Zabudowa ulicy ks. Wierobieja w okresie przedwojennym

Transkrypt

1 Zabudowa ulicy ks. Wierobieja w okresie przedwojennym Ulica ks. Wierobieja przed wojną ul. Targowa, po wojnie ul. Buczka była trzecią co do znaczenia i funkcjonowania ulicą Hajnówki. Jej nawierzchnię stanowił bruk, a pobocza wyłożono betonowymi płytami służącymi za chodnik. Niewątpliwie stanowiła centrum handlowe we wszystkich budynkach znajdowały się sklepy lub punkty usługowe. Plan zabudowy ulicy ks. Wierobieja (Targowej) Projekt budynku z 1934 r. p. Marii Siekierko na rogu ul. Targowej i 3 Maja. Budowę kontynuował p. Godlewski 1

2 Z prawej strony ulicy od skrzyżowania z ul. 3 Maja (obecnie rondo) pierwszym budynkiem jest parterowy murowany dom, którego właścicielem był p. Godlewski, a mieścił się w nim sklep cukierniczy. Od tego budynku aż do domu z numerem 6 z powodu pożaru stara zabudowa już nie istnieje. Początek ul. ks. Wierobieja (1937). Z prawej strony budynek nr 6 przed Zaułkiem Młynarskim. Z lewej strony ogrodzenie Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego i budynki gospodarcze. W głębi dom Jarzęckiego. Był tam m. in. sklep z mięsem i wędlinami p. Protasiuka, sklep piekarniczy p. Konopiatego, wyznania mojżeszowego i jeszcze dwa sklepy, których branży nie udało się ustalić. W tym miejscu PSS Społem zbudował w 1959 r. budynek biurowo-usługowy z restauracją Hajnowianka. W budynku nr 6 mieszkały dwie rodziny żydowskie. Przed domem z numerem 8 znajdował się Zaułek Młynarski, gdzie zbudowano żydowską bożnicę. Główna synagoga w Hajnówce została ukończona na przełomie 1928 i 29 roku. Swym wyglądem budynek nawiązywał do architektury cerkiewnej tamtego rejonu. Wzniesiony został na planie prostokąta o wymiarach 12 na 20 metrów. Drewniane, oszalowane ściany bożnicy oparte były na kamiennym fundamencie. Gmach kryty był blaszanym, falowanym dachem dwuspadowym. Wokół dachu budynek zdobił fryz. Na ścianie frontowej wyróżniającym się detalem była gwiazda Dawida. W synagodze znajdował się babiniec, do którego prowadziło osobne wejście od północnej strony budynku. W bogato zdobionym wnętrzu dominował biały i niebieski kolor. Budynek synagogi został spalony 25 czerwca 1941 roku przez Niemców. 2

3 Widok na budynki przy ul. ks. Wierobieja z dachu Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego. Z prawej budynek nr 6, Zaułek Młynarski, budynek nr 8 i fragment domu nr 10. W głębi z prawej strony widoczny budynek bożnicy żydowskiej, budynki nr 7, 9 i 11 przy ul. Kosidłów oraz komin kotłowni Zakładów Drzewnych. Przed ulicą szkolne zabudowania gospodarcze. Bożnica żydowska (rysunek Tadeusza Bołoza) 3

4 W budynku nr 8 Żyd Jowel Heller sprzedawał radia i rowery. Pod koniec lat 50-tych w tym miejscu zbudowano piekarnię, później mieściła się tam ciastkarnia. Naprzeciwko sklepu mieściło się wejście do bożnicy. Drewniany, jednopiętrowy budynek z numerem 10 należał początkowo do p. Rakowskiej, a później w ramach koligacji rodzimych został własnością rodziny Orzechowskich i jest nim do dziś. We wrześniu 1939 roku został zajęty przez wojsko niemieckie na siedzibę komendantury. Na podwórzu Niemcy wybudowali duży budynek stajni. Po otrzymaniu praw miejskich władze przejęły budynek na potrzeby Komitetu Powiatowego PZPR, część budynku zwrócono dzięki zdecydowanej postawie właściciela po wybudowaniu budynku Komitetu na ul. Piłsudskiego w 1957 r. W pomieszczeniach na dole mieściły się sklepy do początku lat 70-tych. W głębi posesji znajdował się młyn należący do seniora Orzechowskiego, później do jego synów, braci Orzechowskich: Andrzeja, Konstantego i Wincentego. Mieścił się przy ulicy 3 Maja, pod obecnym numerem 35. Młyn ten w latach był systematycznie rozbudowywany i modernizowany oraz przechodził różne etapy własnościowe. W 1940 roku został przejęty przez władze sowieckie. W 1941 roku, po nieudanym aresztowaniu braci Orzechowskich, należał do władz niemieckich. Dzięki własnej ostrożności i szczęśliwemu uprzedzeniu przez życzliwego człowieka, trzem braciom Orzechowskim udało się wymknąć z domu i uniknąć w ostatniej chwili aresztowania. Ukrywali się aż aż do końca okupacji niemieckiej. Po powrocie do domu prowadzili młyn we własnym zakresie, aż do jego upaństwowienia w latach pięćdziesiątych. Młyn został przejęty przez PZGS (Samopomoc Chłopska), który prowadził go do początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, wykonując tam przemiał przemysłowy. Później został przekazany ponownie prawowitym jego właścicielom. Spadkobiercy nie potrafili się porozumieć - młyn został jednak unieruchomiony i więcej nie pracował. W 2004 roku uległ spaleniu i pozostały po nim tylko zgliszcza; W budynku nr 12 znajdował się żydowski sklep, którego właścicielem był p. Protasiewicz. Po wojnie mieszkali w nim Kęskowie i Krzyżewscy. Następny dom na rogu ul. ks. Wierobieja i Kosidłów) miał dwóch właścicieli. Część domu należąca do Jana i Julii Sawickich nosiła adres ul. Wierobieja 14. Druga część należąca do Bohdanowiczów była przypisana do ul. Kosidłów 2. W części należącej do Jana Sawickiego mieścił się Skład win i wódek, który prowadził p. Forkasiewicz. Stefan Forkasiewicz był legionistą i w uznaniu swoich zasług dostał koncesję na prowadzenie handlu winem i wódkami, którą prowadził od 1926 r. w Białowieży. Następnie przeniósł się 4

5 do Hajnówki, gdzie od 1931 r. był pełnomocnikiem firmy Hurtownia tytoniowa Głównego Związku Inwalidów R.P. w Warszawie, mającą swą siedzibę w Hajnówce. We wrześniu 1939 roku Stefan Forkasiewicz został rozstrzelany na rynku w Hajnówce. Budynki między zaułkiem młynarskim a ul. Kosidłów, od prawej budynki: Orzechowskich, Protasiewiczów, Sawickich i Bohdanowiczów Od prawej budynek Sawickich i Bohdanowiczów, Niewińskiego, Kraśniańskiego, Zakrzewskiego (jednopiętrowy). Z lewej dom Jarzęckiego 5

6 Budynek Urzędu Miasta (1961), z prawej budynek Niewińskiego, z lewej budynek Dworeckiego (późniejsza jadłodajnia) Za skrzyżowaniem z ulicą Kosidłów, znajdował się ciąg trzech budynków: w pierwszym był sklep z pieczywem p. Niewińskiego, w drugim sklep spożywczo - kolonialny Żyda Kraśniańskiego, w trzecim sklep mięsny Dworeckiego. Obecnie w miejscu budynku Niewińskiego znajduje się 2- piętrowy sklep z ubraniami. Obok niego w 1961 r. wybudowano Urząd Miasta, mieścił się tam Urząd Stanu Cywilnego. Po rozbudowie budynku Urzędu Miasta przy ul. Zina planowano urządzić hotel miejski. Obecnie mieści się tam m. in. Klub Abstynentów Dąb. W następnym domu po wojnie mieściła się jadłodajnia, gdzie odbywały się też przyjęcia weselne. W latach 70-tych budynek rozebrano. W istniejącym do dziś zaułku w głębi z prawej strony był budynek olejarni produkującej olej lniany, której właścicielem był p. Kosiński. Po wojnie budynek stał się własnością Konacha. Za budynkiem Dworeckiego mieściła się chłodnia, w której właściciel przechowywał mięso. W kolejnym budynku, jednopiętrowym, (nr 22) mieściły się: apteka pp. Nurzyńskiego i Gołaszewskiego oraz sklep z materiałami piśmienniczymi i książkami p. Mikułowskiego; właścicielem budynku był p. Zakrzewski, a w czasie okupacji niemieckiej znajdowała się tu siedziba policji. 6

7 Zaułek Targowy Budynki za Zaułkiem Targowym 7

8 W następnym, niewielkim domku (nr 24), Żydzi sprzedawali niekoszerne mięso: wołowinę i baraninę, a w kilku następnych, dziś nieistniejących, znajdowały się sklepy spożywcze i piekarnicze. W budynku pod nr 28 znajdował się sklep piekarza Kulpanowskiego. Budynki na ul. ks. Wierobieja od nr 24 do 38 W miejscu budynków nr 30 i 32 w 2004 r. powstał murowany budynek usługowy Jandy pod obecnym numerem 32. Wcześniej w budynku o tym numerze mieścił się sklep tekstylny należący do p. Siedleckiej. Właścicieli dwóch kolejnych budynków, które należały do Żydów i prowadzono w nich działalność handlową, nie udało się ustalić. W budynku nr 34 mieścił się sklep z butami firmy Bata. Czeska f. Bata była w okresie przedwojennym największym producentem butów na świecie. W 1932 r. powstał polski oddział f. Bata w Chełmku k. Oświęcimia. Sklep funkcjonował do końca lat 60-tych. Przedstawicielem f. Bata w Hajnówce był Hersz Małmed. Właścicielem ostatniego budynku był Żyd Mojżesz Zelman, który prowadził sprzedaż wołowiny, cielęciny i baraniny z własnego uboju; 8

9 Z lewej budynek Bata, w miejscu budynków z prawej strony powstał budynek usługowy Kolejka przed sklepem z wyrobami masarskimi (nr 36) 9

10 Budka Drewnowskiego 10

11 Zabudowa lewej strony ul. Wierobieja Po lewej stronie ulicy, za terenem Zespołu Szkół Zawodowych znajdował się sklep z różnymi towarami p. Jarzęckiego. Od lewej budynki: nr 1, 3, 5, 7, 9 i 11 Dzisiejszy budynek nr 5 mieścił sklep mięsa i wędlin p. Włodarskiego, pod numerem 7 na parterze był sklep Spółdzielni Spożywców Społem, a na piętrze biuro Spółdzielni. W latach mieszkali tam Dudaronkowie. W budynku oznaczonym dziś numerem 9 znajdował się zakład rymarski (wyrób i sprzedaż uprzęży) Żyda, p. Jabłonowicza, a na zapleczu, czyli od strony targowiska herbaciarnia, czynna głównie w dni targowe. Pod numerem 11 był sklep z pieczywem p. Proppego, z pochodzenia Niemca, jego piekarnia znajdowała się w dzielnicy Parcele przy ul. Warszawskiej. 11

12 Budynki o numerach 11, 13, 15, 17, 19, 21 Następny niewielki budynek mieścił tylko sklep z mięsem niepełnowartościowym, tzw. Tanią Jatkę, a kolejny (nr 13) żydowski sklep, którego właściciela nie ustalono. W domu handlowym pod numerem 15 znajdowało się kilka sklepów żydowskich, w których sprzedawano m. in. maszyny do szycia, radioodbiorniki, galanterię, a jego właścicielem był p. Iwaniuk. Po wojnie mieścił się tam Wiejski Dom Towarowy przeniesiony w latach 80-tych na ul. 3 Maja, naprzeciwko Zespołu Szkół Zawodowych. Pod obecnym numerem 17. był sklep z materiałami tekstylnymi Żyda Epsteina. W latach 50-tych przeniesiono tam Prokuraturę Rejonową, a w latach działała w budynku Filia Przedszkola nr 2. Obecnie w tym miejscu Michał Puca wybudował w 2000 r. nowoczesny budynek usługowy. Pod nr 19 mieścił się żydowski sklep z galanterią oraz część mieszkalna. W 1959 r. w miejsce sklepu utworzono czytelnię dla dzieci i młodzieży, którą przeniesiono w 1976 r. do nowego lokalu Miejskiej Biblioteki Publicznej. 12

13 Pod nr 21 prowadzono sprzedaż mięsa i wędlin, właściciele pp. Wnętrzyccy mieszkali na piętrze. Po wojnie mieściła się tam masarnia PSS-u. Po wybudowaniu nowej masarni w 1974 r. budynek przejął Cech Rzemiosł Różnych. Na piętrze mieściły się pomieszczenia biurowe a na dole pomieszczenia sklepowe. Od 2005 r. Bołtromiuk prowadzi pub Starówka. Pod numerem 23 dziadkowie obecnych właścicieli, pp. Wasilewskich sprzedawali mięso i wędliny. Sąsiedni domek z numerem 25 był własnością p. Andrzejewskiego, który prowadził pracownię fotograficzną. Pod numerem 27, nieco oddalony od ulicy znajdował się magiel p. Rydzewskiego, a w ostatnim, obecnie znacznie przebudowanym, restauracja z wyszynkiem p. Woźniaka. Budynki z końca ulicy, z prawej widoczna restauracja Woźniaka 13

14 Plac targowy Między ulicami ks. Wierobieja i 3 Maja znajdował się wolny plac w miejscu boiska sportowego Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego na którym odbywały się w środy cotygodniowe targi. Na środku placu stały dwa rzędy budek, straganów. Hajnowski plac targowy koło Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego 14