Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny

Transkrypt

1 Dr Krzysztof Szwarc Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Gdańsk 2011

2 Po transformacji gospodarczej nastąpiły w Polsce diametralne zmiany w zachowaniach demograficznych. Przejawiały się one między innymi w ograniczaniu płodności, przesunięciu wieku zawierania małżeństw, wieku rodzenia pierwszego dziecka a także wydłużaniu się przeciętnego dalszego trwania życia. Konsekwencją tych zmian jest starzenie się społeczeństwa. Przemiany demograficzne miały niejednakowy charakter w całym kraju; można zauważyć różne natężenie wartości zjawisk ludnościowych nawet na obszarze tego samego województwa, a nawet powiatu czy gminy. Nie inaczej jest w województwie pomorskim, a także w Gdańsku. Jednak by w pełni zrozumieć to zróżnicowanie konieczne jest odwołanie do sytuacji demograficznej w Polsce oraz w innych województwach. Przyrost naturalny, jako różnica między liczbą urodzeń i zgonów na danym obszarze w danym okresie czasu, jest zdeterminowany przez różne czynniki, wpływające na płodność oraz umieralność. W Polsce w ostatnich latach mamy do czynienia z nieznacznie dodatnim przyrostem naturalnym, aczkolwiek w początkowym okresie bieżącego stulecia liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń. Wzrost czy też spadek populacji wywołany ruchem naturalnym nie jest jednakowy na terenie całego kraju. Istnieją obszary, na których występuje dodatni przyrost naturalny, z kolei na innych osiąga on poziom poniżej zera (ubytek naturalny). Rys. 1 Współczynniki urodzeń i zgonów w Polsce w latach (od roku 2011 prognoza) 1 współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 2

3 Rys. 2 Współczynniki urodzeń i zgonów w Polsce według województw w latach (od roku 2011 prognoza) 1 Dolnośląskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Kujawsko-pomorskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Lubelskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Lubuskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Łódzkie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Małopolskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Mazowieckie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Opolskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców)

4 1 Podkarpackie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Podlaskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Pomorskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Śląskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Świętokrzyskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Warmińsko-mazurskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Wielkopolskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) 1 Zachodniopomorskie współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 4

5 Na tle innych województw sytuacja województwa pomorskiego jest wyjątkowa. Jest to bowiem obszar, na terenie którego stały ujemny przyrost naturalny pojawi się najpóźniej, dopiero w roku. Tabl. 1 rozpoczęcia stałego ujemnego przyrostu naturalnego w Polsce według województw Województwo Ogółem Miasta Wieś POLSKA DOLNOŚLĄSKIE przed 1999 przed KUJAWSKO-POMORSKIE 2017 przed 1999 LUBELSKIE przed przed 1999 LUBUSKIE ŁÓDZKIE przed 1999 przed 1999 przed 1999 MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE 2001 PODKARPACKIE 201 PODLASKIE przed 1999 POMORSKIE ŚLĄSKIE przed 1999 przed ŚWIĘTOKRZYSKIE przed 1999 przed 1999 przed 1999 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 2017 WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE 20 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Z kolei Gdańsk największe miasto województwa charakteryzował się w minionych latach wahaniami przyrostu naturalnego. Rok został zakończony większą liczbą urodzeń niż zgonów (podobnie jak kilka wcześniejszych lat), ale już dla 2011 roku GUS prognozuje odwrotne proporcje. 5

6 Rys. 3 Współczynniki urodzeń i zgonów w Gdańsku w latach (od roku 2011 prognoza) współczynnik zgonów (na 00 mieszkańców) współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS O takim, a nie innym zróżnicowaniu przyrostu naturalnego decyduje wiele czynników. Jednym z ważniejszych jest struktura ludności według płci i wieku. Im starsze społeczeństwo tym mniej urodzeń oraz więcej zgonów. Polskie społeczeństwo charakteryzuje się wysokim odsetkiem osób w wieku starszym. Wykresy na rysunku 4 przedstawiają piramidy wieku ludności w Polsce, województwie pomorskim, Gdańsku oraz w jednostce pomocniczej Wrzeszcz Górny według stanu na dzień 31 grudnia. W województwie pomorskim społeczeństwo cechuje się nieznacznie mniejszym odsetkiem osób starszych i (także nieznacznie) większym w wieku młodszym. Z kolei Gdańsk jak każde środowisko wielkomiejskie w Polsce cechuje się wyższym wskaźnikiem dotyczącym osób w wieku starszym i niższym dla osób młodych. Zupełnie inaczej przedstawia się populacja zamieszkująca Wrzeszcz Górny. Na tym obszarze występuje wyższy odsetek osób w wieku lat (zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet) niż w całym mieście czy województwie, nie wspominając już o kraju. Ponadto można zauważyć fakt, iż wszystkie piramidy rozszerzają się ku dołowi. Oznacza to, iż w ostatnich latach zwiększyła się liczba dzieci, co będzie skutkować w najbliższym czasie wzrostem liczby uczniów (początkowo szkół podstawowych, następnie w gimnazjach).

7 Rys. 4 Struktura ludności według płci i wieku (stan na dzień 31 grudnia ) 1 POLSKA POMORSKIE GDAŃSK WRZESZCZ GÓRNY Źródło: GUS, Wydział Polityki Gospodarczej Urzędu Miejskiego w Gdańsku Struktura ludności według płci i wieku w jednostce Wrzeszcz Górny rokuje nadzieje na wzrastającą z roku na rok liczbę urodzeń. Powyższa teza jest tym bardziej pewniejsza, iż w Gdańsku największa liczba urodzeń w latach przypadała na kobiety w wieku lat. Wykres na rysunku 5 przedstawia cząstkowe współczynniki płodności w stolicy województwa pomorskiego 2 według wieku matki. Informują one jaka liczba urodzeń przypadała średnio na 00 kobiet w danym wieku. Największe wartości zanotowano wśród kobiet będących w wieku 29 lat (średnio 99,4 urodzeń na 00 kobiet w tym wieku) oraz w wieku 31 lat (średnio 9, urodzeń na 00 kobiet w tym wieku). Tak późny wiek wynika z faktu przesunięcia okresu maksymalnej płodności na skutek zmian w obyczajach ludności 1 Przedstawione wykresy są w formie zminiaturyzowanej w celu wzajemnego porównania. Powiększone piramidy wieku znajdują się na końcu niniejszego opracowania. 2 Niestety, nie są dostępne dane, na podstawie których można by policzyć cząstkowe współczynniki płodności we Wrzeszczu Górnym 7

8 dr Krzysztof Szwarc (głównie chęć zdobycia wykształcenia, wykształcenia, ustabilizowania sytuacji zawodowej). zawodowej) Oznacza to, iż we Wrzeszczu Górnym, w ciągu najbliższych lat nie będzie podstaw do obaw o liczbę urodzeń. Rys. 5 Cząstkowe współczynniki płodności (na 00 kobiet w danym wieku) w Gdańsku (średnia z lat 2009-) cząstkowy współczynnik płodności Wiek matki Na przyszły stan uczniów wpływ ma również liczba urodzeń w ostatnich latach. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w Gdańsku od początku XXI wieku z roku na roku rodziło się coraz więcej dzieci. W roku 2009 liczba urodzeń zwiększyła się aż o 34,3% w porównaniu z rokiem. W liczbach bezwzględnych jest to ponad 00 dzieci więcej! Tabl. 2 Liczba urodzeń żywych w mieście Gdańsk w latach - oraz dynamika zmian Liczba urodzeń żywych Rok = , , 4020, , , , , , ,1 Źródło: Baza demograficzna GUS dostępna na

9 Rys. Liczba urodzeń żywych w mieście Gdańsk w latach Liczba urodzeń żywych Rok Źródło: Baza demograficzna GUS dostępna na Właściwą orientację w rodności danego społeczeństwa dają współczynniki urodzeń, które informują jaka liczba dzieci żywo urodzonych przypada na 00 mieszkańców danego terytorium. Również w tym przypadku można zauważyć wyraźny wzrost badanego zjawiska (w roku współczynnik urodzeń był o ponad 35% wyższy niż w roku ). Tabl. 3 Liczba urodzeń żywych przypadająca na 00 mieszkańców w Gdańsku w latach - oraz dynamika zmian Współczynnik urodzeń (na 00 mieszkańców) Rok = 0,0 0,0 2003,54,0,7, ,15 113,5 9,42 11, ,9 3,,2 131,7 2009,95 135,,0 131,4 Źródło: Baza demograficzna GUS dostępna na 9

10 Rys. 7 Liczba urodzeń żywych przypadająca na 00 mieszkańców w Gdańsku w latach - Współczynnik urodzeń 11,00,50,00 9,50 9,00,50, Rok Źródło: Baza demograficzna GUS dostępna na Powyższe informacje (wzrost liczby urodzeń w ostatnich latach, relatywnie duża liczba kobiet w wieku rozrodczym) mają bardzo duże znaczenie przy sporządzaniu prognoz dotyczących liczby dzieci w wieku szkolnym na najbliższe lata. Według prognoz GUS liczba osób w wieku -11 lat 3 w Gdańsku będzie systematycznie wzrastała aż do roku Wówczas to liczba dzieci w wieku szkolnym będzie o 21,5% wyższa niż w roku Późniejszy spadek będzie na tyle powolny, że stan z roku 2011 będzie ponownie osiągnięty dopiero około roku Dopiero od roku liczba uczniów szkół podstawowych w Gdańsku będzie mniejsza niż roku Przyjęto, że zgodnie z planowaną reformą systemu oświaty naukę w szkole podstawowej będą pobierały dzieci w wieku -11 lat.

11 Tabl. 4 Prognozy GUS dotyczące liczby osób w wieku -11 lat w Gdańsku na lata oraz dynamika zmian. Liczba osób w wieku -11 lat Rok 2011 = , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 219 9, ,7 Źródło: 11

12 Rys. Prognozy GUS dotyczące liczby osób w wieku -11 lat w Gdańsku na lata Liczba osób Rok Źródło: Według danych Wydziału Polityki Gospodarczej Urzędu Miejskiego w Gdańsku w jednostce pomocniczej Wrzeszcz Górny było 4 dzieci w wieku 7- lat (stan na 31 grudnia ), co stanowiło 4,1% ogółu mieszkańców. Z tego samego źródła wiemy, że liczba dzieci w wieku 0-5 lat wynosiła 19, co stanowiło 4,% liczby ludności ogółem. Są to potencjalni uczniowie szkół podstawowych w roku 201. Przyjmując założenie o zerowym saldzie migracji w warunkach istniejącej infrastruktury 4 na tym obszarze miasta w roku 201 będzie około 170 uczniów więcej niż w chwili obecnej 5. Należy jednak pamiętać o prowadzonych inwestycjach mieszkaniowych. Według szacunku inwestorów w nowych mieszkaniach zamieszka około tysięcy osób. Zakładając, że dzieci w wieku szkolnym będą stanowiły 4,5% otrzymujemy 540 uczniów szkół podstawowych. Zatem łączna liczba potencjalnych uczniów we Wrzeszczu Górnym w roku 201 wyniesie około 170. Po likwidacji SP 27 zostaje 137 miejsc w szkołach. Brakuje prawie 400 miejsc!!! 4 Założono również prawdopodobieństwo zgonu dzieci bliskie 0. 5 Biorę pod uwagę tylko dzieci w wieku szkolnym. Do prowadzonych szacunków należy dodać jeszcze dzieci 5- letnie, dla których są przygotowane oddziały przedszkolne.

13 WNIOSKI Analiza danych dotyczących struktury ludności według płci i wieku w Gdańsku, szczególnie na obszarze Wrzeszcza Górnego oraz danych dotyczących liczby urodzeń w ostatnich latach w mieście Gdańsk wskazuje na fakt oczekiwanego wzrostu liczby uczniów szkół podstawowych w ciągu najbliższej dekady. Powyższy wniosek potwierdzają prognozy Głównego Urzędu Statystycznego, według których liczba osób w wieku -11 lat będzie wzrastała przez co najmniej lat. Do tego należy dodać dzieci osób, które wprowadzą się do nowych mieszkań. Taka sytuacja powoduje, iż absolutnie nie ma podstaw demograficznych do likwidacji szkół podstawowych w Gdańsku, szczególnie w jednostce pomocniczej Wrzeszcz Górny. 13

14 Rys. 9 Struktura ludności Polski według płci i wieku (stan na dzień 31 grudnia ) Źródło: GUS

15 Rys. Struktura ludności woj. pomorskiego według płci i wieku (stan na dzień 31 grudnia ) Źródło: GUS 15

16 Rys. 11 Struktura ludności Gdańska według płci i wieku (stan na dzień 31 grudnia ) Źródło: GUS 1

17 Rys. Struktura ludności Wrzeszcza Górnego według płci i wieku (stan na dzień 31 grudnia ) Źródło: Wydział Polityki Gospodarczej Urzędu Miejskiego w Gdańsku 17