Ocena funkcjonowania usług w strefie

Transkrypt

1 Anna Winiarczyk Raźniak Ocena funkcjonowania usług w strefie podmiejskiej Krakowa Pojęcie strefy podmiejskiej jest często spotykane w literaturze geograficznej. Jest ono jednak bardzo różnie rozumiane, zwłaszcza pod względem zasięgu jej występowania. W przypadku okolic Krakowa funkcjonują dwa pojęcia strefy podmiejskiej. Pierwszy z nich, wydzielony przez J. Jakóbczyk Gryszkiewicz (1998) obejmuje obszar województwa krakowskiego w granicach sprzed reformy administracyjnej w 1998 r. Z kolei A. Zborowski teren ten zalicza do Funkcjonalnego Regionu Miejskiego i dzieli na dwie strefy: strefę podmiejską, która tworzy wąski pierścień wokół miasta oraz strefę dojazdów do pracy do miasta centralnego, o znacznie szerszym zasięgu. Podział ten wyznaczony został na podstawie wielu współczynników demograficznych i ekonomicznych (Zborowski 1996; Zborowski 2000; Sporck, Van der Haegen, Pattyn 1985). Warto zauważyć, że według drugiego z wyróżnionych opracowań, do strefy podmiejskiej zaliczone zostały także jednostki urbanistyczne, znajdujące się w obrębie granic administracyjnych Krakowa. W bogatej literaturze dotyczącej strefy podmiejskiej istotne dla przedmiotu niniejszego opracowania było stwierdzenie przez Liszewskiego (1987) procesu wzajemnego przenikania się w strefie podmiejskiej form i funkcji charakterystycznych zarówno dla miast, jak i dla wsi. Na podstawie przeprowadzonych badań starano się wykazać, iż wraz ze wzrostem odległości do centrum miasta zmniejsza się dostępność do różnego typu usług. W niniejszej pracy oparto się na typologii A. Zborowskiego (2000), dzielącej badany obszar na strefę podmiejską oraz strefę dojazdów do pracy do Krakowa. Podstawowym materiałem źródłowym, użytym w badaniu, były kwestionariusze ankietowe. W latach przeprowadzono badania ankietowe w 25 miejscowościach i jednostkach urbanistycznych, znajdujących się na północ oraz wschód od centrum Krakowa. Jednostki te przyporządkowane zostały przez A. Zborowskiego (2000) do dwóch stref: 15 jednostek urbanistycznych oraz miejscowości zaliczono do strefy podmiejskiej, a 11 miejscowości do strefy dojazdów do pracy do Krakowa. Dwanaście miejscowości znajduje się na linii od Krakowa do Skały: Tonie, Zielonki, Januszowice (strefa podmiejska) oraz Trojanowice, Garlica Duchowna, Przybysławice, Korzkiew, Grębynice, Brzozówka Korzkiewska, Owczary, Smardzowice i Cianowice

2 470 Anna Winiarczyk Raźniak (strefa dojazdów do pracy). Dziewięć jednostek urbanistycznych oraz miejscowości położonych jest na zachód od Krakowa, w kierunku na Krzeszowice: Mydlniki, Rząska, Modlniczka, Szczyglice, Zabierzów, Niegoszowice, Rudawa, Pisary (strefa podmiejska) oraz Siedlec (strefa dojazdów); natomiast cztery miejscowości znajdują się w profilu prowadzącym z Krakowa do Mogilan: Opatkowice, Libertów, Gaj i Mogilany (wszystkie położone w strefie podmiejskiej). Charakterystyka respondentów Badaniem objęto 458 osób w wieku powyżej osiemnastu lat. Średnia wieku badanych osób wynosi 47 lat, co dotyczy mieszkańców zarówno strefy podmiejskiej, jak i strefy dojazdów. Struktura płci wśród badanej populacji jest podobna w obu strefach: około 50 % stanowią kobiety i 50% mężczyźni. Inaczej wygląda sytuacja pod względem wykształcenia. Różnicuje się ono na strefę bliższą i dalszą od Krakowa. W strefie dojazdów wyższy jest odsetek ludności z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym, niż w strefie podmiejskiej. Z kolei w strefie podmiejskiej większy jest procent ludności z wykształceniem wyższym. Ocena funkcjonowania usług Zadano respondentom pytania dotyczące zadowolenia z funkcjonowania różnego typu usług, mając na uwadze zróżnicowaną dostępność mieszkańców do placówek usługowych Pytano o handel żywnością i artykułami przemysłowymi, komunikację, pocztę, opiekę społeczną, usługi lekarskie, apteki, bezpieczeństwo publiczne, szkolnictwo, przedszkola, ośrodki kultury oraz Kościół. Respondenci mieli za zadanie określić stopień zadowolenia z usług, w skali od 5 punktów (najbardziej zadowolony) do 1 punkta (najmniej zadowolony). Na podstawie uzyskanych wyników badane miejscowości podzielono na 3 grupy: dobrze wyposażone, przeciętnie wyposażone oraz słabo wyposażone w usługi (ryc. 1). Najlepiej wyposażone w usługi były Opatkowice, które uzyskały ogólną ocenę 4,4 punkta, natomiast najsłabiej ocenione zostały usługi w Cianowicach 2,64 punkta (tab. 1). Badane miejscowości przyporządkowane zostały do dwóch stref: strefy podmiejskiej oraz strefy dojazdów. Dla tych stref obliczono średnią ocenę funkcjonowania usług (tab. 2). Zauważono, iż we wszystkich przypadkach oceny postawione przez respondentów zamieszkujących strefę podmiejską były wyższe, niż te, które przydzielili respondenci usługom w strefie dojazdów. Wśród różnego typu usług najwyższą ocenę otrzymał Kościół (zarówno w strefie podmiejskiej, jak i w strefie dojazdów) 4,37 punkta, natomiast w obu strefach) respondenci ocenili działalność ośrodków kultury, dając im odpowiednio 2,65 i 2,41 punkta (tab. 2). Charakterystyka wybranych usług Szczególnie duże różnice występowały w ocenie pięciu usług: komunikacji, usług lekarskich, aptek oraz bezpieczeństwa publicznego. Komunikacja zarówno państwowa, jak i prywatnymi busami oceniana była lepiej w strefie podmiejskiej (4,18 punkta,

3 Ocena funkcjonowania usług w strefie podmiejskiej Krakowa 471 Ryc. 1. Stopień dostępności do usług w badanych miejscowościach w ocenie respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych. ponad 81% respondentów oceniło komunikację jako dobrą bądź bardzo dobrą ), niż w strefie dojazdów (3,92 punkta). Związane jest to z większą częstotliwością połączeń strefy podmiejskiej z Krakowem. W miejscowościach bardziej oddalonych od Krakowa połączenia z miastem są rzadsze, jeździ też mniej autobusów PKS. Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt, że z miejscowości tych mniej osób jeździ do Krakowa, dlatego też działalność przewozowa nie jest opłacalna dla dużej liczby przewoźników prywatnych, a konsekwencją tego jest mniejsza ilość kursów. Usługi lekarskie w strefie podmiejskiej oceniane zostały na poziomie 3,78 punkta, a w strefie dojazdów 3,48 punkta. Większe różnice występowały w tym przypadku w podziale procentowym: aż 70% respondentów ze strefy podmiejskiej określiła usługi lekarskie jako dobre i bardzo dobre, z kolei aż co czwarty respondent ze strefy dojazdów ocenił usługi lekarskie w swoim miejscu zamieszkania jako złe lub bardzo złe. Bardzo dużą różnicę zaobserwowano w ocenie dostępności do aptek. W strefie podmiejskiej ocena ta kształtowała się na poziomie 3,69 punkta, a w strefie dojazdów zaledwie 2,54 punkta. Również rozkład procentowy wypowiedzi respondentów był bardzo zróżnicowany: w strefie podmiejskiej ponad 66% respondentów oceniło apteki na poziomie dobrym i

4 472 Anna Winiarczyk Raźniak Tab. 1. Badane miejscowości pod względem wyposażenia w usługi w ocenie respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych. Tab. 2. Funkcjonowanie usług w strefie podmiejskiej oraz w strefie dojazdów do Krakowa w ocenie respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych. bardzo dobrym, natomiast apteki w strefie dojazdów otrzymały aż o połowę mniej podobnych ocen. Z kolei w tej ostatniej strefie ponad 53% respondentów określiło dostępność do aptek jako złą lub bardzo złą. Tak niska ocena wynika przede wszystkim z braku tego typu usług w większości miejscowości w strefie dojazdów, ponieważ tam, gdzie były apteki, ocena ich funkcjonowania była znacznie wyższa. Rozkład ocen świadczy, iż dostępność do aptek w strefie dojazdów była zdecydowanie gorsza, niż w strefie podmiejskiej. Niskie oceny otrzymały także przedszkola. I w tym przypadku ocena dotyczyła dostępności do tej usługi. W strefie dojazdów respondenci ocenili dostępność do przedszkoli na 2,48 punkta, przy czym aż 52% badanych oceniło je poniżej przeciętnej (jako złe i bardzo złe ), a tylko 22% jako powyżej przeciętnej. W strefie podmiejskiej ocena przedszkoli kształtowała się na poziomie 3,32 punkta i niemal połowa respondentów zaklasyfikowało ją jako dobrą i bardzo dobrą. Zbadano również zróżnicowanie zadowolenia z funkcjonowania usług w zależności od odległości od centrum Krakowa. Zauważono tendencję, wskazującą na obniżanie się poziomu zadowolenia respondentów z funkcjonowania niektórych usług w miarę oddalania się od centrum miasta. Badane jednostki umiejscowiono w pierścieniach kilometrażowych: 5 9 km, 9 13 km, km i km. Największe zróżnicowanie zaobserwowano w ocenie komunikacji oraz działalno-

5 Ocena funkcjonowania usług w strefie podmiejskiej Krakowa 473 ści przedszkoli (ryc. 2). Wśród badanych usług znalazły się takie, których ocena nie była uzależniona ani od strefy, w której były oceniane, ani od ich odległości od centrum Krakowa. Do tego typu usług w okolicach Krakowa zaliczyć można m. in. szkolnictwo, którego ocena na całym badanym terenie kształtowała się na poziomie 3,6 punkta oraz działalność opieki społecznej, która uzyskała niemal jednakowo niską ocenę we wszystkich pierścieniach kilometrażowych (średnio 2,77 punkta). W przypadku szkolnictwa niewielkie zróżnicowanie oceny spowodowane było dosyć dobrą dostępnością do szkół w badanych miejscowościach. Odwrotnie natomiast sytuacja wyglądała z opieką społeczną: bardzo niska jej ocena wynikała m. in. z braku dostępu do niej. Można więc stwierdzić, iż strefa podmiejska w szerokim jej znaczeniu (o zasięgu proponowanym przez J. Jakóbczyk Gryszkiewicz 1998) jest wewnętrznie bardzo zróżnicowana. Różnice te polegają nie tylko na poziomie wskaźników demograficznych i ekonomicznych, czyli mierników obiektywnych. Inny jest poziom wyposażenia w usługi miejscowości należące do wąskiego pierścienia wokół miasta, określanego tu jako strefa podmiejska. Znacznie gorsza jest dostępność do usług w strefie dojazdów do pracy do Krakowa. Lepsza lub gorsza dostępność usług bardzo dobrze uwidacznia się w ocenach mieszkańców badanych miejscowości. Są miejscowości, w których zadowolenie z usług jest wysokie (należą one do strefy podmiejskiej), natomiast w części, określanej mianem strefy dojazdów do pracy do Krakowa zadowolenie z funkcjonowania wszystkich rodzajów usług było niższe. Zatem podział na strefę podmiejską oraz strefę dojazdów funkcjonuje również w subiektywnej opinii mieszkańców okolic Krakowa. Literatura Ryc. 2 Funkcjonowanie usług w zakresie komunikacji i przedszkoli według pierścieni kilometrażowych w ocenie respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych. Jakóbczyk Gryszkiewicz J., 1998, Przeobrażenia stref podmiejskich dużych miast. Studium porównawcze strefy podmiejskiej Warszawy, Łodzi i Krakowa. Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź. Liszewski S., 1987, Strefa podmiejska jako przedmiot badań geograficznych. Próba syntezy. Przegl. Geogr., 1 2. Sporck J., Van der Haegen H., Pattyn M. 1985, L organisation spatiale de l espace urbain. Bulletin trimestriel du Crédit Comunal de Belgique, 39, 154. Zborowski A., 1996, Wybrane zagadnienia kształtowania się układu: miasto region miejski region, Materiały Konferencyjne, Łódzkie Tow. Nauk., Inst. Europejski, Łódź. Zborowski A., 2000, Transformacja stref rozwoju regionu miejskiego Krakowa w okresie gospodarki

6 474 Anna Winiarczyk Raźniak centralnie sterowanej. Urbánny voj na rozhrani milénií, red. René Matlowič, Urbánne a krajinné štúdie. Nr. 3, Prešov, mgr Anna Winiarczyk Raźniak Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Kraków