Kresomózgowie parzyste, boczne półkule mózgu. Kora mózgu (cortex cerebri) z wyspą (insula) i hipokampem (hippocampus)

Transkrypt

1 Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Kresomózgowie Biologiczne Mechanizmy Zachowania I Wykład 9-10 dr Marta Sobańska Kresomózgowie 2 Kresomózgowie parzyste, boczne półkule mózgu Kora mózgu (cortex cerebri) z wyspą (insula) i hipokampem (hippocampus) Istota biała półkul (substantia alba hemispheriorum) Węchomózgowie rhinencephalon (i tzw. układ limbiczny) Jądra podstawy (nuclei basales) Komory boczne (ventriculi lateralis) Kresomózgowie nieparzyste, środkowe

2 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 3 Kora mózgu Zewnętrzna warstwa półkul mózgu, neurony i ich połączenia Grubość: ok. 3 mm (1,5mm 5 mm); mocno pofałdowana, po rozprostowaniu wyglądałaby jak kwadratowa płachta materiału o boku cm (pow. ok cm 2 ) Ok. połowy masy całego mózgowia Najmłodsza struktura OUN, dzieli się na płaty Bruzdy szczeliny, w których kora zgina się ku środkowi mózgu, 2/3 pow. kory w bruzdach Zakręty części widoczne kory Każdy mózg ma swoje własne pofałdowanie (cecha indywidualna) Pod warstwą kory znajduje się istota biała, utworzona z włókien nerwowych Kresomózgowie parzyste kora mózgu 4 Płat czołowy funkcje Kora ruchowa (BA 4) ruchy dowolne Poznanie myślenie abstrakcyjne, planowanie, uwaga, podejmowanie decyzji Kontrola zachowania interakcje społeczne, hamowanie zachowań niepożądanych, odroczona gratyfikacja Afekt regulacja emocjonalna, motywacje Język ekspresja (ośrodek Broki)

3 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 5 Płat ciemieniowy funkcje Czucie somatyczne Percepcja wzrokowo-przestrzenna orientacja, nakierowywanie uwagi Ruch manipulacja przedmiotami w przestrzeni (używanie noża i widelca, ubieranie się...) Poznanie czytanie, pisanie, liczenie Kresomózgowie parzyste kora mózgu 6 Płat skroniowy funkcje Słuch pierwszorzędowa kora słuchowa Przetwarzanie języka rozumienie mowy Percepcja wzrokowa rozpoznawanie, kategoryzowanie obiektów (zakręt wrzecionowaty) Pamięć i emocje (płat limbiczny)

4 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 7 Płat potyliczny funkcje Przetwarzanie informacji wzrokowej Postrzeganie głębi i koloru Spostrzeganie ruchu Rozpoznawanie prostych kształtów Początek szlaku grzbietowego (gdzie) i brzusznego (co) Kresomózgowie parzyste kora mózgu (płat limbiczny: zakręt obręczy oraz zakręt przyhipokampalny) 8

5 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 9 Kora mózgu Kora homogeniczna (isocortex) ma budowę sześciowarstwową (przynajmniej we wczesnym okresie rozwoju) = kora nowa, 95% całej kory Kora heterogeniczna (allocortex) = 3 lub 4 warstwy kory Kora dawna (prakora, paleocortex) np. kora gruszkowanta, hak Kora stara (archicortex) hipokamp Kresomózgowie parzyste - kora mózgu 10 Kora mózgu typy komórek Piramidalne, piramidowe 80% wszystkich komórek w korze liczne dendryty z kolcami dendrytycznymi: dendryt wierzchołkowy, dendryty podstawne Od 10 do 100 µm (komórki Betza olbrzymie komórki piramidalne w korze ruchowej) Długie aksony do innych okolic korowych lub podkorowych Synapsy pobudzające Główne komórki eferentne Komórki piramidalne w A. korze ruchowej B. korze ciemieniowej

6 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 11 Kora mózgu typy komórek Niepiramidalne Małe, często <10 µm Różnorodność typów i rozmiarów Gwiaździste (stellate cells) Wrzecionowate (spindle cells) Koszyczkowe (basket cells) Granulowane (granule cells) Kresomózgowie parzyste kora mózgu 12 Kora mózgu typy komórek Kolce dendrytyczne Zwiększenie powierzchni dendrytycznej Duża plastyczność - modyfikowane w procesie uczenia się (liczba, geometria, rozmiar) Upośledzenie umysłowe wady rozwojowe kolców (przyczyna czy skutek?) Komórki piramidalne, Purkinjego, prążkowia

7 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 13 Kora mózgu Komórki kory tworzą warstwy Najbardziej powierzchniowa drobinowa Najgłębiej polimorficzna, warstwa komórek różnokształtnych głównie komórki wrzecionowate Wewnątrz na przemian duże piramidalne lub małe niepiramidalne Pionowy przebieg włókien aferentnych i eferentnych + pasma poziome z włóknami asocjacyjnymi 14 I drobinowa II zewnętrzna ziarnista III zewnętrzna piramidalna IV wewnętrzna ziarnista V wewnętrzna piramidalna VI polimorficzna, wrzecionowata

8 Warstwy kory mózgowej 15 I warstwa drobinowa, molekularna: wierzchołki dendrytów komórek położonych w niższych warstwach i z komórek poziomych; II zewnętrzna warstwa ziarnista: małe komórki piramidalne i liczne gwiaździste; III zewnętrzna warstwa piramidalna: komórki piramidalne średniej wielkości IV wewnętrzna warstwa ziarnista: neurony gwiaździste i małe komórki piramidalne; tu docierają informacje czuciowe ze wzgórza V wewnętrzna warstwa piramidalna (zwojowa): wielkie komórki piramidalne; źródło sygnałów ruchowych VI warstwa polimorficzna, wrzecionowata komórki o wielu kształtach (np. wrzecionowate) Kresomózgowie parzyste 16 Kora mózgu warstwy (hetero- i homotypowe) Kora ruchowa: dużo komórek piramidalnych kora gruba brak komórek gwiaździstych kora bezziarnista Kora czuciowa: Brak dużych komórek piramidalnych Dużo komórek drobnych: gwiaździstych i piramidalnych kora ziarnista + postaci pośrednie kory (6 warstw względnie wyraźnych kora homotypowa)

9 Kresomózgowie parzyste kora mózgu 17 Kora budowa kolumnowa (pionowa): Dendryty wierzchołkowe, włókna doprowadzające, ciała komórek kory wrażenie, jakby były ułożone w pionowe kolumny Komórki uporządkowane w kolumny o szerokości µm, jakiś parametr przetwarzanego bodźca jest stały (np. kierunek bodźca) Kresomózgowie parzyste kora mózgu 18 Kora mózgu różnice w budowie mapy okolic korowych różniące się budową granice nie są dokładne Pola (Korbiniana) Brodmanna ( ) niemiecki neurolog pola cytoarchitektoniczne u naczelnych U ludzi 44 (u innych naczelnych 52) A. Pierwszorzędowa kora wzrokowa BA 17, B. Styk pierwszorzędowej i drugorzędowej kory wzrokowej BA 18 (odmienna budowa cytoarchitektoniczna)

10 Pola Brodmanna 19 Pola Brodmanna - funkcje 20 1, 2, 3 pierwszorzędowa kora czuciowa 5, 7, 40 drugorzędowa kora czuciowa (analiza bodźców czuciowych, integracja pobudzeń kinestetycznych i wzrokowych z czynnościami ruchowymi 4 pierwszorzędowa kora ruchowa 6 kora przedruchowa; odpowiada za złożone ruchy 8 korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok 9, 10, 11, 12 kora przedczołowa (wyższe funkcje poznawcze) 17 pierwszorzędowa kora wzrokowa 18,19 drugo- i trzeciorzędowa kora wzrokowa 22 asocjacyjna kora słuchowa, ośrodek Wernickego 34 pierwszorzędowa kora węchowa 41 pierwszorzędowa kora słuchowa (zakręty poprzeczne Heschla) 43 pierwszorzędowa kora smakowa 44,45 ruchowy ośrodek mowy, ośrodek Broki

11 Strefy korowe wg Łurii 21 pierwszorzędowe pierwotne okolice projekcyjne; odbiór wrażeń; wysoce specyficzne modalnie, mają organizację topograficzną, somatotopowa zbudowane głównie z komórek reagujących na określoną modalność zmysłową, + komórki utrzymujące optymalny stan pobudzenia kory mózgowej ( tonus korowy regulowany przez twór siatkowaty) retinotopowa tonotopowa Kresomózgowie parzyste kora mózgu 22 Strefy korowe wg Łurii: drugorzędowe obszary przyległe do okolic pierwszorzędowych, w których informacje specyficzne dla poszczególnych modalności zostają zintegrowane w znaczącą całość; postrzeganie; uszkodzenie zaburzenia gnostyczne ograniczone do danej modalności zmysłowej, np. agnozję wzrokową Strefy korowe wg Łurii: trzeciorzędowe integracja informacji z różnych modalności zmysłowych; leżą na pograniczu stref drugorzędowych: np. styk płatów potylicznego, ciemieniowego, skroniowego te strefy dojrzewają jako ostatnie

12 23 Kresomózgowie parzyste kora mózgu: wyspa Wyspa, płat wyspowy Przykryta wieczkami czołowym, czołowo-ciemieniowym i skroniowym Podrażnienie przedniej części halucynacje smakowe i węchowe, zaburzenia autonomiczne Tylna część wyspy ma powiązania ze słuchem Kresomózgowie parzyste kora mózgu: wyspa 24 Wyspa, płat wyspowy Samoświadomość, poczucie ja (samoświadomość, poczucie sprawstwa, poczucie posiadania własnego ciała) Regulacja emocji (związana z układem limbicznym, aktywna przy odczuwaniu różnych emocji: strachu, złości, wstrętu, radości i smutku) Poznanie społeczne (empatia) Funkcje poznawcze (emodied cognition ucieleśnione poznanie) Kontrola funkcji ruchowych (wspomaga koordynację okoruchową, połykanie i artykulację) Regulacja homeostazy (działanie układów sympatycznego i parasympatycznego) Odczuwanie bólu

13 Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej 25 Rodzaje włókien istoty białej: Kojarzeniowe, asocjacyjne, wewnątrzpółkulowe: biegną w tej samej półkuli, krótkie lub długie Spoidłowe, międzypółkulowe łączą równoważne pola, struktury w obu półkulach (spoidło wielkie-ciało modzelowate, spoidło przednie, spoidło hipokampa) Projekcyjne, rzutowe: łączą struktury podkorowe z korą, np. promienistość wzrokowa Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej 26 Włókna spoidłowe: Ciało modzelowate (corpus callosum) największe skupisko włókien istoty białej w OUN; należą do niego włókna ze wszystkich części kory; stopień rozwoju ciała modzelowatego jest proporcjonalny do stopnia rozwoju kory nowej, dlatego jest ono tak duże u człowieka, ma 4 części: pień Dziób Kolano Pień Płat kolano dziób płat

14 27 Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej Włókna spoidłowe c.d.: Kalozotomia (callosotomy): przecięcie ciała modzelowatego Komisurotomia (commissurotomy): przecięcie spoideł mózgowych Agenezja ciała modzelowatego: wada wrodzona; niedorozwój ciała modzelowatego 28 Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej Włókna spoidłowe c.d.: Spoidło przednie: widoczne w przedniej ścianie III komory; łączy dolne i środkowe zakręty skroniowe oraz okolice węchowe obu półkul; filogenetycznie starsze od ciała modzelowatego Spoidło tylne: w tylnej ścianie komory trzeciej Spoidło hipokampa: włókna poprzeczne łączące tylne słupy sklepienia; stają się coraz krótsze w miarę jak słupy sklepienia przybliżają się do siebie

15 29 Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej Włókna projekcyjne (rzutowe): Doprowadzające (dośrodkowe, aferentne): do kory mózgowej wychodzą głównie ze wzgórza Odprowadzające (odśrodkowe, eferentne): od kory mózgowej mają początek w różnych częściach kory i tworzą m.in. ważne drogi ruchowe Układają się w tzw. wieniec promienisty (corona radiata), zbiegając się w pniu mózgu Przebiegają przez torebkę wewnętrzną Kresomózgowie parzyste włókna istoty białej 30 Lobotomia przecięcie włókien istoty białej między korą czołową a międzymózgowiem 1935 Lizbona; portugalski neurolog Antonio Egas Moniz wykonał pierwszy zabieg leukotomii (1949 Nagroda Nobla), aby dostać się do tkanki mózgowej konieczne było otwarcie czaszki, Cel: zmniejszenie pobudzenia, redukcja procesów emocjonalnych w zaburzeniach psychicznych (schizofrenia, depresja, problemy zachowania) Walter Freeman, psychiatra, USA : lobotomia przedczołowa, Usprawnił zabieg, skrócił do 10 minut, dojście do tkanki mózgowej przez oczodół (1946) do lat 60. XX wieku wykonano w USA ok (najwięcej na świecie) 50 XX: Chloropromazyna (Thorazine) lek o działaniu przeciwpsychotycznym i uspokajającym; działa na receptory dopamiergiczne chemiczna lobotomia

16 31 Kresomózgowie parzyste - węchomózgowie Węchomózgowie Część mózgu związana z przetwarzaniem informacji o węchu (kora trzywarstwowa) W różnych okresach czasu różne struktury zaliczano do węchomózgowia Część obwodowa opuszka węchowa pasmo węchowe trójkąt węchowy z guzkiem węchowym prążki węchowe Część ośrodkowa Ciało migdałowate (amygdala) + kora okołomigdałowata (periamygdaloid cortex) Kora gruszkowata (periform cortex) 32

17 Kresomózgowie tzw. układ limbiczny 33 Układ limbiczny, brzeżny, rąbkowy, mózg trzewny Struktury kresomózgowia i międzymózgowia położone na powierzchni przyśrodkowej tradycyjnie wiązane z emocjami, m. in. hipokamp, ciało migdałowate i zakręt obręczy Koordynacja czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz powstawanie stanów emocjonalnych Kresomózgowie tzw. układ limbiczny 34 Paul Broca 1878 Brzeg kory, przypominający kształtem podkowę: układ lub zakręt brzeżny, płat limbiczny zakręt obręczy i zakręt przyhipokampowy Sugerował, że cały płat może być zaangażowany w odbiór informacji węchowych Szybko stało się jasne, że węch nie jest podstawową funkcją tej okolicy James Papez 1937 KRĄG PAPEZA Hipokamp, sklepienie, podwzgórze ciała suteczkowate, wzgórze jądra przednie, zakręt obręczy, zakręt przyhipokampowy: wspólna czynnościowo całość, podstawa zachowań popędowych i emocjonalnych: Zakręt obręczy i jego połączenia z korą stanowią podstawę odczuwania emocji Podwzgórze z połączeniami odpowiadają za uzewnętrznianie emocji

18 Kresomózgowie tzw. układ limbiczny 35 Obecnie: płat limbiczny, kilka dodatkowych struktur i ich połączenia zaczęto nazywać układem limbicznym Nie ma zgody, co do listy struktur, które powinny być zaliczane do układu limbicznego Zakręt obręczy, zakręt przyhipokampowy Hipokamp Ciało migdałowate Jądra przegrody + podwzgórze + okolice węchowe? Wzgórze? Kora nowa mające połączenia z powyższymi strukturami 36 Netter 3.14 Główne struktury limbiczne przodomózgowia

19 37 Kresomózgowie parzyste hipokamp (hippocampus), róg Ammona FUNKCJE Przenoszenie informacji z STM do LTM, uczenie się Orientacja przestrzenna, mapy przestrzenne Hipokamp pamięć przestrzenna 2014 Nagroda Nobla 38 John O Keefe a (UCL) komórki miejsca w hipokampie aktywne w określonym miejscu przestrzeni, dla konkretnych koordynatów May-Britt i Edvard Moser (Norweski Instytut Nauki) komórki siatkowe w korze śródwęchowej: mózgowy układ pozycjonujący, aktywne dla licznych, ale bardzo regularnych koordynatów, które kontaktują się z komórkami miejsca tworząc mózgowy GPS, wewnętrzny system nawigacji

20 Kresomózgowie układ hipokampa 39 Jedna z pierwotnych części mózgu Zbudowany z kory starej (3 warstwy) Składają się nań: Zakręt przyhipokampowy z hakiem (pierwszorzędowa kora węchowa 34 pole Brodmanna) hipokamp Zakręt zębaty -- Zakręt tasiemeczkowaty --Nawleczka szara Strzępek sklepienie Struktury te tworzą dwa łuki rozciągające się od otworu międzykomorowego do dolnego rogu komory bocznej 40 Kresomózgowie parzyste ciało migdałowate Stara struktura Największa podkorowa struktura związana z emocjami Do 1,5 cm Zbiór kilkunastu jąder Jądro przyśrodkowe (niewielkie) łączy się z układem węchowym (włókna aferentne) Jądro środkowe (niewielkie) łączy się z podwzgórzem (oraz jądrami pnia mózgu): istotne dla zaangażowania ciała migdałowatego w odpowiedź emocjonalną (włókna eferentne) Jądro podstawno-boczne (największe): łączy się z zakrętem przyhipokampowym i innymi rejonami korowymi; dochodzi tu informacja czuciowa (włókna aferentne) Połączenia z hipokampem głównie jednostronne (AM HC)

21 Kresomózgowie parzyste ciało migdałowate 41 Funkcje: Ocena znaczenia emocjonalnego bodźców, zdarzeń Reaguje zwłaszcza na bodźce zagrażające lub powodujące smutek Wykrywacz niebezpieczeństwa! Koordynuje reakcje somatyczne, uwagowe, autonomiczne/endokrynne Ułatwia społeczne interakcje Uszkodzenie u małp: brak interakcji społecznych Rola w procesach uczenia się i pamięci skojarzenie sytuacji i przedmiotów z odpowiednią reakcją emocjonalną Hipokamp tworzenie LTM ciało migdałowate pomaga ustalić, co warto zapamiętać Kresomózgowie parzyste ciało migdałowate 42 Zespół Kluvera-Bucy ego: usunięcie u małp ciał migdałowatych wraz z zakrętami hipokampa i z hakami Nadmierna łagodność, brak reakcji emocjonalnych Zwiększony popęd płciowy Nadmierna uwaga w stosunku do bodźców czuciowych każdy przedmiot wąchają i smakują (hiperfagia)

22 Kresomózgowie parzyste jądra podstawne/podstawy 43 Skupienia istoty szarej w obrębie półkul Jądro ogoniaste (głowa, trzon, ogon) (nucleus caudatus) Skorupa (putamen) Gałka blada przyśrodkowa, boczna (globus palidus) Istota czarna (substantia nigra) Jądro niskowzgórzowe (subthalamic nucleus) Jądro półleżące (nucleus accumbens ) Funkcja modulują naszą aktywność ruchową, by była płynna i efektywna 3 pętle: ruchowa, poznawcza, limbiczna Kresomózgowie parzyste - jądra podstawne/podstawy 44 prążkowie j. soczewkowate skorupa Gałka blada cz. boczna Gałka blada cz. przyśrodkowa j. ogoniaste wzgórze j. niskowzgórzowe Istota czarna

23 Jądra podstawy pętla ruchowa 45 Integracja funkcji ruchowych Kora ruchowa i sensoryczna wysyła informacje do skorupy: decyzja wykonać czy nie dany ruch informacja zwrotna wykonanie jednego ruchu i zahamowanie innych dobrze wyuczone sekwencje ruchów Jądra podstawy pętla poznawcza 46 Pętla treningowa Angażuje wyższe procesy poznawcze Uczenie się nowych ruchów Pętla aktywna podczas nabywania nawyków, automatyzmów ruchowych Jak już się czegoś nauczymy aktywność tej pętli maleje, a wzrasta pętli ruchowej Włókna doprowadzające z kilku obszarów kory Dzięki tej pętli wiemy, które wykonanie ruchu było dobre, a które złe (jądro ogoniaste część układu nagrody)

24 Jądra podstawy pętla limbiczna 47 Ruchowa ekspresja emocji Łączy jądra podstawy z rejonami mózgu zaangażowanymi w przetwarzanie emocji Dodaje emocjonalne zabarwienie naszym ruchom Gesty, mimika, postura związana z przeżywaniem emocji związane z tą pętlą Kresomózgowie parzyste jądra podstawne/podstawy 48 Funkcja: sterowanie ruchami wytwarzanie sekwencji ruchowych podczas wykonywania ruchów dowolnych Kontrola wykonywania zaprogramowanych wcześniej sekwencji ruchowych, wygaszanie sekwencji zbędnych Decyzja o wykonaniu lub zahamowaniu reakcji ruchowej wykorzystywanie informacji czuciowych do sterowania ruchem, do nabywania płynności i automatyzacji ruchu nabywanie nawyków ruchowych Ruchowa ekspresja emocji

25 Kresomózgowie nieparzyste 49 Przegroda przezroczysta (septum pellucidum) dwie blaszki zbudowane z istoty białej i szarej, oddziela rogi przednie komór bocznych Sklepienie (fornix) Blaszka krańcowa (lamina terminalis) istota biała, współtworzy ścianę komory trzeciej 50 Neurotransmitery Nazewnictwo neuronów i synaps Cholinergiczne acetylocholina Dopaminergiczne dopamina GABA-ergiczne kwas gammaaminomasłowy adrenergiczne adrenalina Serotoninergiczne serotonina Peptydoergiczne peptydy Podział ze względu na budowę chemiczną Aminokwasy (NH 2 ): Pobudzające: kwas glutaminowy, kwas asparaginowy Hamujące: glicyna, kwas gamma-aminomasłowy (GABA) Aminy biogenne: Acetylocholina Aminy katecholowe: dopamina, noradrenalina, adrenalina Amina indolowa: 5- hydroksytryptamina (serotonina) Peptydy: substancja P, endorfiny, neuropeptyd Y I inne

26 51 Systemy biochemiczne mózgowia Szlaki serotoninergiczne: Układ regulacji nastroju Neurony serotoninergiczne na wszystkich piętrach pnia mózgu, najwięcej w jądrach szwu Biegną do większości struktur OUN (kora mózgu, hipokamp, jądra podstawy, międzymózgowie, móżdżek, pień mózgu, rdzeń kręgowy) 52 Systemy biochemiczne mózgowia Szlaki serotoninergiczne: Zaangażowane w wiele funkcji: Regulacja zachowań emocjonalnych i regulacja funkcji podwzgórza (endokrynnych i autonomicznych) Regulacja stanu sen-czuwanie (nieaktywne podczas fazy snu REM) Modulacja przetwarzania bodźców dośrodkowych Przetwarzanie bólu i wzmacnianie działania leków przeciwbólowych (w tym opiatów) Modulacja pobudliwości przedzwojowych neuronów autonomicznych Zwiększenie pobudliwości dolnych neuronów ruchowych Leki przeciwdepresyjne, stosowane w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, bólu głowy i innych zespołów bólowych ukierunkowane na neurony serotoninergiczne i ich receptory

27 53 Systemy biochemiczne mózgowia Szlaki noradrenergiczne Układ regulacji aktywności mózgu Neurony noradrenergiczne głównie w miejscu sinawym + twór siatkowaty w rdzeniu przedłużonym i moście Biegną do większości struktur OUN (kora mózgu, hipokamp, podwzgórze, móżdżek, pień mózgu, rdzeń kręgowy) Modulator pobudliwości innych układów 54 Systemy biochemiczne mózgowia Szlaki noradrenergiczne Zaangażowane w wiele funkcji: Regulacja uwagi, stanu czuwania, cyklu sen-czuwanie (podczas snu brak aktywności, wzrasta po obudzeniu, największa przy zaskoczeniu) Regulacja czynności endokrynnej i trzewnej (jedzenie, picie, zachowania rozrodcze, regulacja temperatury) Regulacja zachowań emocjonalnych Część włókien serotoninergicznych nakłada się na połączenia noradrenergiczne wspólnie modulują wiele czynności Leki przeciwdepresyjne, przeciwbólowe, przeciwnadciśnieniowe (przeciwnadciśnieniowe zmniejszają przekaźnictwo (nor)adrenergiczne))

28 55 Systemy biochemiczne mózgowia Szlaki dopaminergiczne Śródmózgowie Podwzgórze Układ nagrody 56 Systemy biochemiczne mózgu Szlaki dopaminergiczne Śródmózgowie (istota czarna, nakrywka brzuszna): droga czarno-prążkowiowa droga śródmózgowiowo-limbiczna (ciała migdałowate, hipokamp) droga śródmózgowiowo-korowa (kora czołowa i niektóre pola kojarzeniowe) Funkcje: Planowanie i realizowanie głównie czynności ruchowych Procesy motywacyjne, nagradzanie, popędy biologiczne i uzależnienia zwłaszcza od substancji psychoaktywnych Mechanizmy uwagi, planowanie i wykonywanie funkcji płatów czołowych

29 57 Systemy biochemiczne mózgu Szlaki dopaminergiczne Ze śródmózgowia: leki neuroleptyczne, przeciwpsychotyczne, które wpływają na zachowanie w schizofrenii, zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) Podwzgórze droga guzowo-lejkowa hamuje wydzielanie prolaktyny reguluje inne czynności endokrynne i autonomiczne podwzgórza 58 Systemy biochemiczne mózgu Szlaki cholinergiczne

30 59 Systemy biochemiczne mózgu Szlaki cholinergiczne Część nakrywkowa pnia mózgu wzgórze, pień mózgu, móżdżek Funkcje: Regulacja stanu czuwania Cykl sen-czuwanie Inicjowanie fazy REM Jądro podstawne Meynerta i jądro przegrody kora mózgu, hipokamp Funkcja: aktywacja kory i pamięć (konsolidacja śladów pamięciowych) Leki wzmacniające przekaźnictwo cholinergiczne stosowane są w celu poprawienia pamięci (np. w chorobie Alzheimera) 60 Systemy biochemiczne mózgu Szlaki cholinergiczne W prążkowiu neurony wstawkowe cholinergiczne udział w funkcjach jąder podstawy: Kontrola napięcia mięśni, regulacja postawy Inicjowanie ruchów Wybór pożądanego układu ruchów Dodatkowe leki w chorobie Parkinsona zmniejszające przekaźnictwo cholinergiczne w jądrach podstawy, by zwiększyć przekaźnictwo dopaminergiczne Acetylocholina jest podstawowym neuroprzekaźnikiem we wszystkich przedzwojowych neuronach autonomicznych oraz dolnych neuronach ruchowych w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu

31 Systemy biochemiczne mózgu 61 Układ nagrody (dopaminergiczny szlak) Istota czarna Prążkowie Boczna część podwzgórza Nakrywka pnia mózgu Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia + struktury leżące wzdłuż niego np. jądro półleżące Stymulacja tych ośrodków właściwości nagradzające