Farmakognozja. Postacie leku roślinnego. Natalia Zuzak

Transkrypt

1 Farmakognozja. Postacie leku roślinnego Natalia Zuzak W pracy tej zostaną przedstawione podstawowe informacje o postaciach leków galenowych. Mają one na celu przedstawienie ich najważniejszych właściwości i różnic pomiędzy nimi. Rozdział pierwszy: Zioła Species oraz Odwary Decocta. Species - Zioła Zioła są mieszaniną suchych, rozdrobnionych surowców roślinnych, która jest przeznaczona do przygotowania odpowiednich ekstraktów wodnych - naparów lub odwarów. Są one sporządzane poprzez zmieszanie stosownie spreparowanych surowców. Mogą także zawierać substancje lecznicze. Zioła nie mogą jednak zawierać substancji silnie działających! Pacjent otrzymuje od aptekarza mieszankę ziołową, z której następnie samodzielnie przygotowuje ekstrakt wodny - napar lub odwar. Surowce roślinne są przygotowane poprzez ich rozdrobnienie i przesianie przez odpowiednie sita (5,6 mm). Kwiatów, koszyczków, nasion i owoców z wyjątkiem owoców pieprzowca i dzikiej róży nie należy rozdrabniać To postępowanie pozwala na ich odpowiednie wytrawienie. Przy samodzielnym przygotowywaniu ziół pacjent posługuje się miarami domowymi. Przykłady tych miar zamieszczam poniżej: Łyżka ziół 7-8g Łyżka wody 15g Łyżeczka wody 5g

2 Łyżeczka ziół 1,5-2g Szklanka wody g Obecnie ta postać leku roślinnego nie jest przygotowywana przez farmaceutę w aptece, gdyż została wyparta przez szereg mieszanek ziołowych sporządzanych w postaci "fiksów"- mieszanki ziół umieszczonej w papierowej torebce. Charakteryzują się one większą prostotą przygotowywania niż klasyczne zioła. Decocta - Odwary Większość surowców wytrawia się lepiej przy dłoższym ogrzewaniu w łaźni wodnej. Dlatego jeżeli surowiec nie zawiera substancji wrażliwych na działanie enzymów bądź wysokich temperatur i nie jest surowcem śluzowym należy przyrządzić z niego odwar. Sporządzanie odwarów Surowiec przepisowo rozdrobniony zalać w infuzorce przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej, wymieszać starannie, przykryć i umieścić we wrzącej łaźni wodnej. Podczas ogrzewania temperatura naczynia powinna być przez 30 minut nie niższa niż 90ºC. W praktyce przy infuzorce o normalnej wielkości i przy objętości odwaru 100,0-200,0 g. wody wystarczy ją ogrzewać przez 45 minut bez kontroli temperatury. Zawartość naczynia przecedzić przez flanele. Pozostały surowiec przepłukać wrzątkiem i uzupełnić nim (po przecedzeniu) odwar do przepisanej ilości. Surowiec przepisowo rozdrobniony zalać w infuzorce przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej, wymieszać starannie, przykryć i umieścić we wrzącej łaźni wodnej. Podczas ogrzewania temperatura naczynia powinna być przez 30 minut nie niższa niż 90ºC. W praktyce przy infuzorce o normalnej wielkości i przy objętości odwaru 100,0-200,0 g. wody wystarczy ją ogrzewać przez 45 minut bez kontroli temperatury. Zawartość naczynia przecedzić przez flanele. Pozostały surowiec przepłukać wrzątkiem i uzupełnić nim (po przecedzeniu) odwar do przepisanej ilości. Odwary z surowców zawierających alkaloidy. Ponieważ sole alkaloidów rozpuszczają się znacznie lepiej niż same alkaloidy do przyrządzenia odwarów z surowców alkaloidowych S t r o n a 2

3 używa się wody zakwaszonej uprzednio za pomocą kwasu cytrynowego w ilości.0,5 g. na 100,0 g. odwaru. Gotowy odwar zobojętnia się 10% roztworem amoniaku w ilości 25 kropel na 100,0 g. odwaru. Rozdział drugi: Infusa napary Macerationes Maceracje Infusa - napary Napary sporządza się z surowców zawierających substancje czynne, które mogą zostać rozłożone przez enzymy roślinne zawarte w tym samym surowcu w wyższych temperaturach. Zalanie surowca wrzątkiem unieczynnia owe enzymy. Krótszy czas ogrzewania niż w przypadku odwarów pozwala na zachowanie aktywności substancji czynnych o większej wrażliwości na wysoką temperaturę. Sporządzanie naparów Surowiec odpowiednio rozdrobniony należy zalać przepisaną ilością wrzątku i ogrzewać w infuzorce (lub w naczyniu o odpowiedniej objętości) umieszczonej na łaźni wodnej przez 15 minut. Zamiast łaźni wodnej można użyć innego, większego naczynia. Następnie zestawić infuzorkę z łaźni i odczekać jeszcze 15 minut. Napar przecedzić przez flanele lub watę do innego naczynia i uzupełnić do przepisanej ilości wrzątkiem przecedzonym przez flanele z resztkami surowca. Macerationes Maceracje Maceracja jest sposobem wytrawiania surowców roślinnych. Stosowana jest zarówno w recepturze jak i przypadku leków galenowych. Warunki, czas i rozpuszczalnik jaki stosujemy uzależnione są od substancji będących celem naszego działania. Poprzez odpowiednie dobranie tych czynników, oraz dzięki odpowiedniemu rozdrobnieniu surowca, w uzyskanym maceracie będą znajdować się tylko określone grupy związków. Sporządzanie maceratów Maceraty do potrzeb recepturowych przyrządza się z surowców śluzowych. Przepisaną ilość surowca przemywa się małą ilością wody, a następnie zalewa się przepisaną ilością zimnej wody i pozostawiam na 30 min. Następnie macerat przesącza się przez gazę i S t r o n a 3

4 uzupełnia przez gaze do żądanej ilości wodą pochodzącą z przepłukania surowca poddanego maceracji. Na potrzeby uzyskiwania leków galenowych do maceracji wykorzystuje się takie rozpuszczalniki jak woda, etanol, eter i ich mieszaniny. Czas trwania takich maceracji wynosi od 1 do 7 dni. Dobór rozpuszczalnika i czasu maceracji uzależniony jest od surowca i opisany w odpowiednich monografiach. Rozdział trzeci: Extracta Wyciągi: 1. Ekstrakty: Ekstraktami nazywamy zagęszczone preparaty otrzymywane przez wytrawienie odpowiedniego surowca roślinnego odpowiednim rozpuszczalnikiem. W zależności od stopnia zagęszczenia wyróżnia się następujące rodzaje wyciągów: Wyciągi płynne (Extracta fluida)- 1 cz. wyciągu odpowiada 1 cz. surowca (takie zagęszczone nalewki). Wyciągi gęste (Extracta spisa) o konsystencji gęstej, plastycznej masy i zawartości wody do 30 %. Wyciągi suche (Extracta sicca) są to sypkie proszki o zawartości wody do 5 %. 2. Wyciągi płynne - Extracta fluida Są to płynne preparaty sporządzane przez perkolację surowca lub poprzez rozpuszczenie wyciągu suchego. Rozpuszczalnikiem są z reguły różne roztwory etanolu. Perkolację przeprowadza się w ten sposób że uzyskuje się wyciągi 1:1 z surowców słabo działających. Zgodnie z FP taka perkolacja składa się z dwóch etapów. W pierwszym uzyskuje się najpierw 85% perkolatu w stosunku do masy wytrawionego surowca. W drugim etapie prowadzi się perkolację aż do całkowitego wytrawienia surowca a następnie drugą części perkolatu zagęszcza się do 15 % (odparowanie pod zmniejszonym ciśnieniem) i łączy się z pierwszą częścią. Mieszaninię pozostawia się na kilka dni a następnie sączy. W przypadku wyciągów z surowców alkaloidowych modyfikuje się trochę to postępowanie tak, aby otrzymać wyciąg o określonej ilości substancji czynnch. Są to preparaty o ograniczonej trwałości. Podczas przechowywania często wytrącają cię z nich osady. S t r o n a 4

5 3. Wyciągi gęste - Extracta spisa Są to wyciągi o gęstej, plastycznej konsystencji i zawartości wody do 30%. Nie zostały one uwzględnione w Farmakopeii Polskiej V ze względu na ich dużą nietrwałość, związaną z rozkładem substancji czynnych przez enzymy oraz dużą podatność na rozwój mikroflory. Obecnie są one wykorzystywane w niektórych zakładach przemysłu zielarskiego jako półprodukt do szybkiego dalszego przerobu przy produkcji granulatów i tabletek. Są dobrą substancją wiążącą. Otrzymuje się je najczęściej poprzez ekstrakcje etanolem, jego wodnymi roztworami lub samą wodą, a następnie odpowiednim zagęszczeniem. 4. Wyciągi suche - Extracta sicca Zawierają nie więcej niż 5 % wody. Sporządza je się poprzez odparowanie rozpuszczalnika z przygotowanego wcześniej etanolowego, wodno-etanolowego lub wodnego wyciągu z surowca roślinnego. Najczęściej rozpuszczalnik oddestylowuje się pod zmniejszonym ciśnieniem, a pozostałą masę suszy się rozpyłowo. Obecnie wyciągi suche mają małe znaczenie jako postać leku roślinnego. Są one jednak doskonałym półproduktem do sporządzania suchych postaci leków np.: granulatów, tabletek i kapsułek. S t r o n a 5

6 Tabelka do nauki liści: Nazwa surowca Althaeae Belladonnae Betulae Digitalism lanatae Digitalism purpureae Farfarae Związki czynne Działanie St. Cechy morfologiczne Sluz Olejki eteryczne alkaloidy kumaryny flawonoidy flawonoidy Garbniki Trójterpeny olejek eteryczny Glikozydy kardenolinowe Saponiny Glikozydy Saponiny Śluz Garbniki Gorycze Sterole Syropy p- kaszlowe U Obustronne miękko jedwabiście owłosiony Wykaz B U Dolna Rozkurczajacy powierzchnia hamuje bialo wydzielanie potu punktowana soku żołądkowego Moczopędnie N Brunatno Napotnie, P- punktowany reumatycznie Podwójnie ząbkowany Wykaz B U Lisc Nasercowo lancetowaty Diuretycznie Syropy U Liść jajowaty bardziej owłosiony Na bezsenność N Dolna pow. Zaburzenia szarobiała trawienia owłosiona Cechyc anatomiczne Szparki Solanaceae Lisc bifacjalny Piasek szczawianu Wloski tarczowate Brak włosków Brak szczawianu Wloski Labiatae U - surowiec pozyskiwany z upraw N - surowiec pozyskiwany ze stanowisk naturalnych P Przeciw... (np.; przeciwzapalnie) S t r o n a 6