Główne nurty ekonomii politycznej

Transkrypt

1 Główne nurty ekonomii politycznej Jerzy Wilkin WNE UW

2 Ekonomia polityczna jako nauka i jako sztuka J. S. Mill (Principles of Political Economy ): ekonomia polityczna jest zarówno nauką, jak i sztuką: - nauka: odkrywanie praw rządzących bogaceniem się narodów; - sztuka: formułowanie zasad i sposobów dotyczących kierowania gospodarką narodową na wzór dobrego kierowania gospodarstwem domowym

3 Ekonomia polityczna jako nauka i jako sztuka (2) John Neville Keynes (ojciec J. M. Keynesa)- The Scope and Method of Political Economy (1891): W ekonomii można wyodrębnić trzy części: - Ekonomia pozytywna: ekonomia opisującoanalityczna budująca teorię na podstawach empirycznych; - Ekonomia normatywna formułująca podstawy regulacji gospodarczej (odpowiadająca na pytanie jak być powinno?); - Ekonomia jako sztuka (the art of economics): sposoby wykorzystywania wiedzy ekonomicznej w praktyce (ekonomia stosowana)

4 Klasyczna ekonomia polityczna (XVII-XIX wiek) Zalicza się do niej: fizjokratyzm, angielską i francuską ekonomię klasyczną (A. Smith,D. Ricardo. J.S. Mill, A. de Montchretien) oraz, przez niektórych badaczy, także marksizm; Główne dziedziny zainteresowań: mechanizm samoregulacji rynkowej, teoria wartości i problemy podziału wytworzonej wartości; Niewidzialna ręka rynku : wolny rynek i dążenie do realizacji własnych interesów owocuje poprawą dobrobytu wszystkich. Wolny rynek prowadzi w rezultacie do powiększania dobra publicznego. Dobro publiczne traktowano jako sumę dóbr prywatnych (bogactwo narodu);

5 Klasyczna ekonomia polityczna (2) Poszukiwanie obiektywnych podstaw wartości towaru (teorii wartości). Największe znaczenie uzyskała teoria wartości opartej na pracy. Stała się ona później jednym z filarów teorii marksistowskiej; Rola państwa ograniczona jest do: - Obrony narodowej; - Administrowania wymiarem sprawiedliwości; - Finansowaniu robót publicznych poprawiających warunki gospodarowania: drogi, kanały, mosty itp.); - Sfera rynku i sfera państwa (polityki) są wyraźnie rozdzielone. Badanie mechanizmu podziału pracy i tworzenia nowej wartości. Według Smitha, Ricarda i Marksa, wartość towaru i w rezultacie jego cena jest odzwierciedleniem społecznie niezbędnego nakładu pracy potrzebnego do jego wytworzenia; była to próba stworzenia teorii obiektywnej wartości towaru.

6 Klasyczna ekonomia polityczna (3) Problematyka podziału wytworzonej wartości: - Poziom płac zależy od kosztów utrzymania robotników; - Nadwyżka (zysk) zależy od wytworzonej wartości (na którą podstawowy wpływ ma produktywność pracy) i wielkości płac; - Nadwyżka jest zyskiem przedsiębiorcy i źródłem inwestowania;

7 Marksistowska ekonomia polityczna Główni przedstawiciele: Karol Marks ( ), Fryderyk Engels ( ), Włodzimierz Lenin ( ); Wykorzystanie dorobku: socjalizmu utopijnego (Saint-Simon, Fourier, Owen), klasycznej filozofii niemieckiej (Kant, Hegel) i angielskiej ekonomii klasycznej (Smith, Ricardo); W marksistowskiej ekonomii politycznej silnie splecione są wątki: historyczne, filozoficzne, społeczne, ekonomiczne i polityczne;

8 Marksistowska ekonomia polityczna (2) Rozwój gospodarczy i ewolucja struktury społecznej wynikają z oddziaływania na siebie następujących elementów: sił wytwórczych (ludzkich, kapitałowych i naturalnych), stosunków produkcji (w tym zwłaszcza własności) i nadbudowy (ideologia, partie, państwo); Wykorzystanie zasad dialektycznego rozwoju i roli sprzeczności w tym procesie; Zróżnicowany udział we własności środków produkcji jest podstawą wyodrębniania klas społecznych;

9 Marksistowska ekonomia polityczna (3) Konflikt interesów między klasami społecznymi prowadzi do rewolucji i zmian stosunków produkcji oraz nadbudowy; Stosunki kapitalistyczne (różny dostęp do własności i efektów produkcji) prowadzą do eksploatacji ekonomicznej klasy robotniczej; Państwo (składnik nadbudowy) jest narzędziem w ręku klasy panującej; Z analizy stosunków ekonomicznych i społecznych wyprowadza się wnioski praktyczne dotyczące budowy pożądanego systemu (socjalizmu - komunizmu), gdzie nie będzie podziałów klasowych, własności prywatnej i wyalienowanego rynku.

10 Nowa Ekonomia Polityczna (New Political Economy) Nazywana jest też Neoklasyczną Ekonomią Polityczną, bądź Political Economics; Polega przede wszystkim na rozszerzaniu przedmiotu ekonomii poprzez zastosowanie neoklasycznego aparatu analitycznego do dziedzin dotychczas nie badanych przez ekonomię; Poszukiwanie optymalnej polityki zastosowanie zasad (rachunku) optymalizacji do sfery polityki; Docenienie znaczenia instytucji dla kształtowania polityki

11 Nowa Ekonomia Polityczna - podstawy metodologiczne Docenienie ekonomii politycznej jako szczególnej sztuki i traktowanie the art of economics, jako równie wartościowej i naukowej, jak inne części ekonomii; Eklektyzm teoretyczny: czerpanie z różnych nurtów ekonomii, w tym ekonomii politycznej; Przywiązywanie dużego znaczenia do badań empirycznych (gromadzenia danych) i testowania modeli (koncepcji teoretycznych); Wykorzystywanie porównawczej analizy instytucji (komparatystyki instytucji); Traktowanie ekonomii politycznej jako składnika wiedzy ekonomicznej rozszerzającej analizę efektywnej wymiany przy pomocy mechanizmu rynkowego.

12 Nowa Ekonomia Polityczna - podstawy metodologiczne (2) Założenie, iż zarówno w sferze politycznej, jak i gospodarczej ludzie zachowują się podobnie i mają ten sam cel: maksymalizacja użyteczności. Ekonomizacja działań polega na stosowaniu zasad racjonalnego wyboru. (Rational choice łączy NEP z teorią wyboru publicznego i niektórymi nurtami socjologii J. Coleman i inni); Ważnym polem NEP jest analiza zawodności rynku (market failure), a zwłaszcza takich przejawów tej zawodności jak: efekty zewnętrzne, dobra publiczne i monopole; Państwo jest instrumentem korygującym zawodności rynku

13 Keynesowska ekonomia polityczna Twórcy tego nurtu: John Meynard Keynes ( ) i Michał Kalecki ( ); Zakwestionowanie tezy ekonomii klasycznej, że swobodnie działający rynek prowadzi do efektywnej alokacji, równowagi i pełnego wykorzystania zasobów produkcyjnych; Postulat silniejszego zintegrowania polityki (działalności państwa) z funkcjonowaniem rynku; Stworzenie ekonomicznych podstaw (uzasadnienia) interwencjonizmu państwowego w gospodarce;

14 Keynesowska ekonomia polityczna (2) Mechanizm rynkowy nie kreuje wystarczającej siły nabywczej (popytu), co prowadzi do niepełnego wykorzystania zasobów produkcyjnych; M. Kalecki wskazywał na zjawisko chronicznego bezrobocia w gospodarce rynkowej; M. Kalecki wprowadził też do analizy ekonomicznej zjawisko politycznego cyklu koniunkturalnego; Analiza rynku pracy i mechanizm fluktuacji tego rynku należy do podstawowych elementów keynesowskiej ekonomii politycznej; Keynesizm koncentruje się na niestabilności (fluktuacjach) produkcji i wzrostu gospodarczego oraz próbuje wyjaśnić te zjawiska;

15 Instytucjonalna ekonomia polityczna Wychodzi od tezy, iż instytucje mają podstawowe znaczenie dla gospodarowania; Gospodarowanie, w tym funkcjonowanie rynku, zawsze przebiega w ramach istniejących instytucji formalnych i nieformalnych; badanie tych instytucji jest ważnym zadaniem ekonomii; Przedmiot ekonomii traktuje znacznie szerzej niż ekonomia neoklasyczna; Wykorzystuje interdyscyplinarne podejście do badania gospodarki;

16 Instytucjonalna ekonomia polityczna (2) Państwo i rynek traktuje jako elementy zintegrowane i kwestionuje tezę ekonomii klasycznej i neoklasycznej, że państwo jest na zewnątrz gospodarki; Podważa bądź modyfikuje założenia koncepcji homo oeconomicus ; Wydatnie wzbogaciła teorię mikroekonomiczną (zwłaszcza teorię przedsiębiorstwa) i teorię rozwoju gospodarczego wskazując, że przede wszystkim jakość instytucji decyduje o rozwoju; Odegrała ważną rolę w ożywieniu zainteresowania ekonomią polityczną wśród współczesnych ekonomistów.

17 Relacja: państwo rynek w różnych nurtach ekonomii politycznej Klasyczna Neoklasyczna Marksistowska Keynesowska Instytucjonalna Ograniczona rola państwa. Autonomia państwa i rynku. Państwo znajduje się na zewnątrz gospodarki. Narzędzia analizy ekonomicznej można wykorzystać do badania i opisu sfery polityki. Klasowa koncepcja państwa. Państwo jest składnikiem nadbudowy i narzędziem klasy panującej. Aktywność państwa jest niezbędnym i pożądanym czynnikiem stabilizowania gospodarki i wykorzystania jej potencjału. Integracja państwa i rynku. Państwo jest kreatorem ważnych instytucji dla gospodarki.

18 Zalecana literatura: Podstawowa: J. Wilkin: Czym jest ekonomia polityczna dzisiaj?, WNE UW, Warszawa 2004, r. 1, s. 7-32; T. Besley: The New Political Economy, LSE 2004 Dodatkowa: J. Górski: Zarys historii ekonomii politycznej, Książka i Wiedza, Warszawa 1984, r. VI-VIII, XIV, XX