BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI NA TLE BUDOWY GEOLOGICZNEJ EUROPY I. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY

Transkrypt

1 BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI NA TLE BUDOWY GEOLOGICZNEJ EUROPY I. Budowa geologiczna Europy II. Charakterystyka jednostek tektonicznych Polski III. Surowce mineralne Polski I. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, Warszawa- Wrocław 2005 W Europie możemy wyróżnić wielkie jednostki tektoniczne: 1. Obszar fałdowań prekambryjskich zajmuje wschodnią część kontynentu i jest jego najstarszą częścią. Powstał w prekambrze i składa się z: Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta płytą osadową), sięgającej od gór Ural na wschodzie po linię dyslokacyjną przechodzącą przez Polskę na zachodzie (polecam artykuł pt. Polski szew znajdujący się na stronie geograficznej IV LO) Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (=Bałtyckiej) na Półwyspie Skandynawskim i Ukraińskiej na południu między rzekami Don i Dniestr. Jednostka ta występuje w północno-wschodniej Polsce. 2. Obszar fałdowań paleozoicznych część Europy, która powstała w erze paleozoicznej podczas orogenezy kaledońskiej i orogenezy hercyńskiej. Zaliczamy do tej jednostki: Kaledonidy: Góry Skandynawskie, Góry Kaledońskie, Góry Grampian, Góry Pennińskie oraz góry północnej Irlandii Hercynidy, czyli góry i zapadliska śródgórskie. Zaliczamy do nich: góry Ural, Góry Świętokrzyskie, Masyw Czeski z Sudetami,, Masyw Reński, góry Harz, Wogezy, Schwarzwald, Masyw Armorykański, Masyw Centralny, Masyw Iberyjski, Masyw Korsyki i pn Sardynii, Basen Polski, Basen Północnoniemiecki, Basen Południowoniemiecki, Basen Paryski, Basen Akwitański. 3. Obszar fałdowań kenozoicznych, czyli góry i zapadliska śródgórskie, które powstały w czasie orogenezy alpejskiej. Zajmują one całą południową część kontynentu. Zaliczamy do nich: alpidy; Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Bałkan, Karpaty zapadliska: zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Basen Panoński, Zapadlisko Podkarpackie, rów tektoniczny Renu, rów tektoniczny Rodanu 1

2 W Polsce występują elementy należące do wszystkich głównych prowincji tektonicznych Europy (zaznaczyłam je pogrubiona czcionką). II. JEDNOSTKI TEKTONICZNE POLSKI Źródło: Atlas Geograficzny Świat Polska. PPWK wydawnictwo Nowa Era, Wrocław 2004 Na terenie Polski możemy wyróżnić 10 jednostek tektonicznych: 1. Platforma Wschodnio-europejska Jest najstarszym elementem budowy geologicznej Polski Zbudowana jest z tarczy krystalicznej (tworzą ją skały metamorficzne i magmowe) przykrytej płytą osadową (w obrębie osadów występują luki stratygraficzne brakuje serii osadowych okresów, w których obszar ten był terytorium lądowym i był narażony na działanie czynników zewnetrznych) Podlegała ruchom tektonicznym w prekambrze Zajmuje NE część obszaru Polski. Na zachodzi kończy się linią dyslokacyjną (linią T-T) biegnącą od Kołobrzegu po Przemyśl Na jej obszarze w obrębie Polski wyróżniamy 6 jednostek (3 wyniesienia i 3 obniżenia). W przypadku wyniesień tarcza leży blisko powierzchni Ziemi a w przypadku obniżeń głęboko. Wśród wyniesień wyróżniamy: Łeby, Mazursko suwalskie, Sławatycz. Wśród obniżeń wyróżniamy: Nadbałtyckie (Perybałtyckie), Podlaskie, Nadbużańskie W obrębie platformy występują surowce mineralne patrz mapa na końcu opracowania oraz rys. 1 przedstawiający okres ich powstania 2. Sudety: Uważa się je za orogen hercyński ale należy pamiętać, że ich wschodnia część została po raz pierwszy sfałdowana w orogenezie kaledońskiej 2

3 Orogenezie hercyńskiej towarzyszył silny wulkanizm i plutonizm, czego dowodem są stożki wulkaniczne np. wulkan Ostrzyca oraz pokrywy bazaltowe a także granitowe intruzje magmowe: Karkonoszy, Strzelina, Strzegomia Maja budowę zrębową. Możemy znaleźć tutaj uskoki tektoniczne, zrębu, rowy tektoniczne (np. Kotlina Kłodzka). Masywy skalne zostały zdyslokowane (poprzesuwane wzdłuż linii uskoków). Ruchom tektonicznym podlegały w czasie orogenezy alpejskiej i od tego momentu mają rzeźbę zrębową. Surowce mineralne patrz mapa 3. Góry Świętokrzyskie zostały sfałdowane zarówno w orogenezie kaledońskiej jak i hercyńskiej dlatego zalicza się je do hercynidów. Surowce mineralne patrz mapa 4. Zapadlisko Śląsko krakowskie powstało na przedpolu Sudetów jako zapadlisko podgórskie w czasie orogenezy hercyńskiej. W jego obrębie występują liczne pokłady węgla kamiennego wieku karbońskiego 5. Wał kujawsko pomorski powstał w erze mezozoicznej na skutek sfałdowania osadów zalegających w płytkim, epikontynentalnym morzu, rozciągającym się w tzw. bruździe polsko duńskiej pomiędzy Górami Świętokrzyskimi a Danią. Obszar ten znajdował się w suchym i gorącym klimacie co sprzyjało wytrącaniu się soli i gipsów. Sole kamienne występują na obszarze wału w formie diapirów (wysadów solnych) i są eksploatowane np. w Kłodawie (mapa rozmieszczenia surowców) Diapir. Autor: Wojciech Stankowski 6. Niecka Brzeżna Powstała w tym samym okresie co Wał kujawsko pomorski, po jego wschodniej stronie Graniczy bezpośrednio z platformą wschodnio-europejską przykrywając uskokowo zapadającą się linię dyslokacyjną Surowce mineralne patrz mapa 7. Niecki: szczecińska, mogileńska, łódzka i miechowska Leżą po zachodniej stronie wału i powstały razem z nim w mezozoiku Surowce - mapa 3

4 8. Monoklina Przedsudecka Powstała w mezozoiku Tworzą ja warstwy skalne zapadające się w kierunku NE, czyli w kierunku niecek Surowce patrz mapa 9. Karpaty Są to młode góry fałdowe Powstały na skutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej Mają budowę płaszczowinową Powstały na skutek zamykania sie geosynkliny oceanu Tetydy, który rozciągał sie na południu Europy Z geologicznego punktu widzenia dzielą sie na 3 jednostki o Tatry ich część granitowa (Tatry Wysokie) to intruzja magmowa wieku hercyńskiego. Na ten trzon krystaliczny nasunęły się płaszczowiny: wierchowa i reglowa, które powstały w orogenezie alpejskiej Budowa geologiczna Tatr. Źródło: Geografia w zadaniach i testach. Kop, Kucharska o Pieniński pas skałkowy o budowie wapiennej o Karpaty fliszowe (czyli Beskidy i Bieszczady). Zbudowane są z fliszu, czyli osadów, które odkładały się w coraz płytszej geosynklinie z nowo wypiętrzonych gór. Flisz składa się z naprzemian ległych warstw piaskowców, łupków, wapieni i margli. Osady te później zostały sfałdowane tworząc płaszczowiny, z których powstała ta część Karpat Flisz karpacki w dolinie Wetlinki 4

5 o Surowce mineralne patrz mapa 10. Zapadlisko Podkarpackie jest zapadliskiem przedgórskim, które powstało na skutek wypiętrzenia się Karpat w orogenezie alpejskiej Surowce mineralne patrz mapa Rozmieszczenie surowców mineralnych Polski Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, Warszawa- Wrocław

6 rys. 1 Okres powstawania złóż mineralnych Polski. Źródło: Świat. Polska. Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Książnica- ATLAS, Warszawa- Wrocław

7 7