Przystąpienie do Unii Europejskiej a rozwój gospodarczy

Transkrypt

1 Przystąpienie do Unii Europejskiej a rozwój gospodarczy Leszek Balcerowicz Wspólnie do Wspólnej Europy Warszawa, 13 września 2002

2 Plan wystąpienia: I. Zmniejszanie dystansu do krajów najbogatszych -doświadczenia historyczne. II. Doświadczenia krajów transformujących się. III. Proces rozszerzania UE - i perspektywy. sytuacja obecna

3 Jest wiele przykładów państw, które nie były w stanie zmniejszyć dystansu dzielącego je od krajów najbogatszych. cały świat niezachodni w XVIII-XIX XIX w., aż do rewolucji Meiji (1868 r.) w Japonii; większość krajów Afryki po II wojnie światowej; państwa Ameryki Łacińskiej w ramach starego modelu gospodarczego o (do późnych lat osiemdziesiątych XX w.); wszystkie kraje komunistyczne po II wojnie światowej; niektóre kraje Europy Wschodniej po 1990 roku

4 PKB per capita w wybranych grupach krajów (Europa Zachodnia = 100) Afryka, Azja, Europa Śro dko wa w okresie komunizmu, Ameryka Łacińska, Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective, OECD, Paris 2001

5 Z państw, które odniosły sukces w zmniejszaniu dystansu do krajów najbogatszych, trzeba wymienić: kraje skandynawskie, w tym Szwecja zanim rozwinęła model szwedzki (koniec XVIII w. - pierwsza połowa XX w.); Japonia od rewolucji Meiji (w 1868 roku) do końca lat osiemdziesiątych; młodsze tygrysy azjatyckie; Chiny od późnych lat siedemdziesiątych; Chile; niektóre posocjalistyczne kraje europejskie w latach dziewięćdziesiątych.

6 PKB per capita w wybranych krajach Szwecja (Europa Zachodnia = 100) Japonia Korea Południowa Chiny Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective, OECD, Paris 2001

7 PRZYCZYNY PORAŻEK W DOGANIANIU KRAJÓW WYSOKO ROZWINIĘTYCH WOJNY PODWÓJNA PORAŻKA PAŃSTWA ETATYZM (POPULIZM) NIEZDOLNOŚĆ DO REALIZACJI PODSTAWOWYCH FUNKCJI PAŃSTWA (ZAPEWNIENIA ODPOWIEDNIEGO PRAWA, W TYM OCHRONY PRAW WŁASNOŚCI, ITD.) NADMIERNY POZIOM WYDATKÓW PUBLICZNYCH I PODATKÓW PROTEKCJONIZM / GOSPODARKA ZAMKNIĘTA MONOPOLIZACJA ZBYT DUŻA WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA PRZEREGULOWANIE GOSPODARKI I KORUPCJA CHORE FINANSE PUBLICZNE

8 II. SYSTEM KOMUNISTYCZNY W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ PRZED 1989 R. TO PRZYPADEK SKRAJNEGO ETATYZMU II.1. Kraje socjalistyczne miały generalnie podobny system gospodarczy, który charakteryzowały: gospodarka centralnie planowana (plany produkcyjne, administracyjny rozdział czynników produkcji, kontrola cen); zakaz prowadzenia prywatnej działalności gospodarczej; system gospodarczy zdominowany przez przedsiębiorstwa państwowe o monopolistycznej pozycji; ograniczony zakres instrumentów finansowych dostępnych dla firm i osób prywatnych; brak instytucji finansowych (giełdy papierów wartościowych, prawdziwych banków komercyjnych); rozbudowany system świadczeń socjalnych I w konsekwencji: nieefektywność, marnotrawstwo; wysoka energo- i materiałochłonność gospodarki powodująca zanieczyszczenie środowiska; brak innowacyjności; braki towarów na rynku.

9 WARUNKI POCZĄTKOWE RÓŻNIŁY SIĘ W POSCZEGÓLNYCH KRAJACH POSOCJALISTYCZNYCH, DOTYCZYŁO TO ZWŁASZCZA: STOPNIA UZALEŻNIENIA W HANDLU ZAGRANICZNYM OD RYNKU RADZIECKIEGO I POZOSTAŁYCH PAŃSTW RWPG; SKALI NIERÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ (DEFICYT FINANSÓW PUBLICZNYCH, UKRYTA I JAWNA INFLACJA); POZIOMU ODZIEDZICZONEGO DŁUGU ZAGRANICZNEGO.

10 II lat po upadku komunizmu kraje byłego bloku socjalistycznego osiągnęły bardzo zróżnicowane wyniki gospodarcze. Realny PKB w 2001 r. (1989=100) 118,0 128, ,0 69,0 69,0 74,0 78,0 81,0 84,0 87,0 101,0 106,0 108,0 35,0 36,0 44,0 20 Mołdawia Gruzja Ukraina Rosja Litwa Łotwa Bułgaria Kazachstan Rumunia Chorwacja Estonia Czechy Słowacja Węgry Słowenia Polska Źródło: EBRD Transition Report update, May 2002.

11 Skumulowany napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na mieszkańca (w USD), Ukraina Mołdawia Rumunia Bułgaria Litwa Polska Słowenia Słowacja Łotwa Estonia Węgry Czechy Źródło: EBRD Transition Report update May 2002.

12 NIERÓWNOŚĆ DOCHODÓW W OKRESIE TRANSFORMACJI (mierzona współczynnikiem GINI) wzrastała szybciej i osiągnęła najwyższy poziom w krajach, które nie realizowały reform i osiągneły relatywnie gorsze wyniki gospodarcze Rosja^ Rumunia Ukraina^ Węgry* Litwa* Łotwa Słowenia Polska Bułgaria^ Czechy 1991 (* 1992) 1997 (^ 1996) Źródło: EBRD Transition Report 2001.

13 W krajach o relatywnie lepszych wynikach gospodarczych szybciej poprawiały się wskaźniki zdrowotności społeczeństwa. 76 Oczekiwana długość życia (w latach) Rosja Mołdawia Ukraina Rumunia Bułgaria Estonia Węgry Litwa Słowacja Polska Czechy Słowenia Źródło: EBRD Transition Report

14 Zużycie energii/pkb w 1998 (1989 = 100) , ,5 126,0 112,7 95,1 94,2 94,9 93,4 86, ,0 77,3 Słowacja Mołdawia Ukraina Rosja Bułgaria Węgry Słowenia Łotwa Estonia Czechy Polska Źródło: EBRD Transition Report 2001.

15 II.6. Przyczyny różnic w wynikach gospodarczych. Warunki początkowe tylko częściowo wyjaśniają zróżnicowanie wyników gospodarczych krajów transformujących się i tylko w pierwszej fazie przemian. Przyczyny tych różnic leżą w tempie i skali wprowadzanych reform gospodarczych i stabilizacji makroekonomicznej. Im głębsze i szybsze były reformy, tym wyższe, przeciętnie, tempo wzrostu gospodarczego. TAKIE SĄ WNIOSKI PŁYNĄCE Z BOGATEJ LITERATURY BADAJĄCEJ DOŚWIADCZENIA KRAJÓW W OKRESIE TRANSFORMACJI.

16 III. NAJWIĘKSZE SUKCESY W TRANSFORMACJI GOSPODARKI OSIĄGNĘŁY TE KRAJE, KTÓRE MIAŁY PERSPEKTYWĘ PRZYSTĄPIENIA DO UNII EUROPEJSKIEJ, TJ. KRAJE EUROPY ŚRODKOWEJ I KRAJE NADBAŁTYCKIE. III.1. PERSPEKTYWA WEJŚCIA DO UNII EUROPEJSKIEJ BYŁA I NADAL JEST SILNYM CZYNNIKIEM SPRZYJAJĄCYM ZMNIEJSZANIU DYSTANSU DO KRAJÓW ROZWINIĘTYCH, POPRZEZ: 1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ: OGRANICZANIE MOŻLIWOŚCI PROWADZENIA ZŁEJ POLITYKI (NP. PROTEKCJONIZMU, PRÓB OGRANICZENIA NIEZALEŻNOŚCI BANKU CENTRALNEGO); WIĘKSZOŚĆ DZIAŁAŃ DOSTOSOWAWCZYCH ZWIĄZANYCH Z INTEGRACJĄ EUROPEJSKĄ SPRZYJA DŁUGOOKRESOWEMU ROZWOJOWI GOSPODARKI (LIBERALIZACJA, WPROWADZENIE DYREKTYW BANKOWYCH, WZMOCNIENIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ I SĄDOWNICTWA) 2. PRZYCIĄGANIE NAPŁYWU ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH. 3. FUNDUSZE PRZEDAKCESYJNE (BUDOWA INSTYTUCJI, INWESTYCJE INFRASTRKTURALNE)

17 III.2. CZŁONKOSTWO W UE UMOŻLIWIA PRZYSPIESZENIE TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO, POPRZEZ: 1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ: PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU - DYSCYPLINA FINANSÓW PUBLICZNYCH (DEFICYT FINANSÓW PUBLICZNYCH NIE WIĘKSZY NIŻ 3% PKB I DĄŻENIE DO ZRÓWNOWAŻENIA BUDŻETU); WSPÓLNY RYNEK - WOLNY PRZEPŁYW TOWARÓW, KAPITAŁU I OSÓB; OGRANICZENIE TZW. POMOCY PUBLICZNEJ (SUBSYDIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW). 2. ZWIĘKSZONY NAPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTCYJI ZAGRANICZNYCH DZIĘKI STABILNOŚCI I WIARYGODNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z CZŁONKOSTWA W UE I DZIĘKI DOBREJ POLITYCE ZWIĄZANEJ Z DZIAŁANIEM MECHANIZMÓW OGRANICZJĄCYCH MOŻLIWOŚĆ PROWADZENIA ZŁEJ POLITYKI; 3. FUNDUSZE STRUKTURALNE (INFRASTRUKTURA, OCHRONA ŚRODOWISKA).

18 PORÓWNANIE PRZECIĘTNEGO TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO PORTUGALII, HISZPANII, GRECJI ORAZ IRLANDII W OKRESIE (w %) ,3 3,5 3,2 2,1 Irlandia Portugalia Hiszpania Grecja Źródło: Komisja Europejska.

19 III.3. DĄŻENIE DO JAK NAJSZYBSZEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO JEST NAJLEPSZĄ STRATEGIĄ DLA KRAJÓW KANDYDACKICH, PONIEWAŻ: 1. BĘDZIE MOBILIZOWAĆ RZĄDY DO ZAKOŃCZENIA REFORM STRUKTURSLNYCH W CELU WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT (NISKA INFLACJA I STOPY PROCENTOWE, OGRANICZONY DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ORAZ DŁUG PUBLICZNY), CO SAMO W SOBIE JEST DOBRE DLA DŁUGOOKRESOWEGO WZROSTU GOSPODARCZEGO; 2. SKRACA OKRES CZŁONKOSTWA W ERM II, KTÓRY MOŻE BYĆ NIESPOKOJNY ZE WZGLĘDU NA PRZEPŁYWY KAPITAŁU KRÓTKOTERMINOWEGO; 3. POZWALA WCZEŚNIEJ CZERPAĆ KORZYŚCI Z WSPÓLNEJ WALUTY: WZMOCNIONA PODSTAWA DLA STABILNOŚCI FISKALNEJ; ELIMINACJA RYZYKA KURSOWEGO; REDUKCJA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH.

20 SZYBIE PRZYSTĄPIENIE DO STREFY EURO JEST MOŻLIWE, PONIEWAŻ KRAJE KANDYDUJĄCE SĄ: A.. BLIŻEJ WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT, NIŻ NP. HISZPANIA, PORTUGALIA I GRECJA 4 LATA PRZED ICH PRZYSTĄPIENIEM DO UGW; B.. MOCNO ZINTEGROWANE Z GOSPODARKĄ UE, PRZEZ CO KOSZTY ZWIĄZANE Z REZYGNACJĄ Z AUTONOMICZNEJ POLITYKI MONETARNEJ I ELASTYCZNEGO KURSU WALUTOWEGO NIE MUSZĄ BYĆ DUŻE.

21 III.3.A. KRYTERIA Z MAASTRICHT ,8 8,4 7,4 7,3 POZIOM INFLACJI, , ,8 5,5 4,7 4,7 5, ,9 2,4 2,0 1,3 1 0 Węgry Słowenia Bułgaria Słowacja Estonia Polska Czechy Malta Łotwa Źródło: EBRD Transition Report update May 2002 i Komisja Europejska. Cypr Litwa Hiszpania (1994) Portugalia(1994) Grecja(1996)

22 DŁUG PUBLICZNY (% PKB), , ,5 53,2 62,6 63,8 44,5 34, ,1 23,3 19,5 13,8 5,7 0 Bułgaria Węgry Polska Słowacja Rumunia Litwa Słowenia Czechy Łotwa Estonia Hiszpania (1994) Portugalia (1994) Grecja (1996) Źródło: EBRD Transition Report update May 2002 i Komisja Europejska.

23 BILANS SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (% PKB), ,8 0,2 0 Polska Czechy Słowacja Węgry Rumunia Łotwa Litwa Słowenia Estonia Bułgaria Portugalia Hiszpania Grecja (1994) (1994) (1996) -2-1,7-1,7-1, ,3-6 -5,6-5,5-5,5-5,9-6,1-8 -7,5 Źródło:: Economic forecasts for the Candidate Countries, Komisja Europejska 2002 i Komisja Europejska.

24 III.3.B. STOPIEŃ INTEGRACJI HANDLOWEJ UDZIAŁ EKSPORTU DO UE W CAŁKOWITYM EKSPORCIE, ,0 70,0 60,0 68,4 65,4 64,0 61,5 61,0 59,1 56,4 50,0 40,0 48,9 47,5 46,4 44,1 39,2 36,1 30,0 20,0 10,0 0,0 Polska Estonia Łotwa Rumunia Węgry Czechy Słowenia Turcja Litwa Słowacja Bułgaria Malta Cypr Źródło: Real convergence in candidate countries, Komisia,Europejska, Listopad 2001 i Eurostat.

25 PODSUMOWANIE: PERSPEKTYWA PRZYSTĄPIENIA DO UE, CZŁONKOSTWO W UE ORAZ STRATEGIA SZYBKIEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO SĄ CZYNNIKAMI SPRZYJAJĄCYMI SZYBKIEMU ROZWOJOWI GOSPODAREK KRAJÓW KANDYDUJĄCYCH. POSIADANIE DYNAMICZNYCH, SZYBKO ROZWIJAJĄCYCH SIĘ PARTNERÓW BĘDZIE KORZYSTNE DLA OBECNYCH CZŁONKÓW UE.