GEOGRAFIA NA CZASIE. Program nauczania geografii w szko ach ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy i rozszerzony. Opracowanie: Barbara Lenartowicz

Transkrypt

1 GEOGRAFIA NA CZASIE Program nauczania geografii w szko ach ponadgimnazjalnych Zakres podstawowy i rozszerzony Opracowanie: Barbara Lenartowicz

2 Spis treêci 1. Ogólne za o enia dydaktyczne i wychowawcze programu nauczania Podstawa programowa nauczania geografii w zakresie podstawowym Program nauczania geografii w zakresie podstawowym Podstawa programowa nauczania geografii w zakresie rozszerzonym Program nauczania geografii w zakresie rozszerzonym Orientacyjny rozk ad godzin dla zakresu podstawowego i rozszerzonego Procedury osiàgania celów edukacyjnych Metody oceny osiàgni ç ucznia Program dopuszczony do u ytku szkolnego przez ministra w aêciwego do spraw oêwiaty i wychowania i wpisany do wykazu programów szkolnych przeznaczonych do kszta cenia ogólnego do nauczania geografii (w zakresie podstawowym i rozszerzonym) na poziomie liceum ogólnokszta càcego, liceum profilowanego i technikum, na podstawie opinii rzeczoznawców: prof. dr hab. Marii Pulinowej i dr. Witolda Lenarta. Nr dopuszczenia: DKOS /07

3 1. Ogólne za o enia dydaktyczne i wychowawcze programu nauczania Zapoczàtkowana w 1999 r. reforma strukturalna i programowa polskiego systemu edukacji 1 wrzeênia 2002 r. obj a szkolnictwo ponadgimnazjalne. Po kilku latach jej funkcjonowania konieczna sta a si ewaluacja, weryfikacja i modyfikacja programów nauczania. Niniejszy program nauczania opracowano na kanwie Podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kszta cenia ogólnego (Dz.U. nr 14, poz. 129 z póêniejszymi zmianami). Z uwagi na fakt, i nauka w liceach ogólnokszta càcych, liceach profilowanych i technikach koƒczy si egzaminem maturalnym, do konstrukcji programu wykorzystano tak e standardy wymagaƒ egzaminacyjnych. Podstawa programowa wyznacza kierunek pracy nauczyciela, ucznia oraz szko y i obejmuje cele edukacyjne, zadania placówki, ogólne treêci nauczania oraz przewidywane osiàgni cia uczniów. Standardy wymagaƒ egzaminacyjnych (Rozporzàdzenie MENiS z 10 kwietnia 2003 r., poz. 846) uszczegó- awiajà treêci podstawy programowej nauczania geografii. Program zawiera, zgodnie z za o eniami reformy edukacji, dwa zakresy nauczania: podstawowy i rozszerzony. Uczniowie, niezale nie od realizowanego zakresu nauczania w szkole, mogà swobodnie deklarowaç poziom zdawanego egzaminu maturalnego, dlatego przyj to za o enie, e w treêciach z zakresu rozszerzonego znajdà si równie treêci z zakresu podstawowego (zasada uzupe niania i poszerzania treêci nauczania). Taka struktura programu pozwoli na swobodne korzystanie z podr czników. Dodatkowym argumentem przemawiajàcym za budowà tego programu jest fakt, e wymagania egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego, zamieszczone w Informatorze maturalnym, obejmujà równie zakres wymagaƒ dla poziomu podstawowego. W zwiàzku z tym arkusze egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego muszà tak e zawieraç zadania dostosowane do poziomu podstawowego, co wymusza koniecznoêç równoleg ej realizacji materia u nauczania z obu poziomów. Uk ad treêci w programie nauczania geografii s u y pog bieniu wiedzy oraz umiej tnoêci nabytych i ukszta towanych podczas wczeêniejszych etapów edukacyjnych (dominacja uk adu spiralnego). Zjawiska i procesy opisywane w geografii majà charakter interdyscyplinarny, w zwiàzku z tym w programie pojawia si równie aspekt problemowo-kompleksowy. TreÊci nauczania zosta y podzielone na nast pujàce dzia y: metodyka stosowana w badaniach geograficznych, system przyrodniczy Ziemi, system spo eczno-ekonomiczny Ziemi, Êrodowisko geograficzne Polski. W zakresie podstawowym wêród treêci nauczania znalaz y si relacje cz owiek Êrodowisko przedstawiane w ró nej skali przestrzennej: od lokalnej po globalnà. Wyodr bniony zosta dzia poêwi cony geografii Polski. Umiej tnoêci zamieszczone w zakresie podstawowym dotyczà korzystania ze êróde wiedzy geograficznej, rozpoznawania i wyjaêniania zjawisk oraz procesów, analizowania i prostego oceniania cech Êrodowiska geograficznego. Sà one niezb dne do stosowania w praktyce zdobytej wiedzy geograficznej. W zakresie rozszerzonym zestawiono treêci umo liwiajàce zrozumienie charakteru i dynamiki przestrzeni geograficznej oraz ukszta towanie umiej tnoêci stosowania opanowanej wiedzy do interpretowania zjawisk i procesów spo eczno-gospodarczych oraz politycznych na tle uwarunkowaƒ przyrodniczych, historycznych czy kulturowych. Umiej tnoêci te s u à rozwijaniu w asnej aktywnoêci badawczej, prezentacji wyników badaƒ, tworzeniu ocen i ich argumentowaniu, budowaniu schematów interakcji cz owiek Êrodowisko gospodarka oraz formu owaniu prawid owo- Êci i prognoz. W programie wyodr bnione zosta y treêci nauczania poêwi cone Polsce. Umo liwia to potraktowanie Êrodowiska geograficznego Polski jako systemu wzajemnych zale noêci i, w mniejszej skali przestrzennej, stanowi odniesienie dla zagadnieƒ zwiàzanych ze skalà globalnà. Nauczanie geografii w obu zakresach w szkole ponadgimnazjalnej daje mo liwoêç kszta towania po àdanych spo- ecznie postaw uczniów (tolerancji, poszanowania odmiennoêci kulturowej, wra liwoêci na potrzeby innych, patriotyzmu, poczucia to samoêci lokalnej i narodowej, dba oêci o Êrodowisko przyrodnicze) oraz przygotowuje do ró nych form aktywnoêci w yciu spo ecznym. Cele edukacyjne za o one w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego i kszta cenia ogólnego sà realizowane równie przez w àczenie szerokiego zakresu mi dzyprzedmiotowych Êcie ek edukacyjnych, np.: edukacji ekologicznej, edukacji europejskiej, edukacji regionalnej, edukacji czytelniczej i medialnej. 3

4 Przyk adowe treêci nauczania realizowane jako Êcie ki edukacyjne Âcie ka edukacyjna Edukacja ekologiczna Edukacja czytelnicza i medialna Edukacja europejska TreÊci nauczania Êcie ki edukacyjnej Zasoby odnawialne i nieodnawialne. Zagro enia cywilizacyjne zwiàzane z energetykà konwencjonalnà. Wiatr jako odnawialne êród o energii. Woda jako odnawialne êród o energii. Degradacja zasobów Êrodowiska jako skutek intensyfikacji dzia alnoêci gospodarczej. Zwiàzki mi dzy dzia alnoêcià cz owieka a Êrodowiskiem przyrodniczym. Regionalna i globalna wspó praca na rzecz ochrony Êrodowiska. Ekonomiczne i spo eczne aspekty zwiàzków mi dzy cz owiekiem i jego dzia alnoêcià a Êrodowiskiem. WartoÊç Êrodowiska. Sposoby ochrony ró norodnoêci biologicznej. Produkcja rolna i zwiàzane z nià zagro enia. Rolnictwo ekologiczne. Problemy polityki ekologicznej paƒstwa. Tradycyjne i nowoczesne êród a informacji (od ksià ki do przekazów internetowych). Najnowsze techniki informacyjne i ich dost pnoêç. Globalizacja ycia. Cywilizacja informacyjna i kultura mediów. Droga paƒstw europejskich do UE. Kierunki integracji europejskiej. Charakterystyka wybranych euroregionów. TreÊci nauczania geografii Z o a surowców mineralnych. Zasoby wodne kuli ziemskiej. Zmiany w bilansie energetycznym Êwiata. Zró nicowanie produkcji energii na Êwiecie. Zmiany w bilansie energetycznym Êwiata. Zró nicowanie produkcji energii na Êwiecie. Rodzaje wiatrów na kuli ziemskiej. Zmiany w bilansie energetycznym Êwiata. Zró nicowanie produkcji energii na Êwiecie. Zasoby wodne kuli ziemskiej. Stan i ochrona Êrodowiska przyrodniczego na Êwiecie i w Polsce. Rozwój turystyki i komunikacji na Êwiecie i w Polsce. Stan i ochrona Êrodowiska przyrodniczego na Êwiecie i w Polsce. Z o a surowców mineralnych. Zró nicowanie gleb na kuli ziemskiej i w Polsce. Stan i ochrona Êrodowiska przyrodniczego. Typy rolnictwa na Êwiecie. Rozmieszczenie produkcji roêlinnej i zwierz cej. Rolnictwo Polski w systemie UE. Stan i ochrona Êrodowiska przyrodniczego Polski. èród a informacji geograficznej. Przemiany gospodarcze i spo eczne wspó czesnego Êwiata. Rodzaje transportu i àcznoêci. Rozwój turystyki w Polsce i na Êwiecie. Procesy integracji i dezintegracji w Europie. Wewn trzne i zewn trzne procesy integracyjne w Polsce. Procesy integracji i dezintegracji w Europie. Wewn trzne i zewn trzne procesy integracyjne w Polsce. 4

5 Âcie ka edukacyjna Edukacja regionalna TreÊci nauczania Êcie ki edukacyjnej Polska i jej sàsiedzi. Polska w regionie Europy Ârodkowej i Ba tyku. Droga Polski do cz onkostwa w UE. Specyfika przyrodnicza regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. Cechy spo eczno-ekonomiczne regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. Promocja regionu w kraju i za granicà. TreÊci nauczania geografii Po o enie Polski na mapie Europy. Po o enie Polski na tle Êrodowiska przyrodniczego Europy. Wewn trzne i zewn trzne procesy integracyjne w Polsce. Procesy integracji i dezintegracji w Europie. Po o enie Polski na tle Êrodowiska przyrodniczego Europy. Geografia fizyczna Polski. Regiony w Polsce. Spo eczeƒstwo Polski. Gospodarka Polski. Regiony w Polsce. Rozwój turystyki w Polsce. Walory turystyczne Polski. 5

6 2. Podstawa programowa nauczania geografii w zakresie podstawowym Cele edukacyjne 1. Poszerzenie wiedzy niezb dnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodzàcych w Êrodowisku geograficznym w skali lokalnej, krajowej (geografia Polski), wielkich regionów oraz Êwiata. 2. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie zwiàzków przyczynowo-skutkowych oraz funkcjonalnych w ró nych skalach przestrzennych i czasowych. 3. Zdobycie umiej tnoêci geograficznych niezb dnych do stosowania w praktyce opanowanej wiedzy geograficznej. 4. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju w asnego regionu i Polski oraz podejmowania dzia aƒ na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. 5. Zrozumienie z o onoêci Êwiata, wspó zale noêci jego poszczególnych elementów i gotowoêci do udzia u w jego przekszta caniu zgodnie z zasadà zrównowa onego rozwoju. Zadania szko y 1. Organizacja procesu uczenia si, umo liwiajàcego uczniom samodzielne zdobywanie wiedzy i umiej tnoêci geograficznych. 2. Zapewnienie uczniom dost pu do ró norodnych êróde informacji geograficznej, ze szczególnym uwzgl dnieniem materia ów kartograficznych. 3. Zapewnienie uczniom mo liwoêci prowadzenia obserwacji terenowych. TreÊci nauczania 1. Podstawy korzystania z ró norodnych êróde informacji geograficznej. 2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego zjawiska, procesy, wzajemne zale noêci, zmiennoêç Êrodowiska w przestrzeni i czasie, m.in.: zmiany pogody i jej prognozowanie, kl ski ywio owe. Równowaga ekologiczna. 3. Funkcjonalne i przestrzenne powiàzania oraz wzajemne zale noêci w systemie cz owiek przyroda gospodarka. Typy gospodarowania w Êrodowisku i ich nast pstwa na wybranych przyk adach, np. stref, kontynentów, krajów, ze szczególnym uwzgl dnieniem Polski. 4. Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludnoêci na Ziemi. 5. Problemy demograficzne spo eczeƒstw (ze szczególnym uwzgl dnieniem Polski). Wspó czesne migracje ludnoêci. Przekszta cenia sieci osadniczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie si terenów wiejskich itp.). 6. Âwiat w fazie przemian spo ecznych, gospodarczych i politycznych. Modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja. Biedni i bogaci wspó czesnego Êwiata. 7. Konflikty zbrojne i inne zagro enia spo eczno-ekonomiczne. Procesy przechodzenia od izolacji do integracji; wspó praca mi dzy spo ecznoêciami; procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzgl dnieniem roli Polski), euroregiony i miasta (gminy) bliêniacze jako przyk ad wspó pracy mi dzynarodowej na szczeblu regionalnym i lokalnym. 8. Uwarunkowania i nast pstwa przyrodnicze, spo eczno-ekonomiczne oraz kulturowe rozwoju turystyki i rekreacji. Osiàgni cia 1. Pos ugiwanie si terminologià geograficznà ze zrozumieniem. 2. Poszerzenie wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu cz owiek Êrodowisko, ze szczególnym uwzgl dnieniem aspektów przestrzennych. 3. Korzystanie z ró nych êróde informacji geograficznej: map, planów, roczników statystycznych, zdj ç, profili, przekrojów, rysunków, czasopism, przewodników, literatury popularnonaukowej, internetu, GIS-u i innych. 4. Selekcjonowanie, porzàdkowanie, analizowanie oraz interpretowanie informacji o stanie i zmianach Êrodowiska geograficznego, a tak e sytuacji spo ecznej, politycznej i ekonomicznej. 5. Prezentowanie wyników analiz geograficznych za pomocà ró nych metod graficznych (w tym kartograficznych) i statystycznych. 6. Dostrzeganie i analizowanie relacji mi dzy poszczególnymi elementami Êrodowiska przyrodniczego oraz dzia alno- Êcià cz owieka w skali globalnej, regionalnej i lokalnej. 7. Prognozowanie (na zasadzie ekstrapolacji istniejàcych trendów) stanu Êrodowiska poszczególnych obszarów (z uwzgl dnieniem interakcji Ziemia cz owiek). 6

7 7 System przyrodniczy Ziemi èród a wiedzy geograficznej 3. Program nauczania geografii w zakresie podstawowym Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej r Poznanie elementów Êrodowiska geograficznego. r Poznanie i zrozumienie powiàzaƒ mi dzy elementami Êrodowiska r zna elementy Êrodowiska geograficznego, geograficznego. r rozumie i wykazuje zale noêci mi dzy elementami Êrodowiska geograficznego, r Poznanie podzia u nauk geograficznych. r Doskonalenie umiej tnoêci korzystania z ró nych êróde wiedzy r zna podzia nauk geograficznych, geograficznej. r potrafi korzystaç z ró nych êróde wiedzy geograficznej, ze szczególnym uwzgl dnieniem mapy, r Kszta towanie umiej tnoêci korzystania z mapy. r Poznanie g ównych cech mapy i jej elementów. r zna g ówne cechy i elementy mapy, r Poznanie metod przedstawiania zjawisk na mapach. r potrafi dokonywaç obliczeƒ (odleg oêci, pola powierzchni w rzeczywistoêci), pos ugujàc si skalà mapy, r Doskonalenie umiej tnoêci konstruowania profilu terenu, kartodiagramu, kartogramu i ich wykorzystania do interpretacji zjawisk r zna metody przedstawiania zjawisk i potrafi rozpoznaç je na mapie, geograficznych. r Zdobycie umiej tnoêci umo liwiajàcych praktyczne wykorzystanie r potrafi narysowaç profil terenu, map. r potrafi obliczyç nachylenie terenu i spadek rzeki, r potrafi interpretowaç treêç mapy, r zna rodzaje map i ich zastosowanie. Ziemia we WszechÊwiecie r Pog bienie wiedzy o budowie WszechÊwiata i Uk adu S onecznego. r Ukazanie wp ywu ruchów Ziemi na Êrodowisko przyrodnicze oraz ycie i dzia alnoêç cz owieka. r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk geograficznych. r zna budow WszechÊwiata i teori na temat jego powstania, r zna podstawowe cechy budowy elementów Uk adu S onecznego, r zna cechy ruchów Ziemi, r rozumie nast pstwa ruchów Ziemi i ich wp yw na Êrodowisko przyrodnicze oraz ycie i dzia alnoêç cz owieka, r potrafi obliczyç wysokoêç górowania S oƒca, ró nic czasu oraz okreêliç wspó rz dne geograficzne miejsc na podstawie znajomoêci wysokoêci górowania S oƒca oraz ró nic czasu, r zna ró nice mi dzy kalendarzem juliaƒskim a gregoriaƒskim. Atmosfera i klimat r Poznanie budowy i sk adu atmosfery. r Poznanie i zrozumienie procesów klimatycznych: obiegu ciep a, wody oraz krà enia mas powietrza. r Kszta towanie umiej tnoêci wyjaêniania zjawisk i procesów klimatycznych oraz ukazywania ich wp ywu na Êrodowisko przyrodnicze, a tak e ycie i dzia alnoêç cz owieka. r zna pionowà budow atmosfery oraz jej sk ad, r zna sk adniki bilansu cieplnego Ziemi, r potrafi scharakteryzowaç czynniki kszta tujàce temperatur powietrza, r potrafi wyjaêniç rozk ad temperatury powietrza na kuli ziemskiej,

8 8 System przyrodniczy Ziemi Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Atmosfera i klimat cd. r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk atmosferycznych. plitudy temperatury oraz rocznej sumy opadów atmosferycznych, r potrafi dokonywaç obliczeƒ Êredniej temperatury powietrza, am- r Rozwijanie umiej tnoêci prognozowania zjawisk pogodowych i klimatycznych oraz przewidywania ich skutków. r potrafi rozpoznaç produkty kondensacji pary wodnej na podstawie r zna etapy obiegu wody w troposferze, r Poznanie zró nicowania klimatycznego kuli ziemskiej oraz jego obserwacji bezpoêredniej i poêredniej, przyczyn. r potrafi wyjaêniç rozk ad opadów na kuli ziemskiej, r Kszta towanie umiej tnoêci lokalizowania zjawisk geograficznych r zna schemat krà enia mas powietrza na kuli ziemskiej, na mapach. r potrafi wyjaêniç rozk ad ciênienia na kuli ziemskiej, r Kszta towanie umiej tnoêci czytania i analizowania map tematycznych. r zna rodzaje frontów atmosferycznych, r zna rodzaje wiatrów i obszary ich wyst powania na kuli ziemskiej, r Ukazanie zwiàzków mi dzy klimatem a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. r potrafi wyjaêniç przyczyny i skutki kl sk ywio owych wywo anych r rozumie przyczyny powstawania zaburzeƒ cyrkulacyjnych, zjawiskami atmosferycznymi, r rozumie ró nic mi dzy pogodà a klimatem, r potrafi interpretowaç map synoptycznà oraz prognozowaç pogod na podstawie obserwacji zjawisk atmosferycznych, r potrafi scharakteryzowaç typ klimatu, korzystajàc z diagramu klimatycznego, r potrafi przedstawiç zasi g stref klimatycznych oraz g ównych typów klimatu. Hydrosfera r Poznanie zasobów wodnych oraz schematu krà enia wody na Ziemi. r Poznanie i zrozumienie mechanizmu ruchu wody w zbiornikach wodnych. r Poznanie cech wód powierzchniowych i podziemnych. r Poznanie i zrozumienie przyczyn powstawania oraz budowy lodowców wyst pujàcych na kuli ziemskiej. r Kszta towanie umiej tnoêci lokalizowania zjawisk geograficznych na mapach. r Rozwijanie umiej tnoêci przewidywania skutków zjawisk hydrograficznych. r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk wyst pujàcych w hydrosferze. r Kszta towanie umiej tnoêci czytania i interpretacji map tematycznych. r Ukazanie zwiàzków mi dzy hydrosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. r zna zasoby wodne Ziemi, r potrafi przedstawiç na rysunku etapy krà enia wody w przyrodzie, r zna przyczyny i rodzaje ruchów wody morskiej, r rozumie mechanizm ró nych ruchów wody, r zna cechy wód powierzchniowych i podziemnych, r rozumie potrzeb racjonalnego korzystania z zasobów wody pitnej, r zna przyczyny powstawania lodowców, r zna rozmieszczenie lodowców na kuli ziemskiej, r rozumie mechanizm ruchu lodowców, r potrafi wyjaêniç przyczyny powodzi i wskazaç obszary ich wyst powania na kuli ziemskiej, r rozumie zwiàzki mi dzy hydrosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego.

9 9 System przyrodniczy Ziemi Wewn trzne procesy kszta tujàce litosfer Zewn trzne procesy kszta tujàce litosfer r Poznanie budowy wn trza Ziemi. r Poznanie etapów geologicznej przesz oêci Ziemi i zrozumienie ich wp ywu na kszta towanie si litosfery i pozosta ych pow ok ziemskich. r Doskonalenie umiej tnoêci rozpoznawania podstawowych sk adników litosfery: minera ów i ska. r Poznanie za o eƒ teorii tektoniki p yt litosfery. r Poszerzenie wiadomoêci na temat zjawisk wulkanicznych i trz sieƒ ziemi oraz ich skutków. r Kszta towanie umiej tnoêci czytania profilu terenu i schematów przedstawiajàcych zjawiska geologiczne. r Poznanie cech budowy geologicznej kuli ziemskiej. r Ukazanie powiàzaƒ mi dzy budowà geologicznà a ukszta towaniem powierzchni Ziemi. r Kszta towanie umiej tnoêci czytania i interpretacji map tematycznych. r zna budow wn trza Ziemi, r zna podzia dziejów Ziemi na ery i okresy, r potrafi scharakteryzowaç najwa niejsze wydarzenia w dziejach Ziemi, r zna przyk ady obszarów na kuli ziemskiej uformowanych w ró nych erach, r zna etapy ewolucji Êwiata roêlin i zwierzàt, r potrafi czytaç tabel stratygraficznà, r rozpoznaje podstawowe sk adniki litosfery: minera y i ska y, r zna za o enia teorii tektoniki p yt litosfery, r rozumie mechanizm ruchu p yt litosfery, r potrafi wskazaç granice p yt litosfery na mapie i okreêliç ich rodzaj, r zna budow wulkanu, r potrafi wyjaêniç ró nic mi dzy hipocentrum a epicentrum trz sienia ziemi, r zna przyczyny powstawania zjawisk wulkanicznych i trz sieƒ ziemi, r potrafi wyjaêniç kszta t wulkanu sto kowego i tarczowego, r potrafi oceniç wp yw wulkanizmu i trz sieƒ ziemi na Êrodowisko przyrodnicze oraz ycie i dzia alnoêç cz owieka, r zna budow geologicznà kuli ziemskiej, r zna cechy ukszta towania powierzchni kuli ziemskiej, r potrafi wyjaêniç zale noêci mi dzy budowà geologicznà a ukszta towaniem powierzchni kuli ziemskiej. r Poznanie rodzajów wietrzenia i ich wp ywu na pod o e skalne. r Poszerzenie wiedzy na temat przebiegu i skutków zjawisk krasowych. r potrafi wyjaêniç wp yw klimatu na przebieg wietrzenia, r zna rodzaje wietrzenia, r Ukazanie roli klimatu w przebiegu wietrzenia. r potrafi oceniç znaczenie procesu wietrzenia, r Poznanie przyczyn, rodzajów oraz skutków ruchów masowych. r rozumie przebieg procesów krasowych, r Poszerzenie wiedzy na temat dzia alnoêci rzeêbotwórczej wody r zna skutki procesów krasowych, p ynàcej, lodowców, wiatru oraz fal morskich. r zna przyczyny i rodzaje grawitacyjnych ruchów masowych, r Kszta towanie umiej tnoêci wyjaêniania genezy form rzeêby obserwowanych na mapach, fotografiach lub rysunkach. r zna etapy i skutki dzia alnoêci rzeêbotwórczej wody p ynàcej, r potrafi analizowaç przebieg i skutki ruchów masowych, lodowców, wiatru oraz fal morskich, r potrafi rozpoznaç na mapie, fotografii, rysunku formy rzeêby, utworzone w wyniku dzia alnoêci ró nych czynników, i wyjaêniç ich genez, r potrafi zlokalizowaç na mapie ró ne typy wybrze y i wyjaêniç ich genez.

10 10 Geografia fizyczna Polski System przyrodniczy Ziemi Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Zró nicowanie gleb i biosfery na Ziemi r Poznanie i zrozumienie procesu glebotwórczego. r Kszta towanie umiej tnoêci oceny wp ywu czynników glebotwórczych na cechy gleby, np. yznoêç. r potrafi wyjaêniç wp yw ró nych czynników na proces glebotwórczy, r zna i rozumie etapy procesu glebotwórczego, r Kszta towanie umiej tnoêci wyjaêniania pochodzenia poziomów r potrafi analizowaç profil gleby, genetycznych w profilach ró nych typów gleb. r potrafi oceniç yznoêç gleby, r Poznanie typów gleb wyst pujàcych na kuli ziemskiej oraz przyczyn zró nicowania gleb. na mapie obszary ich wyst powania, r zna typy gleb wyst pujàce na kuli ziemskiej i potrafi wskazaç r Poznanie formacji roêlinnych wyst pujàcych na kuli ziemskiej oraz r zna cechy formacji roêlinnych wyst pujàcych na kuli ziemskiej, przyczyn zró nicowania roêlinnoêci. r potrafi wyjaêniç zró nicowanie roêlinnoêci na kuli ziemskiej, r Ukazanie zale noêci wyst pujàcych pomi dzy Êwiatem roêlin r potrafi przedstawiç zale noêci mi dzy Êwiatem roêlin i zwierzàt, i zwierzàt. r potrafi wskazaç na mapie obszary wyst powania ró nych formacji r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk i procesów wyst pujàcych w biosfe- r zna i rozumie powiàzania mi dzy ró nymi elementami Êrodowiska roêlinnych, rze i pedosferze. przyrodniczego, r Kszta towanie umiej tnoêci czytania i interpretacji map tematycznych. r potrafi oceniç rol cz owieka w przeobra aniu Êrodowiska przyrod- r zna skutki dzia alnoêci cz owieka w Êrodowisku przyrodniczym, r Ukazanie zwiàzków mi dzy biosferà i pedosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. r zna kierunki dzia aƒ podejmowanych przez cz owieka w celu niczego, r Zrozumienie roli cz owieka w przeobra aniu Êrodowiska przyrodniczego. ochrony Êrodowiska przyrodniczego. Ârodowisko przyrodnicze Polski r Utrwalenie i poszerzenie wiedzy na temat czynników klimatotwórczych oraz cech klimatu, sieci hydrograficznej i zasobów wodnych, r zna czynniki kszta tujàce klimat Polski, budowy geologicznej oraz rozmieszczenia surowców mineralnych, r potrafi wyjaêniç wp yw czynników klimatotwórczych na kszta towanie klimatu Polski, cech ukszta towania powierzchni, zró nicowania glebowego i ro- Êlinnego Polski. r zna rozk ad g ównych elementów klimatu na obszarze Polski, r Utrwalenie i poszerzenie wiedzy na temat Morza Ba tyckiego. r potrafi podaç argumenty potwierdzajàce przejêciowoêç klimatu r Ukazanie najwa niejszych problemów ekologicznych Polski i zrozumienie ich przyczyn. r potrafi analizowaç mapy sk adników klimatu, Polski, r Poznanie form ochrony przyrody i ich roli w zachowaniu zasobów r zna g ówne cechy sieci hydrograficznej oraz zasoby wodne Polski, przyrody. r zna budow geologicznà Polski, r UÊwiadomienie wartoêci, jakà jest w asny kraj oraz jego dziedzictwo przyrodnicze (kszta towanie postaw patriotycznych, umiej t- mineralnych, r potrafi zlokalizowaç na mapie obszary wyst powania surowców noêci dostrzegania odr bnoêci, indywidualnoêci i wyjàtkowoêci r zna cechy ukszta towania powierzchni Polski, przyrody polskiej). r potrafi wykazaç zale noêci mi dzy budowà geologicznà a rozmieszczeniem surowców mineralnych i form ukszta towania powierzchni, r potrafi wyjaêniç wp yw zlodowaceƒ na rzeêb powierzchni Polski,

11 11 System spo eczno-gospodarczy Ziemi Demografia i procesy osadnicze Rolnictwo r zna g ówne typy gleb i zbiorowisk roêlinnych wyst pujàcych w Polsce, r potrafi oceniç przydatnoêç gleb dla rolnictwa, r zna g ówne problemy ekologiczne Polski i potrafi wyjaêniç ich przyczyny, r zna g ówne formy ochrony przyrody, r potrafi oceniç znaczenie ró nych form ochrony przyrody dla zachowania jej zasobów. r Poznanie przyczyn wzrostu liczby ludnoêci Êwiata. r Kszta towanie umiej tnoêci prognozowania zmian demograficznych r potrafi wyjaêniç wzrost liczby ludnoêci Êwiata, na podstawie aktualnych trendów. r zna i rozumie model rozwoju demograficznego, r Doskonalenie umiej tnoêci obliczania podstawowych wskaêników r potrafi podaç przyk ady spo eczeƒstw znajdujàcych si w ró nych demograficznych: przyrostu naturalnego, stopy przyrostu naturalnego, przyrostu rzeczywistego, salda migracji, stopy bezrobocia. r potrafi wyjaêniç wielkoêç przyrostu naturalnego w ró nych fazach fazach rozwoju demograficznego, r Poznanie cech struktury demograficznej ludnoêci Êwiata oraz przyczyn i skutków migracji ludnoêci. r zna cechy struktury demograficznej (wieku, p ci, zawodowej) lud- rozwoju demograficznego, r Ukazanie przyczyn i skutków nierównomiernego rozmieszczenia noêci Êwiata, ludnoêci na Êwiecie. r potrafi wyjaêniç nierównomierne rozmieszczenie ludnoêci na Êwiecie, r Poznanie wspó czesnych przekszta ceƒ sieci osadniczej i ich przyczyn. r zna przyczyny i skutki migracji ludnoêci, r Poznanie ró nych typów fizjonomicznych miast i ich rozmieszczenia. r potrafi wymieniç g ówne kierunki migracji ludnoêci na Êwiecie r Doskonalenie umiej tnoêci analizowania danych statystycznych, i wyjaêniç ich przyczyny, wykresów i map przedstawiajàcych zagadnienia z zakresu demografii. r zna g ówne formy uk adów osadniczych miast, r potrafi obliczaç podstawowe wskaêniki demograficzne, r Kszta towanie wra liwoêci na potrzeby innych spo eczeƒstw i tolerancji wobec odmiennoêci kulturowej. r potrafi zlokalizowaç na mapie przyk ady miast zaliczanych do ró - r potrafi scharakteryzowaç g ówne typy fizjonomiczne miast, nych typów fizjonomicznych i uk adów osadniczych, r rozumie procesy urbanizacyjne, r potrafi wyjaêniç regionalne zró nicowanie procesów urbanizacyjnych na Êwiecie. r Poznanie czynników warunkujàcych rozwój rolnictwa na Êwiecie. r Kszta towanie umiej tnoêci oceny obszarów Êwiata pod kàtem ich r zna czynniki warunkujàce rozwój rolnictwa, przydatnoêci dla rozwoju rolnictwa. r potrafi oceniç przydatnoêç ró nych obszarów Êwiata dla rozwoju r Ukazanie zró nicowania typów rolnictwa na Êwiecie. rolnictwa, r Ukazanie zró nicowania poziomu wy ywienia ludnoêci oraz sposobów ograniczenia g odu na Êwiecie. r potrafi porównaç cechy ró nych typów rolnictwa, r zna g ówne typy rolnictwa na Êwiecie, r Zrozumienie potrzeby solidarnoêci w rozwiàzywaniu problemu r zna przyczyny zró nicowania poziomu wy ywienia ludnoêci g odu na Êwiecie. na Êwiecie, r potrafi wskazaç na mapie kraje o ró nym poziomie wy ywienia, r zna przyczyny wyst powania g odu na Êwiecie, r potrafi zaproponowaç sposoby ograniczenia g odu na Êwiecie.

12 12 System spo eczno-gospodarczy Ziemi Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Energetyka i przemys r Ukazanie tendencji zachodzàcych w bilansie energetycznym Êwiata. r Poznanie przyczyn zró nicowania poziomu produkcji energii elektrycznej w ró nych krajach Êwiata. r potrafi wyjaêniç tendencje zachodzàce w bilansie energetycznym, r zna êród a energii pierwotnej, r Uzasadnienie zró nicowania struktury produkcji energii elektrycznej wed ug typów elektrowni. nej na Êwiecie, r zna przyczyny zró nicowania poziomu produkcji energii elektrycz- r Doskonalenie umiej tnoêci omawiania czynników lokalizacji obiektów przemys owych. produkcji energii elektrycznej, r potrafi podaç i zlokalizowaç na mapie kraje o ró nym poziomie r Poznanie wspó czesnych przemian w gospodarce Êwiata: restrukturyzacji, globalizacji, modernizacji. krajach, r potrafi porównaç i wyjaêniç struktur produkcji energii w ró nych r Doskonalenie umiej tnoêci korzystania z wykresów, map i zestawieƒ statystycznych. wych, r potrafi wyjaêniç czynniki lokalizacji ró nych obiektów przemys o- r Kszta towanie umiej tnoêci wartoêciowania dzia aƒ cz owieka r zna etapy rozwoju przemys u na Êwiecie, w Êrodowisku i poczucia wspó odpowiedzialnoêci za przysz oêç r potrafi scharakteryzowaç przemiany gospodarcze: modernizacj, Êrodowiska. restrukturyzacj, globalizacj. Us ugi r Poznanie podzia u us ug. r Ukazanie zró nicowania poziomu rozwoju us ug na Êwiecie i przyczyn tego zró nicowania. r Poznanie przyczyn rozwoju turystyki na Êwiecie. r Kszta towanie umiej tnoêci oceny walorów turystycznych. r Poznanie walorów regionów turystycznych Êwiata. r zna podzia us ug, r potrafi oceniç i wyjaêniç poziom zró nicowania us ug na Êwiecie, r zna przyczyny rozwoju turystyki na Êwiecie, r potrafi oceniç znaczenie us ug i turystyki dla rozwoju gospodarczego krajów, r potrafi oceniç walory turystyczne wybranego obszaru, r zna walory turystyczne g ównych regionów turystycznych Êwiata. Problemy wspó czesnego Êwiata r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat podzia u krajów Êwiata ze wzgl du na poziom rozwoju gospodarczego. r zna podzia krajów Êwiata pod wzgl dem poziomu rozwoju gospodarczego, r Kszta towanie umiej tnoêci oceny przydatnoêci kryteriów uwzgl dnianych w podziale krajów Êwiata. r zna mierniki podzia u krajów Êwiata, r Kszta towanie umiej tnoêci porównywania ró nych krajów Êwiata. r potrafi oceniç przydatnoêç mierników do oceny poziomu rozwoju r Ukazanie zmian zachodzàcych na mapie politycznej Êwiata oraz gospodarczego krajów Êwiata, ich przyczyn i skutków. r rozumie konflikt Pó noc Po udnie, r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat form integracji krajów r potrafi porównaç kraje Êwiata pod wzgl dem poziomu ich rozwoju europejskich. gospodarczego, r Poznanie przyczyn i konsekwencji procesów dezintegracyjnych r zna przyczyny zmian zachodzàcych na mapie politycznej Êwiata, w Europie. r potrafi zlokalizowaç nowe kraje na mapie politycznej, r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat celów, zadaƒ oraz form r zna etapy integracji krajów Unii Europejskiej, dzia ania organizacji integracyjnych na Êwiecie. r potrafi wyjaêniç korzyêci i zagro enia wynikajàce z integracji, r Ukazanie przyczyn oraz skutków konfliktów na Êwiecie.

13 13 Geografia spo eczno-ekonomiczna Polski Spo eczeƒstwo Polski Gospodarka Polski r Rozwijanie wra liwoêci na potrzeby ludzi w ró nych regionach Êwiata. r Doskonalenie umiej tnoêci lokalizowania obiektów geograficznych na mapie politycznej. r Kszta towanie postawy poszanowania, zrozumienia i tolerancji dla odr bnoêci wyznaniowej i kulturowej innych narodów. r Kszta towanie ÊwiadomoÊci potrzeby wspó pracy spo eczeƒstw w rozwiàzywaniu problemów. r Kszta towanie postawy odpowiedzialnoêci za przysz oêç narodów. r zna cele, zadania i formy dzia ania g ównych organizacji integracyjnych na Êwiecie, r potrafi omówiç zasi g dzia ania organizacji mi dzynarodowych, r zna przyczyny i skutki konfliktów na Êwiecie, r zna obszary wyst powania konfliktów i potrafi zlokalizowaç je na mapie politycznej, r rozumie zagro enia zwiàzane z terroryzmem na Êwiecie. r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat przyczyn zmian liczby ludnoêci Polski w okresie powojennym. r zna tendencje w kszta towaniu si liczby ludnoêci Polski w okresie r Ukazanie cech struktury demograficznej ludnoêci Polski. powojennym, r Poznanie przyczyn i skutków bezrobocia. r potrafi wyjaêniç zmiany liczby ludnoêci, r Kszta towanie umiej tnoêci argumentowania regionalnego zró nicowania cech demograficznych spo eczeƒstwa polskiego. r potrafi oceniç falowy rozwój demograficzny Polski, r potrafi prognozowaç zmiany w liczbie ludnoêci i wyjaêniaç prognozy, r Poznanie przyczyn, skutków oraz g ównych kierunków migracji r zna cechy struktury demograficznej spo eczeƒstwa polskiego, ludnoêci Polski w okresie powojennym. r potrafi wyjaêniç przyczyny oraz podaç skutki bezrobocia w Polsce, r Poznanie i zrozumienie wspó czesnych procesów osadniczych r potrafi wyjaêniç regionalne zró nicowanie cech demograficznych i urbanizacyjnych. ludnoêci Polski, r Kszta towanie umiej tnoêci prognozowania zmian i przewidywania r zna przyczyny i skutki oraz g ówne kierunki migracji ludnoêci Polski, skutków procesów demograficznych. r potrafi obliczyç podstawowe wskaêniki demograficzne, korzystajàc r Doskonalenie umiej tnoêci korzystania z ró nych êróde demograficznych: map, wykresów, danych statystycznych. r potrafi analizowaç dane statystyczne i wykresy, z danych statystycznych, r Kszta towanie przekonania o potrzebie uczestniczenia w rozwoju r rozumie wspó czesne procesy osadnicze i urbanizacyjne oraz zna w asnego kraju i regionu. ich skutki, r Kszta towanie aktywnych postaw wobec potrzeb kraju (postaw anga ujàcych si w rozwój spo eczny), a tak e gotowoêci uczestnicze- i uk adów osadniczych oraz wskazaç je na mapie Polski, r potrafi wymieniç przyk ady ró nych typów fizjonomicznych miast nia w kulturowym yciu Polski. r potrafi wyjaêniç zró nicowanie procesów urbanizacyjnych na obszarze Polski. r Kszta towanie postawy patriotycznej, poczucia to samoêci narodowej. r Zrozumienie koniecznoêci utrwalania i chronienia w asnego dziedzictwa kulturowego. r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat warunków przyrodniczych i pozaprzyrodniczych rozwoju rolnictwa w Polsce. r Doskonalenie umiej tnoêci oceny przydatnoêci rolniczej regionów Polski. r Ukazanie cech gospodarki rolnej Polski na tle krajów UE. r Doskonalenie umiej tnoêci wnioskowania i porównywania cech gospodarki rolnej Polski i innych krajów europejskich. r Ukazanie problemów polskiej energetyki. r zna czynniki warunkujàce rozwój rolnictwa w Polsce, r potrafi oceniç przydatnoêç obszaru Polski dla rolnictwa, r zna cechy rolnictwa Polski, r potrafi porównaç cechy rolnictwa Polski z innymi krajami UE, r potrafi scharakteryzowaç stan polskiej energetyki, r rozumie problemy rozwoju polskiej energetyki, r zna obszary wyst powania surowców energetycznych i potrafi zlokalizowaç je na mapie Polski,

14 14 Geografia regionalna Polski Geografia spo eczno-ekonomiczna Polski Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Gospodarka Polski cd. r Poszerzenie i utrwalenie wiedzy na temat etapów rozwoju przemys u w Polsce. nieniem przemian zachodzàcych w okresie transformacji, r zna etapy rozwoju przemys u w Polsce, ze szczególnym uwzgl d- r Poznanie zmian zachodzàcych w przemyêle w okresie transformacji gospodarczej i ich skutków. znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski, r potrafi wyjaêniç poziom rozwoju us ug i turystyki oraz oceniç ich r Ukazanie i zrozumienie roli sektora us ug w rozwoju gospodarczym r zna walory turystyczne Polski, kraju. r potrafi oceniç walory regionów dla rozwoju turystyki, korzystajàc r Doskonalenie umiej tnoêci oceny znaczenia rozwoju turystyki z mapy turystycznej, dla rozwoju gospodarczego kraju. r rozumie potrzeb poszanowania dóbr dziedzictwa przyrodniczego r Kszta towanie umiej tnoêci oceny walorów turystycznych Polski. i kulturowego Polski oraz ich znaczenie dla rozwoju turystyki. r Doskonalenie umiej tnoêci obserwacji i wykorzystania jej wyników do wyjaêniania, oceny, omawiania przyczyn i skutków procesów zachodzàcych w gospodarce. r Doskonalenie umiej tnoêci korzystania z ró nych êróde wiedzy geograficznej. r Kszta towanie umiej tnoêci wartoêciowania dzia aƒ cz owieka w Êrodowisku geograficznym. r UÊwiadomienie wartoêci, jakà stanowi w asny kraj oraz jego dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. r Kszta towanie postaw odpowiedzialnoêci za przysz oêç gospodarczà Polski. Regiony Polski r Kszta towanie poczucia to samoêci regionalnej (patriotyzmu lokalnego) jako elementu sk adowego to samoêci narodowej. r Kszta towanie poczucia odpowiedzialnoêci za rozwój spo eczny i gospodarczy w asnego regionu (rozbudzanie postaw obywatelskich). r Kszta towanie umiej tnoêci charakteryzowania Êrodowiska geograficznego w asnego regionu. r UÊwiadomienie wartoêci przyrodniczych, kulturowych i materialnych w asnego regionu. r Zrozumienie koniecznoêci chronienia w asnego dziedzictwa kulturowego. r potrafi analizowaç elementy Êrodowiska geograficznego w asnego regionu, r zna zasady wyró niania regionów, r zna wartoêci przyrodnicze i kulturowe w asnego regionu, r potrafi wymieniç i oceniç kierunki rozwoju spo eczno-gospodarczego w asnego regionu.

15 4. Podstawa programowa nauczania geografii w zakresie rozszerzonym Cele edukacyjne 1. Ugruntowanie zintegrowanego systemu wiedzy geograficznej, opartego na naukowych podstawach i umo liwiajàcego zrozumienie charakteru i dynamiki przestrzeni geograficznej. 2. Wykszta cenie umiej tnoêci umo liwiajàcych stosowanie teorii naukowych do interpretowania zjawisk i procesów spo eczno-gospodarczych oraz politycznych na tle uwarunkowaƒ przyrodniczych, historycznych czy kulturowych w ró nych skalach przestrzennych (z uwzgl dnieniem skali krajowej). 3. Kszta towanie umiej tnoêci koniecznych do wykorzystania posiadanej wiedzy geograficznej, zarówno w rozwoju indywidualnych zainteresowaƒ, jak i w dalszej edukacji, pracy zawodowej czy yciu spo ecznym. 4. Kszta towanie spo ecznie akceptowanych systemów wartoêci pozwalajàcych na podejmowanie decyzji s u àcych zachowaniu równowagi w Êrodowisku geograficznym, przy równoczesnym zapewnieniu wzrostu spo eczno-gospodarczego. 5. Kszta towanie odpowiedzialnej i twórczej postawy niezb dnej do kierowania swoim dalszym yciem oraz do pe nienia w przysz oêci wa nych ról spo ecznych w Êrodowisku lokalnym, regionalnym i krajowym. Zadania szko y 1. Zapewnienie uczniom warunków do opanowania szerokiego zakresu treêci kszta cenia z geografii, niezb dnych do: a) wykazywania si znajomoêcià faktów, terminów, zjawisk, procesów oraz zale noêci i prawid owoêci, b) stosowania merytorycznych i formalnych umiej tnoêci geograficznych, c) podejmowania w toku kszta cenia aktywnych dzia aƒ na rzecz Êrodowiska lokalnego, regionalnego i krajowego, pracy zawodowej, w yciu osobistym i spo ecznym, zgodnie z za o onymi powy ej celami. 2. Zapewnienie uczniom mo liwoêci prowadzenia badaƒ geograficznych kameralnych i terenowych. TreÊci nauczania I. Elementy metodyki badaƒ geograficznych: 1) bezpoêrednie i poêrednie metody zbierania informacji; ocena wiarygodnoêci i przydatnoêci danych informacyjnych; 2) zasady formu owania i rozwiàzywania problemów; 3) praktyczne zastosowanie wiedzy geograficznej; 4) metody prezentacji wyników badaƒ. II. System przyrodniczy Ziemi (w tym Êrodowisko przyrodnicze Polski): 1) budowa Ziemi (z uwzgl dnieniem budowy poszczególnych geosfer) jej powstanie i ewolucja; 2) Ziemia jako otwarty system fizyczno-geograficzny; wspó zale noêç sfer Ziemi i ich zale noêç od czynników zewn trznych (kosmicznych); 3) tektonika p yt litosfery oraz zjawiska i procesy z nià zwiàzane; wielkie formy ukszta towania powierzchni Ziemi; 4) procesy i czynniki egzogeniczne kszta tujàce powierzchnie làdów; 5) klimat i pogoda uwarunkowania i konsekwencje zró nicowania klimatycznego Ziemi; 6) oceany oraz wody na làdach ich zró nicowanie, znaczenie przyrodnicze i gospodarcze; 7) procesy glebotwórcze; zró nicowanie genetyczne gleb i ich walorów u ytkowych; 8) szata roêlinna i Êwiat zwierz cy geograficzne uwarunkowania rozmieszczenia i zró nicowania; 9) funkcjonowanie wybranych typów Êrodowisk przyrodniczych: strefowych i astrefowych. III. System spo eczno-gospodarczy Ziemi (w tym Polski): 1) ludnoêç: a) zmiany liczby ludnoêci Êwiata i poszczególnych regionów; czynniki zmian liczby ludnoêci, b) struktury demograficzne oraz ich ewolucja; fazy rozwoju demograficznego, c) zró nicowanie ludnoêci: rasowe, etniczne, j zykowe, religijne, kulturowe; 2) gospodarcza dzia alnoêç cz owieka; wspó czesne tendencje gospodarki Êwiatowej: a) zasoby naturalne, w tym pozyskiwanie, zapotrzebowanie i wykorzystanie energii; Êwiatowi producenci i konsumenci surowców energetycznych, b) rolnictwo i wy ywienie: warunki rozwoju rolnictwa, typy rolnictwa i ich rozmieszczenie, rolnictwo a Êrodowisko, zasoby ywnoêciowe zró nicowanie poziomu wy ywienia, c) przemys : czynniki lokalizacji, rozmieszczenie przemys u i wspó czesne zmiany, rola przemys u w gospodarce paƒstw o ró nym stopniu rozwoju, d) transport, handel: rodzaje transportu, sieç transportowa, transport a Êrodowisko; handel mi dzynarodowy, e) us ugi (w tym us ugi finansowe); 3) wybrane zagadnienia geografii politycznej (w tym geografii elektoralnej). 15

16 IV. Cz owiek a Êrodowisko: 1) zmiany relacji cz owiek Êrodowisko na ró nych etapach rozwoju spo eczno-gospodarczego; zmiany poglàdów na temat relacji cz owiek Êrodowisko; 2) globalne i regionalne problemy Êrodowiskowe oraz przyk ady mi dzynarodowej i regionalnej wspó pracy w ich rozwiàzywaniu; 3) uwarunkowania geograficzne stanu zdrowotnego ludnoêci na wybranych przyk adach. Osiàgni cia 1. Pog bienie i usystematyzowanie wiedzy geograficznej w zakresie wymienionych treêci podstawy programowej, umo liwiajàce przystàpienie do egzaminu maturalnego z geografii i podj cie studiów wy szych. 2. Aktywne poszukiwanie i sprawne korzystanie z ró nych êróde informacji geograficznej. 3. Formu owanie hipotez i problemów geograficznych. 4. Planowanie i przeprowadzanie geograficznych badaƒ terenowych i kameralnych. 5. Opracowanie i przetwarzanie materia u zebranego w trakcie badaƒ i pomiarów geograficznych. 6. Prezentowanie wyników pracy badawczej. 7. Wykorzystywanie wiedzy geograficznej do: a) analizowania i charakteryzowania w ró nych skalach przestrzennych zró nicowania Êrodowiska przyrodniczego i ró nych rodzajów dzia alnoêci cz owieka, b) wyjaêniania przyczyn i konsekwencji procesów oraz zjawisk geograficznych, a tak e ich zró nicowania, c) wyra ania opinii i uzasadniania punktu widzenia wobec ró nych kwestii spo ecznych, gospodarczych i Êrodowiskowych, d) konstruowania schematów (modeli) obrazujàcych ró ne typy zwiàzków mi dzy zjawiskami (przyrodniczymi, spo ecznymi i kulturowymi). 16

17 17 System przyrodniczy Ziemi èród a wiedzy geograficznej 5. Program nauczania geografii w zakresie rozszerzonym Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej r Poznanie elementów Êrodowiska geograficznego. r Poznanie i zrozumienie powiàzaƒ mi dzy elementami Êrodowiska r zna elementy Êrodowiska geograficznego, geograficznego. r rozumie i omawia zale noêci mi dzy elementami Êrodowiska geograficznego, r Poznanie podzia u nauk geograficznych. r Doskonalenie umiej tnoêci korzystania z ró nych êróde wiedzy r zna podzia nauk geograficznych, geograficznej i oceny ich jakoêci. r potrafi korzystaç z ró nych êróde wiedzy geograficznej, ze szczególnym uwzgl dnieniem mapy, r Kszta towanie umiej tnoêci korzystania z mapy. r Poznanie g ównych cech mapy i jej elementów. r potrafi oceniç wiarygodnoêç wiedzy uzyskanej z ró nych êróde, r Poznanie metod przedstawiania zjawisk na mapach. r zna g ówne cechy i elementy mapy, r Doskonalenie umiej tnoêci konstruowania profilu terenu, kartodiagramu, kartogramu i ich wykorzystania do interpretacji zjawisk wierzchni w rzeczywistoêci, r potrafi obliczyç, korzystajàc ze skali mapy, odleg oêç oraz pole po- geograficznych. r potrafi obliczyç nachylenie terenu i spadek rzeki, r Zdobycie umiej tnoêci umo liwiajàcych praktyczne wykorzystanie r rozpoznaje rodzaj zastosowanego na mapie odwzorowania kartograficznego, map. r Kszta towanie umiej tnoêci wyszukiwania tematów badaƒ terenowych i kameralnych oraz prezentowania ich wyników. r potrafi przedstawiç zjawiska i obiekty geograficzne na mapie r zna zasady tworzenia siatek kartograficznych, za pomocà ró nych metod kartograficznych, r potrafi narysowaç profil terenu, r potrafi interpretowaç treêç mapy, r zna rodzaje map i ich zastosowanie, r umie pos ugiwaç si mapà w terenie. Ziemia we WszechÊwiecie r Pog bienie wiedzy o budowie WszechÊwiata i Uk adu S onecznego. r Poznanie teorii na temat budowy WszechÊwiata. r Poznanie zasad konstrukcji kalendarza. r Ukazanie wp ywu ruchów Ziemi na Êrodowisko przyrodnicze oraz ycie i dzia alnoêç cz owieka. r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk geograficznych. r zna budow WszechÊwiata i teori na temat jego powstania, r zna elementy Uk adu S onecznego, r potrafi porównaç ró ne teorie na temat budowy WszechÊwiata, r potrafi scharakteryzowaç i porównaç cia a niebieskie tworzàce Uk ad S oneczny, r potrafi wyjaêniç konsekwencje kszta tu Ziemi dla Êrodowiska przyrodniczego oraz ycia i dzia alnoêci cz owieka, r zna przyczyny zaçmieƒ S oƒca i Ksi yca, r zna cechy ruchów Ziemi, r rozumie nast pstwa ruchów Ziemi i ich wp yw na Êrodowisko przyrodnicze oraz ycie i dzia alnoêç cz owieka,

18 18 System przyrodniczy Ziemi Dzia programu Szczegó owe cele edukacyjne Osiàgni cia ucznia Ziemia we WszechÊwiecie cd. dsds r potrafi obliczyç wysokoêç górowania S oƒca, czas miejscowy i strefowy oraz okreêliç wspó rz dne geograficzne miejsc na podstawie znajomoêci wysokoêci górowania S oƒca oraz ró nic czasu, r zna zasady konstrukcji kalendarza juliaƒskiego i gregoriaƒskiego, r potrafi wyznaczyç lata przest pne w kalendarzu gregoriaƒskim. Atmosfera i klimat r r r r r r r r r r Rozwijanie umiej tnoêci prognozowania zjawisk pogodowych r r r r r r r r r r r r woêciach wyst pujàcych w Êrodowisku przyrodniczym. r r r r r r r r r przyczyn. Kszta towanie umiej tnoêci lokalizowania zjawisk geograficznych na mapach. Kszta towanie umiej tnoêci czytania i analizowania map tematycznych. Ukazanie zwiàzków mi dzy atmosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. Kszta towanie umiej tnoêci budowania schematów przedstawiajàcych funkcjonowanie Êrodowiska przyrodniczego. Kszta towanie umiej tnoêci formu owania twierdzeƒ o prawid owoêciach Poznanie zró nicowania klimatycznego kuli ziemskiej oraz jego i klimatycznych oraz przewidywania ich skutków. ników do wyjaêniania zjawisk atmosferycznych. Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników cze, a tak e ycie i dzia alnoêç cz owieka. tycznych oraz ukazywania ich wp ywu na Êrodowisko przyrodni- Kszta towanie umiej tnoêci wyjaêniania zjawisk i procesów klimatycznych wody oraz krà enia mas powietrza. Poznanie i zrozumienie procesów klimatycznych: obiegu ciep a, Poznanie budowy, sk adu i funkcji atmosfery. d na podstawie obserwacji zjawisk atmosferycznych, potrafi interpretowaç map synoptycznà oraz prognozowaç pogod rozumie ró nic mi dzy pogodà a klimatem, wywo anych zjawiskami atmosferycznymi, potrafi scharakteryzowaç przyczyny i skutki kl sk ywio owych, rozumie przyczyny powstawania zaburzeƒ cyrkulacyjnych, zna pionowà budow atmosfery oraz jej sk ad, rozumie znaczenie atmosfery dla ycia na Ziemi, potrafi wyjaêniç zmiany iloêci energii s onecznej docierajàcej zna sk adniki bilansu cieplnego Ziemi, do powierzchni Ziemi i wp yw tej zmiennoêci na Êrodowisko przyrodnicze, potrafi scharakteryzowaç czynniki kszta tujàce temperatur powietrza, potrafi wyjaêniç rozk ad temperatury powietrza na kuli ziemskiej, potrafi obliczyç Êrednià temperatur powietrza, amplitud temperatury powietrza, rocznà sum opadów atmosferycznych, tempera- tur powietrza na szczycie stoku (przy och adzaniu mas powietrza w gradiencie wilgotnoadiabatycznym i suchoadiabatycznym), potrafi wyjaêniç przyczyny i skutki poszczególnych etapów obiegu zna etapy obiegu wody w troposferze, potrafi rozpoznaç produkty kondensacji pary wodnej na podstawie wody w przyrodzie, potrafi wyjaêniç rozk ad opadów na kuli ziemskiej, obserwacji bezpoêredniej i poêredniej, potrafi przedstawiç na rysunku krà enie mas powietrza w ni u rozumie schemat krà enia mas powietrza na kuli ziemskiej, i wy u barycznym, potrafi wyjaêniç rozk ad ciênienia na kuli ziemskiej, zna rodzaje wiatrów i obszary ich wyst powania na kuli ziemskiej, zna rodzaje frontów i ich skutki,

19 19 System przyrodniczy Ziemi Hydrosfera Wewn trzne procesy kszta tujàce litosfer r potrafi scharakteryzowaç typ klimatu, korzystajàc z diagramu klimatycznego, r zna zasi g stref klimatycznych i typów klimatu, r potrafi przedstawiç przyk ady wp ywu klimatu na przebieg procesów rzeêbotwórczych, gleby, roêlinnoêç oraz Êwiat zwierz cy. r Poznanie zasobów wodnych oraz schematu krà enia wody na Ziemi. r Poznanie i zrozumienie mechanizmu ruchu wody w zbiornikach r zna zasoby wodne Ziemi, wodnych. r potrafi przedstawiç na rysunku etapy krà enia wody w przyrodzie, r Poznanie cech wód powierzchniowych i podziemnych. r potrafi scharakteryzowaç w aêciwoêci wody morskiej, r Poznanie i zrozumienie przyczyn powstawania oraz budowy r zna przyczyny i rodzaje ruchów wody morskiej, lodowców wyst pujàcych na kuli ziemskiej. r rozumie mechanizm ró nych ruchów wody, r Kszta towanie umiej tnoêci lokalizowania zjawisk geograficznych r zna cechy wód powierzchniowych i podziemnych, na mapach. r potrafi rozpoznaç typ êród a, korzystajàc z rysunków, r Rozwijanie umiej tnoêci przewidywania skutków zjawisk hydrograficznych. od typu klimatu, r potrafi wyjaêniç zale noêç wielkoêci przep ywów wody w rzekach r Kszta towanie umiej tnoêci obserwacji oraz wykorzystania jej wyników do wyjaêniania zjawisk wyst pujàcych w hydrosferze. r potrafi okreêliç typ ustroju rzecznego rzek oraz typ genetyczny je- r zna typy genetyczne jezior, r Kszta towanie umiej tnoêci czytania i interpretacji map tematycznych. r rozumie potrzeb racjonalnego korzystania z zasobów wody pitnej, zior wyst pujàcych na kuli ziemskiej, r Ukazanie zwiàzków mi dzy hydrosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. r potrafi wyjaêniç typ lodowca górskiego w zale noêci od warunków r zna przyczyny powstawania lodowców, r Kszta towanie umiej tnoêci budowania schematów ukazujàcych jego powstania, funkcjonowanie Êrodowiska przyrodniczego. r zna rozmieszczenie lodowców na kuli ziemskiej, r rozumie mechanizm ruchu lodowców, r zna problemy zwiàzane z zagospodarowaniem obszarów, na których wyst puje wieloletnia zmarzlina, r potrafi wyjaêniç przyczyny powodzi i wskazaç na mapie obszary ich wyst powania, r rozumie zwiàzki mi dzy hydrosferà a innymi elementami Êrodowiska przyrodniczego. r Poznanie budowy wn trza Ziemi. r Poznanie etapów geologicznej przesz oêci Ziemi i i zrozumienie ich r zna budow i metody poznania wn trza Ziemi, wp ywu na kszta towanie si litosfery oraz pozosta ych pow ok r zna podzia dziejów Ziemi na ery i okresy, ziemskich. r potrafi scharakteryzowaç najwa niejsze wydarzenia w dziejach Ziemi, r Doskonalenie umiej tnoêci rozpoznawania podstawowych sk adników litosfery: minera ów i ska. nych erach, r zna przyk ady obszarów na kuli ziemskiej, uformowanych w ró - r Ukazanie zastosowania minera ów i ska w gospodarce cz owieka. r zna etapy ewolucji Êwiata roêlin i zwierzàt, r Poznanie za o eƒ teorii tektoniki p yt litosfery. r potrafi czytaç tabel stratygraficznà, r rozpoznaje podstawowe sk adniki litosfery: minera y i ska y,