Darmowy fragment

Transkrypt

1

2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009 Redakcja: Wojciech Śliwerski Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska Korekta: Beata Bednarz Sylwia Kajdana ISBN ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls tel. (012) , fax (012) Wydanie II, zmienione, Kraków 2009

3 Maciusiowi, który pomógł mi na nowo odkryć świat dziecka

4 Spis treści Wstęp... 9 I. Cechy intelektualne i ich rozpoznawanie Analiza pojęcia zdolność Teorie inteligencji Poznawanie poziomu cech intelektualnych jednostki Łatwość wypowiedzi werbalnych Bogaty zasób słownictwa Znajomość pojęć wykraczających poza program nauczania Szeroki zakres wiedzy z interesujących jednostkę dziedzin Systematyczne czytelnictwo Rozumienie trudniejszych treści Sensowność wypowiedzi Logiczne wyciąganie wniosków Szybkie znajdowanie rozwiązań w nowych sytuacjach Łatwość skupiania uwagi Spostrzegawczość zwracanie uwagi na istotne elementy Łatwość tworzenia wyobrażeń przestrzennych Stosowanie skutecznych sposobów uczenia się i zapamiętywania wiedzy Brak trudności w procesie uczenia się Dlaczego nauczyciele i rodzice powinni poznawać poziom inteligencji dzieci i młodzieży? II. Myślenie twórcze i jego rozpoznawanie Teorie twórczości Rozpoznawanie poziomu myślenia twórczego Obserwacyjne przejawy poziomu myślenia dywergencyjnego Testy myślenia dywergencyjnego Znaczenie analizy poziomu myślenia twórczego

5 III. Stymulowanie cech indywidualnych w procesie wychowania i kształcenia Podstawowe założenia Wspomaganie rozwoju dziecka w domu Zakres i sposoby stymulowania cech intelektualnych Zakres i sposoby stymulowania myślenia twórczego Twórczy nauczyciele Działania rozwijające twórcze myślenie dzieci i młodzieży IV. Uwagi końcowe Bibliografia Aneksy

6 Wstęp Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności. To jest zdolność rozpoznawania zdolności Elbert Humbart (psycholog) Każdy człowiek stawia przed sobą różnorodne cele, podejmuje działania, aby je osiągnąć, walczy z przeciwnościami losu i własnymi słabościami. Czyni to bardziej lub mniej konsekwentnie, z większą lub mniejszą dozą aktywności i uporu. To, co uda się nam zrealizować, zależy od wielu czynników w tym od warunków, w jakich podejmujemy działanie, od ludzi, którzy nam towarzyszą, ale przede wszystkim od nas samych, naszej wiedzy, doświadczenia, umiejętności i wreszcie od naszych zdolności. Wpływ zdolności na poziom naszych osiągnięć nie budzi dziś wątpliwości. To dzięki nim wspinamy się na szczyty lub drepczemy w tłumie. One powodują, że działamy szybciej, osiągamy więcej, nasze prace wyróżniają się spośród innych, a niektórzy przechodzą do historii narodu czy ludzkości. Jeżeli świat ma nam sprzyjać, a my światu musimy wykorzystać nasze możliwości, a jednocześnie wiele wiedzieć, umieć i chcieć. Zatem w każdym człowieku tkwi szansa, która pozwala zaspokajać własne potrzeby i aspiracje. W ostatnich latach ukazało się wiele prac poświęconych problematyce zdolności, jednak większość z nich ma charakter rozpraw naukowych, a rodzicom i nauczycielom trudno jest przekroczyć lukę między teorią a jej zastosowaniem w życiu codziennym. 9

7 Szczególnie wiele problemów nastręcza im rozpoznawanie poziomu zdolności dzieci i młodzieży, co sprawia, że kierowanie ich rozwojem pozostaje najczęściej jedynie w sferze haseł i dobrych życzeń. W poniższym opracowaniu pragnę przedstawić wiele wskaźników zdolności intelektualnych oraz twórczych, możliwych do obserwowania i oceny w trakcie nauki szkolnej, a także w codziennym życiu. Walorem tych wskaźników jest to, że nie są to pojedyncze zachowania ucznia, ale ich ciągi. Określają one zachowania, które odpowiednio przygotowany pedagog lub zainteresowani tą problematyką rodzice są w stanie wykorzystać w procesie indywidualizacji oraz reedukacji dzieci i młodzieży. Proponowane wskaźniki mogą stanowić kryteria analityczne oceny ucznia, które w rezultacie umożliwiają sformułowanie trafniejszej oceny: a) zdolności intelektualnych; b) wysiłku włożonego w przygotowanie określonej pracy; c) postępów, jakich uczeń dokonał w danym czasie; d) wytworu, czyli oczekiwanego rezultatu procesu uczenia się. Niemożliwe jest zaplanowanie odpowiednich zabiegów, których istotą jest podwyższenie poziomu osiągnięć, zarówno w zakresie zdobywania wiedzy, jak i jej zastosowania w życiu codziennym bez głębszej analizy nie tylko słabych, ale także silnych stron jednostki. Rzadko spotykamy dzieci i młodzież, które mają wysokie osiągnięcia w wielu dziedzinach, a jednocześnie tak ukształtowane poszczególne elementy wchodzące w zakres zdolności, że nie potrzeba w tej sferze żadnej korekty. Osiągnięcia, jakie uzyskujemy, spełnienie naszych krótko- i długoterminowych planów tworzą podstawę do budowania poczucia własnej wartości, niezależnie od tego, czy jesteśmy uznawani za normalnych, czy też mamy deficyty w zakresie sprawności umysłowej. Możliwość działania na poziomie własnych zdolności i stały ich rozwój są punktem wyjścia do samorealizacji naturalnej potrzeby każdego człowieka. Stanowi to warunek odkrywania sensu życia, a nawet doznawania poczucia szczęścia. Człowiek nie rodzi się zdolnym, ale całe życie staje się zdolnym. Jest to proces, który postępuje lub też może się cofać. Bez względu na to w tym stawaniu się możemy sobie i innym udzielić pomocy. Niniejsza książka jest skierowana do: studentów przygotowujących się do pracy z dziećmi i młodzieżą; nauczycieli wszystkich przedmiotów i szczebli nauczania; wychowawców, którzy organizują dla dzieci i młodzieży różnorodne zajęcia; kadry kierowniczej edukacji; 10

8 rodziców pragnących stworzyć swoim dzieciom szansę rozwoju ich zdolności; osób, które szukają sposobów kierowania własnym rozwojem. Głównym celem niniejszej publikacji jest naświetlenie problematyki zdolności intelektualnych i twórczych, udzielenie pomocy w konstruowaniu narzędzi do ich analizy i oceny oraz zarysowanie sposobów stymulowania w procesie kształcenia i wychowania poszczególnych cech inteligencji i myślenia twórczego. Jeżeli chcesz się dowiedzieć, czy dysponujesz podstawową wiedzą na temat zdolności; czy jest ona zgodna z teoriami i badaniami naukowymi i jeżeli chcesz ją ocenić, odpowiedz na 10 podanych niżej pytań. Zapisuj odpowiedzi, zaznaczając numer pytania oraz rodzaj Twojej odpowiedzi P (prawda) lub F (fałsz). Ankieta nr Tworzyć mogą tylko wybrańcy bogów. 2. Tworzyć mogą jedynie typy patologiczne. 3. O sukcesie w procesie twórczym decyduje przypadek. 4. Wykształcenie ma niewielki wpływ na uzyskanie sukcesu w życiu. 5. Jedynie wówczas, gdy nauczyciel na lekcji mówi uczeń się uczy. 6. Dziecko rodzi się z całkowitą możliwością rozwoju we wszystkich dziedzinach. 7. Twórczość nie zależy od zabiegów pedagogicznych. 8. Każdy człowiek musi najpierw poznać wiedzę, później dopiero może tworzyć. 1 Ocenę uzyskanych odpowiedzi zawiera aneks 1. 11

9 9. Należy rozwijać zdolności wszystkich dzieci nawet upośledzonych umysłowo. 10. Nauczyciel na lekcji nie powinien zajmować się dziećmi uzdolnionymi, ponieważ one i tak dadzą sobie radę.

10 I. Cechy intelektualne i ich rozpoznawanie