemal nieograniczone możliwości rynkowe. Choć w tym okresie eksport do Chin stanowił tylko niewielki procent ogólnego wywozu amerykańskiego, to właśnie w tym regionie dostrzegano ogromną szansę dla gospodarki USA. O znaczeniu tego regionu może świadczyć sformułowana wówczas przez J. Haya (Sekretarza Stanu na przełomie XIX i XX w.) doktryna "otwartych drzwi", która dotyczyła równości wszystkich państw w handlu z Chinami i zachowania ich terytorialnej integralności. Stany Zjednoczone starały się stworzyć dogodne dla siebie warunki w handlu z Chinami, dlatego też każde inne mocarstwo, które dążyło do podziału tego kraju, wchodziło w konflikt z amerykańskimi interesami w tej części świata. Dwie kluczowe zasady sformułowane w doktrynie "otwartych drzwi" były jednocześnie głównymi założeniami amerykańskiej polityki zagranicznej w stosunku do Azji Wschodniej aż do 1949 roku. Budowanie własnego ładu międzynarodowego w regionie Azji i Pacyfiku przez Stany Zjednoczone oznaczało ograniczenie roli mocarstw europejskich. O ile zdeklasowane potęgi europejskie stanowiły dla Amerykanów coraz mniejsze zagrożenie, o tyle na silnego rywala w walce o wpływy wyrosła Japonia. Podłożem konfliktu z USA było dążenie władz japońskich do przejęcia kontroli w Chinach, które traktowano jako zaplecze surowcowe. Kulminacją sporu był japoński atak na Pearl Harbor w grudniu 1941 roku. Zakończenie II wojny światowej przyniosło zwrot w polityce zagranicznej USA, które stały się stroną nowego konfliktu i musiały stawić czoło Związkowi Radzieckiemu. Amerykanie przegrali batalię o Chiny, gdzie zwycięstwo odniosły siły komunistyczne; w konsekwencji Chiny wydostały się spod amerykańskiej strefy wpływów. Nowa polityka zagraniczna wobec Azji i Pacyfiku, nazwana doktryną powstrzymywania, została ogłoszona w marcu 1947 roku. Opierała się ona na założeniach dotyczących szczególnej odpowiedzialności USA za bezpieczeństwo w regionie. Wyraźnie wskazano przeciwnika, czyli państwa komunistyczne - ZSRR i Chiny oraz zagrożenie, jakim było szerzenie się komunizmu wśród państw regionu. Możliwy "efekt domina" 1 / 5

2 w rozszerzaniu się wpływów komunistycznych na państwa azjatyckie stanowił poważne zagrożenie dla amerykańskich interesów gospodarczych w tej części świata. Na początku lat pięćdziesiątych XX w. USA zaangażowały się w walki zarówno na Półwyspie Koreańskim (stając po stronie Korei Południowej; za Koreą Północną stanął Związek Radziecki), a nieco później w Wietnamie (pomagając Republice Wietnamu). Stany Zjednoczone przyjęły postawę obrońcy demokracji i wolności w regionie, co zaowocowało rozkwitem ekonomicznym tych państw, które nie musiały przeznaczać znacznych środków finansowych na zbrojenia (np. Japonia i Korea Południowa), a równocześnie otrzymały wsparcie militarne i gospodarcze. Japonia stała się strategicznym sojusznikiem USA w regionie Azji i Pacyfiku, co doprowadziło do nawiązania ścisłej współpracy politycznej, militarnej i gospodarczej między państwami. Specjalna misja, jaką realizowały USA w regionie Azji i Pacyfiku, zaowocowała szeregiem sojuszy i traktatów bezpieczeństwa, takich jak ANZUS podpisany w 1951 r. oraz Organizacja Paktu Południowo-Wschodniej Azji (SEATO) zawiązana w Manili w 1954 r., której celem była wspólna ochrona regionu Azji i Pacyfiku. Istnienie sojuszy militarnych, których członkiem były Stany Zjednoczone, gwarantowało bezpieczeństwo prawie całego omawianego regionu. Okres zimnej wojny oznaczał rywalizację między mocarstwami - ZSRR i USA - o wpływy w Azji, a zwłaszcza w Chinach. USA nadal nie uznawały Chińskiej Republiki Ludowej i jednocześnie akceptowały Tajwan. Po odmowie podpisania układu o ograniczeniu prób nuklearnych przez Chiny stosunki chińsko-amerykańskie uległy znacznemu pogorszeniu. Ochłodzeniu uległy także dobre do tej pory stosunki Chin z ZSRR. W latach Moskwa przestała wysyłać jakąkolwiek pomoc do Pekinu, doszło też do drobnych starć na granicy chińsko-radzieckiej. W roku 1964 Chiny po raz pierwszy przeprowadziły próby z bronią nuklearną, prezentując światu swoją potęgę militarną. Związek Radziecki poczuł się zagrożony już nie tylko ze strony USA, lecz także ze strony swojego komunistycznego sojusznika. Sytuacja ta wpłynęła na zmianę polityki amerykańskiej w tym regionie i ocieplenie stosunków między Pekinem a Waszyngtonem. Władze amerykańskie już od dłuższego czasu dostrzegały chiński potencjał gospodarczy oraz gigantyczny rynek, który właśnie otwierał się na towary i inwestycje amerykańskie. Nowo nawiązane kontakty między Chinami a USA pozwoliły państwu chińskiemu zaistnieć w międzynarodowej grze sił. Natomiast władze amerykańskie musiały dostrzec ogromną szansę w nowych kontaktach ze stroną chińską, skoro dla utrzymania poprawnych relacji były gotowe zgodzić się na daleko idące ustępstwa, jakim było chociażby zaprzestanie udzielania pomocy Indiom. USA i Chiny wkroczyły na drogę współpracy w różnych dziedzinach społecznych i gospodarczych. Zakończenie zimnej wojny wpłynęło na poprawę stosunków politycznych i gospodarczych między Stanami Zjednoczonymi a Chinami oraz między Chinami a Japonią. Japońska gospodarka rozwijała się bardzo intensywnie, a rozszerzenie kontaktów handlowych o ogromny 2 / 5

3 rynek chiński jeszcze ten wzrost przyspieszyło. Współcześnie region Azji i Pacyfiku odgrywa ważną rolę w gospodarce i polityce Stanów Zjednoczonych. Celem działań administracji kolejnych rządów amerykańskich jest utrzymanie przyjaznych stosunków z wszystkimi państwami regionu, a szczególnie z Chinami, Japonią Koreą Południową oraz Wietnamem. USA zdają sobie sprawę, że to właśnie w ich rękach spoczywa odpowiedzialność za bezpieczeństwo i pokój na całym świecie oraz z tego, że są gwarantem bezpieczeństwa w regionie Azji i Pacyfiku. Kolejnym mocarstwem, które od zakończenia II wojny światowej starało się systematycznie tworzyć swoją strefę wpływów w regionie Azji i Pacyfiku, był Związek Radziecki. Upatrywał on możliwości rozszerzenia komunizmu w całym regionie azjatyckim, a w konsekwencji na całym świecie. ZSRR, podobnie jak USA, włączył się w wojnę koreańską i wietnamską popierając siły komunistyczne. Strefa jego wpływów obejmowała także Laos i Kampuczę. Silne związki łączyły ZSRR z komunistycznymi Chinami, choć relacje obu mocarstw przechodziły różne fazy - od wzajemnej przyjaźni do całkowitego rozluźnienia więzi. Rozpad Związku Radzieckiego oraz transformacja polityczna i gospodarcza krajów Europy Środkowej i Wschodniej wpłynęły również na zmianę sytuacji geopolitycznej w badanym regionie. Obecnie Federacja Rosyjska nie odgrywa kluczowej roli w regionie Azji i Pacyfiku. Wydaje się, że jest bardziej skoncentrowana na problemach wewnętrznych i prowadzeniu polityki w Europie, co nie oznacza, że badany region nie ma znaczenia dla rosyjskich interesów. Obecnie Rosja dąży do poprawy stosunków z Chinami, aby równoważyć potęgę Stanów Zjednoczonych. Oba państwa poczyniły nawet pewne kroki w kierunku pogłębienia współpracy, a mianowicie założyły w 2001 r. Szanghajską Organizację Współpracy, zrzeszającą Chiny, Rosję, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, lecz w rzeczywistości realizującą interesy dwóch pierwszych krajów. W niedawno ogłoszonej strategii bezpieczeństwa narodowego Rosji do 2020 r. niepokojące są ambicje mocarstwowe tego kraju, połączone z dozbrajaniem baz rosyjskich w Azji Centralnej. "Rosja obrała zdecydowany kurs na mocarstwowość nie tylko regionalną ale także globalną" i choć do rozwiązania pozostaje ważna kwestia - spór o Wyspy Kurylskie z Japonią - Rosja stanie się zapewne strategicznym graczem w regionie Azji i Pacyfiku. Wpływ na bezpieczeństwo polityczne w tym regionie mają nie tylko Stany Zjednoczone i Rosja, lecz również, może nawet w coraz większym stopniu, potęgi regionalne - Japonia, Chiny oraz Indie. Od zakończenia II wojny światowej Japonia realizuje konsekwentnie politykę zagraniczną której najważniejszym elementem jest zapewnienie ochrony interesów gospodarczych i bezpieczeństwa zewnętrznego kraju. W polityce gospodarczej Japonii czołowe miejsce - po Stanach Zjednoczonych - zajmuje region Azji i Pacyfiku. Ważną rolę odgrywa bliskość geograficzna, dobra znajomość krajów tego obszaru i tworzone przez nie zaplecze surowcowe, powiązania gospodarcze i finansowe oraz dążenie do tworzenia przyjaznego otoczenia, sprzyjającego jej rozwojowi. Ze wszystkimi krajami regionu Japonia ma znormalizowane 3 / 5

4 stosunki, z wyjątkiem Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej, z którą jednak prowadzi handel i utrzymuje stosunki polityczne. Jak zauważa E. Haliżak, istnieją cztery czynniki warunkujące sposób postrzegania przez Japonię regionu Azji i Pacyfiku: - utrzymująca się w świadomości azjatyckich społeczeństw tradycja militarnej ekspansji Japonii, - dominująca rola bezpieczeństwa ekonomicznego w polityce japońskiej, - współpraca Japonii i USA w dziedzinie obronności kraju (na podstawie traktatu o wspólnym bezpieczeństwie z 1960 r.), - brak możliwości użycia siły za granicą i udziału Japonii w konfliktach zbrojnych (na podstawie art. 9 Konstytucji). Japonia jest najwyżej rozwiniętą gospodarką azjatycką jednak jej rola w regionie maleje. Przyczyn takiego stanu rzeczy można się dopatrywać w wewnętrznych problemach kraju, jakim jest spowolnienie gospodarcze trwające od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Od zakończenia zimnej wojny o rolę regionalnego przywódcy w Azji i Pacyfiku rywalizują Chiny i Indie. Są to dwie potężne gospodarki, których rosnąca pozycja jest coraz wyraźniej widoczna w globalnych stosunkach gospodarczych i politycznych. Chiny mają największą szansę stać się liderem regionu, co jest naturalną konsekwencją ich rozwoju, popartą utrzymywaniem silnych relacji gospodarczych i integracją z pozostałymi państwami azjatyckimi. Strefa chińskich wpływów w regionie została rozciągnięta na Tajwan, Singapur, Malezję, Indonezję, Tajlandię i Filipiny, które uzależniły swoje gospodarki od napływu chińskiego kapitału. Chiny, rozszerzając obszar swoich interesów gospodarczych i politycznych, dostrzegają jednocześnie bezpośrednie zagrożenia dla swojego bezpieczeństwa. Jako pierwsze wymienia się niebezpieczeństwo ze strony Japonii. Jak zauważa E. Haliżak, Japonia jest konkurentem na płaszczyźnie politycznej, który proponuje i realizuje odmienne - od stanowiska Chin - koncepcje porządku regionalnego. Drugim zagrożeniem jest problem Półwyspu Koreańskiego, który stanowi realne zagrożenie dla równowagi w regionie (próby nuklearne Korei Północnej z maja 2009 roku). Chiny chciałyby doprowadzić do zjednoczenia Północy z Południem na najkorzystniejszych dla siebie warunkach, odmiennych jednak od koncepcji USA i Japonii. Podzielona Korea, jak już wielokrotnie podkreślano, może być punktem zapalnym w badanym regionie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że konflikt pomiędzy oboma państwami koreańskimi oznaczałby zaangażowanie się mocarstw obecnych w regionie Azji i Pacyfiku (Chiny, Japonia, USA, Rosja). Konflikt, wydawałoby się, o charakterze lokalnym może zagrozić globalnemu bezpieczeństwu. Dodatkowym zagrożeniem, niezwykle istotnym z racji rosnących dążeń mocarstwowych Chin i Indii, jest ich spór o kształt wspólnej granicy, który może w konsekwencji zachwiać bezpieczeństwem w regionie. Indie już obecnie stają się istotnym graczem w regionie, a w świetle opinii wielu ekspertów niedługo będą trzecim globalnym mocarstwem po USA i Chinach. Można więc zakładać, że w przyszłości mogą mieć wpływ na zmianę układu sił w regionie Azji i Pacyfiku. 4 / 5

5 Zaangażowanie największych mocarstw świata, a także krajów Unii Europejskiej w Azji i na Pacyfiku pokazuje, że jest to region strategiczny z punktu widzenia zarówno światowej polityki, jak i bezpieczeństwa międzynarodowego. Potencjał regionu został dostrzeżony jeszcze w okresie zimnej wojny, gdy stał się miejscem rozgrywek między Wschodem a Zachodem, jak również po upadku bloku komunistycznego. Choć obszar Azji i Pacyfiku mieści największe światowe mocarstwa, między którymi nie brakuje punktów zapalnych, mało prawdopodobny wydaje się scenariusz konfliktu zbrojnego w regionie. Po zakończeniu zimnej wojny zarówno USA, Rosja, jak i Chiny oraz Japonia dostrzegły spadek zagrożeń militarnych oraz ograniczenia roli armii jako stabilizatora bezpieczeństwa. Głównym celem tych krajów stał się rozwój gospodarczy całego regionu, dzięki któremu można osiągnąć więcej korzyści niż drogą zbrojnej interwencji. Podsumowując, należy stwierdzić, że największą strefę wpływów w Azji i Pacyfiku wciąż posiadają Stany Zjednoczone, które przyjęły na siebie rolę gwaranta bezpieczeństwa w regionie, lecz mogą tę misję realizować tylko w porozumieniu i za zgodą największych regionalnych graczy politycznych. Źródło: B. Skulska, P. Skulski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Wybrane zagadnienia, Wrocław / 5