Część II. Autoreferat (wersja polskojęzyczna).

Transkrypt

1 Część II Autoreferat (wersja polskojęzyczna).

2 Autoreferat II.1. Życiorys zawodowy. Urodziłem się 29 maja 1970 r. w Zagórzu obecnej dzielnicy Sosnowca. W latach uczęszczałem w VII Liceum Ogólnokształcącym im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Szczecinie do klasy o profilu matematyczno-fizycznym. Egzaminy maturalne złożyłem w 1989 r. i w tym samym roku rozpocząłem studia na kierunku architektura i urbanistyka na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej. Na II roku studiów zaczęły profilować się moje zainteresowania architektoniczne, które dotyczyły teorii architektury współczesnej i konserwacji zabytków. Spowodowało to moje naturalne zbliżenie z Profesorami Stanisławem Latourem i Adamem M. Szymskim, za zgodą których z rocznym wyprzedzeniem uczęszczałem na zajęcia z historii architektury współczesnej i konserwacji zabytków. Od tego momentu zaczęła kształtować się moja droga zawodowa, która pozwala mi postrzegać siebie jako osobę dążącą do zespolenia zainteresowań teoretycznych i praktycznych związanych z rozwojem oraz ochroną architektury powstającej od połowy XIX w. do czasów współczesnych, co wyrażam w pracy naukowej, dydaktycznej i twórczości architektonicznej. Okres moich studiów przypadł na pierwszą połowę lat 90. XX w. Był to czas transformacji ustrojowej Polski, co wiązało się z otwarciem granic i swobodą podróżowania. Dzięki tym możliwością rozpocząłem pierwsze podróże studialne po Europie, których celem było zapoznanie się z architekturą europejską. Miejscem szczególnie dla mnie ważnym okazał się Berlin, w którego przestrzeni architektonicznej odnajdywałem pierwowzory rozwiązań znanych mi ze Szczecina. W tamtym okresie odkrywałem bogactwo modernistycznej architektury Berlina, a szczególnie twórczości Bruno Tauta, Hansa Scharouna i innych architektów tworzących w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej. Architektura i sztuka okresu modernizmu wywodząca się z funkcjonalnych, ale równocześnie bliskich człowiekowi i uniwersalnych rozwiązań, stała się dla mnie główną inspiracją autorskich poszukiwań architektonicznych. Będąc studentem IV roku otrzymałem od Profesora Stanisława Latoura propozycję odbycia stażu asystenckiego. W trakcie jego trwania asystowałem Profesorowi w prowadzeniu zajęć z konserwacji zabytków i historii architektury nowożytnej. Zapoczątkowało to mój bezpośredni kontakt z Profesorem i możliwość bliższego poznania jego poglądów. W czasie studiów wraz z kolegą Krzysztofem Kalertem uczestniczyłem w pierwszych konkursach architektonicznych. Studiując na IV roku uzyskaliśmy w 1993 r. wyróżnienie w otwartym, ogólnopolskim Konkursie SARP na Zagospodarowanie centrum Nowogardu. Wspólnie uczestniczyliśmy także w innych konkursach organizowanych przez SARP, oraz m. in. w 1995 r. przygotowaliśmy pracę na konkurs dotyczący idealnego środowiska 2/2

3 mieszkaniowego, który był organizowany w ramach NARA/TOTO World Architekture Treinnale w Japonii. Dzięki wcześniejszym pracom otrzymaliśmy także jako zespół studencki zaproszenie do udziału w plenerze studialnym organizowanym w 1994 r. przez szczeciński Oddział SARP, który dotyczył koncepcji zagospodarowania rejonu ulicy K. Kolumba w Szczecinie. Po ukończeniu III roku studiów, rozpocząłem pracę w szczecińskich biurach projektowych Arco sp. z o.o. i Dedeco sp. z o.o. Było to moje pierwsze zetknięcie z profesjonalnymi pracowniami architektonicznymi, w których pełniłem funkcję asystenta. W latach byłem słuchaczem Podyplomowego Studium Filozofii prowadzonego na Uniwersytecie Szczecińskim. Poza ogólną wiedzą filozoficzną moje zainteresowania humanistyczne skupiały się w tamtym okresie na zagadnieniach związanych z filozofią postmodernistyczną i jej wpływem na architekturę współczesną. Pracę dyplomową Projekt wielofunkcyjnego budynku usługowego przy ulicy B. Krzywoustego w Szczecinie wykonałem wspólnie z Krzysztofem Kalertem, a jej promotorem był prof. zw dr inż. arch. Stanisław Latour. Za projekt ten otrzymaliśmy wyróżnienie w konkursie na najlepszy projekt dyplomowy dotyczący miasta Szczecina, który organizował Prezydent m. Szczecina. Ponadto projekt został zakwalifikowany do finału ogólnopolskiego konkursu na najlepszy dyplom roku organizowany przez SARP. Po ukończeniu studiów na przełomie 1994 i 1995 r. rozpocząłem pracę w pracowni architektonicznej Urbicon sp. z o.o., która prowadzona była przez architektów Barbarę i Zbigniewa Paszkowskich. W ciągu prawie trzech lat pracy jako asystent projektanta współpracowałem przy powstaniu projektów wykonawczych, koncepcyjnych i konkursach architektonicznych. Równolegle z pracą w biurze projektowym przez dwa lata pełniłem obowiązki majstra budowlanego, pracując w szczecińskich firmach budowlanych, co pozwoliło mi na poznanie realizacyjnej strony procesów budowlanych. W 1996 r. wstąpiłem do Stowarzyszenia Architektów Polskich Oddział Szczecin. W czerwcu 1997 r. po zdaniu egzaminu, uzyskałem nadane przez Wojewodę Szczecińskiego, uprawnienia do projektowania architektonicznego bez ograniczeń o numerze 16/97. We wrześniu 1997 r. rozpocząłem prowadzenie autorskiej pracowni Atelier Krzysztof Bizio, a od 1998 roku współprowadziłem spółkę projektową Atelier Bizio + Ligierko, założoną z architektem Adamem Ligierko. W pracowni tej do czasów jej rozwiązania w 2013 r. pełniłem funkcję głównego projektanta. W październiku 1998 r. rozpocząłem pracę na stanowisku asystenta w Zakładzie Historii, Teorii i Konserwacji Zabytków w Instytucie Architektury i Planowania Przestrzennego na 2/3

4 Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej, który kierowany był przez prof. dr inż. arch. Stanisława Latoura, a po przejściu Profesora na emeryturę obowiązki kierownika przejął dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski. W ZHTIKZ współuczestniczyłem w procesie dydaktycznym związanym z nauczeniem konserwacji zabytków, historii, oraz teorii architektury. W latach 1999/2000 odbyłem studia na Podyplomowym Studium Konserwacji Zabytków, które prowadzone było na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. W ramach tych studiów pogłębiłem wiedzę dotyczącą teorii i praktyki konserwatorskiej. Moja praca końcowa dotyczyła zagadnień związanych z adaptacją parterów kamienic z końca XIX w. na funkcje publiczne. W momencie powstania w 2000 r. wstąpiłem do Izby Architektów Rzeczpospolitej. Stopień naukowy doktora nauk technicznych uzyskałem na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej w dniu 25 czerwca 2003 r. na podstawie rozprawy Rewaloryzacja wielorodzinnej czynszowej zabudowy mieszkaniowej z drugiej połowy XIX wieku (w oparciu o wybrane przykłady). Promotorem pracy był dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski, prof. PS; a recenzentami w przewodzie doktorskimi byli prof. zw. dr inż. arch. Stanisław Latour; oraz dr hab. inż. arch. Zbigniew Białkiewicz, prof. PK. Po uzyskaniu stopnia doktora w październiku 2003 r. zatrudniony zostałem na stanowisku adiunkta w Zakładzie Historii, Teorii i Konserwacji Zabytków na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej. Moja aktywność naukowa w tamtym okresie skierowana była głównie na problemy badań związanych z rewitalizacją i aktywizacją miast. Od 2005 r. jestem członkiem Komisji Kształtowania Przestrzeni Polski Północnej, działającej przy Gdańskim Oddziale Polskiej Akademii Nauk. W latach nastąpiła intensyfikacja działalności projektowej współprowadzonego przez mnie biura architektonicznego Atelier Bizio + Ligierko. Wykonałem w tym okresie szereg różnorodnych opracowań dla inwestorów publicznych i prywatnych, które dotyczyły projektów rewitalizacyjnych i założeń nowoprojektowanych. W 2008 r. ukończyłem Kurs Fabularny w Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. Obecnie przygotowuję platformę cyfrową prezentującą dokonania modernizmu w Szczecinie i na Pomorzu Zachodnim, a jednym z elementów prezentacji będą miniatury filmowe przedstawiające wybrane obiekty. W swoich działaniach próbuję od kilku lat współdziałać na rzecz aktywizacji lokalnej, szczecińskiej przestrzeni miejskiej. Wynikiem podjętych przez mnie starań stała się m.in. inicjatywa powołanie do życia Teatru Małego, stanowiącego nową scenę Teatru Współczesnego w Szczecinie, który zlokalizowany został w projektowanej przeze mnie rewitalizowanej kamienicy z przełomu XIX i XX w. Jako członek Komisji Artystycznej 2/4

5 Festiwalu Teatralnego Kontrapunkt współorganizowałem cykl spektakli plenerowych, które prezentowane były w poprzemysłowych przestrzeniach Szczecina, a jednym z celów tych prezentacji była próba aktywizacji zdegradowanych obszarów miejskich. W lutym 2010 r. przeszedłem z Zakładu Historii Teorii Architektury i Konserwacji Zabytków Instytutu Architektury i Planowania Przestrzennego do Katedry Architektury Współczesnej, Teorii i Metodologii Projektowania na Wydziale Budownictwa i Architektury Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie (wcześniej Politechnika Szczecińska), która kierowana była przez prof. dr hab. inż. arch. Adama M. Szymskiego. Moje przejście związane było z chęcią podjęcia zajęć ściślej związanych z teorią architektury współczesnej, które stanowią oś zainteresowań i prac naukowych pracowników Katedry. We współpracy z Profesorem Adamem M. Szymskim uczestniczę obecnie w prowadzeniu dwóch podstawowych grup zajęć dydaktycznych, z których pierwszą stanowią przedmioty związane z historią architektury współczesnej, a druga obejmuje projektowanie architektoniczne budynków użyteczności publicznej. W 2010 r. na zaproszenie Pełnomocnika Wojewody Zachodniopomorskiego d.s. powołania Akademii Sztuki Sylwestra Ostrowskiego uczestniczyłem w pracach przygotowawczych dotyczących bazy lokalowej powstającej Akademii Sztuki w Szczecinie. Moja trwająca już 6 lat praca w Akademii Sztuki dzieli się na dwa obszary. Pierwszy z nich dotyczy funkcji pełnomocnika Rektora w sprawach dotyczących inwestycji rewitalizacyjnych prowadzonych przez uczelnię. Drugim obszarem mojej aktywności jest działalność dydaktyczna na Wydziale Sztuk Wizualnych. W 2011 r. otrzymałem tytuł rzeczoznawcy budowlanego (specjalność architektoniczna). Na jego podstawie pełnię funkcję rzeczoznawcy budowlanego w specjalności architektonicznej dotyczącej zabudowy mieszkaniowej i użyteczności publicznej w zakresie zabudowy handlowej, hotelowej, biurowej, przemysłowej. W związku z powyższym Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wpisał mnie do Centralnego Rejestru Rzeczoznawców Budowlanych. Podsumowując z perspektywy 27 lat okres, który minął od momentu rozpoczęcia studiów architektonicznych, podkreślić muszę kluczową rolę moich zainteresowań związanych z kulturą i architekturą współczesną, które stały się podstawą mojego rozwoju. Stosunkowo szybko rozpoczęła się moja fascynacja architekturą najnowszą i ideami okresu modernizmu. Konsekwencją tych zainteresowań stała się próba zgłębienia ich genezy, oraz działania na rzecz ochrony zachowanego dziedzictwa architektonicznego. W ciągu tych lat moje badania naukowe dotyczyły w głównej mierze zagadnień związanych z procesami aktywizacji miast, oraz teorią architektury współczesnej. Także w mojej twórczości architektonicznej widoczny jest wpływ zagadnień związany z historią i teorią architektury ostatnich 150 lat. Najliczniejszą grupę realizacji stanowią projekty rewitalizacyjne, w których starałem się łączyć aspekty badacza architektury i aktywnego projektanta. Moją specjalizacją dydaktyczną stało się nauczanie historii architektury współczesnej oraz projektowania architektonicznego, które osadzone jest w miejskim krajobrazie kulturowym. 2/5

6 II.2. Praca naukowo-badawcza. II.2.1. Praca naukowa przed uzyskaniem stopnia doktora nauk technicznych. Moim pierwszym wystąpieniem, które miało miejsce jeszcze przed zatrudnieniem na stanowisku asystenta, był referat Refleksje na temat sytuacji absolwenta kierunku architektury 1, który to wygłosiłem w 1995 r. na Sympozjum Tempus CAPS 4647 zatytułowanym Rozwój curriculum wykształcenia architektów na Politechnice Szczecińskiej w zakresie zorientowanego rynkowo zarządzania w budownictwie i gospodarki gruntami. W okresie do uzyskania stopnia doktora moja praca naukowa skoncentrowana byłą głównie na problematyce rewitalizacji zabudowy historycznej w kontekście przemian kulturowych i cywilizacyjnych przełomu XX i XXI w. W pracy dyplomowej Adaptacja parterów szczecińskich XIX wiecznych kamienic na cele komercyjne, którą wykonałem w 2000 r. w ramach Podyplomowego Studium Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej, omówiłem problematykę adaptacji lokali mieszkalnych znajdujących się w parterach śródmieść na cele publiczne, ze szczególnym uwzględnieniem przykładów szczecińskich, które porównywałem z innymi rozwiązaniami. Praca ta miała w swym zamierzeniu badać występujący w Szczecinie w latach 80. i 90. XX w. fenomen adaptacji parterowych lokali mieszkalnych na punkty handlowe. Zjawisko to już w XXI w. uległo spowolnieniu, co w głównej mierze wynikało z pojawienia się wielkopowierzchniowych sklepów, które zmieniły kierunki rozwoju handlu i w konsekwencji wpłynęły na możliwości lokalnej rewitalizacji. W dniach listopada 2000 r. odbyła się organizowana przez Politechnikę Szczecińską konferencja naukowa Kierunki transformacji polskich miast u progu wstąpienia do Unii Europejskiej, której Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski, prof. nadzw. PS, a ja pełniłem obowiązki Sekretarza Organizacyjnego. Konferencja omawiała zagadnienia szans i zagrożeń rozwoju miast, które były związane ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, w tym m. in. z kierunkami przyszłego rozwoju gospodarczego i jego powiązań z rozwojem przestrzennym, ochroną środowiska miejskiego w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju miasta, ochroną środowiska kulturowego, krajobrazu i tożsamości miast, transportu, rewaloryzacji istniejących struktur miejskich, oraz polityki własnościowej i metod zarządzania miastami. W latach od 2001 do 2003 byłem członkiem zespołu badawczego zajmującymi się problematyką transformacji przestrzeni śródmiejskich miast europejskich. Badania te finansowane były ze środków Komitetu Badań Naukowych, a ich kierownikiem był dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski, prof. nadzw. PS. W ramach zespołu badałem i opracowywałem problematykę związaną z rewitalizacją zabudowy mieszkaniowej, oraz zmianami w sposobach kreacji przestrzeni publicznych na przełomie XX i XXI w. 1 Bizio K., Refleksje na temat sytuacji absolwenta kierunku architektury, w: Sympozjum Tempus CAPS 4647 maszynopis, Szczecin, Politechnika Szczecińska, czerwca 1995, s /6

7 II.2.2. Rozprawa doktorska. Stopień naukowy doktora nauk technicznych otrzymałem na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej w dniu 25 czerwca 2003 r. na podstawie rozprawy Rewaloryzacja wielorodzinnej czynszowej zabudowy mieszkaniowej z drugiej połowy XIX wieku (w oparciu o wybrane przykłady). Promotorem pracy był dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski, prof. PS; a recenzentami w przewodzie doktorskimi byli prof. zw. dr inż. arch. Stanisław Latour, oraz dr hab. inż. arch. Zbigniew Białkiewicz, prof. PK. Rok 2003 to moment związany ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, co w moim przekonaniu dawało szansę na nową jakość prac rewitalizacyjnych. Ambicją pracy była próba analizy szerokiej platformy zagadnień związanych z rewitalizacją architektury, którą ująłem w pięciu częściach. Część pierwszą pracy poświęciłem zagadnieniem prawnym, ekonomicznym i społecznym. W pracy poddałem analizie obowiązujące ówcześnie w Polsce prawodawstwo dotyczące konserwacji zabytków. Ponadto wzorując się na rozwiązaniach z innych krajów europejskich (Niemcy, Francja) badałem aspekty, które w moim przekonaniu powinna zawierać przygotowywana wówczas ustawa o rewitalizacji. W pracy analizowałem różne modele ekonomiczne występujące w Europie, skupiając się szerzej na rozwiązaniach publicznoprywatnych, które uznałem w ówczesnym czasie za optymalne dla warunków polskich. Ponadto badałem wpływ rewitalizacji na lokalne społeczności, partycypację i współudział lokalnych społeczności mieszkańców i inwestorów, który w dłuższym okresie czasowym wydawał mi się wręcz fundamentalny. Druga część pracy poświęcona była analizie modernizacji i adaptacji wybranych fragmentów budynków. Szczegółowo omówiłem wybrane przykłady podnoszenia standardu funkcjonalnego mieszkań, ich przekształceń na funkcje publiczne, oraz sposoby adaptacji poddaszy (w układach dachów płaskich i wysokich) i ich wpływ na formę architektoniczną. Trzecia część pracy dotyczyła interwencji w skali urbanistycznej, w tym szczególnie wpływu podnoszenia jakości przestrzeni publicznych i wprowadzania nowych terenów rekreacyjnych na powodzenie procesów rewitalizacyjnych w skali ogólnej miast. Czwarta część pracy omawiała wybrane problemy techniczne rewitalizacji zabudowy mieszkalnej z drugiej połowy XIX w. W części piątej dokonałem analizy typologicznej rozwiązań formalnych nowej zabudowy (plombowej), która występowała w sąsiedztwie zabudowy historycznej. Praca stanowiła dla mnie punkt wyjścia dla dalszych aktywności, w tym do kolejnych opracowań naukowych oraz bazę teoretyczną dla mojej pracy projektowej. 2/7

8 II.2.3. Główne obszary pracy naukowo-badawczej po uzyskaniu stopnia doktora. Po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych moja praca naukowa koncentrowała się na dwóch podstawowych obszarach badań: - rewitalizacji architektury, - teorii architektury współczesnej. Moje badania naukowe, poza monografią będącą przedmiotem niniejszego wniosku habilitacyjnego, przedstawiłem w: - jednej publikacji monograficznej, - 32 opracowaniach stanowiących części monografii, lub artykułach naukowych. II Rewitalizacja architektury. Moje badania dotyczące badań nad konserwacją architektury i rewitalizacji miast dzielą się na dwa obszary: - problemy aktywizacji miast w dobie globalizacji, - problemy rewitalizacji przestrzeni architektonicznej Szczecina i Pomorza Zachodniego. Problemy aktywizacji miast w dobie globalizacji. Bezpośrednio po uzyskaniu stopnia doktora skoncentrowałem się na problematyce rewitalizacji współczesnych miast. W sposób szczególny badałem wpływ zmian kulturowych z początku XXI w. na kryzys i aktywizację miast europejskich. Polem moich zainteresowań stały się m.in. konsekwencje zmiany społecznych w dobie globalizacji i ich wpływ na rozwiązania urbanistyczne i architektoniczne, rozwój przemysłów kreatywnych, oraz wpływ powstawania obiektów kultury i sztuki na procesy aktywizacji miasta. W monografii Kultura i sztuka w procesie rewitalizacji miast 2 skupiłem się na analizie wpływu zmian sposobów prezentacji kultury i ich powiązań z przestrzenią miejską od początku XIX w. do czasów współczesnych. Wynikiem analizy stał się nakreślony przez mnie proces polegający na poszerzaniu obecności obiektów kultury w miastach europejskich, w tym szczególnie coraz liczniejszy udział adaptowanych obiektów, które znajdują się poza ścisłymi śródmieściami, co sprzyjało w mojej ocenie uczynieniu z tego zjawiska instrumentu praktyki rewitalizacyjnej. Problemy te analizowałem także w artykułach Wpływ ewolucji zasad kształtowania przestrzeni prezentacji sztuki na rewitalizację miast 3, oraz Działania w przestrzeni kultury jako próba indywidualizacji miast w zglobalizowanym świecie. Wybrane przykłady i strategie 4. Problemy globalizacji oraz zagrożeń płynących ze współczesnej typizacji przestrzeni miejskiej omówiłem w artykułach Metkowanie miasta 5, oraz Logowanie przestrzeni miasta 6. 2 Bizio K., Kultura i sztuka w procesie rewitalizacji miast, Szczecin, Wydawnictwo Printshop, 2010, ISBN Bizio K., Wpływ ewolucji zasad kształtowania przestrzeni prezentacji sztuki na rewitalizację miast, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 9, 2007, s Bizio K., Działania w przestrzeni kultury jako próba indywidualizacji miast w zglobalizowanym świecie. Wybrane przykłady i strategie 4, w: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, Zeszyt 24, red. Zaniewska H. i Kołata, J., Poznań, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2011, s Bizio K., Metkowanie miasta, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 1, 2005, s /8

9 Problemy rewitalizacji przestrzeni architektonicznej Szczecina i Pomorza Zachodniego. Osobne miejsce w moim dorobku zajmują opracowania dotyczące konserwacji budynków i aktywizacji przestrzeni miejskiej Szczecina. Ze względu na moje doświadczenia projektowe i znaczenie XIX- wiecznego śródmieścia dla przestrzeni miasta, część z moich badań poświęciłem próbom przezwyciężenia kryzysu szczecińskiej dzielnicy czynszowej. Działania te w mojej opinii, stanowić muszą element spójnej strategii miejskiej, o czym pisałem m.in. w opracowaniach Wybrane współczesne problemy rewitalizacji XIX-wiecznego centrum Szczecina 7 i Przyszłość XIX-wiecznego śródmieścia Szczecina 8. Elementem który uznaję za szczególnie istotny dla powodzenia procesów transformacyjnych było uwzględnienie zmian związanych z nowym modelem życia w śródmieściach miast europejskich. Tematem tych analiz były opracowania Tendencje w kształtowaniu zabudowy mieszkaniowej współczesnych miast 9, Problemy rewitalizacji XIX wiecznego centrum Szczecina w aspekcie kulturowym 10, oraz Przestrzeń miejska od nowa. Analiza wybranych współczesnych rewitalizacji szczecińskich przestrzeni publicznych 11. Część z opracowań poświeciłem transformacjami szczecińskich modernistycznych osiedli mieszkaniowych, powstałych zarówno przed jak i po zakończeń II wojny światowej. Rozumiejąc konieczność przekształceń środowiska mieszkaniowego w moich opracowaniach akcentowałem niewątpliwe walory istniejących rozwiązań i postulowałem ochronę przynajmniej wybranych aspektów urbanistycznych i architektonicznych. W tym sensie jak sądzę, moje analizy wpisują się w szerszą dyskusję nad problemami zachowania dziedzictwa modernizmu. Jako przykłady takich badań wymienić mogę opracowania: Integracja szczecińskich modernistycznych osiedli mieszkaniowych 12, oraz Partycypacja czy dewastacja? Interwencje architektoniczne w szczecińskich modernistycznych zespołach zabudowy mieszkaniowej sprzed 1939 r Bizio K., Logowanie przestrzeni miasta (Marking out the space of a city), w: Czasopismo Techniczne, Architektura, Z.11-A/2005, rok 102, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2005, s Bizio K., Wybrane współczesne problemy rewitalizacji XIX-wiecznego centrum Szczecina, w: Rewitalizacja nośnik tożsamości i rozwoju obszarów metropolitalnych, red. Walczak B.M., Łódź, Wydawnictwo Biblioteka i Instytut Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej, 2007, s Bizio K., Szczecin w poszukiwaniu centrum, w: Przyszłość XIX-wiecznego śródmieścia Szczecina, Szczecin, Print Group Sp. z o.o., 2009, s Bizio K., Tendencje w kształtowaniu zabudowy mieszkaniowej współczesnych miast, red. Zaniewska H., Tokajuk A., Białystok, Wydział Architektury Politechniki Białostockiej, 2006, s Bizio K., Problemy rewitalizacji XIX wiecznego centrum Szczecina w aspekcie kulturowym, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 2, 2005, s Bizio K., Przestrzeń miejska od nowa. Analiza wybranych współczesnych rewitalizacji szczecińskich przestrzeni publicznych, Środowisko Mieszkaniowe / Housing Environment, Nr 13/ Bizio K., Integracja szczecińskich modernistycznych osiedli mieszkaniowych, w: Nowoczesność w architekturze. System-struktura-sąsiedztwo. Tom 1 Integracja, Monografia, red. Pallado J., Gliwice, Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, 2013, s Bizio K., Partycypacja czy dewastacja? Interwencje architektoniczne w szczecińskich modernistycznych zespołach zabudowy mieszkaniowej sprzed 1939 r. w: Etyka w praktyce architektonicznej. Projektant, 2/9

10 II Teoria architektury współczesnej. Także w przypadku badań dotyczących teorii architektury współczesnej wyróżnić mogę dwa podstawowe nurty: - teorii architektury współczesnej, - teorii architektury współczesnej Szczecina i Pomorza Zachodniego. Teoria architektury współczesnej. W moich pracach dotyczących architektury współczesnej podejmowałem zróżnicowane zagadnienia omawiające problemy teoretyczne i praktyczne rozwiązań powstających od końca XIX w. po czasy współczesne. Starałem się, aby analizowane przeze mnie zjawiska ukazywać jako elementy szerszych procesów kulturowych, w ramach których interpretacja procesów architektonicznych postrzegana powinna być jako ich integralna część. Spośród opracowań omawiających genezę architektury modernistycznej wymienić mogę: The history of revolution (Zapisana historia rewolucji) 14, omawiające rolę manifestów architektonicznych w kształtowaniu się idei modernistycznych; Linia prosta- linia maszynylinia architektury. Uwagi o awangardowych wizjach architektury w rysunkach perspektywicznych w początkach modernizmu 15, omawiające ewolucję i znaczenie rysunku architektonicznego w kształtowaniu się architektury modernizmu; Motywy architektury porządkowej w XX wieku jako forma trwania i przemijania tradycji architektonicznych 16, omawiający wykorzystanie elementów architektury porządkowej jako symboli nawiązujących do tradycji architektonicznej w różnych okresach stylistycznych XX w. Grupa opracowań mojego autorstwa dotyczy problemów architektury najnowszej, a w szczególności analizy zagadnień teoretycznych architektury późnego modernizmu, postmodernizmu i nowego modernizmu początku XXI w. Problematykę tą podjąłem m.in. w opracowaniach: Narracje struktury w architekturze współczesnej. Wybrane aspekty 17, omawiającym zmiany w semantyce form architektury najnowszej; Pop culture as an inspiration in the modern architecture. Chosen issues. (Popkultura jako inspiracja w architekturze współczesnej. Wybrane zagadnienia) 18, omawiającym wpływy masowej kultury popularnej na architekturę postmodernizmu i innych kierunków końca XX w.; Nowa przestrzeń i miejsce, red. G. Hryncewicz-Lamber G, Lamber M., Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2016, ISBN: Bizio K., The history of revolution (Zapisana historia rewolucji) w: Czasopismo Techniczne, Architektura, Zeszyt 9-A (15), Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2015, s Bizio K., Linia prosta- linia maszyny- linia architektury. Uwagi o awangardowych wizjach architektury w rysunkach perspektywicznych w początkach modernizmu. w: Monografia 441, Seria Architektura, Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Zapis przestrzeni architektonicznej. Tom 2, red. Misiągiewicz M., Kozłowski D., Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2013, s Bizio K., Motywy architektury porządkowej w XX wieku jako forma trwania i przemijania tradycji architektonicznych, w: Czasopismo Techniczne, Architektura, 4-A/2011/2, Zeszyt 14, Rok 108, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2011, s Bizio K., Narracje struktury w architekturze współczesnej. Wybrane aspekty, w: Czasopismo Techniczne, Architektura, 7-A/2010/2, Zeszyt 15, Rok 107, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2010, s Bizio K., Pop culture as an inspiration in the modern architecture. Chosen issues. (Popkultura jako inspiracja w architekturze współczesnej. Wybrane zagadnienia), Architectus, nr 2(28)/2010, s /10

11 struktura. Ewolucja strukturalizmu holenderskiego 19, omawiającym rozwój strukturalistycznej architektury holenderskiej od lat 60. XX w. do początków XXI w., czy też Technologia jako fantazmat w architekturze neomodernizmu 20, odnoszący się do problemu technologii i jej znaczenia w architekturze inspirowanej modernizmem na przełomie XX i XXI w. W swoim dorobku naukowym mogę wykazać się także opracowaniami dotyczącymi związków architektury współczesnej z innymi sztukami, do których zaliczyć można: Motywy architektoniczne w postmodernistycznych projektach mebli tworzonych przez architektów w latach 80. XX wieku na tle ogólnych związków architektury i wzornictwa 21, omawiający twórczość architektów postmodernistycznych w kontekście ich prac w zakresie form użytkowych; oraz Obraz wielorodzinnej architektury mieszkaniowej w polskim filmie fabularnym po 1945 roku. Główne okresy twórcze 22, który stanowił próbę zestawienia kolejnych faz rozwoju architektury polskiej i filmu polskiego, oraz analizy przestrzeni architektonicznej z perspektywy jej symbolicznego znaczenia dla fabuły filmowej. Próbą przekrojowej analizy rozwiązań terenów publicznych w kompozycji urbanistycznej ostatnich 150 lat były artykuły Geneza i formy terenów rekreacyjnych w kompozycji urbanistycznej modernistycznych zespołów mieszkaniowych. Część 1 europejski modernizm do II wojny światowej 23 oraz Geneza i formy terenów rekreacyjnych w kompozycji urbanistycznej modernistycznych zespołów mieszkaniowych. Część 2 modernizm po II wojnie światowej i nurty go kontestujące 24. Teoria architektury współczesnej Szczecina i Pomorza Zachodniego. Spośród moich opracowań dotyczących architektury powstałej na Pomorzu Zachodnim przed 1945 r. na plan pierwszy wysuwają się publikacje dotyczące lokalnych rozwiązań niemieckiego modernizmu. Jako przykłady tych badań wymienić mogę: Kształtowanie się i ewolucja struktury przestrzennej szczecińskiej zabudowy szeregowej z przełomu XIX i XX wieku 25, omawiający rozwiązania budynków szeregowych od lat 70. XIX do lat 30. XX w.; 19 Bizio K., Nowa struktura. Ewolucja strukturalizmu holenderskiego, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 14, 2010, s Bizio K., Technologia jako fantazmat w architekturze neomodernizmu, w: Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce. Tom II., Bydgoszcz, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2014, s Bizio K., Motywy architektoniczne w postmodernistycznych projektach mebli tworzonych przez architektów w latach 80. XX wieku na tle ogólnych związków architektury i wzornictwa, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 15, 2011, s Bizio K., Obraz wielorodzinnej architektury mieszkaniowej w polskim filmie fabularnym po 1945 roku. Główne okresy twórcze, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 3, 2006, s Bizio K., Geneza i formy terenów rekreacyjnych w kompozycji urbanistycznej modernistycznych zespołów mieszkaniowych. Część 1 europejski modernizm do II wojny światowej, Środowisko Mieszkaniowe / Housing Environment, Nr 17/2017, s Bizio K., Geneza i formy terenów rekreacyjnych w kompozycji urbanistycznej modernistycznych zespołów mieszkaniowych. Część 2 modernizm po II wojnie światowej i nurty go kontestujące, Środowisko Mieszkaniowe / Housing Environment, 17/2017, s Bizio K., Kształtowanie się i ewolucja struktury przestrzennej szczecińskiej zabudowy szeregowej z przełomu XIX i XX wieku, w: Nowoczesność w architekturze. System-struktura-sąsiedztwo. Tom 2 struktura, red. Balcer-Zgraja M., Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2014, s /11

12 Detal jako forma ekspresji w szczecińskiej architekturze międzywojennej 26, omawiający nurt ekspresyjny w międzywojennej architekturze szczecińskiej; Wpływ technologii budowlanych na kształt przestrzenny architektury spółdzielczej okresu międzywojennego w Szczecinie 27, odnoszący się do rozwiązań technologicznych w spółdzielczej architekturze międzywojennej Szczecina; oraz Ceglane detale elewacyjne w międzywojennej wielorodzinnej szczecińskiej architekturze mieszkaniowej 28, omawiający rolę detalu architektonicznego i jego znaczenie dla poszczególnych kierunków estetycznych międzywojnia. W prowadzonych przez mnie badaniach dotyczących polskiej twórczości urbanistycznej i architektonicznej po 1945 r. analizowałem w głównej mierze relacje nowej architektury z istniejącym historycznym kontekstem przestrzennym. Problematykę taką podjąłem w artykule Architekturai urbanistyka śródmieścia Szczecina w latach Analiza genezy i próba oceny obecności w mieście współczesnym w oparciu o wybrane przykłady 29, gdzie omówiłem relacje architektury powstałej w pierwszych trzech dziesięcioleciach PRL wobec historycznej zabudowy śródmiejskiej, oraz w The House in the City After the City (Dom w mieście po mieście) 30, gdzie analizowałem trwające od połowy lat 50. XX w. kolejne próby wprowadzania nowych układów przestrzennych w obszar Starego Miasta. Panoramę lokalnych rozwiązań wielorodzinnej architektury mieszkaniowej w ujęciu historycznym przedstawiłem natomiast w opracowaniu Natura jako inspiracja w tworzeniu środowiska mieszkaniowego. Analiza idei na przykładach szczecińskich osiedli mieszkaniowych 31. II.3. Główne osiągnięcie naukowe. II.3.1. Temat i podjęte problemy badawcze. Moim głównym osiągnięciem naukowym jest monografia pod tytułem Od kamienicy czynszowej do spółdzielczego osiedla mieszkaniowego. Ewolucja idei w szczecińskiej wielorodzinnej architekturze mieszkaniowej od połowy XIX w. do II wojny światowej 32. Recenzentami wydawniczymi pracy byli: dr hab. inż. arch. Teresa Bardzińska-Bonenberg, prof. 26 Bizio K., Detal jako forma ekspresji w szczecińskiej architekturze międzywojennej, w: Czasopismo Techniczne, Architektura, 5-A/2/2012, Zeszyt 15, Rok 109, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2012, s Bizio K., Wpływ technologii budowlanych na kształt przestrzenny architektury spółdzielczej okresu międzywojennego w Szczecinie, Bydgoszcz, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2014, s Bizio K., Ceglane detale elewacyjne w międzywojennej wielorodzinnej szczecińskiej architekturze mieszkaniowej, Przestrzeń i forma, Zeszyt nr 16, 2011, s Bizio K., Architektura i urbanistyka śródmieścia Szczecina w latach Analiza genezy i próba oceny obecności w mieście współczesnym w oparciu o wybrane przykłady. Artykuł przyjęty do druku. Planowany druk: seria wydawnicza Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata. 30 Bizio K., The House in the City After the City (Dom w mieście po mieście), w: Monograph 532, A House in the City. Properties of an Architectural Thing,Vol.4, Monografia 532, Dom w mieście. Właściwości rzeczy architektonicznej. Tom 4, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2016, s Bizio K., Natura jako inspiracja w tworzeniu środowiska mieszkaniowego. Analiza idei na przykładach szczecińskich osiedli mieszkaniowych, Środowisko Mieszkaniowe / Housing Environment, Nr 11/2013, s Bizio K., Od kamienicy czynszowej do spółdzielczego osiedla mieszkaniowego. Ewolucja idei w szczecińskiej wielorodzinnej architekturze mieszkaniowej od połowy XIX w. do II wojny światowej, Szczecin, Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, 2016, ISBN /12

13 ndzw. UAP; Śp. prof. zw. dr inż. arch. Romana Cielątkowska i prof. zw. dr hab. inż. Kazimierz Kuśnierz. Tematem pracy jest analiza rozwoju wielorodzinnej architektury mieszkaniowej przebiegającej od połowy XIX w. do II wojny światowej, która przeprowadziłem w odniesieniu do architektury szczecińskiej, zestawiając ją z głównymi nurtami rozwojowymi urbanistyki i architektury niemieckiej, oraz szerzej z tendencjami ogólnoeuropejskimi. Podjęty temat pracy zdefiniował niezbędny zakres prowadzonych badań i skupił się na zestawieniu tego co lokalne szczecińskie, z tym co uniwersalne. Pozwoliło to w moim przekonaniu na stworzenie szerszego modelu opisującego ogólne ramy ewolucji środowiska mieszkaniowego, która przebiegła od połowy XIX w. do II wojny światowej. Podjęcie tak sformułowanego tematu badań wymagało opracowania oryginalnego materiału badawczego odnoszącego się do architektury szczecińskiej, jak i zgromadzenie materiału porównawczego odnoszącego się do architektury niemieckiej i jej europejskich inspiracji. Część dotycząca architektury szczecińskiej opracowana została w oparciu o dokumenty znajdujące się w Akt Nadzoru Budowlanego Archiwum Państwowym w Szczecinie, oraz przeprowadzone inwentaryzacje. Przedstawiłem ją w formie wybranych fragmentów oryginalnej dokumentacji projektowej (aneks 2), oraz kart architektoniczno- urbanistycznych (aneks 3). Część dotycząca architektury niemieckiej i jej europejskich inspiracji opracowałem na podstawie wyboru i analizy reprezentatywnych przykładów rozwiązań, zaczerpniętych w przeważającej części z wydawnictw z okresu ich powstania (aneks 1). Dla potrzeb opisu lokalnej perspektywy badawczej w części wstępnej w sposób syntetyczny omówieniem rozwój urbanistyki i architektury mieszkaniowej Szczecina od czasów średniowiecza do początków XIX w. (podrozdział 1.3.), oraz opisałem główne zjawiska rozwojowe występujących w mieście na przełomie XIX i XX w. (podrozdział 1.4.). Zmieniające się rozwiązania w projektowaniu wielorodzinnej architektury mieszkaniowej występującej na przestrzeni badanych blisko 90 lat podzieliłem na 7 podstawowych okresów stylistycznych, które powiązałem z tendencjami występującymi w architekturze i urbanistyce niemieckiej i europejskiej, oraz ze szczegółowymi procesami historycznymi zachodzącymi w Szczecinie (rozdział 2). W zakresie rozwiązań urbanistycznych (rozdział 3) analizowałem kolejne rozwiązania kompozycyjne. Dokonałem omówienia ewolucji form zabudowy kwartałowej i wolnostojącej, zmian dążących do wykształcenia się samodzielnego zespołu mieszkalno-usługowego, oraz znaczenia terenów rekreacyjnych. W analizie rozwiązań architektonicznych (rozdział 4) skupiłem się na badaniach układów funkcjonalnych budynków i mieszkań, oraz charakterystycznych rozwiązań stylistycznych. W formie syntetycznej omówiłem ponadto ewolucję sposobów strefowania przestrzeni mieszkalnej, idee wielofunkcyjności pomieszczeń, dążenie do wypracowania optymalnych rozwiązań przestrzennych w obrębie minimalnych powierzchni użytkowych, a także zasady 2/13

14 projektowania pomieszczeń służących przygotowaniu i spożywania posiłków, oraz pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Ze względu na szerszy kontekst badawczy (rozdział 5) analizowane przykłady rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych skonfrontowałem z lokalnym kontekstem uwarunkowań środowiskowych i uwarunkowań społeczno-gospodarczych (polityka, administracja, gospodarka, ludność). Uwzględniając utylitarny charakter realizacji towarzyszący najczęściej architekturze mieszkaniowej (rozdział 6) omówiłem wpływ stosowanych technologii budowlanych na rozwiązania przestrzenne. Wynikiem badań stało się podsumowanie (rozdział 7), w którym w sposób syntetyczny omówiłem charakterystyczne dla poszczególnych okresów cechy rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych, oraz nakreśliłem diagnozę ich współczesnego stanu (podrozdział 7.4.). II.3.2. Uzyskane wyniki badań i elementy nowatorskie. Za uzyskane nowatorskie wyniki badań, w mojej opinii uznaję: a) zgromadzenie i opracowanie materiałów źródłowych dotyczących szczecińskiej wielorodzinnej architektury mieszkaniowej od połowy XIX w. do II wojny światowej i ich zestawienie z rozwojem niemieckiej oraz europejskiej myśli architektonicznej; b) krytyczne omówienie rozwiązań szczecińskiej wielorodzinnej architektury mieszkaniowej okresu drugiej połowy XIX w., protomodernizmu, okresu modernizmu, III Rzeszy i w konsekwencji wykazanie ewolucyjnego charakteru rozwoju myśli architektonicznej. a) Materiał źródłowy. W literaturze przedmiotu istnieją obecnie trzy główne pozycje odnoszące się pośrednio do tematu badań: monografia Bogdany Kozińskiej Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej 33, omawiająca rozwój urbanistyczny Szczecina; monografia Rafała Makały Między prowincją a metropolią. Architektura Szczecina w latach , omawiająca szeroką perspektywę rozwoju architektury Szczecina w latach , oraz monografia Roberta Dawidowkiego, Roberta Długopolskiego i Adama Marii Szymskiego Architektura modernistyczna lat na obszarze Pomorza Zachodniego 35, która dokonała m.in. skatalogowania dokonań międzywojennego modernizmu. W opracowaniach powyższych autorzy skupiali się na wybranych fragmentach zjawisk urbanistycznych i architektonicznych, traktując architekturę mieszkaniową jedynie jako tło do ilustracji szerszych procesów. 33 Kozińska B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej, Szczecin, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2002; ISBN Makała R, Między prowincją a metropolią. Architektura Szczecina w latach , Szczecin, Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2011, ISBN Dawidowski R., Długopolski R., Szymski A.M., Architektura modernistyczna lat na obszarze Pomorza Zachodniego, Szczecin, Walknowska Wydawnictwo, 2001, ISBN /14

15 W tym kontekście opracowana przeze mnie monografia w zakresie przyjętego obszaru badawczego ma charakter przekrojowy, który nie był dotychczas w takim kontekście badany. Przedstawione przez mnie w Aneksie 3 wyniki badań i materiały źródłowe, w sposób niezależny od moich interpretacji, stanowić mogą temat dalszych badań. Za ważne uważam także wykonane przez mnie w Aneksie 1 przekrojowe zestawienie charakterystycznych rozwiązań architektury mieszkaniowej tworzonej w Niemczech i w Europie od połowy XIX w. do II wojny światowej. Podobne zestawienia dotyczą najczęściej wybranych okresów historycznych lub miast. Ponadto wartym podkreślenia jest także fakt, że opublikowane fragmenty oryginalnej dokumentacji projektowej znajdujące się w Aktach Nadzoru Budowlanego, które zawarłem w Aneksie 2, zostały w przeważającej części opublikowane po raz pierwszy. b) Krytyczne omówienie rozwiązań szczecińskiej wielorodzinnej architektury mieszkaniowej od drugiej połowy XIX w. do II wojny światowej i wykazanie ewolucyjnego modelu ich zmian. Przeprowadzone badania pozwoliły mi na wyodrębnienie siedmiu etapów rozwoju architektury i urbanistyki szczecińskich zespołów mieszkaniowych. Etapy te, przy uwzględnieniu lokalnych różnic, w głównych zarysach odnieść można także do zjawisk przebiegających w części innych miast europejskich od połowy XIX w. do II wojny światowej. Okres czynszowy (etap I, etap II, etap III). Architektura czynszowa postrzegana bywała, szczególnie przez potępiającą ją awangardę modernizmu, jako jednorodna forma wyrazu architektonicznego. W mojej pracy jak sądzę, zaprzeczyłem tej opinii i pokazałem różnorodność, oraz jej czasową zmienność. Dla potrzeb analizy wyróżniłem na przykładzie szczecińskim trzy etapy jej rozwoju, które znalazły odbicie zarówno w szczegółowych rozwiązaniach urbanistycznych jak i architektonicznych. Po ukonstytuowaniu się założeń czynszowych (etap I) w latach 50. i 60. XIX w. nastąpił okres ich popularyzacji, umasowienie i typizacji rozwiązań (etap II), który w Szczecinie przypadł głównie na lata 80. i 90. XIX w. Powstanie tej architektury wiązało się niestety z różnorodnymi patologiami, wynikającymi w głównej mierze z jej intensyfikacji. W tym kontekście na podkreślenie zasługuje próba reformy (etap III), którą w warunkach szczecińskich podjęto w pierwszych latach XX w. Okres protomodernizmu (etap IV). Za szczególnie istotny, a wręcz konstytuujący dla całej współczesnej architektury mieszkaniowej, uważam okres bezpośrednio poprzedzający wybuch I wojny światowej, który w pracy zdefiniowałem jako protomodernizm (etap 4). Urbanistyka i architektura tego okresu podążała dwoma, w pewnym sensie niezależnymi torami rozwojowymi. Rozwijano urbanistykę i architekturę kwartałową, która interpretować można jako kontynuację rozwiązań historycznych. Równocześnie jednak w tych samych latach powstają pierwsze rozwiązania założeń komponowanych z budynków wolnostojących, które w niedalekiej przyszłości stały się jedną z głównych osi rozwojowych modernistycznej architektury mieszkaniowej. 2/15

16 Okres międzywojennego modernizmu i architektury III Rzeszy (etap V, etap VI, etap VII). W urbanistyce i architekturze mieszkaniowej Szczecina okresu międzywojennego czytelne są trzy etapy stylistyczne. W latach 20. XX w. (etap V), wraz z wykrystalizowaniem się i popularyzacją idei modernistycznych, zaobserwować można realizacje spod znaku Neue Bauen, które charakteryzowały się powściągliwością zarówno w zakresie rozwiązań urbanistycznych jak i architektonicznych. Etap ten był także czasem najpełniejszej aktywności towarzystw i spółdzielni mieszkaniowych. Przełom lat 20. i 30. XX w. to etap radykalizacji postaw (etap VI) i wyraźnego wpływu funkcjonalizmu, oraz stylu międzynarodowego. Dojście do władzy Hitlera to zwrot w całej kulturze, sztuce i architekturze Niemiec. W rozwiązaniach szczecińskich (etap VII) widoczna była jednak znacząca kontynuacja wcześniejszych doświadczeń, a wprowadzane zmiany choć odrzucały styl międzynarodowy, powracały jednak pomimo nazistowskiej propagandy do części idei wczesnego modernizmu, oraz rozwiązań formalnych i funkcjonalnych z pierwszej połowy lat 20. XX w. Za istotę i sumaryczny wynik przeprowadzonych badań uznaję w mojej opinii wykazanie ewolucyjnego charakteru zmian w wielorodzinnej architekturze mieszkaniowej przebiegających od przypadającego na połowę XIX w. okresu narodzin miasta nowoczesnego do pragmatycznych rozwiązań modernizmu okresu międzywojennego. Choć bezsporne jest istnienie momentów zwrotnych, które redefiniowały dotychczasowe poglądy ówczesnych twórców, to jednak i w takich momentach czytelne są elementy kontynuacji idei i praktyki architektonicznej, czerpiącej z doświadczeń poprzedników. II.3.3. Zagadnienia podjęte w pracy w kontekście współczesnych problemów rozwoju architektury mieszkaniowej. Przedstawiona praca badawcza ma charakter historyczny, obejmujący badania nad rozwojem wielorodzinnej architektury mieszkaniowej na przestrzeni ponad dziewięćdziesięciu lat. W okresie tym powstało, zanikło, ale było także twórczo kontynuowanych wiele nurtów, które pośrednio obecne są także we współczesnej urbanistyce i architekturze. Idee modernizmu wykrystalizowane w okresie międzywojennym stanowiły punkt wyjścia do zmian oblicza miast europejskich po zakończeniu II wojny światowej. Kryzys modernizmu i powstanie architektury postmodernistycznej wpłynęły natomiast na powtórne zainteresowanie ideami z początku XX w. W tym sensie zawarte w pracy rozważania dotyczące optymalnego kształtu środowiska mieszkaniowego, które odbyły się ze szczególną intensywnością w początkach XX w. i okresie międzywojennym - odnosić można pośrednio do współczesnego dyskursu architektonicznego. Punktem wyjścia dla rozwoju architektury drugiej połowy XIX w. stała się idea zabudowy kwartałowej, stanowiącej twórczą kontynuację tradycyjnej urbanistyki europejskiej. Idea ta porzucona przez radykalnych modernistów doczekała się we współczesnej architekturze rehabilitacji i wraz z popularyzacją postmodernizmu nowych wariantów realizacji. Jako przykład inicjujący te zmiany wymienić można zastosowaną w latach 70. i 80. XX w. w ramach Internationale Bauausstellung Berlin zasadę krytycznej rekonstrukcji (critical reconstruction). Zapoczątkowane w tamtym okresie idee były jednym z fundamentów zmian postaw architektów wobec architektury mieszkaniowej przełomu XIX i XX w., która przez wiele dziesięcioleci była systematycznie niszczona, a szczególnie od lat 80. XX w. stała się 2/16

17 inspiracją do tworzenia nowych rozwiązań urbanistycznych. Jedną z konsekwencji postmodernistycznego przełomu stało się powstanie Nowego urbanizmu (New urbanism). W najbardziej znanych przykładach realizacji propagowanych m.in. przez Leona Kriera, czytelne są odwołania do tradycyjnych zasad kompozycji urbanistycznej. W tym kontekście we współczesnych koncepcjach miast skoncentrowanych wciąż żywe są historyczne idee zabudowy kwartałowej, w tym szczególnie rozwiązania promowane przez twórców z końca XIX i początku XX w. Przeciwstawna wobec idei miasta zwartego pozostaje idea miasta ekstensywnego, którą oparta jest o dążenie do zapewnienia optymalnych warunków dostępu do przestrzeni otwartych, światła i zieleni. W XXI w., wraz z odchodzeniem od postmodernizmu, a szczególnie porzuceniem fascynacji historyzmem, nastąpiła też rehabilitacja części dogmatów modernizmu. Idee nowego modernizmu odnoszą się nie tyle do urbanistyki śródmiejskiej, gdzie odcięcie się od modernistycznej urbanistyki totalnej jest raczej powszechne, koncentrując się na nowych obszarach urbanizacji. Pomimo braku tak ważnego dla idei modernistycznych kontekstu społecznego, we współczesnych realizacjach nowego modernizmu dostrzec można wręcz bezpośrednie cytaty rozwiązań z okresu międzywojennego. Próbując podsumować wpływ doświadczeń historycznych z okresu przełomu XIX i XX w. po raz kolejny pragnę podkreślić znaczenie idei wczesnego modernizmu które określiłem terminem protomodernizmu. To właśnie bezpośrednio przed wybuchem I wojny światowej niemiecka i europejska architektura mieszkaniowa stanęła przed pytaniem o zasadność kontynuacji zreformowanej zabudowy kwartałowej (Gessner, Messel) lub stworzenia alternatywy w postaci samodzielnych osiedli (Riemerschmid, Tessenow, Muthesius, a w konsekwencji Bruno Taut). Po okresie panowania modernizmu, a potem gwałtownej próby powrotu do idei miast historycznych, stoimy współcześnie w moim przekonaniu, także wobec podobnych dylematów. W obecnym dyskursie brak jest wcześniejszego radykalizmu, zmienił się kontekst społeczny, nastąpił znaczący rozwój technologiczny - jednak naczelne pytania o paradygmaty środowiska mieszkaniowego przyszłości w znacznej części pozostają zbieżne z historycznymi dylematami. II.3.4. Praktyczne możliwości wykorzystani wyników badań. Przedstawiona praca ma charakter teoretyczny, opisujący ewolucyjny model transformacji środowiska mieszkaniowego. W tym kontekście przewidywać można dalsze rozwinięcie podjętych wątków badawczych. Dotyczyć one mogą zarówno badań nad architekturą Szczecina i Pomorza Zachodniego (w tym m.in. praktycznie niepodjęty wątek wpływu architektury szczecińskiej badanego okresu na mniejsze, sąsiadujące miasta m.in. Stargard, Goleniów, Gryfino i inne), jak i konfrontowania ich z bardziej odległymi geograficznie i kulturowo ośrodkami. Pośród praktycznych możliwości wykorzystania pracy wymienić należy także próbę nowego spojrzenia na ich ochronę konserwatorską, a w szczególności objęciem wpisami do Gminnej ewidencji zabytków i Rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego (miasto Szczecin). Problem ten występuje szczególnie w przypadku Rejestru zabytków województwa 2/17