Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata. Galeria Pałac Prezydencki Warszawa październik grudzień 2003

Transkrypt

1 PAPIEŻ PIELGRZYM

2 PAPIEŻ PIELGRZYM Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata Galeria Pałac Prezydencki Warszawa październik grudzień 2003

3

4 JAN PAWEŁ II NA ZNACZKACH POCZTOWYCH ŚWIATA Znane powiedzenie głosi, że znaczek uczy, bawi i wychowuje. Z tych względów, a także dla przyjemności, wiele osób, poczynając od dzieci i młodzieży, zbiera znaczki, a także inne druki pocztowe, poświęcając swojej kolekcjonerskiej pasji mnóstwo czasu, sił i środków. W ostatnim okresie, naznaczonym burzliwym rozwojem technik informatycznych, mimo zupełnie nowych form komunikowania się ludzi między sobą, znaczki i pochodne wobec nich pocztowe formy wydawnicze nadal cieszą się dużym zainteresowaniem. Wiedzą o tym emitujący i projektujący. Dlatego przykładają dużą wagę do starannego dobierania motywów i wyrażania ich na różne, często niezwykle pomysłowe sposoby. Od czasu gdy 6 maja 1840 roku w Wielkiej Brytanii ukazał się pierwszy znaczek, gromadzenie, porządkowanie, opisywanie i wystawianie walorów pocztowych stało się trwałą tradycją. Na znaczkach i pochodnych formach wydawniczych, takich jak: bloki, arkusiki i zeszyciki znaczkowe, są umieszczane najrozmaitsze motywy. Odzwierciedlają one złożone uwarunkowania geograficzne, historyczne, przyrodnicze, społeczne, obyczajowe, kulturowe, polityczne i religijne w jakich żyją ludzie. Wiernie towarzyszą również historii najnowszej, ilustrując ją i dokumentując. Bogactwo motywów i ich złożoność sprawiły wyłonienie się i ugruntowanie filatelistyki 7

5 tematycznej. Jeden z jej najważniejszych nurtów jest poświęcony wybitnym osobistościom i wydarzeniom. Na ich przykładzie można wyraźnie zobaczyć zmieniające się tendencje i uwarunkowania społeczne, co zawsze jest ciekawe i pouczające. Ważne miejsce w tym nurcie zajmuje też filatelistyka religijna. Przedmiotem jej zainteresowania są motywy religijne, umieszczane na znaczkach świadomie bądź nie choćby przy sposobności reprodukowania wielkich dzieł sztuki i architektury. Patronem tej formy kolekcjonerstwa jest św. Gabriel, anioł, który w Nazarecie zwiastował Maryi narodziny Syna Bożego, uznawany także za patrona poczty i filatelistyki. W drugiej połowie XX wieku w ramach filatelistyki tematycznej, skupionej na motywach religijnych, wyodrębnił się nowy dział, a mianowicie emisje związane ze Stolicą Apostolską i papieżami. Pierwszy znaczek z podobizną papieża ukazał się w 1923 roku we Włoszech, umieszczono na nim portret Grzegorza XV. Od 1929 roku istnieje Poczta Watykańska, emitująca walory zaliczane do najpiękniejszych na świecie. Największy postęp w tej dziedzinie dokonał się za pontyfikatu papieża Pawła VI ( ), który odbył kilka zagranicznych pielgrzymek apostolskich, upamiętnionych również na znaczkach pocztowych. Rosnąca liczba materiału filatelistycznego spowodowała, że można było zbudować pierwsze duże zbiory z filatelistycznymi papaliami, to znaczy walorami pocztowymi związanymi z osobą i pontyfikatem następców św. Piotra. Różne okazje sprzyjały też przypominaniu podobizn papieży, którzy wprawdzie żyli dawniej, lecz pamięć o nich i ich dokonaniach pozostawała wciąż żywa. Na wystawach filatelistycznych o zasięgu lokalnym i międzynarodowym poja- wiły się więc zbiory, których zawartość pozwalała zilustrować i lepiej poznać dawniejszą i obecną działalność Stolicy Apostolskiej i poszczególnych papieży. Zupełnym przełomem okazał się jednak pontyfikat Jana Pawła II. Sporo do myślenia daje fakt, że pierwszy znaczek pocztowy z podobizną papieża z Polski nie ukazał się w Watykanie ani w Polsce. 24 stycznia 1979 roku, czyli trzy miesiące po pamiętnym konklawe, które odbyło się 16 października 1978 roku, wydała go poczta... Gabonu. Na dwóch walorach upamiętniono niezwykły w nowożytnej historii Kościoła i świata Rok Trzech Papieży Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II. Nazajutrz, 25 stycznia, portret Jana Pawła II ukazał się na znaczku Dominikany, wydany w związku z pierwszą podróżą apostolską do Ameryki Łacińskiej. Dwa miesiące później zostały wyemitowane trzy znaczki Watykanu, a potem znowu Dominikany oraz Mauritiusa. W czerwcu 1979 roku, przy sposobności pierwszej pielgrzymki Ojca Świętego do ojczyzny, ukazało się pierwsze papieskie wydanie Poczty Polskiej. 8 9

6 10 11

7 W następnych miesiącach i latach na świecie mnożyły się kolejne emisje. Co roku ukazywało się ich od kilku do kilkunastu. Rekordowy był rok 1998, w którym puszczono do obiegu 30 takich wydań, oraz Wielki Jubileusz Roku 2000, gdy ukazało się aż 35 wydań nawiązujących do osoby i pontyfikatu Jana Pawła II. Do 20 marca 2003 roku, kiedy została wydana wspólna emisja Poczty Polskiej i Poczty Watykańskiej dla uczczenia XXV Roku Pontyfikatu Ojca Świętego, liczba wszystkich emisji papieskich sięgnęła liczby dni w roku. Łącznie ukazało się dotąd ponad 1200 znaczków, a ponadto 260 bloków i kilkadziesiąt pochodnych pocztowych form wydawniczych, jak arkusiki i zeszyciki znaczkowe. Całość materiału filatelistycznego związanego z Janem Pawłem II jest jednak znacznie obszerniejsza, obejmuje bowiem całostki pocztowe, czyli koperty, aerogramy i pocztówki z wydrukowanym znakiem opłaty, oraz stemple, frankatury mechaniczne i pozostałe znaki pocztowe. Łącznie daje to około 5000 pozycji! Zostały one emitowane przez ponad 140 zarządów pocztowych świata. Żaden człowiek nie doczekał się za życia tak ogromnej liczby poświęconych mu wydań pocztowych. Okoliczności, w jakich ukazują się znaczki pocztowe z motywami nawiązującymi do osoby i pontyfikatu Jana Pawła II, są bardzo różne. Najczęściej są to podróże apostolskie Ojca Świętego, upamiętniane przez poczty odwiedzanych krajów. Ale nie zabrakło też innych okazji, jak wielkie wydarzenia kościelne i narodowe, inicjatywy na rzecz pokoju, działalność dyplomatyczna, spotkania z wybitnymi przedstawicielami życia publicznego, działalność charytatywna i nauczanie, beatyfikacje i kanonizacje, a także upamiętnianie wielkich rocznic, mających związek z obecnym pontyfikatem. Na setkach znaczków Ojciec Święty został przedstawiony z duchownymi, politykami i dzia- łaczami społecznymi, którzy gościli go u siebie, bądź których przyjmował w Watykanie. Duża część tych wydań ma wyraźny podtekst polityczny, wskazując na aktualne w ostatnim ćwierćwieczu tendencje, sojusze i antagonizmy. Część tych uwarunkowań przeszła już do historii, nastąpiły bowiem nieodwracalne przemiany polityczne i społeczne, wskutek których niedawni prominenci przestali sprawować władzę. Swoistą osobliwość stanowi znaczek Niemieckiej Republiki Demokratycznej, wydany na krótko przed zjednoczeniem Niemiec, mimo, że Jan Paweł II nigdy NRD nie odwiedził. Uważny przegląd znaczków to zarazem interesująca lekcja historii najnowszej. Na tym tle wyróżniają się zwłaszcza dwa duże Liberii, na których pokazano przywódców wszystkich państw świata sprawujących władzę w roku Umieszczono tam podobiznę Jana Pawła II, a także Aleksandra Kwaśniewskiego, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W tym niezwykłym okolicznościowym wydaniu pocztowym znalazło się więc dwóch Polaków. Podobnych przykładów jest więcej. Na emitowanym trzy lata wcześniej bloku Urugwaju Jan Paweł II został pokazany w sąsiedztwie prezydenta Lecha Wałęsy, a na wydanych kilka dni później walorach Mongolii za najwybitniejszych Polaków uznano Mikołaja Kopernika, Fryderyka Chopina i Jana Pawła II. Pokazując Jana Pawła II, poczty wielu państw nawiązywały do tego, co uznały za specyficzne dla jego osoby i posługi, a mianowicie pobożność maryjną i polskość. Szczególnie wiele dają do myślenia polonica takich krajów jak: Paragwaj, Mongolia, Boliwia czy Urugwaj. O Janie Pawle II mówi się powszechnie: Papież Pielgrzym. Wszystkie papieskie podróże są dokumentowane corocznie na znaczkach Poczty 12 13

8 14 15

9 Watykańskiej. A jednak trzy inne zarządy pocztowe, Tanzania, Gambia i Liberia, też zadbały, aby każdy pobyt w poszczególnych krajach udokumentować na osobnym znaczku, dzięki czemu otrzymaliśmy filatelistyczną kronikę wszystkich pielgrzymek papieskich. Wśród wydań pielgrzymkowych wyróżniają się walory poświęcone podróżom apostolskim w okresie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, zwłaszcza na Synaj i do Jordanii oraz do Ziemi Świętej. Osobne miejsce w kontekście wydań papieskich zajmują emisje Poczty Polskiej. Do czasu przemian społeczno-politycznych w 1989 roku ukazywały się one wyłącznie w kontekście trzech kolejnych pielgrzymek papieskich. Potem ich częstotliwość wzrosła, dzięki czemu do chwili obecnej ukazało się w Polsce 26 wydań związanych z osobą i pontyfikatem Ojca Świętego. Na większości walorów umieszczono portrety Jana Pawła II, zwłaszcza fotografie wykonane w różnych momentach pontyfikatu. Ale nie zabrakło nawiązań do wcześniejszych okresów jego życia, bowiem na kilku znaczkach pokazano podobiznę Karola Wojtyły jako dziecka i młodzieńca. Są też takie walory, na których nie ma podobizny Ojca Świętego, jest natomiast odpowiedni okolicznościowy napis, czasami w formie nadruku bądź przedruku, albo jakiś inny motyw, który wyraźnie dotyczy obecnego pontyfikatu. Chodzi zwłaszcza o herb papieski, pokazywany w różnych kontekstach, czasami zupełnie nieoczekiwanych, na przykład na reprodukcji fotografii papieskiego samochodu bądź na transparentach. Wyrazem uznania dla Jana Pawła II jest również umieszczanie na walorach pocztowych cytatów z jego przesłania, zwłaszcza odnośnie do pokoju i sprawiedliwości społecznej. Pomysłowość 16 17

10 i wyobraźnia projektantów są naprawdę nieograniczone. Niektóre walory, jak przystało na skojarzenia łączone ze znaczkiem pocztowym, są małe, inne większe, a nawet bardzo duże. Rekordzistą pod tym względem okazała się poczta Liberii, której bloki wydane w 2000 roku nie mieszczą się do klaserów zbieraczy, a także kilka niewielkich zarządów pocztowych, takich jak Dominika, Gambia, Gujana, Mikronezja, Palau, Sierra Leone oraz innych. Najmniejsze emisje zawierają po jednym znaczku, większe obejmują kilka, lecz niektóre poczty przeszły wszelkie oczekiwania. Tanzania wydała dziesięć bloków, na których pokazano podróże papieskie, zawierających łącznie 120 znaczków. Okazała i piękna jest emisja Watykanu i Polski w marcu 2003 roku na XXV Rok Pontyfikatu Jana Pawła II. Dla odmiany papieski walor Uzbekistanu jest jednym z prawie 140 puszczonych do obiegu dla uczczenia dziesiątej rocznicy powstania tego państwa, byłej republiki radzieckiej. Zdarzają się też znaczki, na których umieszczane są reprodukcje wcześniejszych walorów z Ojcem Świętym. Im dłużej trwa pontyfikat Jana Pawła II, tym bardziej urozmaicone i bogate są poświęcone mu wydania pocztowe. Pierwszy publiczny pokaz walorów pocztowych, związanych z Janem Pawłem II, odbył się w październiku 1983 roku w Polsce oraz staraniem tamtejszych środowisk polonijnych w Wielkiej Brytanii. Później z roku na rok tego typu inicjatywy były coraz częstsze i obszerniejsze. Jan Paweł II wskazywał na wielkie pożytki z zajmowania się filatelistyką. Na znaczku wydanym w 1998 roku wspólnie przez San Marino, Watykan i Włochy umieszczono cytat z okolicznościowego przemówienia Ojca Świętego: Znaczek pocztowy może się przyczynić 18 19

11 20 21

12 do budowania tych więzi, przyjaźni oraz przedsięwzięć, które wyrażają wspólne i powszechne pragnienie zgody i pokoju. Od kilku lat zbiory filatelistyczne papaliów wystarczą w zupełności na osobne wielkie wystawy i pokazy. Szczególnie są one organizowane w związku z kolejnymi rocznicami pontyfikatu. Równocześnie z tymi przedsięwzięciami rozwija się i pogłębia wieloaspektowa refleksja nad papaliami filatelistycznymi. Wyraża ona nie tylko fachową wiedzę, lecz i szacunek dla Ojca Świętego oraz podziw dla jego rozległej i owocnej działalności. Towarzyszy temu pragnienie ocalenia od niepamięci wszystkiego, co dotyczy Jana Pawła II i co się z nim łączy. Z polskiej perspektywy ta forma kolekcjonerstwa jest najzupełniej zrozumiała i pożądana. Chodzi bowiem o niezwykle ważną cząstkę naszej ojczystej tożsamości i najnowszej historii, której zebranie i ocalenie stanowi naszą powinność i obowiązek względem następnych pokoleń Polaków. Znaczki i pozostałe znaki pocztowe wiernie odzwierciedlają rolę Jana Pawła II we współczesnym świecie, a jednocześnie w jakimś stopniu współtworzą i kształtują siłę i jakość tego oddziaływania. Dzięki nim charyzmatyczny wkład Ojca Świętego w dzieło odbudowy sprawiedliwego świata jest jeszcze lepiej widoczny i bardziej doceniany, może też zostać jeszcze powszechniej podjęty i być owocnie rozwijany. Ks. prof. Waldemar CHROSTOWSKI Przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich Członek Polskiej Akademii Filatelistyki 22

13 Redakcja Jerzy Gmurek Realizacja projektu graficznego katalogu Eleonora W. Rybicka Współpraca redakcyjna Małgorzata Izdebska-Młot Aranżacja wystawy Wojciech Neubart Wystawa z kolekcji ks. prof. Waldemara Chrostowskiego Współpraca Oficyna Wydawnicza Vocatio Mecenas Galerii w Pałacu Prezydenckim Bank Millennium Copyright by Muzeum Narodowe w Warszawie Warszawa 2003 ISBN Druk Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk