Podstawy ekonomii wykład 03. dr Adam Salomon KTiL

Transkrypt

1 Podstawy ekonomii wykład 03 dr Adam Salomon KTiL

2 Ekonomia: GOSPODARKA RYNKOWA. MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 2

3 Gospodarka narodowa jako przedmiot zainteresowania badaczy Gospodarka narodowa jako przedmiot zainteresowania badaczy pojawiła się już u merkantylistów (XVI XVIII w.), którzy utożsamiali bogactwo kraju z akumulacją metali szlachetnych. Próby całościowego ujęcia gospodarki są widoczne również w fizjokratyzmie (XVIII w. tablica ekonomiczna), a także w ekonomii klasycznej. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 3

4 Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 4 Tablica ekonomiczna fizjokratów ( François Quesnaya)

5 Początki makroekonomii (1/7) Cechą wspólną tych prób wyjaśnienia funkcjonowania gospodarki jest podejście od strony pojedynczych rynków i indywidualnych uczestników zjawisk gospodarczych. Wszystkie teorie przyjmowały, że zachowanie gospodarki jest tożsame z zachowaniem indywidualnego podmiotu, a różni je jedynie skala zjawiska. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 5

6 Początki makroekonomii (2/7) Charakterystyczne dla makroekonomii podejście do gospodarki jako całości i próba opisania jej za pomocą wielkości zagregowanych ukształtowało się dopiero w latach 30. XX w. Pojawienie się pod koniec lat 20. wielkiego kryzysu gospodarczego i masowego bezrobocia wymusiło przeniesienie zainteresowania ekonomistów na problematykę makroekonomiczną, w celu wyjaśnienia przyczyn tych zjawisk i próby łagodzenia ich skutków. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 6

7 Początki makroekonomii (3/7) Nie było to możliwe na polu dotychczasowych teorii ekonomicznych, które utrzymywały tezę, że poziom podaży produkcji określa rozmiary całkowitego popytu, wobec czego całkowita nadprodukcja jest niemożliwa. W opinii niektórych ekonomistów fakty stały w jawnej sprzeczności z obowiązującymi poglądami ekonomicznymi, co wymagało zasadniczej zmiany myślenia o gospodarce narodowej. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 7

8 Początki makroekonomii (4/7) Bardzo często uznaje się, że twórcą analizy makroekonomicznej był John Maynard Keynes. Nie do końca jest to prawdą, jako że pierwszym ekonomista który zaproponował wyróżnienie mikro- i makroanalizy był norweski ekonomista Ragnar Frisch (uhonorowany nagrodą im. Alfreda Nobla z ekonomii w 1969 r.). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 8

9 Początki makroekonomii (5/7) W 1933 roku Ragnar Frisch opublikował pracę pt. Propagation Problems and Impulse Problems in Dynamic Economics, gdzie postulował on (i zastosował w praktyce budując model cyklicznego rozwoju) konieczność wyróżnienia dwóch typów analizy ekonomicznej mikrodynamiki i makrodynamiki. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 9

10 Początki makroekonomii (6/7) Natomiast jest faktem, że intensywny rozwój makroekonomii opartej na analizie zmiennych zagregowanych rozpoczął się wraz z opublikowaniem w 1936 roku przez Johna M. Keynesa Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 10

11 Początki makroekonomii (7/7) John M. Keynes odszedł od doskonalonej przez klasyków mikroanalizy na rzecz operowania wielkimi agregatami. Wypracował takie pojęcia jak dochód narodowy czy popyt zagregowany - i za ich pomocą opisał funkcjonowanie gospodarki, podkreślając jednocześnie rolę globalnego popytu w kształtowaniu wielkości podaży produkcji (a więc i poziomu zatrudnienia). Jego poglądy dały początek keynesizmowi jednej z wiodących szkół makroekonomicznych. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 11

12 Paradygmaty we współczesnej makroekonomii Keynesowski podkreślający cykliczną niestabilność gospodarki pozostawionej mechanizmowi rynkowemu oraz tendencję do wzrostu inflacji i bezrobocia. Staje się to podstawą do formułowania aktywnej polityki gospodarczej państwa, której celem miałoby być zapobieganie lub łagodzenie skutków niekorzystnych zjawisk gospodarczych. W ramach tego paradygmatu rozwija się wiele szkół makroekonomicznych, jak keynesizm, postkeynesizm i neokeynesizm. Neoklasyczny nawiązujący do ekonomii klasycznej. Jako główną tezę prezentuje pogląd, że mechanizm rynkowy prowadzi do optymalnej alokacji zasobów, w tym pełnego zatrudnienia. Rolę regulatora procesów gospodarczych pozostawia rynkowi, tym samym odrzucając konieczność głębokiej interwencji państwa w gospodarkę. Wiodącymi szkołami rozwijającymi się w ramach paradygmatu neoklasycznego są monetaryzm oraz ekonomia neoklasyczna. W przeciwieństwie do tych dwóch głównych nurtów makroekonomii, szkoła austriacka nie postuluje ani wewnętrznej stabilności, ani niestabilności gospodarki rynkowej, uważając rozważania na ten temat jako nienależące do ekonomii w sensie stricte. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 12

13 Rynki makroekonomiczne Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 13

14 Obieg okrężny Obieg okrężny jest to proces przepływu zasobów, dóbr i usług oraz płatności pomiędzy gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami i rządem. Dopływy obejmują wydatki konsumpcyjne, inwestycje, wydatki rządowe oraz eksport. Odpływy obejmują oszczędności, podatki pomniejszone o subsydia oraz import. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 14

15 Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 15 Obieg okrężny

16 Popyt zagregowany Popyt zagregowany jest to suma, którą gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd planują wydać na dobra i usługi przy różnym poziomie cen w ciągu roku. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 16

17 Popyt zagregowany Popyt zagregowany (AD rys. 3.1) maleje, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), bo: zmniejsza się bogactwo (siła nabywcza) gospodarstw domowych (niższe dochody realne powodują, zmniejszenie zakupów konsumpcyjnych); rośnie stopa procentowa w wyniku inflacji (wyższa stopa procentowa to wyższy koszt kredytów bankowych; maleje popyt na takie dobra jak domy, samochody, sprzęt AGD, a także zmniejsza się popyt inwestycyjny); zmniejsza się eksport netto (wyższe ceny powodują obniżenie eksportu przy równoczesnym wzroście importu; towary importowane stają, się konkurencyjne cenowo). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 17

18 Podaż zagregowana Podaż zagregowana obejmuje ogólną produkcję dóbr i usług wytworzonych w gospodarce przy różnym poziomie cen w ciągu roku. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 18

19 Podaż zagregowana Podaż zagregowana (AS rys. 3.2) rośnie, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), bo: zwiększenie ogólnego poziomu cen zwiększa zyski (w krótkim okresie) wielu producentów i dlatego zwiększają oni produkcję; wielu producentów jest przekonanych, że nominalny wzrost sprzedaży (dzięki wyższym cenom) jest spowodowany rosnącym popytem na ich dobra, dlatego zwiększają oni produkcję. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 19

20 Równowaga makroekonomiczna Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 20

21 Nierównowaga makroekonomiczna W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się przymusowe oszczędności. W przypadku nadwyżki podaży rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności. W gospodarce o stałych cenach i płacach (teoria Keynesa) równowagę osiąga się przez odpowiednią politykę fiskalną i politykę monetarną państwa. W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 21

22 Nierównowaga makroekonomiczna Nadwyżka popytu (luka inflacyjna) grozi przyspieszeniem inflacji. Nadwyżka podaży (luka deflacyjna) skłania producentów do zmniejszenia produkcji. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 22

23 Determinanty zmian popytu i podaży zagregowanej Determinanty popytu zagregowanego (AD): zmiany dochodów realnych; zmiany stóp procentowych; oczekiwania (dotyczące przyszłych dochodów, inflacji, zatrudnienia, stóp procentowych, itp.); polityka budżetowa i monetarna. Determinanty podaży zagregowanej (AS): zmiany podaży zasobów; zmiany technologii /wydajności pracy; oczekiwania (dotyczące przyszłych zysków, popytu, inflacji); polityka budżetowa I monetarna. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 23

24 Niedoskonałości mechanizmu rynkowego a interwencja rządu W skali mikro niedoskonałości mechanizmu rynkowego przejawiają się w występowaniu kosztów zewnętrznych, monopoli, nierównej dystrybucji dochodów oraz ograniczonej produkcji dóbr publicznych. W skali makro niedoskonałości mechanizmu rynkowego przejawiają się w występowaniu bezrobocia, inflacji oraz nagłych załamaniach koniunktury gospodarczej. Interwencja rządu w sprawy gospodarki jest motywowana niedoskonałościami mechanizmu rynkowego. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 24

25 Dobra prywatne i publiczne Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 25

26 Podział dóbr Konsumpcja rywalizacyjna Konsumpcja nierywalizacyjna (dobra publiczne u Samuelsona) Możliwość wyłączenia z konsumpcji Czyste dobra prywatne Dobra klubowe Niemożliwość wyłączenia z konsumpcji Dobra wspólne Czyste dobra publiczne Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 26

27 Inny podział dóbr Dobra prywatne (1,1,1). Dobra nie zatłoczone (0,1,1) nie zatłoczone drogi, muzea, galerie, parki narodowe. Dobra o otwartym dostępie i dobra wspólne (1,0,1) połowy oceaniczne, częstotliwość fal radiowych, dzikie zwierzęta, przyroda, wspólne złoża ropy naftowej. Dobra semi-publiczne (0,0,1) telewizja, radio. Czyste dobra publiczne (0,0,0) obrona narodowa, jakość powietrza, ochrona przeciwpowodziowa, hałas, konserwacja budynków historycznych. Kryteria: Alternatywny koszt konsumpcji (1 - jest, 0 - brak) konkurencyjność. Prawa producenta (1 - są, 0 - brak) wykluczalność; Prawa konsumenta (1 - są, 0 - brak) wykluczalność. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 27

28 Zadania rządu w zakresie ochrony socjalnej Jedną z ważniejszych funkcji rządu jest zapewnienie ochrony socjalnej obywatelom. Obejmuje ona m. in.: 1. opiekę medyczną dla całej ludności (opłacaną z przymusowych lub dobrowolnych ubezpieczeń, wspomaganych przez subsydia dla mało zarabiających); 2. wynagrodzenia i zasiłki (na wypadek bezrobocia lub długotrwalej choroby); 3. emerytury i dodatki dla niepełnoletnich dzieci (opłacane z przymusowych lub dobrowolnych składek oraz podatków); 4. gwarancję minimalnej płacy; 5. ochronę prawną zatrudnionego pracownika; 6. edukację powszechną; 7. tanie mieszkanie dla pracowników mało zarabiających. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 28

29 Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 29

30 Podstawy ekonomii (WN UM w Gdyni) dziękuję za uwagę Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN UM w Gdyni 30