I. W zakresie kwestii poruszanych w rozdziale 2 Małżeństwo proponuję

Transkrypt

1 1 W odniesieniu do zagadnień omówionych w podręczniku Elementy Prawa w dziale Prawo Rodzinne proponuję do wykorzystania następującą dodatkową tematykę: I. W zakresie kwestii poruszanych w rozdziale 2 Małżeństwo proponuję przybliżenie zagadnień nie omówionych w książce, a dotyczących ustania małżeństwa i separacji: Zawarcie małżeństwa uzależnione jest od woli samych przyszłych małżonków co wynika z istoty tej dobrowolnej przecież instytucji. Również likwidacja trwającego związku małżeńskiego zależna jest od woli małżonków, ale w tym wypadku wola ta nie jest całkowicie swobodna i podlega znacznym ograniczeniom sformułowanym w prawie rodzinnym w przepisach regulujących ustanie małżeństwa. Generalnie małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny ma charakter dozgonny, dlatego zasadniczo przyczyną jego ustania jest śmierć jednego z małżonków lub uznanie go za zmarłego. Ustawodawca przewidział również sytuacje gdy związek ustaje, mimo że oboje małżonkowie żyją i będzie to unieważnienie małżeństwa ( np.: z uwagi na zawarcie małżeństwa mimo niezachowania przesłanki wymaganego wieku, pozostawania w innym związku małżeńskim, albo z osobą pozostającą w określonym więzach pokrewieństwa lub powinowactwa) oraz orzeczenie rozwodu. Zgodnie z dyspozycją art k.r.o. każdy z małżonków może żądać aby sąd rozwiązał ich małżeństwo przez rozwód. Do rozpoznania pozwu o orzeczenie rozwodu jest właściwy miejscowo Sąd Okręgowy Wydział Cywilny. Jednakże rozwiązanie małżeństwa w tej drodze nie jest pozostawione swobodnemu uznaniu małżonków. Wnika to ze znaczenia i wagi społecznej jaką posiada małżeństwo, a szczególnie założona przez nie rodzina oraz z daleko idących skutków jakie niesie ze sobą ustanie związku małżeńskiego. Z tych względów Kodeks rodzinny i opiekuńczy chroni instytucję małżeństwa, a orzeczenie rozwodu może nastąpić jedynie, gdy sąd ustali łącznie zaistnienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Zupełność rozkładu pożycia zachodzi wtedy, gdy między małżonkami ustanie więź duchowa, fizyczna i gospodarcza, a więc te elementy, które decydują o istocie związku małżeńskiego. Nadto ustanie tych więzi jest wynikiem całkowitej zmiany nastawienia małżonków do siebie i przejawem braku woli w kontynuowaniu związku.

2 2 Natomiast trwałość rozkładu pożycia to sytuacja, w której doświadczenie życiowe pozwala ocenić, że na tle realiów jakie zaistniały w konkretnym związku, powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Jednakże nawet w sytuacji gdy sąd ustali istnienie w/w przesłanek, rozwód nie będzie mógł być orzeczony, jeśli zaistnieje którakolwiek z negatywnych przesłanek rozwodu wskazanych w art i 3 k.r.o. W związku z tym rozwód nie będzie mógł być orzeczony m.in. gdy w jego wyniku miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, alby gdy z innych przyczyn rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Oczywiste jest, że dobro dziecka jego prawidłowy i wszechstronny rozwój, najlepiej są realizowane w pełnej rodzinie. Dlatego istnienie silnej więzi emocjonalnej między rodzicami a dziećmi, mimo ustania tej więzi między małżonkami, przemawiać będzie za utrzymaniem istnienia małżeństwa aby podtrzymać niezbędny dla prawidłowego rozwoju dziecka związek z obojgiem rodziców. Zasady współżycia społecznego jako przeszkody do orzeczenia rozwodu będą zachodzić m.in. wtedy, gdy orzeczenie rozwodu doprowadzi do rażącego pokrzywdzenia jednego z małżonków np.: obłożnie chorego, czy z innych przyczyn niezdolnego do zaspokajania potrzeb codziennego życia. Sąd orzekając rozwód obowiązany jest określić, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia, chyba, że zaniecha tego na zgodny wniosek obojga małżonków. Zasadniczo wina rozkładu pożycia małżeńskiego wynika z naruszenia obowiązków, jakie nakłada na oboje małżonków fakt zawarcia małżeństwa. Tak więc będzie tu chodziło o naruszenie przez jednego lub nawet oboje małżonków, obowiązku wzajemnej pomocy, wspólnego pożycia, lojalności, wierności czy też właściwego postępowania względem dzieci czy osób bliskim małżonkom. Zgodnie z art. 58 k.r.o. sąd orzekając rozwód musi rozstrzygnąć o władzy rodzicielskiej i o obowiązku alimentacyjnym na rzecz dzieci oraz o sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania. W tym ostatnim zakresie w sytuacji, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd na żądanie drugiego małżonka może nakazać eksmisję. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza również instytucję separacji, która nie warunkuje późniejszego rozwodu tzn. jest możliwe orzeczenie rozwodu bez wcześniejszej separacji. Separacja jest środkiem, który prowadzi do ustania małżeństwa ale nie połączonym z tak drastycznymi i w pewnym sensie

3 3 nieodwracalnymi następstwami jak rozwód. Zgodnie z brzmieniem art k.r.o. orzeczenie separacji może nastąpić w razie gdy zaistniał zupełny rozkład pożycia. Przy czym sąd może nie orzec separacji z przyczyn zbliżonych do tych, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu. Z żądaniem orzeczenia separacji może wystąpić każdy z małżonków do sądu, który byłby właściwy do orzekania w sprawie o rozwód. Separacja jest instytucją, która może mieć zastosowanie, gdy zaistniały między małżonkami rozkład pożycia, nie zyskał jeszcze cech trwałości. Jej istotą jest to, że małżonkowie w separacji mogą znacznie głębiej zastanowić się nad swym dotychczasowym wspólnym życiem oraz nad swą przyszłością, co w konsekwencji prowadzić może do przywrócenia wspólnego pożycia. W takiej sytuacji sąd na żądanie małżonków orzeknie o zniesieniu separacji. Podkreślić należy, że sąd orzekając separację czyni to bezterminowo tzn. nie określa czasu jej trwania. Mimo tego, że orzeczenie separacji powoduje skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, to jednak ustawodawca wprowadził tu pewne ograniczenia związane z istotą tej instytucji np.: małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. II. W zakresie kwestii omawianych w rozdziale 3 Pokrewieństwo proponuję dodatkowe zagadnienia nie omówione w podręczniku dotyczące obowiązku alimentacyjnego: Od obowiązków związanych z wychowaniem odróżnić należy obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z dyspozycją art. 128 k.r.o. obowiązek alimentacyjny polegać ma na dostarczaniu osobie uprawnionej nie tylko środków utrzymania ale i w miarę potrzeby także środków wychowania. Wynika to z tego, że wbrew pozorom pod pojęciem środków utrzymania należy rozumieć powinność podejmowania przez zobowiązanego starań o zdrowie uprawnionego, o jego rozwój fizyczny i umysłowy czy stworzenia możliwości zdobywania wykształcenia. Zasadą jest, że wykonanie obowiązku alimentacyjnego ma charakter dobrowolny i w stosunku do małoletnich dzieci realizowane jest przez oboje rodziców pozostających w zgodnym pożyciu. Rodzice obowiązani są od chwili urodzenia się dziecka do zapewnienia mu utrzymania, które winno znajdować się na tej samej stopie na jakiej żyją rodzice tzn. dziecko musi uczestniczyć co najmniej w poziomie

4 4 zamożności rodziców. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Przy czym wykonanie obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka może przybrać w całości lub w części formę osobistych starań o jego utrzymanie lub wychowanie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawo do świadczeń alimentacyjnych przysługuje nie tylko dziecku. Generalnie zgodnie z brzmieniem art. 128 i nast. k.r.o. prawo do alimentacji służy krewnym w linii prostej ( wstępni tzn. dziadkowie, rodzice oraz zstępni tzn. dzieci, wnuki) oraz rodzeństwu. Jednakże dziecko, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, korzysta z prawa do alimentacji bez względu na to czy znajduje się w niedostatku. Natomiast pozostali krewni oraz dziecko które nabyło zdolność samodzielnego utrzymania się, nabywają prawo do alimentów tylko jeśli znajdują się w niedostatku. Zgodnie z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie sądów, niedostatek zachodzi wtedy gdy mamy do czynienia z niemożnością zaspokojenia przynajmniej części swoich usprawiedliwionych i koniecznych potrzeb ( patrz orzeczenie SN z dnia 3 marca 1999r., III CKN 826/98). Zobowiązany do alimentów winien dobrowolnie realizować świadczenia alimentacyjne ewentualnie na podstawie wzajemnego porozumienia lub ugody. Natomiast, gdy dochodzi do uchylania się od ich realizacji uprawniony, a w przypadku dziecka jego przedstawiciel ustawowy ( najczęściej będzie to drugie z rodziców) może wystąpić z pozwem o zasądzenie alimentów do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego. W tym miejscu wskazać należy, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie wygasa z osiągnięciem przez nie pełnoletności, Jeśli dziecko odbywa studia wyższe, to obowiązek alimentacyjny powinien w zasadzie trwać do czasu ich ukończenia. Jednakże z drugiej strony rodzice nie są zobowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które będąc przygotowane do wykonywania zawodu podejmuje dalsze kształcenie, ale nie robi należytych postępów w studiach, nie otrzymuje zaliczeń, nie zdaje egzaminów w przypisanych terminach czy z własnej winy powtarza lata studiów. III. W zakresie rozdziału 4 Kuratela i Opieka proponuję dodatkowe zagadnienia nie omówione w podręczniku, a związane m.in. z ustaniem opieki i kurateli:

5 5 Wygaśnięcie funkcji opiekuna następuje w wyniku albo zwolnienia opiekuna przez sąd z jego inicjatywy, albo zwolnienia go z urzędu ze względu na jego niezdolność do sprawowania opieki lub dopuszczenie się czynów naruszających dobro podopiecznego. Mamy tu do czynienia z wygaśnięciem funkcji konkretnego opiekuna, a w jego miejsce sąd wyznacza nowego, gdyż opieka trwa nadal, ponieważ nie ustały przyczyny, dla których ją ustanowiono. Dlatego do chwili objęcia opieki przez nowego opiekuna, dotychczasowy jest obowiązany prowadzić pilne sprawy związane z opieką. Od tych wskazanych wyżej sytuacji należy odróżnić ustanie opieki, które następuje z mocy prawa tzn. z chwilą zaistnienia przyczyny bez wydawania w tym przedmiocie jakiejkolwiek decyzji. W przypadku małoletniego następuje to, gdy osiągnie on pełnoletność lub gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, a w przypadku ubezwłasnowolnionego całkowicie, gdy zostanie uchylone ubezwłasnowolnienie lub zmienione z całkowitego na częściowe. W tym ostatnim przypadku wyznaczony zostanie kurator. Natomiast kuratela jest uchylana, gdy zostanie zrealizowany jej cel i decyduje o tym organ, który go ustanowił. Względnie kuratela może ustać z mocy prawa np.: gdy zostanie uchylone ubezwłasnowolnienie częściowe. W tym miejscu dla pełnej jasności wskazać należy na odrębność instytucji kuratora, regulowanej przepisami prawa rodzinnego od instytucji kuratora sądowego o jakiej mowa w odnośnych przepisach prawa karnego tzn. Kodeksu karnego i Kodeksu karnego wykonawczego. Zasadnicza odmienność sprowadza się do tego, że podstawowym zadaniem kuratorów sądowych, do jakich odnoszą się regulacje prawa karnego, jest udzielanie pomocy sądowi karnemu przez sprawowanie nadzoru nad osobami skazanymi np.: osoba młodociana skazana na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, która została na okres próby oddana pod dozór kuratora sądowego.