STUDIA PRAWNICZE. Prawo karne

Transkrypt

1

2 STUDIA PRAWNICZE Prawo karne

3 W sprzedaży: L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 18 Podręczniki Prawnicze A. Grześkowiak PRAWO KARNE, wyd. 4 Skrypty Becka J. Zagrodnik, L. Wilk PRAWO I PROCES KARNY SKARBOWY, wyd. 2 Studia Prawnicze M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) KODEKS KARNY. CZĘŚĆ OGÓLNA, TOM I. KOMENTARZ, wyd. 3 Duże Komentarze Becka M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) KODEKS KARNY. CZĘŚĆ OGÓLNA, TOM II. KOMENTARZ, wyd. 2 Duże Komentarze Becka M. Królikowski, R. Zawłocki KODEKS KARNY. CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA, TOM II, KOMENTARZ DO ART Duże Komentarze Becka M. Królikowski, K. Szczucki PRAWO KARNE CZĘŚĆ OGÓLNA. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka S. Lelental KODEKS KARNY WYKONAWCZY. KOMENTARZ, wyd. 5 Duże Komentarze Becka

4 Prawo karne Autorzy prof. UW dr hab. Michał Królikowski prof. UAM dr hab. Robert Zawłocki WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015

5 Propozycja cytowania: M. Królikowski, R. Zawłocki, Prawo karne, wyd. 1, Nb. 88, Warszawa 2015 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book

6 Wprowadzenie Prezentowany Czytelnikowi podręcznik stanowi nowe opracowanie na rynku wydawniczym. Zdecydowaliśmy się zaprezentować naszą wizję tego, jak w perspektywie edukacyjnej należy ujmować najważniejsze zagadnienia z zakresu prawa karnego materialnego. Naszym celem było uwypuklenie tych tendencji, które współcześnie nabierają coraz większego znaczenia, a w aktualnie dominującej literaturze podręcznikowej nie znajdują dostatecznego uwzględnienia. Mamy tu na myśli przede wszystkim konstytucyjne i europejskie odniesienia w ustalaniu zasad i treści prawa karnego, czy też warsztat interpretacyjny, jaki rozwinął się w ostatnich latach w doktrynie i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Naszym zamiarem było również wyraźne wskazanie na polityczno-kryminalny aspekt prawa karnego, co jest ważne w dobie dominującej w rodzimej nauce prawa karnego tendencji ujmowania go przede wszystkim jako statycznego systemu norm prawnych. Wybierając koncepcję prezentacji treści z zakresu prawa karnego konieczne jest przyjęcie określonej istoty prawa karnego i struktury przestępstwa, które są centrum intensywnych i wciąż nieustających sporów między kilkoma dominującymi ośrodkami prawa karnego w Polsce. Zdecydowaliśmy się m.in. na rozróżnienie normy sankcjonowanej i sankcjonującej w ustalaniu ostatecznego zakresu bezprawności karnej, ale nie podążyliśmy za najbardziej skomplikowanymi koncepcjami struktury przestępstwa. Ma to w naszym zamiarze pozwolić na lepsze zrozumienie współczesnego piśmiennictwa karnistycznego i orzecznictwa Sądu Najwyższego, gdzie wpływy tzw. krakowskiej szkoły prawa karnego są bardzo widoczne, ale z drugiej strony uprościć metody, jakie powinny stać się częścią warsztatu adepta nauki o przestępstwie. Podobne podejście przyjęliśmy w koncepcji redakcji dużego komentarza, wydawanego również przez C.H.Beck. W podręczniku omówiono całościowo naukę o przestępstwie i naukę o karze, z szerokim wykorzystaniem przykładów z części szczególnej Kodeksu karnego. Jednocześnie, obok tekstu wykładu, zwłaszcza tam, gdzie konieczne jest wsparcie, przy próbie wykorzystania pozyskiwanej wiedzy, zawarliśmy zadania warsztatowe, które można również wykorzystywać w trakcie zajęć kursowych.

7 VI Wprowadzenie Podręcznik ten jak niemal wszystkie inne dostępne na rynku ma charakter dogmatyczny, ponieważ jego podstawą są obowiązujące normy prawne. Jest to w pełni zrozumiałe, uwzględniwszy charakter polskiego systemu prawa (stanowionego) i wynikający z niego dogmatyczny charakter rodzimej nauki prawa karnego. Podręcznik omawia stan normatywny z uwzględnieniem dużej nowelizacji Kodeksu karnego z r., jaka w trakcie opracowania podręcznika znajdowała się jeszcze na etapie prac w Sejmie. W naszym głębokim przekonaniu badanie i poznawanie prawa karnego jest nierozerwalnie połączone z dyskusją. W nauce prawa karnego niemal każda kwestia jest źródłem choćby niewielkich kontrowersji. Ważna jest tutaj wyłącznie siła argumentu i warsztat, który jest najbardziej pożądanym owocem procesu kształcenia uniwersyteckiego. W tym duchu należy zgłębiać również prawo karne i korzystać z tego podręcznika. Prosząc o życzliwe przyjęcie pierwszego wydania podręcznika zwracamy się z prośbą o przekazanie uwag i sugestii odnośnie do kształtu i treści opracowania. Michał Królikowski michal.krolikowski@uw.edu.pl Robert Zawłocki zawlocki@amu.edu.pl

8 Spis treści Wprowadzenie... Wykaz skrótów... V XV Rozdział I. Podstawowe pojęcia prawa karnego Sens karania za zło Podstawowe pojęcia związane z prawem karnym... 6 I. Odpowiedzialność karna... 6 II. Przepis karny... 7 III. Czyn zabroniony... 8 IV. Sprawca V. Dobro chronione VI. Pokrzywdzony VII. Przestępstwo VIII. Kary IX. Środki karne X. Środki probacyjne XI. Środki zabezpieczające XII. Przepadek i środki kompensacyjne Prawo karne materialne a prawo karne procesowe Prawo karne materialne a prawo karne wykonawcze Prawo karne a inne rodzaje prawa karania I. Prawo karne skarbowe II. Prawo wykroczeń III. Odpowiedzialność nieletnich za czyny karalne IV. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione V. Prawo dyscyplinarne VI. Kary pieniężne w administracji Nauki penalne I. Nauka prawa karnego II. Kryminologia III. Wiktymologia IV. Kryminalistyka... 44

9 VIII Spis treści Rozdział II. Istota prawa karnego Definiowanie prawa karnego Internacjonalizacja prawa karnego Koncepcje prawa karnego Funkcje prawa karnego Zasady kryminalizacji Źródła prawa karnego I. Konstytucja II. Ustawa III. Prawo międzynarodowe IV. Prawo unijne V. Formalne źródła prawa karnego Zasady prawa karnego I. Zasada indywidualnej odpowiedzialności karnej II. Zasada winy III. Zasada pewności prawa karnego (nullum crimen sine lege) IV. Zasada określoności kary (nulla poena sine lege) Rozdział III. Nauka o ustawie karnej Kodeksowe pojęcie ustawy karnej Odpowiednie stosowanie Części ogólnej Kodeksu karnego Obowiązywanie ustawy karnej w czasie Obowiązywanie ustawy karnej w miejscu i względem osób Mechanizmy egzekucji odpowiedzialności karnej w przypadku konkurencji ustaw karnych Rozdział IV. Wykładnia prawa karnego Metody, rodzaje i reguły wykładni karnistycznej Wykładnia przepisu prawa karnego Koncepcja normy prawnokarnej Wykładnia normy a dobro prawne Wykładnia normy sankcjonowanej Wykładnia normy sankcjonującej (zespołu znamion zakazu) Granice treściowe wykładni prawa karnego Granice czasowe wykładni prawa karnego Rozdział V. Pojęcie przestępstwa Filozofia i dogmatyka przestępstwa Pojmowanie przestępstwa w ujęciu historyczno-prawnym Pojmowanie przestępstwa w ujęciu komparatystycznym Powszechne i normatywne pojmowanie przestępstwa Definiowanie pojęcia przestępstwa Struktura przestępstwa Formalne i materialne ujęcie przestępstwa

10 Spis treści IX 34. Przestępstwo jako zbrodnia albo występek Klasyfikacje przestępstw Rozdział VI. Czyn zabroniony Czyn jako podstawa odpowiedzialności karnej I. Czyn w strukturze przestępstwa II. Czyn jako określone zachowanie człowieka III. Karnoprawne koncepcje czynu człowieka IV. Czyn człowieka jako zachowanie sprzeczne z prawem Struktura czynu zabronionego Typizacja czynów zabronionych I. Przesłanki typizacji czynów zabronionych II. Zasady typizacji czynów zabronionych III. Sposoby typizacji czynów zabronionych IV. Typy czynów zabronionych Typ podstawowy Typ kwalifikowany Typ uprzywilejowany Podmiot typu czynu zabronionego I. Pojęcie podmiotu II. Przestępstwa powszechne III. Przestępstwa indywidualne Strona przedmiotowa typu czynu zabronionego I. Istota strony przedmiotowej II. Znamiona czynności wykonawczej III. Znamiona przedmiotu czynności wykonawczej IV. Znamiona okoliczności czynności wykonawczej V. Znamiona skutku Strona podmiotowa typu czynu zabronionego I. Istota strony podmiotowej II. Umyślne popełnienie czynu zabronionego III. Nieumyślne popełnienie czynu zabronionego IV. Strona podmiotowa kombinowana V. Motywy i pobudki Rozdział VII. Kwalifikacja karnoprawna czynu zabronionego Popełnienie czynu zabronionego Formy czynu zabronionego I. Działanie II. Zaniechanie Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego I. Czas czynu II. Miejsce czynu Redukcja wielości ocen w kwalifikacji czynu zabronionego I. Zasada tożsamości i jedności czynu i przestępstwa