Jak wielką władzą dysponuje w Polsce prezydent?

Transkrypt

1 Jak wielką władzą dysponuje w Polsce prezydent? Tradycyjnie władza wykonawcza dzielona jest pomiędzy prezydenta a rząd. Nie ma jednak reguły, jak ma ona zostać podzielona zakres władzy pozostawionej prezydentowi znacząco różni się w poszczególnych krajach. W Polsce funkcjonuje system mieszany, w którym choć największe uprawnienia należą do parlamentu i rządu, to jednak prezydent zachował istotne kompetencje, które pozwalają mu na odgrywanie aktywnej roli na politycznej scenie. Pozycja prezydenta do pewnego stopnia zmienia się zależnie od układu sił w parlamencie, nie bez znaczenia jest także wizja własnej roli, jaką ma pierwszy obywatel RP. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: określić główne uprawnienia prezydenta w Polsce; przedstawić sposób, w jaki wybierany jest prezydent; wskazać pola ewentualnych konfliktów między prezydentem a rządem; wymienić polskich prezydentów II i III Rzeczypospolitej. Środki dydaktyczne 1. Tekst Konstytucyjne uprawnienia prezydenta. 2. Ćwiczenie Kto odwołuje ambasadorów?. 3. Tekst Ile polityk zagranicznych?. 4. Krzyżówka. Przebieg zajęć 1. Poproś uczniów o przypomnienie, na czym polega rola głowy państwa i jaką może on zajmować pozycję w centralnym systemie władz. Omówcie pokrótce zasadnicze uprawnienia prezydenta w modelu prezydenckim i w modelu parlamentarnym. Możesz odwołać się do przykładu polskiego, zestawiając ze sobą konstytucję marcową i kwietniową, albo też wskazać współczesne realizacje obu modeli (Stany Zjednoczone, Rosja model prezydencki; Niemcy, Włochy model parlamentarny). 2. Wyjaśnij uczniom, że polski system polityczny ma w zasadzie charakter parlamentarno-gabinetowy, mimo to jednak pozycja prezydenta jest stosunkowo mocna. Takie ukształtowanie się uprawnień prezydenta jest przede wszystkim skutkiem obowiązujących przed kilku laty regulacji konstytucyjnych. Stanowisko prezydenta zostało przywrócone w czasie rozmów Okrągłego Stołu. Strona rządowa potrzebowała tego stanowiska jako gwarantującego zachowanie władzy przez partię komunistyczną nawet w przypadku niekorzystnego wyniku wyborczego. Dlatego też prezydent, choć miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (tworzone przez obradujących wspólnie posłów i senatorów), został wyposażony w bardzo poważne kompetencje, między innymi w prawo rozwiązywania parlamentu. Mimo że zgodnie z małą konstytucją z 1992 r. prezydent był wybierany w wyborach powszechnych, to jego uprawnienia zostały nieco ograniczone. Uszczuplono je jeszcze (np. Sejm potrzebuje obecnie większości 3 5 głosów do przełamania weta prezydenta, w małej konstytucji zaś większość ta wynosiła aż 2 3 głosów) w trakcie przygotowywania nowej konstytucji, którą uchwalono ostatecznie r. 3. Powiedz uczniom, że zapoznają się teraz bardziej szczegółowo z kompetencjami prezydenta zapisanymi w obowiązującej konstytucji. Uczniowie czytają tekst w parach każdy po jednym fragmencie, a następnie przekazują sobie uzyskane informacje. Gdy uczniowie zakończą pracę, poproś o krótkie przypomnienie zasadniczych uprawnień prezydenta w stosunku do różnych gałęzi władzy, a także zasad jego wyboru. Podstawowe wiadomości zapisz na tablicy (czas trwania kadencji, zasada wyboru, prawo do weta i kierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego, itp.). 4. Wyjaśnij uczniom, że pod rządami małej konstytucji prezydent Lech Wałęsa starał się o rozszerzenie swojej władzy, korzystając z pomocy wybitnego prawnika, profesora Lecha Falandysza. Metodę zwiększania uprawnień prezydenta przez karkołomne interpretacje zapisów konstytucyjnych niektórzy nazwali więc falandyzacją prawa. Możesz przypomnieć, jak odmiennie były interpretowane na przykład zapisy o tak zwanych ministrach prezydenckich i o możliwości rozwiązania Sejmu w przypadku, gdy nie uchwali on budżetu w ciągu trzech miesięcy (dyskusyjna była kwestia, czy idzie o przegłosowanie budżetu w Sejmie czy o zakończenie całego procesu legislacyjnego wiążącego się z ustawą budżetową). Twórcy konstytucji z r. starali się w miarę możności usunąć niejasne zapisy, które otwierały możliwość falandyzacji prawa. Oka- 121

2 zało się jednak, że taka możliwość jest zawsze otwarta, czego dowodem były liczne konflikty między prezydentem Aleksandrem Kwaśniewskim i rządem premiera Jerzego Buzka (np. o podpisanie przez prezydenta kontrowersyjnej polsko-chińskiej deklaracji, w której Polska uznawała Tajwan za część komunistycznych Chin i zgadzała się na to, że prawa człowieka różnią się w zależności od kultury danego kraju). Poproś uczniów o wykonanie ćwiczenia Kto odwołuje ambasadorów? w tym celu podziel ich na małe, 4 5-osobowe zespoły i poproś o zapoznanie się z materiałem pomocniczym nr 2. Uczniowie jako sędziowie Trybunału Konstytucyjnego muszą rozważyć stanowiska obu stron i wydać orzeczenie wraz z uzasadnieniem. 5. Po skończonej pracy uczniowie prezentują swoje orzeczenia na forum klasy. Jeżeli orzeczenia są rozbieżne, pozwól uczniom na krótką dyskusję na ten temat. Skorzystaj z okazji, by podkreślić, jak skomplikowane jest interpretowanie konstytucji, bo często nawet z pozoru jednoznaczne zapisy dają się bardzo różnie rozumieć. Powiedz, że ćwiczenie oparte było na prawdziwym sporze między prezydentem a ministrem spraw zagranicznych (o odwołanie ambasadora na Białorusi), ale sprawa zakończyła się kompromisem i nie trafiła do Trybunału Konstytucyjnego. Minister spraw zagranicznych zgodził się przedstawić uzasadnienie swego wniosku o odwołania ambasadora, a prezydent szybko się do wniosku przychylił. 6. Jeżeli uważasz to za stosowne, możecie zastanowić się wspólnie nad pozycją prezydenta w prowadzeniu polskiej polityki zagranicznej. Za podstawę dyskusji może posłużyć tekst Romana Graczyka Ile polityk zagranicznych? (materiał pomocniczy nr 3) możesz streścić jego tezy uczniom bądź też poprosić ich o samodzielną lekturę. Zapytaj później uczniów, czy ich zdaniem prezydent powinien być podporządkowany w sprawach polityki zagranicznej rządowi czy też ma prawo do podejmowania samodzielnych działań. (Możesz w tym miejscu zwrócić uwagę na to, że nierzadko prezydent bardziej energicznie niż rząd działa na arenie międzynarodowej na przykład Aleksander Kwaśniewski bardzo dużo czasu poświęca na kontakty ze wschodnimi sąsiadami Polski, podczas gdy rząd zdaje się być skoncentrowany na stosunkach z państwami zachodnimi.) Jakie niebezpieczeństwa mogłaby rodzić sytuacja braku porozumienia między głównymi ośrodkami władzy? Jak zaradzić takim niebezpieczeństwom? 7. Na zakończenie lekcji poleć, by uczniowie rozwiązali krzyżówkę zamieszczoną w materiale pomocniczym nr 4. Jako zadanie domowe możesz poprosić, by uczniowie pracując w małych zespołach przygotowali Galerię prezydentów Polski, w której znajdą się informacje na temat życia i działalności wszystkich prezydentów Polski, poczynając od II Rzeczypospolitej. Zadanie to może być realizowane na dwa sposoby: albo każda grupa zajmuje się jednym prezydentem, albo też ma za zadanie sporządzić gazetkę ścienną poświęconą wszystkim prezydentom. Informacje biograficzne powinny być wzbogacone o: materiały graficzne: fotografie, rysunki, karykatury, wspomnienia, komentarze, opinie historyków, anegdoty, wyniki minisondy przeprowadzonej wśród bliskich i znajomych: Co sądzę o X jako o prezydencie?. Jeżeli chcesz zwiększyć poziom trudności zadania, poleć uwzględnienie prezydentów rządu na wychodźstwie. Zwróć jednak uczniom uwagę, że rząd ten w okresie powojennym nie był uznawany przez władze innych państw i miał znaczenie czysto symboliczne. Pojęcia i terminy model prezydencki model parlamentarny kontrasygnata zasada nieodpowiedzialności głowy państwa za czynności urzędowe weto zawieszające kwalifikowana większość głosów ratyfikacja orędzie MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Konstytucyjne uprawnienia prezydenta I Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Ma on czuwać nad przestrzeganiem konstytucji i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Kadencja prezydenta trwa 5 lat, z tym że ponownie może być on wybrany tylko raz. Bezpośredni sposób wyboru prezydenta daje mu silny mandat polityczny do sprawowania władzy. Konstytucja umieszcza urząd prezydenta w obrębie władzy wykonawczej, wyposaża 122

3 go jednocześnie w pewne kompetencje z zakresu władzy ustawodawczej oraz sądowniczej. Dzięki temu zasadzie trójpodziału władz towarzyszy do pewnego stopnia zasada równoważenia się i wzajemnej kontroli różnych gałęzi władzy. Pozycja ustrojowa prezydenta czyni z niego silnego arbitra w przypadku konfliktu między poszczególnymi gałęziami władzy. Wśród kompetencji wykonawczych głowy państwa wyróżnić można: reprezentację państwa na arenie międzynarodowej; zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi; określone kompetencje w powoływaniu organów władzy wykonawczej państwa: rządu, prezesa NBP, członków Rady Pieniężnej Państwa i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; wydawanie na podstawie ustaw aktów wykonawczych rozporządzeń; zarządzanie stanów nadzwyczajnych; tradycyjne funkcje głowy państwa: nadawanie obywatelstwa polskiego oraz orderów i odznaczeń. Podstawowym instrumentem dającym prezydentowi duży wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej jest ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych. Chociaż pierwszy krok należy do rządu, który je zawiera, a ratyfikacja może być uzależniona od wcześniejszej zgody parlamentu ostatnie słowo należy do głowy państwa. Polityki zagranicznej nie może jednak prezydent prowadzić samodzielnie. Konstytucja nakłada nań obowiązek współdziałania w tej dziedzinie z premierem i ministrem spraw zagranicznych. Polityka obronna państwa należy do prezydenta jako zwierzchnika Sił Zbrojnych. W czasie pokoju wykonywać ma je za pośrednictwem ministra obrony narodowej. Szczególnie istotna jest obsada funkcji szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych. Zasada cywilnej kontroli nad armią wymaga nadzoru nad tymi stanowiskami przez organy polityczne państwa. Nominacje te pozostają w gestii prezydenta. Wpływ głowy państwa na wojsko przejawia się też w nadawaniu na wniosek ministra obrony narodowej stopni wojskowych. Na czas wojny prezydent na wniosek premiera powołuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych. Przy prezydencie działa organ doradczy w sprawach wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Jest ona w całości mianowana i odwoływana przez głowę państwa. Trzecią sferą działania prezydenta jest wpływ na skład i działanie organów władzy wykonawczej państwa. Prezydent powołuje rząd, a w trakcie jego funkcjonowania powołuje bądź odwołuje poszczególnych jego członków (na wniosek premiera). Głowa państwa może zwołać pod swoim przewodnictwem rząd nosi on wtedy nazwę Rady Gabinetowej. Prawo to jednak nie daje mu możliwości wpływania na decyzje rządu Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów. Prezydent ma wyłączne prawo rekomendacji kandydata na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego. Powołuje też członków Rady Polityki Pieniężnej i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (swoich członków powołują też Sejm i Senat). Prezydent wyposażony jest w kompetencje stanowienia aktów normatywnych rozporządzeń. Mogą one być jednak wydawane tylko na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Upoważnienie ustawowe musi zawierać wytyczne dotyczące treści takiego aktu. Konstytucja RP przewiduje w określonych przypadkach możliwość wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych: wojennego, wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej. Pierwsze dwa z nich może wprowadzić prezydent na wniosek Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Rozporządzenie takie musi być przedstawione w ciągu 48 godzin od wydania Sejmowi, który może je uchylić. II Do kompetencji prezydenta w stosunku do władzy ustawodawczej zaliczamy: inicjatywę ustawodawczą, w tym inicjatywę zmiany konstytucji; inicjatywę przeprowadzenia referendum konstytucyjnego; inicjatywę i zarządzenie referendum ustawodawczego, przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpatrzenia zgodności aktów normatywnych i umów międzynarodowych z konstytucją i ustawami; prawo odmowy podpisania ustawy przyjętej przez parlament; skracanie kadencji parlamentu w przypadkach określonych w konstytucji; zarządzanie wyborów do parlamentu; zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu nowej kadencji; 123

4 przedstawienie swego orędzia na posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego. Prezydent posiada zarówno prawo zgłaszania własnych projektów ustaw, jak też prawo weta. Po uchwaleniu ustawy przez parlament (patrz procedura legislacyjna) trafia ona do prezydenta. Może on zażądać ponownego jego rozpatrzenia przez Sejm. Do przełamania weta prezydenta potrzeba w Sejmie 3 5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent może wybrać też inną drogę zakwestionowania ustawy skierować do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jej zgodności z konstytucją (lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi). Negatywne orzeczenie Trybunału zamyka drogę do wejścia ustawy w życie, pozytywne natomiast zobowiązuje prezydenta do jej podpisania. Do kompetencji prezydenta w zakresie władzy sądowniczej należą: obsada kierownictw najwyższych organów sądowych I prezesa Sądu Najwyższego oraz prezesów poszczególnych jego izb (karnej, cywilnej, wojskowej), prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent nie ma jednak wolnej ręki w dokonywaniu tych nominacji, ograniczony jest wnioskiem zgromadzeń ogólnych sędziów członków tych instancji; powoływanie przedstawiciela do składu Krajowej Rady Sądownictwa; powoływanie sędziów wszystkich rodzajów i stopni na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa; stosowanie prawa łaski. Wszystkie kompetencje prezydenta dzielą się ponadto na dwie kategorie: akty wymagające kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów; akty wyłączone spod tego warunku. Obowiązek kontrasygnaty premiera uzależnia działanie prezydenta od zgody rządu, a za jego pośrednictwem parlamentu, który może uchwalić wobec premiera wotum nieufności lub postawić przed Trybunałem Stanu. Wyjęcie wybranych aktów z obowiązku kontrasygnaty oznacza natomiast przekazanie prezydentowi realnych uprawnień, których realizacja jest możliwa bez porozumienia z innymi gałęziami władzy. Obowiązek kontrasygnaty nie dotyczy istotnych decyzji personalnych (powołanie premiera, członków KRRiTV, rekomendowanie Sejmowi kandydata na prezesa NBP) i uprawnień w stosunku do władzy ustawodawczej i sądowniczej Wybory prezydenckie są powszechne, bezpośrednie, równe i tajne. Czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele po ukończeniu 18. roku życia, a bierne po ukończeniu 35. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje organizacjom politycznym i społecznym oraz wyborcom. Zgłoszenie kandydata winno być poparte podpisami co najmniej 100 tysięcy wyborców. Wybory prezydenckie zarządza marszałek Sejmu nie wcześniej niż na cztery i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji prezydenta lub w czternaście dni po opróżnieniu urzędu. Wybory powinny odbyć się w dniu wolnym od pracy w ciągu sześćdziesięciu dni od daty zarządzenia wyborów. Za wybranego uważa się kandydata, który w I turze głosowania uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden kandydat nie uzyskał takiej większości, po dwóch tygodniach przeprowadza się drugą turę. W II turze biorą udział tylko dwaj kandydaci, którzy w I uzyskali największą liczbę głosów. O wyborze w II turze decyduje większość głosów. Do wyborów prezydenckich stosują się odpowiednie przepisy ordynacji do Sejmu. Napisał Maciej Podbielkowski MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Kto odwołuje ambasadorów? Jesteście sędziami Trybunału Konstytucyjnego, którzy muszą interpretować nową konstytucję, na razie bowiem dysponujemy jedynie tekstem, nie ukształtował się natomiast konstytucyjny zwyczaj określający, jak należy rozumieć niektóre niejasne sformułowania. 124

5 Minister spraw zagranicznych zwrócił się do prezydenta, wnosząc o odwołanie ambasadora RP w jednym z sąsiedzkich krajów. Prezydent odmówił podpisania wniosku ministra i uzależnił spełnienie prośby ministra od przedstawienia przez niego szczegółowego uzasadnienia wniosku. Jego zdaniem odwoływanie ambasadorów jest jego wyłączną kompetencją. Minister spraw zagranicznych odmówił uzasadnienia wniosku, uznając, że kierowanie pracą ambasadorów należy tylko do niego, a złożenie przez prezydenta podpisu na akcie odwołania ambasadora jest jedynie formalnym wymogiem, który prezydent powinien realizować automatycznie na życzenie ministra. Minister skierował w tej sprawie wniosek do Trybunału, prosząc o wyjaśnienie, jak należy rozumieć zapis w konstytucji, mówiący o tym, że prezydent powołuje i odwołuje ambasadorów. W uzasadnieniu swego wniosku minister powołał się, po pierwsze, na tradycję polityczną, która najczęściej pozostawia moc decyzyjną w kwestii odwoływania ambasadorów w ręku ministra spraw zagranicznych. Zwrócił też uwagę, że konstytucja kierowanie polityką zagraniczną powierza rządowi, a prezydentowi nakazuje w tym względzie z rządem współdziałać. Zdaniem ministra nie można traktować odwoływania ambasadorów jako rzeczywistej, a nie tylko formalnej, kompetencji prezydenta także dlatego, że nie jest ona wymieniona w artykule 144.3, w którym podane są wyjątki od obowiązku kontrasygnaty ze strony premiera. Również określenie prezydenta jako reprezentanta państwa (art ) wskazuje, że w polityce zagranicznej jego funkcja ma charakter formalny i reprezentacyjny, a kompetencje sprawcze ma w tym względzie tylko rząd. Przedstawiciele prezydenta zwracali uwagę ze swej strony na bezwarunkowość zapisu artykułu nie ma tam żadnej sugestii, jakoby było to jedynie uprawnienie formalne. Ponadto podkreślali, że współdziałanie powinno być rozumiane jako porozumienie prezydenta i rządu, a nie podporządkowanie prezydenta rządowi. Ich zdaniem prezydent jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych nie może być jedynie figurantem i notariuszem potwierdzającym decyzje ministra spraw zagranicznych. Skoro ma reprezentować Polskę i ponosi za to konstytucyjną odpowiedzialność, musi mieć realny wpływ na dobór ambasadorów. Dlatego też prezydent ma prawo otrzymać od ministra spraw zagranicznych uzasadnienie wniosku o odwołanie ambasadora i albo się do tego wniosku przychylić, albo też go odrzucić. Konstytucja RP (fragmenty) Art Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Art Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych: 1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, 3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. 2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. 3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. Art Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji wydaje akty urzędowe. 2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. 3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: ( ) tu następuje lista 30 wyjątków od obowiązku kontrasygnaty, ale tylko jeden dotyczy polityki zagranicznej: 7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, ( ) 125

6 Art Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, ( ) Art Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 Ile polityk zagranicznych? Konstytucyjna konstrukcja urzędu prezydenta RP sprawia, że powstaje w ten sposób silna pokusa uprawiania dwóch polityk zagranicznych. Uniezależnienie wyboru głowy państwa od większości parlamentarnej sprawia mianowicie, że pod hasłem podziału władzy można próbować kiedy się bardzo chce uczynić prezydenturę ośrodkiem alternatywnej polityki zagranicznej. W moim przekonaniu rzetelna wykładnia konstytucji przeczy takiej możliwości, ale jak powiadam istnieje pokusa polityczna. A skoro tak, znajdą się też zwolennicy odpowiedniej falandyzacji prawa. Konstytucyjne określenie roli prezydenta ma dwa aspekty: ogólny i szczegółowy. Ten pierwszy wyraża artykuł powiadający, że prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Ten drugi wyrażają przepisy opisujące konkretne uprawnienia głowy państwa na przykład jako zwierzchnika sił zbrojnych (artykuł 134) albo jako reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych (artykuł 133). Aby uczynić prezydenta samodzielnym podmiotem polityki zagranicznej, należałoby z brzmienia artykułu wyprowadzić konkretne kompetencje (uprawnienia do działań władczych). W moim przekonaniu taka wykładnia jest nie do przyjęcia co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, twórcy konstytucji odeszli od niektórych wieloznacznych sformułowań małej konstytucji (na przykład zrezygnowano z przepisów o tak zwanym ogólnym kierownictwie prezydenta w dziedzinie spraw zagranicznych oraz wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa), co każe przypuszczać, że mieli na celu osłabienie pozycji głowy państwa. Po drugie, jeśli założyć, że sformułowania artykułu ustanawiają kompetencje, to należałoby konsekwentnie przyjąć, że prezydent dowolnie dobiera środki do ich realizacji to zaś kłóci się z przepisem artykułu ( Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach ), a także z przepisem artykułu ( Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem ). Także konstytucyjne przepisy szczegółowe odnoszące się do roli prezydenta w polityce zagranicznej nie pozwalają na twierdzenie, że jest to rola samodzielna. Artykuł powiada, że prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych, podczas gdy artykuł 146 mówi, iż Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Tam polityka zagraniczna, tu tylko reprezentowania państwa różnica określeń wielce wymowna. I wreszcie argument decydujący: zasada kontrasygnaty. Artykuł powiada, iż wszystkie akty urzędowe prezydenta wymagają dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Innymi słowy, jeśli bez podpisu premiera albo ministra jakakolwiek decyzja prezydenta jest nieważna, to oznacza, że odmówią oni podpisu, kiedy się z prezydentem nie zgadzają. Taka jest zasada, a wyjątki od niej określa art otóż wśród tych wyjątków (jeśli nie liczyć banalnego zarządzenia ogłoszenia umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw) nie ma uprawnień z dziedziny polityki zagranicznej. I to powinno przesądzać wszelkie spory: czy to o deklarację polsko- -chińską, czy o ambasadora Polski na Białorusi R. Graczyk, Ile polityk zagranicznych, Res Publica Nowa, 1998, nr 1 126

7 MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4 Krzyżówka Hasła 1. Prezydent Polski w latach Żeby odrzucić prezydenckie, trzeba 3 5 głosów w Sejmie. 3. W Polsce prezydenta trwa 5 lat. 4. Ustawa zasadnicza. 5. Głosowanie powszechne. 6. Pierwszy powojenny polski prezydent wybrany w głosowaniu powszechnym. 7. Uchwala ją Sejm. 8. Głowa państwa. 9. Prowadzi się je, gdy trzeba osiągnąć porozumienie. 10. Instytucja demokracji bezpośredniej zapisana w naszej konstytucji 11. Prezydent Polski zastrzelony w 1922 r. 12. Pytanie zadane przez parlamentarzystę członkowi rządu. 13. Ustawa określająca tryb przeprowadzenia wyborów. 127