KRZYŻACY Henryka Sienkiewicza OBUDOWA METODYCZNA DO LEKTURY

Transkrypt

1 EWA NOWAK KRZYŻACY Henryka Sienkiewicza OBUDOWA METODYCZNA DO LEKTURY PYTANIA SPRAWDZAJĄCE ZNAJOMOŚĆ TREŚCI UTWORU 1. Maćko z Bogdańca był dla Zbyszka: a) ojcem b) kuzynem c) stryjem 2. Księżna Anna Danuta po przybyciu ze swym orszakiem do Tyńca zatrzymała się w karczmie: a) Pod Lutym Turem b) Pod Tępą Podkową c) Pod Trzema Dębami 3. Za atak na krzyżackiego posła Zbyszko został skazany na: a) kilkuletnie więzienie b) śmierć przez powieszenie c) śmierć przez ścięcie toporem 4. Zbyszko ślubował Danusi: a) trzy krzyżackie miecze b) trzy pawie czuby z krzyżackich hełmów c) trzy tarcze ze znakiem zakonu krzyżackiego 5. Zarzucenie przez dziewczynę nałęczki na głowę skazanego oznaczało: a) chęć poślubienia go b) ofiarowanie za niego wykupu c) obietnicę zamówienia mszy w jego intencji 1

2 6. Maćko, chcąc ratować Zbyszka uwięzionego za atak na krzyżackiego posła, wyruszył do Malborka. W drodze został napadnięty i: a) otrzymał cięcie topora w bark b) grot utkwił mu pod żebrami c) złamano mu rękę 7. Wracając z Krakowa do Bogdańca (po uwolnieniu Zbyszka), Maćko i Zbyszko spotkali: a) Wilka z Brzozowej b) opata, który opiekował się Bogdańcem c) Zycha ze Zgorzelic 8. W czasie polowania na niedźwiedzia Zbyszko uzyskał pomoc od: a) Zycha b) Jagienki c) Maćka 9. Giermkiem, podarowanym Zbyszkowi przez Jagienkę, był: a) Hlawa b) Sanderus c) Jaśko 10. Zbyszko dostał rycerski pas i ostrogi od: a) króla Władysława Jagiełły b) księcia mazowieckiego Janusza c) księcia litewskiego Witolda 11. List, dzięki któremu zrealizowano plan porwania Danusi, przekazywał fałszywe informacje o: a) śmierci Juranda b) uwięzieniu Juranda c) pożarze Spychowa 2

3 12. Jurand w poszukiwaniu porwanej córki udał się samotnie do: a) Malborka b) Szczytna c) Królewca 13. Zbyszko przyjął wyzwanie na sąd Boży od: a) Danvelda b) Gotfryda c) Rotgiera 14. Jurand okaleczony przez Krzyżaków został rozpoznany na drodze przez: a) Jagienkę b) Maćka c) Sanderusa 15. Zygfryd de Lowe: a) popełnił samobójstwo b) zmarł wycieńczony chorobą c) zginął w bitwie pod Grunwaldem 16. Danusia zmarła: a) w lesie, tuż po uwolnieniu z rąk krzyżackich b) na łące, niedaleko Spychowa c) w Spychowie 17. Po śmierci Juranda Zbyszko wydzierżawił Spychów: a) zaufanemu rycerzowi Juranda, Tolimie b) swemu giermkowi c) spowiednikowi Juranda, księdzu Kalebowi 18. W bitwie pod Grunwaldem nie brał udziału: a) Cztan z Rogowa b) Hlawa c) Zych ze Zgorzelic 3

4 19. Kuno Lichtenstein, komtur krzyżacki, zginął w bitwie pod Grunwaldem z ręki: b) Maćka c) Zbyszka d) Powały z Taczewa 20. Rycerz de Lorche pod Grunwaldem walczył po stronie: a) Polaków b) Krzyżaków c) nie brał udziału w bitwie Prawidłowe odpowiedzi: 1C; 2A; 3C; 4B; 5A; 6B; 7C; 8B; 9A; 10B; 11C; 12B; 13C; 14A; 15A; 16B; 17B; 18C; 19A; 20A. PIERWSZE SPOTKANIE Z POWIEŚCIĄ HENRYKA SIENKIEWICZA 1. Jakie wydarzenia z powieści oceniasz jako wywołujące: zaciekawienie. zaintrygowanie... ekscytację... zachwyt... wzruszenie.. rozbawienie znudzenie zniecierpliwienie irytację Napisz opowiadanie, w którym przedstawisz przebieg jednego wydarzenia z punktu widzenia uczestniczącej w nim postaci. Poprzedź je planem. 4

5 2. Dopisz po kilka określeń opisujących i wartościujących wymienione elementy utworu: akcja powieści:.. postacie historyczne:.. postacie fikcyjne:.. dialogi postaci:... narracja:. opisy przyrody:.. opisy przeżyć wewnętrznych:... Wykorzystaj zgromadzony materiał językowy do napisania recenzji powieści Henryka Sienkiewicza, którą zamówiła u Ciebie redakcja młodzieżowego czasopisma. 3. Dokończ pytania dotyczące świata przedstawionego utworu: Kto...? Co.? Czym.? Jak...? Kiedy...? Komu....? Kogo...? Z kim...? O kim...? Po co....? W co...? Dlaczego...? 4. Wyobraź sobie, że zamierzasz na nowo zrealizować film fabularny na podstawie Krzyżaków. Zapisz argumenty, którymi uzasadnisz to przedsięwzięcie. 5. Przyjrzyj się uważnie okolicy, w której mieszkasz. Zaproponuj i opisz miejsce, w którym można by nakręcić jedną ze scen Twojego filmu. Powiedz, która to byłaby scena. 5

6 6. Skompletuj obsadę aktorską do swojego filmu. Zapisz nazwiska aktorów, którym powierzyłbyś/powierzyłabyś role poszczególnych bohaterów powieści. Przy każdej propozycji podaj uzasadnienie Twojego wyboru. 7. Powiedz, którą postać Ty chciałbyś/chciałabyś zagrać w projektowanym filmie. Uzasadnij swoją decyzję. 8. Sformułuj tezę, której broniłbyś/broniłabyś w dyskusji na temat oceny powieści Henryka Sienkiewicza przez współczesnego młodego czytelnika. Przygotuj się do takiej dyskusji i zapisz argumenty, którymi potwierdzisz własne stanowisko. W KRĘGU WYDARZEŃ 1. Przygotuj piękne, głośne czytanie fragmentu powieści, przedstawiającego wydarzenie, które wywarło na Tobie duże wrażenie. Następnie zorganizuj z kolegami w klasie spotkanie poświęcone wspólnej lekturze wybranych części utworu. Zaproś na nie młodszych kolegów być może zachęcisz ich w ten sposób do przeczytania całości utworu. Zredaguj zaproszenie na to spotkanie. 2. Przyporządkuj podanym parom bohaterów po jednym wydarzeniu, w którym brały one udział. Zatytułuj te wydarzenia, a następnie ułóż je w takiej kolejności, w jakiej zostały przedstawione w powieści. Maćko i Zbyszko; Zbyszko i Danusia; Zbyszko i Hlawa; Zbyszko i Jurand; Zbyszko i Sanderus; Zbyszko i Jagienka; Maćko i Jagienka; Jurand i Jagienka; Maćko i Kuno Lichtenstein; Jurand i Zygfryd de Lowe; Zbyszko i Rotgier; Jurand i Danveld. 3. Przypomnij sobie historię rodu z Bogdańca (przeczytaj poświęcony temu fragment w t. I, rozdz. VII). Sporządź drzewo genealogiczne przedstawionej rodziny. Wyobraź sobie, że stary Maćko, chcąc utrwalić i ocalić od zapomnienia dzieje rodu, prowadzi rodzinną kronikę. Opisuje w niej najważniejsze dla rodu wydarzenia. Wciel się w jego rolę i zredaguj jedną z kart takiej kroniki. Możesz ozdobić ją graficznie. 4. Przy każdym z podanych niżej wątków powieści dopisz krótką notatkę, w której przedstawisz jego zawartość treściową. 6

7 Wątek polityczny:. Wątek psychologiczny:. Wątek miłosny:. Wątek obyczajowy:... Wątek podróżniczo-przygodowy:. 5. Wybierz wątek utworu, który najbardziej Cię zaciekawił. Uszereguj jego najważniejsze wydarzenia. 6. Fabuła powieści zawiera co najmniej kilka scen tworzących emocjonalne napięcie, o bardzo dynamicznym charakterze. Wypisz te sceny, a następnie wciel się w rolę obserwatora jednej z nich. Zrelacjonuj obserwowaną sytuację odbiorcami Twojej wypowiedzi są osoby, które nie mogły być naocznymi świadkami wydarzenia. Zastosuj środki językowe, dzięki którym oddasz dynamikę wydarzeń i emocje. RYCERSKI ŚWIAT 1. Wypisz z tekstu postacie reprezentujące przedstawione w powieści stany społeczeństwa średniowiecznego. Zaproponuj graficzny schemat, pokazujący zależności łączące te grupy społeczne. Król:.. Książęta: Dostojnicy kościelni:. Kapłani:. Rycerze:. 7

8 Mieszczanie:. Chłopi:.. Sformułuj wniosek wyjaśniający, którą z tych grup społecznych uczynił Sienkiewicz zbiorowym bohaterem swego utworu. 2. Zgromadź materiał językowy do opisu ubioru Zbyszka w czasie pojedynku z Rotgierem i podczas dworskiej uczty. Weź pod uwagę m.in.: części ubioru, ich kształt, materiał, kolor, zdobienia, dodatkowe rekwizyty. 3. Porównaj posiadłości rycerskie w Spychowie i Zgorzelicach. Uzupełnij tabelę: ZGORZELICE SPYCHÓW Położenie geograficzne Usytuowanie Sposoby ochrony Rodzaje pomieszczeń Wyposażenie pomieszczeń Powiedz, czym różniły się obie posiadłości, i wyjaśnij, z czego te różnice wynikały. 4. Po przeczytaniu powieści Henryka Sienkiewicza znasz średniowieczne obyczaje związane z rycerskim rzemiosłem. Wymień je, a następnie opisz jeden z nich, posługując się przykładem sytuacji przedstawionej w powieści. 5. Ułóż krótki tekst wypowiedzi, którą mógłby skierować książę Janusz do Zbyszka, pasując go na rycerza. 6. Wartości wyznawane przez średniowiecznego rycerza to: Bóg, honor, ojczyzna. Podaj przykłady czynów, zachowań, słów bohaterów utworu, potwierdzające to stwierdzenie. 7. Sformułuj w punktach kodeks postępowania rycerskiego. Możesz rozpocząć od zwrotów: należy, trzeba, nie wolno, nie przystoi, nie godzi się, nie uchodzi. 8

9 8. Zastanów się, które ze sformułowanych przez Ciebie zasad kodeksu rycerskiego powinny być przestrzegane przez nas, żyjących współcześnie. Co zyskalibyśmy dzięki temu? Jakich problemów uniknęlibyśmy? Weź udział w dyskusji na ten temat. 9. Mimo upływu kilku wieków ślady rycerskiego świata pozostały w naszym języku w postaci zwrotów, związków frazeologicznych, powiedzeń. Podaj znaczenie poniższych wyrażeń o przenośnym charakterze: wrócić z tarczą wrócić na tarczy zdobyć ostrogi odparować cios walczyć z otwartą przyłbicą rzucić rękawicę podnieść rękawicę MIŁOŚĆ W ŚREDNIOWIECZNYM KOSTIUMIE 2. Wybór damy serca to jeden z typowych przykładów charakteryzujących średniowieczną obyczajowość. Uporządkuj wiadomości na ten temat i powiedz: Czym kierował się rycerz wybierając damę swego serca? W jaki sposób manifestował swe przywiązanie do niej? Jak ją wielbił? W jakich sytuacjach jej służył? Wykorzystaj zebrane wiadomości do napisania krótkiego tekstu popularnonaukowego pt. Średniowieczny rycerz i dama jego serca, zamówionego u Ciebie przez redakcję czasopisma historycznego. 3. Opowiedz, jak Danusia ocaliła życie Zbyszkowi, skazanemu na śmierć za atak na krzyżackiego posła. 4. Podaj inne przykłady wydarzeń świadczących o miłości łączącej bohaterów powieści. 9

10 5. Porównaj Danusię i Jagienkę. Uzupełnij tabelę: DANUSIA JAGIENKA Córka (czyja?) Wychowywana (gdzie, przez kowyglądu go?) Cechy Cechy charakteru Usposobienie Talenty, umiejętności Wyciągnij wnioski: jakie typy kobiet reprezentują obydwie bohaterki? Co mogło rozbudzić i rozwinąć uczucie Zbyszka do każdej z nich? 6. Przypomnij sobie rycerza de Lorche i jego rozmowy na temat kobiet. W jaki sposób została przedstawiona ta postać? Którego ze znanych Ci bohaterów literackich przypomina? Ułóż tekst hasła słownikowego, w którym wyjaśnisz, kim był błędny rycerz. 7. Zredaguj kartkę z rycerskiego poradnika O zachowaniu się wobec kobiet. 8. Odtwórz miłosne powiązania pomiędzy bohaterami powieści. Uzupełnij schemat: Zbyszko kochał..., potem... Hlawa kochał..., potem... De Lorche kochał..., potem... Przeanalizuj stworzony zapis i sformułuj wniosek: w jaki sposób został skonstruowany wątek miłosny w powieści? 9. Powieść przedstawia także inne oblicza miłości. Uzupełnij wykres przykładami: MIŁOŚĆ do ojczyzny do ziemi rodzinnej rodzicielska

11 JURAND ZE SPYCHOWA 1. Uzupełnij kwestionariusz osobowy podstawowymi informacjami na temat bohatera: imię:. stan cywilny:.. znaki szczególne:. zawód: wyznanie: stan posiadania: poglądy polityczne:. 2. Podaj jak najwięcej zwrotów, którymi można by zastąpić imię własne Jurand w celu uniknięcia powtórzeń przy przedstawianiu tego bohatera. 3. Uszereguj najważniejsze wydarzenia tworzące wątek Juranda. Następnie napisz streszczenie dziejów życia tego bohatera. 4. Wylicz wszystkie krzywdy, których doznał Jurand od Krzyżaków. 5. Przypomnij sobie, kiedy bohatera literackiego można nazwać postacią dynamiczną. Uzupełnij tabelę nazwami cech charakteru Juranda: przed uwięzieniem w Szczytnie po wypuszczeniu z niewoli Uzasadnij każdą z wpisanych cech odpowiednimi przykładami czynów i zachowania Juranda. 11

12 6. Ułóż tekst monologu wewnętrznego, którego autorem jest Jurand stojący u bram szczytnieńskiego zamku. 7. Przeanalizuj motywy postępowania bohatera. Z podanych propozycji wybierz te warto- wiara ści, którymi według Ciebie kierował się on w życiu. majątek, honor, miłość, władza, zemsta, sława, uznanie, 8. Powiedz, jakich uczuć doznawałeś/doznawałaś, czytając w kolejnych rozdziałach utworu o losach Juranda. Dokończ: Jurand to bohater, który... Podziwiam..... Zdumiewał mnie... Trudno mi zrozumieć... Szczególnie pamiętam... Chciałbym/Chciałabym... HISTORIA W POWIEŚCI 1. Ustal, które składniki świata przedstawionego w powieści są zgodne z historyczną rze- czywistością, a które mają charakter literackiej fikcji. Uzupełnij tabelę: Składniki świata Rzeczywistość Fikcja literacka Wydarzenia Postacie Miejscowości 2. Powiedz, z jakimi wydarzeniami historycznymi przedstawionymi w utworze Sienkie- Grunwald wicza związane są nazwy regionów bądź miejscowości: Płowce Kraków Żmudź Worskla Santok i Drezdenko Podaj ich daty, a następnie umieść je na osi czasu. 12

13 3. Przypomnij sobie (lub sprawdź w encyklopedii), kiedy żył Henryk Sienkiewicz. Pamiętając czas akcji Krzyżaków, połącz odpowiednimi strzałkami podane niżej zwroty: fabuła utworu historycznego fabuła utworu współczesnego czas życia autora czas sprzed życia autora 4. Na podstawie wcześniej wykonanych ćwiczeń uzupełnij definicję powieści historycz- historyczna to utwór, którego fabuła opowiada o czasach... nej: Powieść w stosunku do życia.... Przywołuje ważne.... Świat przedstawiony łączy elementy... i Obejrzyj portret Władysława Jagiełły autorstwa Jana Matejki (Poczet królów i książąt polskich). Powiedz, jak i w jaki sposób malarskimi środkami został scharakteryzowany ten władca przez artystę. Weź pod uwagę na przykład: rysy twarzy nos.. czoło... układ ust. zarys brwi... spojrzenie... ubiór Przypomnij sobie sceny, w których występuje w powieści król Władysław Jagiełło. Na tej podstawie dokonaj charakterystyki władcy nazwij cechy jego charakteru, osobowości, usposobienia, ujawniające się w zachowaniu i słowach króla. 7. Porównaj malarski wizerunek Władysława Jagiełły z literackim. Sformułuj wnioski: jakie podobieństwa w obu przedstawieniach króla dostrzegasz? Czego dodatkowo można się o nim dowiedzieć z portretu literackiego? 8. Do podanych cech rycerstwa polskiego dopisz potwierdzające je przykłady: honorowość

14 uczciwość... poczucie własnej godności poszanowanie prawa. szczerość waleczność odwaga.. religijność. szacunek dla władzy. 9. Powiedz, jak autor przedstawił rycerstwo krzyżackie. Nazwij cechy charakteru Krzyżaków, poprzyj je przykładami. 10. Sformułuj zasady, według których Sienkiewicz porównał rycerstwo polskie i krzyżackie. Jakim celom mogło służyć takie przedstawienie tych grup? 11. Napisz rozprawkę, w której udowodnisz tezę, że sienkiewiczowska wizja historii Polski opiera się na idealizacji, heroizacji i sakralizacji. Najpierw wyjaśnij te pojęcia, a następnie podaj przykłady potwierdzające taki sposób ukazywania przez pisarza wybranych elementów świata przedstawionego. Zakończ wnioskami wyjaśniającymi, z czego wynika ta koncepcja dziejów ojczystych. WARSZTAT ARTYSTY 1. Uporządkuj podstawowe wiadomości o rodzaju, gatunku, typie utworu, jakim są Krzyponieważ:... żacy. Uzupełnij zdania: Jest to literatura piękna, Jest to utwór epicki, ponieważ... Jest to powieść, ponieważ... Jest to powieść historyczna, ponieważ W trakcie lektury zetknąłeś się z wieloma archaizmami. Przypomnij sobie, jakie wyrazy lub ich formy obejmujemy tą nazwą. Stwórz mini-słownik rzeczowników charakterystycznych dla języka ludzi żyjących w epoce odtworzonej na kartach powieści. W 14

15 tym celu ułóż alfabetycznie podane wyrazy, a następnie zapisz krótkie definicje wyja- śniające ich znaczenie: komes pątlik gęśle rybałt minstrel nałęczka stągiew pawęż mechera zrękowiny frasunek alkierz wagant łuby mizerykordia 3. Zanalizuj język przytoczonej niżej rozmowy Jagienki i Zbyszka. Wskaż występujące w niej archaizmy, przydzielając je do jednej z dwóch grup: archaizmy słownikowe (wyrazy, które wyszły z użycia) i gramatyczne (formy wyrazów). Bojałam się o ciebie, bo Bezduch poszedł też z widłami i z toporem i niedźwiedź go ozdarł. Broń czego Boże, Maćkowi byłoby markotno, a on przecie i tak ledwo dycha... No, to i wzięłam widły, i poszłam. Toś to ty zachodziła tam za sosny? Ja. A ja myślał, że to złe. Niemały i mnie strach brał. Czemuś się nie obezwała? Bom się bała, że mnie odpędzisz. 4. Dopisz dalszy ciąg rozmowy bohaterów. Wymyśl jej temat i spróbuj naśladować styl wypowiedzi obu postaci. 5. Obejrzyj reprodukcję obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem i dokonaj analizy dzieła. Zastosuj następujący schemat: co zostało przedstawione (nazwij elementy) jak (nazwij środki języka malarskiego) jaki skutek (nazwij wrażenia odbiorcy) 6. Odszukaj w tekście powieści fragmenty opisujące: przyrodę, miejsce, budowlę. Zabaw się w badacza dzieła literackiego i zapisz w formie notatek swoje spostrzeżenia dotyczące wybranego opisu jego tematu, zasady konstrukcji, zastosowanych środków językowych, efektów wywołanych u czytelnika. 15