6. Wybrane wskaźniki nierówności społecznych

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "6. Wybrane wskaźniki nierówności społecznych"

Natalia Wysocka
7 lat temu
Przeglądów:

6. Wybrane wskaźniki nierówności społecznych Możliwości bieżącej analizy zmian nierówności społecznych w Polsce na podstawie dochodów i wydatków są niestety ograniczone.

1 6. Wybrane wskaźniki nierówności społecznych Możliwości bieżącej analizy zmian nierówności społecznych w Polsce na podstawie dochodów i wydatków są niestety ograniczone. Prezentacja odpowiednich danych odbywa się ze znacznym opóźnieniem, co utrudnia aktualną analizę i śledzenie bieżących zmian. Tymczasem pierwsze półrocze 2016 r. mogłoby być z tego punktu widzenia szczególnie ciekawe, gdyż w okresie tym rozpoczęła się realizacja programu Ze względu na charakter i ukierunkowanie środków dystrybuowanych w ramach tego programu, można oczekiwać, że będzie on miał istotny wpływ zarówno na kształtowanie się nierówności społecznych jak i na zmniejszenie się zakresu zjawiska ubóstwa. Warto tu przypomnieć, że ubóstwo w znacznym stopniu dotyka rodziny wielodzietne 1 a właśnie one powinny najbardziej skorzystać na tym programie. Na razie wpływ programu 500+ na skalę ubóstwa można jedynie szacować, jednak z szacunków podawanych przez prof. Ryszarda, Szarfenberga wynika, że po uwzględnieniu programu 500+ liczba osób zagrożonych ubóstwem może zmniejszyć się o 1,5 mln a w przypadku dzieci o prawie 900 tys. 2 Niestety wobec braku możliwości weryfikacji tych szacunków w oparciu o aktualne dane, w dalszej części naszej analizy nierówności społecznych ograniczymy się do oceny sytuacji w zakresie zróżnicowania dochodów, możliwej w oparciu o najbardziej aktualne dane, które dotyczą jeszcze 2015 r. Na podstawie sprawozdań z Budżetów gospodarstw domowych można zauważyć, że rokrocznie następuje poprawa sytuacji materialnej ludności. W okresie zauważalny był wzrost zarówno dochodów rozporządzalnych, jak i wydatków. W 2015 roku przeciętna wielkość dochodów kształtowała się na poziomie 1386 zł, co oznacza ponad 3,4% wzrost w porównaniu z rokiem 2014 r. i niemal 89% wzrost w stosunku do roku 2004 r. W analogicznym okresie wydatki wzrosły odpowiednio o 1,1% (w porównaniu z 2014 r.) i 57% (w porównaniu z 2004 r.). O poprawie sytuacji przeciętnego gospodarstwa domowego świadczy istotny spadek udziału wydatków w dochodzie z 94,5% w 2004 roku, do 78,7% w 2015 roku. Tabela 1. 1 Por. tabelę 2. w Analizie nierówności społecznych opublikowaną w poprzednim (2) numerze Obserwatorium Ekonomicznego. 2 Por. Wywiad: Trochę łatwiej z 500+, Przegląd, nr 29 ( ).

O poprawie sytuacji materialnej świadczy również udział wydatków na żywność. Jest on szczególne ważny, stanowi bowiem podstawowy miernik informujący o poziomie życia gospodarstw domowych.

2 O poprawie sytuacji materialnej świadczy również udział wydatków na żywność. Jest on szczególne ważny, stanowi bowiem podstawowy miernik informujący o poziomie życia gospodarstw domowych. Im wyższa wartość wskaźnika, tym mniejszy budżet przeznaczany jest na inne potrzeby, w tym potrzeby wyższego rzędu. Przyjęcie wskaźnika wydatków żywnościowych jako miernika nierówności społecznych ma swoje uzasadnienie. Poziom wydatków ma naturalne ograniczenie w możliwościach konsumpcyjnych poszczególnych jednostek, a wzrost dochodów nie powoduje analogicznego wzrostu wydatków relatywnych. Sam udział wydatków w wydatkach ogółem ma charakter malejącej funkcji dochodów. Gospodarstwa domowe, nawet te ubogie, są zmuszone do realizacji potrzeb żywnościowych, by móc prawidłowo egzystować, jednocześnie są w stanie w pewnym zakresie zrezygnować z innych grup potrzeb [Kalinowski 2015]. Jak wynika z badań GUS, poziom wydatków na żywność w porównaniu z rokiem 2014 spadł niemal we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych, wyjątek stanowiły gospodarstwa domowe rolników. Z jednej strony może to świadczyć o ich gorszej sytuacji materialnej, z drugiej o malejącym udziale samozaopatrzenia. Relatywnie najwyższy wskaźnik wśród rolników to efekt dużego rozdrobnienia struktury agrarnej i niewielkiej towarowości gospodarstw, co sprzyja ich gorszej pozycji rynkowej. Tabela 2 W ciągu ostatnich dwunastu lat, a więc w okresie po przystąpieniu do Unii Europejskiej, udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe spadł o niemal 3 punkty procentowe. W tym samym okresie udział wydatków na mieszkanie i nośniki energii po chwilowym spadku w początkowych latach po przystąpieniu do UE, powrócił do tego samego poziomu 20,1%.

3 Tabela 3 Należy zwrócić uwagę, że sytuacja materialna poszczególnych gospodarstw nie jest identyczna. Mimo że wysoka podaż pozwala na pełne zaspokojenie potrzeb społeczeństwa, to jednak popyt jest tworzony wyłącznie przez osoby o odpowiednich środkach finansowych, dlatego dochody należą do najważniejszych czynników determinujących sytuację gospodarstw domowych. Analiza kwintylowa dochodów rozporządzalnych pozwala zauważyć znaczną polaryzację ludności. Z danych GUS wynika, że przeciętny miesięczny dochód w pierwszym kwintylu wynosi zaledwie 457 zł, podczas gdy w ostatnim 2824 zł. Między poszczególnymi grupami występują znaczne różnice w obciążeniu budżetów wydatkami. Udział wydatków jest ujemnie skorelowany z zamożnością gospodarstw, im wyższe dochody tym niższy udział wydatków. W pierwszym kwintylu wydatki są wyższe niż uzyskiwane dochody (124,0%), co świadczy o procesie zadłużania się tej grupy osób. W piątym kwintylu, mimo że wydatki są niemal czterokrotnie wyższe, to ich udział jest niemal o połowę mniejszy niż wśród gospodarstw najuboższych. Według danych GUS w gospodarstwach najuboższych skumulowanych jest zaledwie 6,6% wszystkich dochodów, podczas, gdy w najbogatszych 40,7%. Ciekawa zatem może być analiza wydatków po uwzględnieniu zasiłków w ramach programu Rodzina Powstaje pytanie, jak udział wydatków w grupach najuboższych się zmieni, i czy zasiłek ten pozwoli istotnie poprawić sytuację tych osób?

Tabela 4 Między poszczególnymi grupami gospodarstw domowych występują różnice w obciążeniu budżetów wydatkami na żywność. Wyższy wskaźnik obciążenia świadczy o gorszej sytuacji finansowej.

4 Tabela 4 Między poszczególnymi grupami gospodarstw domowych występują różnice w obciążeniu budżetów wydatkami na żywność. Wyższy wskaźnik obciążenia świadczy o gorszej sytuacji finansowej. Udział wydatków na pokrycie potrzeb żywnościowych jest ujemnie skorelowany z zamożnością gospodarstw, im wyższa wartość wskaźnika, tym wydatki na inne potrzeby są mniejsze, a tym samym zaspokojenie potrzeb jest ograniczone. Stosunkowo niewielkie wydatki na żywność w pierwszej (304 zł) i drugiej (384 zł) grupie kwintylowej mogą być tłumaczone tym, że konieczność realizacji opłat za mieszkanie, energię elektryczną, leczenie i transport powoduje, że duża część społeczeństwa przeznacza na żywność tzw. resztową część budżetu. Jak wynika z badań, pogłębianie się nierówności społecznych sprzyja zwiększaniu zróżnicowania konsumpcji między grupami kwintylowymi. W grupach najbogatszych utrwala się sposób odżywiania zgodny z zaleceniami zdrowotnymi, natomiast wśród ubogich spożycie ma na celu przede wszystkim zaspokojenia potrzeb podstawowych, bez urozmaicenia modelu spożycia. Zmniejszenie zróżnicowania w wielkości i jakości spożycia możliwe jest poprzez wzrost dostępności ekonomicznej żywności, a więc w wyniku wzrostu dochodów społeczeństwa. Nie może to jednak się odbywać wyłącznie poprzez zwiększanie zasiłków społecznych, ale między innymi poprzez wzrost wydajności pracy, zwiększanie zatrudnienia, a tym samym poprawę sytuacji dochodowej ludności.

5 Tabela 5 Jednym ze wskaźników pozwalającym określić sytuację ekonomiczno-społeczną gospodarstw domowych jest wskaźnik Giniego. Można zauważyć, że wskaźnik ten dla Polski w ostatnim czasie systematycznie spadał. Podstawowym problemem jest fakt, że zróżnicowanie dochodowe w mieście w ostatnich latach spadło o blisko 0,03 punktu, podczas gdy na wsi było ono nieznaczne. Tabela 6 Należy pamiętać, że ubóstwo i niski poziom życia są zjawiskami wielowymiarowymi. Powodują niezaspokojenie potrzeb na wielu płaszczyznach ochrony zdrowia, edukacji, warunków mieszkaniowych, kultury i czasu wolnego. Brak odpowiednich dochodów powoduje pewnego rodzaju sprzężenia zwrotne

6 i jest zarówno przyczyną, jak i konsekwencją deprywacji potrzeb. Powoduje dziedziczenie postaw oraz umacnianie się zjawiska kultury ubóstwa. Wydaje się zatem, że niezbędne jest wspólne działanie instytucji pomocowych, zarówno rządowych, jak i trzeciego sektora, czy też szeroko rozumianej ekonomii społecznej. Współpraca nie powinna jednak ograniczać się do oferowania pomocy materialnej, ale przede wszystkim aktywizowania ludności wiejskiej oraz asystowania rodzinom, które bez odpowiedniego ukierunkowania nie mają szansy prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Bibliografia: - GUS (2016): Budżety gospodarstw domowych w 2015 roku, GUS, Warszawa. - S. Kalinowski (2015): Poziom życia ludności wiejskiej o niepewnych dochodach, WN PWN, Warszawa. - Wywiad: Trochę łatwiej z 500+ (2016), Przegląd, nr 29 ( ). Sławomir Kalinowski

Podobne dokumenty

Jak Polacy zarabiali i wydawali pieniądze ze swoich budżetów domowych w 2018 r.? [RAPORT]

Jak Polacy zarabiali i wydawali pieniądze ze swoich budżetów domowych w 2018 r.? [RAPORT] data aktualizacji: 2019.06.03 Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2018 nastąpiła poprawa