Ks. An drzej Ko by liƒ ski

Transkrypt

1 111 Studia P ockie tom XXXi/2003 Ks. An drzej Ko by liƒ ski PY TA NIE O EPO Kę POST SE KU LAR Ną W 2001 ro ku z oka zji otrzy ma nia Na gro dy Po ko jo wej Nie miec kich ksi ga rzy Jürgen Ha ber mas wy g o si sze ro ko ko men to wa ne prze mó wie nie Wie rzyç i wie - dzieç. W swo im wy stà pie niu nie miec ki fi lo zof po sta wi py ta nie o miej sce re li gii i dzie dzic twa re li gij ne go w dzi siej szych cza sach. Ha ber mas okre Êla si mia nem cz o - wie ka po zba wio ne go re li gij ne go s u chu. Przez wie le lat pre zen to wa ne ga tyw ne po dej Êcie do re li gii. uwa a, e po wszech na so li dar noêç mi dzy ludê mi mo li wa jest dzi ki ro zu mo wi ko mu ni ka cyj ne mu dzia a jà ce mu w mo ral nych dys kur sach. do nie daw na nie miec ki fi lo zof g o si te z, e w dzi siej szym Êwie cie funk cje re li gii po - win na prze jàç mo ral noêç ugrun to wa na i zra cjo na li zo wa na przez dia lo g 1. Prze mó wie nie Ha ber ma sa za sko czy o wie lu s u cha czy, po nie wa przed sta wi w nim swo je ra dy kal nie zmie nio ne po dej Êcie do re li gii. W prze mó wie niu Wie rzyç i wie dzieç nie miec ki fi lo zof stwier dzi, e nie mo na nie spra wie dli wie wy klu czaç re li gii ze sfe ry pu blicz nej. Gdy grzech zmie ni si w wi n mó wi Ha ber mas a wy kro cze nie prze ciw ko Bo skim przy ka za niom w uchy bie nie pra wom ludz kim coê zo sta o utra co ne 2. W per spek ty wie nie miec kie go fi lo zo fa wspó cze sne spo e - czeƒ stwa de mo kra cji li be ral nej nie sà zu pe nie Êwiec kie, lecz sà spo e czeƒ stwa mi post se ku lar ny mi, czy li ta ki mi, gdzie w oto cze niu wcià pod le ga jà cym se ku la ry - za cji na dal ist nie jà wspól no ty re li gij ne 3. W spo e czeƒ stwach post se ku lar nych drga re li gij na stru na. eli mi no wa nie re li gii z y cia spo ecz ne go jest zja wi skiem ne ga tyw nym. Ha ber mas pod kre Êla, e bez za cho wa nia tre Êci wia ry nie mo na za - cho waç na szej kul tu ry. Me an dry wia ry Na wià za niem do s ów Ha ber ma sa o spo e czeƒ stwie post se ku lar nym by o ha s o XXV sym po zjum ko a Na uko we go WSd w P oc ku Me an dry wia ry. y cie du cho we w epo ce post se ku lar nej. W dniach 7-9 li sto pa da 2002 ro ku spo tka nie 1 Por. Z. kra sno d b ski, Spo e czeƒ stwo post se ku lar ne, Znak 2002 nr 3, s J. Ha ber mas, Wie rzyç i wie dzieç, Znak 2002 nr 9, s tam e, s. 11.

2 112 PY TA NIE O EPO Kę POST SE KU LAR Ną zgro ma dzi o wie lu wy bit nych przed sta wi cie li ko Êcio a, kul tu ry i Êwia ta me diów, któ rzy pod j li re flek sj nad per spek ty wa mi y cia du cho we go w na szej epo ce. o se ku la ry za cji re li gii i spo e czeƒ stwie post se ku lar nym mó wi w swo im re fe ra cie ks. prof. Ja nusz Ma riaƒ ski. Zda niem so cjo lo ga z kul ma my dzi siaj do czy nie nia ze zmierz chem pa ra dyg ma tu, zgod nie z któ rym no wo cze snoêç jest sprzecz na z re - li già. Na na szych oczach wy czer pa a si glo bal na teo ria se ku la ry za cji, g o szo na w la tach 70. ubie g e go wie ku przez znacz nà cz Êç za chod nich. in te lek tu ali stów. oka za o si, e pro ces mo der ni za cji spo e czeƒstw Za cho du nie mu si iêç w pa rze z za ni kiem re li gij no Êci. W tym kon tek Êcie naj bar dziej wy mow nym przy k a dem jest g bo ka re li gij noêç miesz kaƒ ców usa. Na po czàt ku trze cie go ty siàc le cia co - raz trud niej spo tkaç in te lek tu ali st, któ ry uczci wie pod pi sa by si pod stwier dze - niem, e nie mo na po go dziç no wo cze sno Êci z re li gij no Êcià. Âmierç teo rii glo bal nej se ku la ry za cji nie ozna cza jed nak za ni ku pro ce sów se - ku la ry za cyj nych. Se ku la ry za cja re li gii jest dzi siaj cz sto za st po wa na plu ra li - zmem re li gij nym i skraj nie in dy wi du al nym po dej Êciem do re li gij no Êci. Re li gia sta - je si co raz bar dziej spra wà wy bo rów in dy wi du al nych. W wie lu kra jach ma my do czy nie nia z g bo kà trans for ma cjà ko Êcio ów i re li gii. co raz wi cej lu dzi na Za - cho dzie mó wi: re li gia tak, Bóg oso bo wy nie. W kon se kwen cji re li gie y jà, a ko - Êcio y umie ra jà. We wspó cze snym Êwie cie mo e my zna leêç wie le prze ja wów tzw. od ko Êciel nie nia re li gij no Êci, zw asz cza w m o dym po ko le niu. M o dzie wy ka zu je te wy szà sk on noêç do te go, co mo na by na zwaç trans cen dent nà bez dom no - Êcià, czy li bra kiem iden ty fi ka cji z ja kà kol wiek gru pà re li gij nà. ks. prof. Ja nusz Ma riaƒ ski ma na dzie j, e Pol ska po zo sta nie w zse ku la ry zo - wa nej eu ro pie kra jem o g bo kiej re li gij no Êci, e za cho wa si u nas du e zna cze - nie re li gii i ko Êcio a w y ciu spo ecz nym. ow szem, ma my nad Wi s à do czy nie nia z po st pu jà cà se ku la ry za cjà, ale nie jest ona tak g bo ka, jak w wi k szo Êci paƒstw unii eu ro pej skiej. aby obro niç si przed zgub ny mi skut ka mi pro ce sów se ku la ry - za cyj nych, ko Êció w Pol sce po trze bu je ak tyw ne go dusz pa ster stwa i ja sne go g o - su w spra wach mo ral nych, np. w kwe stii abor cji, eu ta na zji, ma eƒstw ho mo sek - su al nych. Bla ski i cie nie Jak jest kon dy cja ko Êcio a w Pol sce prze o mu ty siàc le ci? Na to py ta nie pró bo - wa od po wie dzieç ks. abp Jó zef Mi cha lik w re fe ra cie Wia ra i du cho woêç. Bla ski i cie nie pol skie go ka to li cy zmu. ksiàdz ar cy bi skup pod kre Êli, e du cho woêç jest spo so bem prze y wa nia i po g bia nia wia ry. W ko Êcie le ka to lic kim ist nie je wie le szkó du cho wo Êci: fran cisz kaƒ ska, kar me li taƒ ska, igna cjaƒ ska, do mi ni kaƒ ska, cha ry zma tycz na. Zda niem Me tro po li ty Prze my skie go isto tà du cho wo Êci chrze - Êci jaƒ skiej po zo sta nie za wsze po zna nie chry stu sa i pój Êcie za Nim, na Êla do wa nie Go ca ym so bà w mi o Êci do Bo ga i cz o wie ka. kon takt ze s o wem Bo ym i y cie sa kra men tal ne, czy li od kry wa nie Je zu sa w ewan ge lii i Je zu sa w ko Êcie le b dà za - wsze za sad ni czym spraw dzia nem po praw nej du cho wo Êci chrze Êci jaƒ skiej 4.

3 KS. AN drzej KO by LIńSKI 113 W opi nii ksi dza ar cy bi sku pa bla skiem pol skie go ka to li cy zmu, Êwiad czà cym o y wej wie rze, sà Êwi ci i m czen ni cy. Jak e wie lu ar li wych Êwiad ków wia ry na na szej zie mi prze la o krew dla chry stu sa w dwu dzie stym stu le ciu! Bla skiem ko - Êcio a w Pol sce jest Jan Pa we ii, któ ry wzy wa do au ten tycz nej wier no Êci ewan ge - lii i bro ni god no Êci y cia cz o wie ka od mo men tu po cz cia a do na tu ral nej Êmier - ci. Bla skiem na sze go ka to li cy zmu sà licz ne po wo a nia, mi sjo na rze, re gu lar na ka te che za w szko ach, dusz pa ster stwo aka de mic kie. Wiel kim bla skiem ko Êcio a w Pol sce jest szcze ra mo dli twa jak e wie lu lu dzi, któ ra jest naj pi k niej szym wy ra - zem mi o Êci nad przy ro dzo nej. Pol ski ka to li cyzm to tak e je go cie nie. Jed nym z nich jest z a kon dy cja in te li - gen cji ka to lic kiej. ko Êció w Pol sce cier pi na brak ka to lic kich elit, któ re by y by w sta nie wcie laç w y cie spo ecz ny wy miar ewan ge lii. Me tro po li ta Prze my ski ne - ga tyw nie oce ni po sta w elit ka to lic kich zwià za nych ze Êro do wi skiem ty go dni ka Po wszech ne go. Je go zda niem jest to ka to li cyzm mar twy, pa syw ny, mil czà cy spo - ecz nie. Szcze gól nà uwa g zwra ca sym bio za ide owa ty go dni ka Po wszech ne go i Ga ze ty Wy bor czej. Ga ze ty te za uwa a abp Jó zef Mi cha lik bar dzo jed no - myêl nie nie po ko jà si o in ter pre ta cj hi sto rii, np. Po wsta nia War szaw skie go, ar - mii kra jo wej i o to, czy aby Po la cy nie ze chcà po zo staç zbyt pa trio tycz ni. ( ) Zna czà ce jest te przy j cie po zy cji wo bec eku me ni zmu i re ak cja na prze Êla do wa - nie ka to li ków przez ro syj skie pra wo s a wie 5. cie niem pol skie go ka to li cy zmu jest tak e in dy wi du alizm w dzia al no Êci dusz pa ster skiej oraz nie umie j t noêç two rze - nia me diów ka to lic kich. W ko Êcie le w Pol sce cià gle trud nym pro ble mem po zo sta jà fi nan se. Brak ja snych za sad w tej dzie dzi nie sta no wi po wa nà prze szko d w bu do - wa niu za ufa nia i zdro wych re la cji mi dzy ludz kich. Ne ga tyw nà stro nà pol skie go ka to li cy zmu jest tak e brak jed no Êci ka to li ków w ró nych spra wach spo ecz no - po li tycz nych oraz brak pro fe ty zmu w kwe stii ro dzi ny. Na dzie ja Wiel kà na dzie jà ko Êcio a w Pol sce sà ru chy i sto wa rzy sze nia ka to lic kie. Pod - czas p oc kie go Sym po zjum o. adam Schulz przy po mnia, e po ma ga jà one wie lu wie rzà cym prze o yç za sa dy ewan ge lii na prak ty k y cia co dzien ne go. W ru - chach i sto wa rzy sze niach mo na od na leêç po à da ny kszta t du cho wo Êci chrze Êci - jaƒ skiej. Wspól no ty te sta no wià nie oce nio nà po moc w roz wo ju y cia du cho we go i pod trzy ma niu y wej wi zi z Bo giem. dzi siaj pre sja Êwiec kie go sty lu y cia jest tak sil na, e w wie lu przy pad kach za ko rze nie nie we wspól no cie jest je dy nà szan sà oca le nia wia ry i y cia du cho we go. Rzecz nik epi sko pa tu przy po mnia, e w Pol sce dzia a po nad 150 wi k szych ru chów i sto wa rzy szeƒ, do któ rych na le y ok cz on ków. Wspól no ty te da jà ko Êcio o wi po nad 70% po wo aƒ ka p aƒ - skich i za kon nych. 4 J. Mi cha lik, Wia ra i du cho woêç. Bla ski i cie nie pol skie go ka to li cy zmu, Wia do mo Êci kai 24 li sto pa da 2002, s tam e, s. 17.

4 114 PY TA NIE O EPO Kę POST SE KU LAR Ną W per spek ty wie o. ada ma Schul za y cie du cho we wie rzà cych w chry stu sa mu si kon cen tro waç si na kon tem pla cji, apo stol stwie i god no Êci cz o wie ka. dziê trze ba byç w pew nym sen sie mi sty kiem, aby praw dzi wie prze y waç swo jà wia r i Êwiad czyç o niej na co dzieƒ. Nie ma du cho wo Êci bez apo stol stwa. dla te go chrze Êci ja nie mu szà in te gro waç roz wój du cho wy z roz wo jem mo ral nym oraz w à - czaç si w kon kret nà dzia al noêç w wy mia rze spo ecz nym. Bez apo stol stwa nie ma praw dzi we go ko Êcio a, któ ry po win ni Êmy ro zu mieç ja ko wspól no t wspól not w mi sji. W tym wszyst kim nie wol no za po mi naç o nie na ru szal nej god no Êci wszyst kich lu dzi ja ko pod sta wie sza cun ku i wza jem nej mi o Êci. Nie ma wia ry w Bo ga bez za ufa nia do cz o wie czeƒ stwa. Bar dzo cie ka wym ry sem wspó cze snej du cho wo Êci jest po now ne od kry cie ro li anio ów. Za gad nie nia zwià za ne ze Êwia - tem anio ów po ja wia jà si co raz cz Êciej na re ko lek cjach i sà przed mio tem za in te - re so wa nia wie lu wie rzà cych. Przy jaêƒ z anio a mi jest wa nà ce chà du cho wo Êci po czàt ku trze cie go ty siàc le cia. Wia ra i kul tu ra y cie du cho we mo e ist nieç bez kul tu ry. co wi cej, kul tu ra nie jest do zba wie - nia ko niecz nie po trzeb na. ale to nie zna czy, e chrze Êci ja nie po win ni re zy gno waç z kul tu ry. Wprost prze ciw nie. Zda niem krzysz to fa Za nus sie go kul tu ra mo e prze ka zy waç war to Êci du cho we. Jest ona nie zwy kle cen nym na rz dziem, dzi ki któ re mu mo na mó wiç o Bo gu w spe cy ficz ny spo sób, nie do st p ny dla in nych Êrod ków wy ra zu. Sztu ka prze ma wia sze rzej i g biej ni teo lo gicz ne wy wo dy, b - dàc no Êni kiem tre Êci, któ rych nie mo na ujàç w s o wa. Jak e cz sto j zyk po ezji czy ob raz fil mo wy wy ra a jà g biej praw dy y cia du cho we go ni s o wa ka zno dziei czy re flek sji teo lo gicz nej. dla te go nie po koi fakt, e ko Êció w Pol sce sta je si co - raz bar dziej ko Êcio em lu do wym, tzn. w dzia al no Êci dusz pa ster skiej co raz rza - dziej jest wy ko rzy sty wa na i pro mo wa na kul tu ra chrze Êci jaƒ ska. Wspó cze sny Êwiat przy po mi na cza sy pierw szych chrze Êci jan, oto czo nych ze - wszàd wro gà kul tu rà po gaƒ skie go Rzy mu. Sy tu acja ta nie po win na jed nak znie - ch caç lu dzi wie rzà cych. We wspó cze snej sztu ce po gaƒ skiej wi dzi my ogrom ne po k a dy du cho wo Êci. Wy da je si, e naj wi k szà tra ge dià nie jest kul tu ra po gaƒ - ska, ale to tal na nie wra li woêç na wy miar re li gij ny. dla te go Har ry Pot ter jest o wie le mniej nie bez piecz ny ni np. for ma cja Play boya. klu czo wà spra wà jest w tym kon tek Êcie obec noêç war to Êci chrze Êci jaƒ skich w me diach. W prze ko na niu Za nus sie go wy co fy wa nie si z me diów jest po sta wà tchórz li wà. Mass me dia sà wiel kim na rz dziem g o sze nia ewan ge lii. Jest swo istym ku rio zum, e w ka to lic - kim spo e czeƒ stwie nie ma my np. ka to lic kie go dzien ni ka. Jak za tem prze ka zy waç do brà No wi n Êwia tu? Po wa nym za gro e niem dla y cia du cho we go sà dzi siaj ta siem co we se ria le. W per spek ty wie twór cy fil mu y cie za y cie na szà cy wi li za cj ukszta to wa a tra ge dia grec ka, po ka zu jà ca n dz kon dy cji cz o wie ka i jed no cze Ênie eks po nu jà - ca wa ne ele men ty y cia ludz kie go, jak Êmierç, oso bi sty dra mat czy cier pie nie. W te le wi zyj nych ta siem co wych se ria lach wszyst ko jest rów nie wa ne, a na do da -

5 KS. AN drzej KO by LIńSKI 115 tek sp asz czo ne w prze ci wieƒ stwie do tra ge dii grec kiej. Lo sem cz o wie ka jest praw da o je go wiecz nym za gro e niu. te le no we le po mi ja jà ten wy miar na szej eg - zy sten cji, pro mu jàc wi zj y cia to tal nie ze Êwiec czo ne go. ob co wa nie z ta kà kul tu - rà za bi ja y cie du cho we. Nie ma wàt pli wo Êci, e oglà da nie ch a mu zo sta wia g - bo kie Êla dy. Za nus si pod kre Êli, e nie zdro wa yw noêç du cho wa jest bar dziej szko dli wa ni co ca -co la, od któ rej wy pa da jà z by. Du cho woêç upo rzàd ko wa nych pra gnieƒ Wspó cze sny Êwiat stwa rza wy jàt ko wo nie ko rzyst ne wa run ki do roz wo ju du - cho we go ko biet. Zja wi sko to jest bar dzo groê ne, po nie wa ko bie ty od gry wa jà nie - zwy kle wa nà ro l w prze ka zie wia ry i w wy cho wa niu re li gij nym dzie ci. Szcze gól - ne nie bez pie czeƒ stwo sta no wi mit sa mo re ali za cji i suk ce su, kre owa ny przez wie lo mi lio no we na k a dy pra sy ko bie cej. Zda niem ali ny Pe tro wej -Wa si le wicz z kai si a ra e nia tej pra sy jest ogrom na i nie ma spo so bu, by nie od dzia y wa a ona na Êwia do moêç i wi dze nie Êwia ta u ko biet. tra dy cyj ne ko bie ce za j cia uzna - ne zo sta y za prze kleƒ stwo, wa ne jest tyl ko to, co si dzie je w Êwie cie ju pi te rów. W prze sz o Êci owe ko bie ce za j cia da wa y prze strzeƒ do roz wo ju y cia du cho - we go jak e wie lu nie wiast. co dzien na pra ca stwa rza a rytm dla mo dli twy i kon - tem pla cji. ko bie ty mo g y mo dliç si, nie prze ry wa jàc pra cy. dzien ni kar ka z kai pod kre Êli a ro l zwy czaj nych ko biet, któ re przez co dzien nà pra c osià gn y Êwi toêç, na Êla du jàc y cie Êw. te re sy z Li sieux, Êw. anie li Sa la wy czy Êw. Fau sty - ny. dla te go nie ma wàt pli wo Êci, e nie bo wy pe nia jà mi lio ny ku cha rek, on i ma - tek. tak e dzi siaj ma cie rzyƒ ska du cho woêç ko biet po win na prze nik nàç Êwiat. W per spek ty wie ks. prof. Hen ry ka Se we ry nia ka naj pil niej szym za da niem dzi - siaj jest wy pra co wa nie mo de lu Êwiec kiej du cho wo Êci, od któ re go za le y, czy tkan - ka ka to li cy zmu nie tyl ko zo sta nie prze cho wa na, ale czy b dzie pro mie nio waç na na sze pol skie y cie. dziê bar dzo wa na jest od po wiedê na py ta nie, jak du cho woêç ka p aƒ ska ma spo tkaç si z du cho wo Êcià Êwiec kà, jak te du cho wo Êci ma jà si na - wza jem wa run ko waç, aby wy da wa y owoc g bo kie go ka to lic kie go y cia 6. Zda niem wy k a dow cy uksw po trze bu je my dzi siaj du cho wo Êci: upo rzàd ko - wa nych pra gnieƒ, ewan ge licz nej nie po praw no Êci, go Êcin no Êci, kon tem pla cji i dys - cy pli ny mi o Êci. W Êwie cie kul tu ry ma so wej nie ma y cia du cho we go bez upo rzàd - ko wa nia pra gnieƒ. Je ste Êmy cià gle ku sze ni re kla mà, no wo cze snym sty lem y cia, mo dà. Ma ni pu lu je si pra gnie nia mi, ce la mi y cia, prze s a nia jàc na miast ka mi te naj wa niej sze od no szà ce si do Bo ga. du cho woêç upo rzàd ko wa nych pra gnieƒ za - czy na si w du szy cz o wie ka, koƒ czy zaê na czy nach mi o sier dzia. W Pol sce bar - dzo wa na jest tak e ewan ge licz na nie po praw noêç, tzn. nie zgo da na lan so wa nie po gaƒ skie go sty lu y cia oraz po b a li woêç wo bec lu dzi nie mo ral nych i od po wie - dzial nych za nik czem no Êci ko mu ni zmu. Na to miast du cho woêç go Êcin no Êci to po - stu lat wi k szej otwar to Êci na szych wspól not i pa ra fii. Pa ra fie i ple ba nie po win ny 6 H. Se we ry niak, ka p an Êwiad kiem po li tycz nej nie po praw no Êci ewan ge lii, Wia do mo Êci kai 1 grud nia 2002, s. 20.

6 116 PY TA NIE O EPO Kę POST SE KU LAR Ną sta waç si miej sca mi i sym bo la mi pod sta wo wej uf no Êci i za ko rze nie nia. Go Êcin - noêç to tak e kon tem pla cja. dzi siaj bar dziej ni kie dy kol wiek po trze ba du cha mo dli twy. Na sze pa ra fie i wspól no ty po win ny sta waç si szko a mi mo dli twy. W kon tek Êcie spra wy ame ry kaƒ skiej ks. prof. Hen ryk Se we ry niak od rzu ci po stu lat nie któ rych teo lo gów li be ral nych, aby uno wo cze Êniç tra dy cyj nà ety k ka to lic kà. ist nie je dzi siaj wiel ka ko niecz noêç po o e nia na ci sku na du cho woêç dys cy pli ny mi o Êci. dys cy pli ny, któ ra sta no wi a i sta no wi moc ko Êcio a. Na dal trze ba k aêç na cisk na ide ubó stwa, jed no Êci, ce li ba tu, a je Êli cho dzi o du cho woêç mi o Êci, trze ba pa mi taç, e jest nià mi oêç do ko Êcio a, do oj ca Âwi te go, do ka de go cz o wie ka, któ re go na dro dze sta wia Bóg 7. * * * y cie du cho we po le ga na g bi. kszta to wa nie w a snej du cho wo Êci to przede wszyst kim po g bia nie wi zi z Bo giem oraz roz wi ja nie w so bie zdol no Êci, aby od - naj dy waç Êla dy Je go obec no Êci w ta jem ni cy stwo rze nia. dla wie rzà cych w chry - stu sa nie jest tak wa ne, czy y je my ju w epo ce post se ku lar nej czy jesz cze se ku - lar nej. ow szem, dia gno za tren dów kul tu ro wych po ma ga zro zu mieç Êwiat i od na leêç w a snà dro g wia ry. Jed nak rzecz naj wa niej szà sta no wi y we prze ko - na nie, e ce lem y cia du cho we go jest Êwi toêç. a bez wia ry, y cia du cho we go i Êwi to Êci y cie ludz kie nie ma ani ko rze nia, ani sen su. SOM MA RIO Nel suo or mai fa mo so di scor so Cre de re e sa pe re Jürgen Ha ber mas ha par la to del si gni - fi ca to del la re li gio ne nel la so cie t li be ra le di og gi. Nel la sua pro spet ti va le so cie t con tem - po ra nee dell oc ci den te so no gi post se co la ri, cio si ri sco pre di nu ovo il va lo re del la re li - gio ne. L in tu izio ne del pen sa to re te de sco sta ta se gu ita dal co nve gno svol to si a P ock dal 7 al 9 di no vem bre il co nve gno ha mes so in evi den za il ru olo del la re li gio ne nell epo - ca post se co la re e il ca rat te re del la spi ri tu ali t del la gen te di og gi. 7 tam e, s. 22.