Jak przeprowadzić lekcję powtórzeniową z historii literatury w drugiej klasie liceum ogólnokształcącego?

Transkrypt

1 Alina Wnuk Jak przeprowadzić lekcję powtórzeniową z historii literatury w drugiej klasie liceum ogólnokształcącego? Takie pytanie stawia sobie polonista, kiedy kończy omawiać z uczniami kolejną epokę literacką i jej przedstawicieli. Może znów realizować sprawdzony przez siebie w praktyce scenariusz lekcji powtórzeniowej, lecz charakter twórczego nauczyciela mobilizuje go do nowych rozwiązań i propozycji. Zapewne liczy się także z reakcją uczniów, którzy nie udają zainteresowania, gdy zajęcia ich nie ciekawią. Najważniejsza jest bowiem efektywność lekcji powtórzeniowej. Ma ona przede wszystkim umożliwić młodzieży utrwalenie faktów i pojęć z zakresu historii literatury, ułatwić analizę wybranego wiersza, wskazać i nazwać wartości artystyczne omawianych dzieł literackich oraz określić ich wymowę. W celu rzetelnego powtórzenia materiału literackiego zasadne byłoby przygotowanie lekcji dwugodzinnej, ponieważ nauczyciel ma wówczas czas na sprawdzenie wiadomości uczniów i wspólne zredagowanie notatki. Prezentowana tutaj propozycja dotyczy takiej koncepcji zajęć języka polskiego w liceum ogólnokształcącym, podczas których polonista dokonuje integracji wewnątrzprzedmiotowej. Łączy, np. treści polonistyczne z realizacją ćwiczeń w mówieniu i pisaniu. Organizuje powtórzenie wiadomości w taki sposób, aby zarazem przygotować uczniów do pracy stylistycznej na temat omawiany podczas lekcji. W ramach ćwiczeń w mówieniu i pisaniu młodzież wspólnie z nauczycielem pracuje nad konspektem wypracowania, wypowiada się z zakresu powtarzanego materiału literackiego, a także uświadamia sobie i utrwala zasady pracy stylistycznej. W drugiej klasie liceum po przerobieniu pozytywizmu można zaproponować uczniom na taką dwugodzinną jednostkę dydaktyczną następujące tematy: Obraz polskiej rzeczywistości w II połowie XIX wieku na podstawie nowel Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej i Henryka Sienkiewicza (forma wypracowania). Lalka Bolesława Prusa jako przykład powieści dojrzałego realizmu (forma rozprawki). Dziedzictwo powstania styczniowego w powieści Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem (forma wypracowania). To, czy nauczyciel zdąży je omówić, zależy od wielu czynników m.in. przygotowania uczniów, tempa pracy na lekcji, umiejętności konstruowania konspektu, itd. W sytuacji, kiedy nie uda się zrealizować któregoś z tematów, można go zadać do dokończenia w domu. Natomiast pracą domową z lekcji powtórzeniowej jest pisemna forma wypowiedzi na wybrany, omówiony już temat.

2 Temat nr 1: Obraz polskiej rzeczywistości w II połowie XIX wieku na podstawie nowel Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej, Henryka Sienkiewicza i Stefana Żeromskiego (forma wypracowania). I. Wstęp 1. Krótkie omówienie sytuacji państwa polskiego w II połowie XIX wieku (ziemie polskie pod zaborami w dwadzieścia lat po powstaniu styczniowym, sytuacja gospodarcza, polityczna, kulturalna). 2. Praca u podstaw i praca organiczna główne hasła pozytywistów. 3. Nowela - gatunkiem literackim, pozwalajacym pisarzom pozytywistycznym na przedstawienie obrazu polskiej rzeczywistości w II połowie XIX wieku i walkę o poprawę warunków życia społeczeństwa. II. Rozwinięcie 1. Problem walki o niepodległość: - pamięć o powstaniu styczniowym i hołd bohaterom poległym za wolność ojczyzny, Gloria victis E. Orzeszkowej; - praca u podstaw, tajne nauczanie polskich dzieci pod zaborem pruskim przez Joannę Lipską, A B C E. Orzeszkowej, Siłaczka S. Żeromskiego; - potrzeba uświadamiania i utrwalania tożsamości narodowej, Sachem H. Sienkiewicza; - tragiczne losy Skawińskiego, emigranta politycznego, uczestnika powstania listopadowego, Latarnik H. Sienkiewicza. 2. Mniejszość żydowska na ziemiach polskich pod zaborami: - swoi a obcy (pogromy żydowskie), Mendel Gdański, M. Konopnickiej; - można wspomnieć o eseju E. Orzeszkowej w obronie Żydów polskich, O Żydach i kwestii żydowskiej. 3. Biedota miejska: - bezradność wobec nieszczęścia, walka o byt, brak pracy, śmiertelna choroba żony, brak pieniędzy na utrzymanie domu, lekarza i opiekę na dziećmi, Nasza szkapa M. Konopnickiej. 4. Zacofanie wsi polskiej: - znachorka nakazująca włożyć chorą, małą dziewczynkę do pieca na poty, dostawianie drabiny do dachu, rzekomo chroniącej dom przed uderzeniem pioruna, Antek B. Prusa; - ciężka sytuacja materialna kobiet samotnie wychowujących dzieci (cały dzień pracują na roli), Antek B. Prusa, Janko Muzykant H. Sienkiewicza. 5. Problem niewykorzystanych uzdolnień i talentów artystycznych dzieci: - Antek, zdolności rzeźbiarskie, nowela B. Prusa;

3 - Janko, niedoceniony talent muzyczny, nowela H. Sienkiewicza. 6. Emancypacja kobiet: - prawo kobiet do nauki (Stanisława Bozowska z Siłaczki Stefana Żeromskiego pragnęła studiować medycynę, ale na ziemiach polskich pod zaborami było to niemożliwe, marzyła o wyjeździe do Paryża lub Zurychu); - pieniądze i majątek jedyną gwarancją wysokiej pozycji kobiety w świecie, także pewnej samodzielności, Dobra pani E. Orzeszkowej. 7. Rodzący się kapitalizm na ziemiach polskich pod zaborami, powstanie klasy robotniczej: - praca młodego robotnika Marcysia od świtu do nocy w fabryce, tragiczna śmierć młodego człowieka na skutek wybuchu komina, Dym M. Konopnickiej; - brak wsparcia dla piaskarza Mostowiaka (robotnik sezonowy) i jego rodziny, Nasza szkapa M. Konopnickiej. 8. Problemy zwykłych ludzi (skromna sytuacja materialna uniemożliwia walkę z chorobą) - tragedia młodego małżeństwa, śmierć męża na gruźlicę, Kamizelka B. Prusa, - wsparcie materialne dla niewidomej dziewczynki, Katarynka B. Prusa, III. Zakończenie, podsumowanie rozważań - Podkreślenie roli nowelistyki pozytywistycznej w utrwalaniu obrazu polskiej rzeczywistości w II połowie XIX wieku. - Ocena wpływu problematyki zawartej w nowelach na polską rzeczywistość tamtego okresu. - Nowela gatunkiem dydaktycznym ( miała wychowywać, przekazywać prawdy o życiu, wywoływać refleksję, pobudzić do działania na rzecz społeczeństwa).

4 Temat nr 2: Lalka Bolesława Prusa jako przykład powieści dojrzałego realizmu (forma rozprawki) Wprowadzenie do tematu (data powstania utworu lata 80. XIX wieku, czas i miejsce akcji od 1878 r. do października 1879 r., nawiązanie do pojęcia powieści dojrzałego realizmu). I. Teza Jestem przekonana, że dzieło B. Prusa Lalka jest przykładem powieści dojrzałego realizmu. Postaram się to udowodnić na podstawie następujących argumentów. II. Argumenty 1. Zmniejszenie roli narratora wszechwiedzącego. 2. Obraz Warszawy prezentowany oczami bohaterów, 3. Grupy społeczne w II połowie XIX wieku na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim: arystokracja Łęccy, prezesowa Zasławska, Starski; inteligencja doktor Szuman, Juliusz Ochocki, studenci; mieszczaństwo Ignacy Rzecki, pani Stawska, rodzina Minclów, kapitalista Stanisław Wokulski; lud Węgiełek, Wysoccy, Maria magdalenka. 4. Problem mniejszości żydowskiej, swoi a obcy rodzina Szlangbaumów. 5. Echa historii i walk o niepodległość okres wojen napoleońskich, powstanie listopadowe, Wiosna Ludów na Węgrzech udział Rzeckiego, manifestacje patriotyczne w Warszawie przed wybuchem powstania styczniowego, powstanie styczniowe udział Wokulskiego i młodego Szlangbauma, wojna rosyjsko turecka, na której wzbogacił się Wokulski. 6. Moda (stroje kobiece i męskie), obyczaje (posłuszeństwo pryncypałowi, niedzielne spacery, np. w Łazienkach), wierność tradycji(wielkanocne kwesty dla biednych w kościołach). 7. Rodzący się polski kapitalizm interesy handlowe S. Wokulskiego, spółka kupca Wokulskiego z polską arystokracją. III. Potwierdzenie tezy (zakończenie) Na podstawie zebranych argumentów potwierdzam zasadność tezy, że Lalka B. Prusa jest powieścią dojrzałego realizmu.

5 Temat nr 3: Dziedzictwo powstania styczniowego w powieści Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem (forma wypracowania) I. Wstęp 1. Ogólna informacja o czasie i miejscu akcji powieści. 2. Nawiązanie do powstania styczniowego z 1863 r. i udziału w nim braci Korczyńskich i Bohatyrowiczów, wspólna Mogiła powstańcza (echa powstania powracają w retrospekcjach). 3. Przedstawienie dziedzictwo powstania styczniowego w aspekcie społecznym, jednostkowym, psychologicznym. II. Rozwinięcie 1. Regres ideowy, poczucie klęski politycznej pokolenia walczącego w powstaniu styczniowym (Benedykt Korczyński, pani Andrzejowa Korczyńska). 2. Odnowienie barier klasowych, konflikt Benedykta Korczyńskiego z Bohatyrowiczami o ziemię wynikiem starań Korczyńskiego o utrzymanie majątku. 3. Porzucenie ideałów młodości przez Benedykta Korczyńskiego i skupienie całej swojej uwagi na pracy. 4. Zygmunt Korczyński - brak zainteresowania sprawami narodowymi i społecznymi, klęska wychowawcza pani Andrzejowej Korczyńskiej; kosmopolita, znudzony krajem, człowiek małego serca. 5. Dominik Korczyński, brat Benedykta, zesłaniec carski, później zadowolony ze swojego losu, wynarodowiony urzędnik carski. 6. Zaścianek Bohatyrowiczów kultywuje ciągłość tradycji rodowej, której symbolem są dwie mogiły: Jana i Cecylii oraz Mogiła powstańcza, przekuwając dotychczasowe doświadczenia i wydarzenia przeszłości (powstanie styczniowe) w etos pracy i wierność ojczyźnie (Anzelm i Jan Bohatyrowiczowie) 7. Rozmowa Benedykta Korczyńskiego z synem zgoda między dworem a zaściankiem. 8. Witold Korczyński, wyrastający w atmosferze pozytywistycznych ideałów, reprezentuje powracającą falę, powrót do młodzieńczych ideałów ojca; postać Witolda to połączenie cech organicznika pozytywisty z niektórymi cechami działacza patriotycznego końca XIX wieku. III. Zakończenie 1. Silne zaakcentowanie idei patriotyzmu w powieści, hołd bohaterom powstania, którzy poświęcili swoje młode życie za ojczyznę.

6 2. Dziedzictwo powstania złożone, skomplikowane, rozmaicie decyduje o losach bohaterów, tworzy sytuacje konfliktowe, wpływa na zmianę postaw, prowadzi do rozterek i dramatów życiowych. 3. Najważniejszy wątek zgoda między dworem a zaściankiem, przyczyniająca się do utrwalenia polskości i poprawy sytuacji materialnej Korczyna i Bohatyrowicz oraz stosunków międzyludzkich.