Zmodernizowane doskonalenie nauczycieli szansą na lepszą jakość edukacji w powiecie m. Łomża ADHD ADHD jako zaburzenie różnorodnie definiowane:.

Transkrypt

1 ADHD ADHD jako zaburzenie różnorodnie definiowane:. Nazwa ADHD pochodzi o pierwszych liter skrótu: Attention Deficit Hiperkinetic Disorder, co w tłumaczeniu oznacza Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. nadpobudliwości psychoruchowej. Wyodrębnia się trzy podtypy w ADHD: - podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, - podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej, - typ mieszany ADHD a inne zaburzenia: Nagłe wystąpienie objawów charakterystycznych dla ADHD (gdy dziecko wcześniej takie nie było) oznacza, że do czynienia mamy z objawami innego zaburzenia. Dla ADHD charakterystyczny jest bowiem wzór zachowania, który towarzyszy dziecku od zawsze, natomiast nowa sytuacja (np. pójście do szkoły) spowodować mogła, że stał on się bardziej widoczny, nasilony. Wyodrębnić można choroby, które objawami przypominać mogą objawy ADHD (czyli dziecko może mieć problemy z koncentracją uwagi, może być nadmiernie ruchliwe, impulsywne): - choroby somatyczne: alergie, nadczynność tarczycy, astma, choroby reumatyczne, choroby wątroby, wady serca, choroby pasożytnicze, anemia, uszkodzenie słuchu, wada wzroku, zapalenie mózgu, guz, pląsawica mniejsza, choroby zwyrodnieniowe, padaczka. Nadmierne pobudzenie mogą wywoływać leki, np. uspokajające paradoksalnie mogą powodować akatyzję, czyli konieczność stałego poruszania się - zaburzenia psychiczne: upośledzenie umysłowe, zaburzenia lękowe, autyzm, depresja, mania, zaburzenia zachowania - czynniki środowiskowe: doświadczenie stresu (choroba, rozstanie, śmierć kogoś bliskiego), przemoc psychiczna, fizyczna, wykorzystywanie seksualne, patologia rodzinna (alkoholizm, choroba psychiczna lub somatyczna rodzica), rozwój w otoczeniu, w którym brak reguł, granic, uwagi Przyczyny ADHD - hipotezy: a. mikrouszkodzenia OUN późniejsze badania wykazały, że wiele dzieci z ADHD nie ma mikrouszkodzeń, natomiast wiele dzieci, które mają mikrouszkodzenia nie ma ADHD, hipoteza okazała się słuszna dla dzieci z ADHD, u których mikrouszkodzenia dotyczą obszarów mózgu

2 związanych czynnościowo z uwagą czy kontrolą impulsywności (np. płaty czołowe) b. przewlekłe zatrucie ołowiem które zaburzało funkcjonowanie mózgu, teoria potwierdzona dla małej grupy dzieci c. niewłaściwa dieta teoria wyodrębnia dwie grupy diet: wzbogaconą i eliminacyjną. Dieta wzbogacona opierała się na założeniu, że objawy są wynikiem niedoboru witamin z grupy B, mikroelementów (np. cynk, magnez). Nie ma rzetelnych badań potwierdzających tę hipotezę. Dieta eliminacyjna opierała się na założeniu, że przyczyną nadpobudliwości jest spożywanie przez dziecko cukru oraz sztucznych alergizujących dodatków do żywności (barwniki, konserwanty). Badania nie potwierdziły hipotezy dotyczącej cukru. Jeśli chodzi o barwniki i konserwanty entuzjastyczne wyniki uzyskał B. Feingold (za: Wolańczyk, Kołakowski, Skotnicka, 1999, s. 84), jednak badania późniejsze w niskim stopniu potwierdziły wcześniejsze. Alergia pokarmowa nie jest przyczyną nadpobudliwości, ale może nasilać objawy. d. nieprawidłowa sytuacja domowa, rodzicielskie błędy wychowawcze badania wykazały, iż czynniki te mogą nasilać objawy, jednak nie są przyczyną. e. uwarunkowania genetyczne badania wykazały, iż częstość wystąpienia ADHD jest istotnie większa wśród bliźniąt jednojajowych, jeśli u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych stwierdzono ADHD, to ryzyko wystąpienia u kolejnego członka jest 5-7 razy większe, niż w przypadku dzieci z rodzin, w których nie występuje zaburzenie. ADHD a procesy zachodzące w mózgu: W ADHD do czynienia mamy z zaburzeniem wydzielania neurotransmiterów: Dopamina odpowiedzialna jest za selekcję informacji i utrzymywanie koncentracji. Noradrenalina pozwala na szybkie rozpoznanie zagrażającego bodźca i mobilizację organizmu do walki lub ucieczki. Jej nadmiar może sprawiać, iż organizm jest w stanie ciągłego pobudzenia. Serotonina reguluje nastrój, rytm snu, kontrolę zachowań oraz pozytywne myślenie. Jej niedobory często prowadzą do impulsywnych zachowań. ADHD a zaburzenia zachowania: Zaburzenia zachowania to powtarzające się zachowania antysocjalne, agresywne lub buntownicze.

3 W łagodniejszej bądź wczesnej postaci na zaburzenia zachowania składają się: wybuchy złości, powracające kłótnie, nieprzestrzeganie reguł, stałe obwinianie innych, złośliwe i mściwe zachowywanie się, częste używanie przekleństw i wulgaryzmów. W cięższej postaci pojawiają się: kradzieże, kłamstwa, umyślne podpalenia, powtarzające się ucieczki, niszczenie cudzej własności, okrucieństwo wobec zwierząt, gwałty, użycie broni podczas bójek, znęcanie się nad innymi, zastraszanie. Konsekwencje ADHD: - zaburzenia umiejętności szkolnych - wtórny analfabetyzm funkcjonalny - osobowość antyspołeczna - uzależnienia - depresja - brak zatrudnienia - niski statut społeczny Wraz z wiekiem maleje skuteczność działań wychowawczych i psychoterapii, dlatego niezwykle istotne jest, by przeciwdziałać potencjalnym wtórnym problemom, zaburzeniom, a jeśli pojawią się odpowiednio wcześnie wprowadzić dodatkowe leczenie, różne formy oddziaływań. METODY I FORMY POMOCY DZIECKU Z ADHD: Dziecko z ADHD ma niższą zdolność do koncentracji na zadaniu. Jego impulsywność prowadzi do tego, że działa bez przewidzenia konsekwencji. Zna zasady i normy, ale nie potrafi dostosować się do nich. Jest bardziej, w porównaniu do jego rówieśników, ruchliwe i żywe, zwłaszcza, jeśli sytuacja wymaga długiego i spokojnego siedzenia w miejscu. Pomoc dziecku powinna uwzględniać zachowania należące do wszystkich trzech grup objawów (nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi). Bezradni i zmęczeni rodzice, wychowawcy wyrażają się o dziecku: a) Nie chce odrabiać lekcji Dziecko przedłuża, oddala moment rozpoczęcia pracy (dotyczy to większości dzieci, nie tylko tych z ADHD). Rozwiązaniem jest wspólne umówienie się na konkretną godzinę i ustalenie konsekwencji, jeśli ta umowa nie będzie dotrzymana.

4 Dziecko ma problemy z koncentracją uwagi - ograniczyć do niezbędnego minimum bodźce w obszarze wszystkich zmysłów źródło potencjalnego rozproszenia uwagi ( czyste biurko ). Należy poprawnie zdiagnozować czas dla dziecka i robić przerwy. Jeśli dziecko będzie musiało pracować, choć nie ma już możliwości, może to uruchomić jego zniechęcenie, złość, agresję i zerwać współpracę. Długość przerw dostosowana musi być do długości pracy dziecka. Zawsze powinny być wyraźnie krótsze, niż okres pracy dziecka. Podczas przerwy dziecko nie powinno rozpocząć czynności, od której trudno będzie mu się oderwać, np. oglądania telewizji. W perspektywie dłuższej pracy, np. okres tygodnia można omówić się z dzieckiem na stopniowe wydłużanie czasu pracy. Kiedy uwaga dziecka słabnie punktem uchwytu może być wprowadzenie nowego, atrakcyjnego elementu, bądź znanego ale podanego w inny, nietypowy sposób, w obrębie tematu pracy. Bardzo ważne jest, by dotyczyło to tematu pracy, inaczej możemy paradoksalnie przyczynić się do ucieczki od nauki. b) Nie słucha co do niego mówię Dziecko słucha, ale nie może usłyszeć, dlatego należy sprawić, by w potoku informacji, które do niego docierają ta wyróżniała się. Należy zdobyć uwagę dziecka, nie tylko głosem. Należy spojrzeć dziecku w oczy, podejść do niego, przyjaźnie przytrzymać za ramię czy rękę. Komunikaty przekazywane dziecku powinny być krótkie i jednoznaczne.. Zamiast: Masz bałagan, mógłbyś posprzątać podłogę, łóżka nie pościeliłeś od wczoraj, na dywanie są śmieci (...) należy powiedzieć: łóżko, dywan, podłoga. Należy powtarzać polecenia, gdyż po jednokrotnym usłyszeniu, może ich nie wykonać. Długie komunikaty często nacechowane są pretensją, złością, rozczarowaniem, oceną i innymi negatywnymi emocjami dorosłego. Mogą wzbudzać złość i przekorę dziecka. c) Nie potrafi żadnej czynności doprowadzić do końca W treści zadania bardzo często ukrytych jest wiele czynności. Zamiast ogólnie wyrażać: posprzątaj pokój, dogodniej jest po kolei wymienić czynności składające się na porządek: zbierz te zabawki z podłogi: 1) Połóż zabawki na półce. 2) Poukładaj w tej półce zeszyty i książki. 3) Na tej półce ułóż podkoszulki. 4) Podlej kwiatka 5) Wynieś śmieci z wiaderka do kosza na śmieci

5 6) (...) Ogólnie sformułowane zadania mają jeszcze jedną istotną wadę są abstrakcyjne. Fakt ten, również może powodować, że dziecko nie uruchamia czynności. Może nie wiedzieć tak naprawdę co to znaczy, np. ogarnięcie pokoju, posprzątanie po kolacji?, itp. Wyrażone w taki sposób zadania otwierają również furtkę do niepotrzebnego droczenia się, manipulowania, odraczania czynności przez bystre dziecko. Dziecko może próbować wmawiać rodzicowi, wychowawcy, że zrobiło porządek, bo pościeliło łóżko. Będzie bronić się przed dalszą pracą tłumacząc, że dla niego odkurzenie dywanu, czy poukładanie w szafce to nie jest już robienie porządku. METODY WSPIERANIA DZIECI Z ADHD A. perspektywa behawioralna (behawioralno poznawcza): Operuje pojęciami: wzmocnienie pozytywne (nagroda), wzmocnienie negatywne (kara), brak wzmocnienia (wygaszanie). o Jeśli dziecko zachowuje się w sposób pożądany i rodzic, wychowawca zastosuje wzmocnienie pozytywne (nagroda), wówczas wzrasta szansa na pojawienie się większej ilości zachowań pożądanych w przyszłości. o Jeśli dziecko zachowuje się w sposób pożądany i rodzic, wychowawca nie zastosuje wzmocnienia pozytywnego, wówczas te zachowanie nie pojawi się w przyszłości. o Jeśli dziecko zachowuje się w sposób niepożądany i rodzic, wychowawca nie zastosuje wzmocnienia pozytywnego bądź zastosuje wzmocnienie negatywne (karę) wówczas wzrasta szansa na nie pojawienie się tego zachowania w przyszłości. o Jeśli dziecko zachowuje się w sposób niepożądany i rodzic, wychowawca zastosuje wzmocnienie pozytywne (nagroda), wówczas wzrasta szansa na pojawienie się większej ilości zachowań niepożądanych w przyszłości. Kara i nagroda to pojęcia subiektywne. Ważne by były nimi dla konkretnego dziecka. Należy zwrócić uwagę czy dziecko może zdobyć nagrodę z innego źródła. Kara i nagroda mogą mieć różna formę, nie tylko rzeczową. Karą może być, np. świadomy brak uwagi ze strony osoby dorosłej w kierunku dziecka. Nagrodą może być pochwała, komplement, zwłaszcza wypowiedziany na forum.

6 Pochwały i komplementy mają szczególne znaczenie dla dzieci z ADHD ze względu na etykietkę z jaką rosną. Dzieciom tym przypisywane są najgorsze zachowania, z czasem W kontekście zachowań dziecka i wzmocnień niezwykle istotne jest pojęcie konsekwencji. Wprowadzona przez rodzica, nauczyciela konsekwencja powinna być: o wprowadzona bezpośrednio po niewłaściwym zachowaniu dziecka, o adekwatna do przewinienia, o zrealizowana do końca. Jeśli rodzic, wychowawca zastosuje konsekwencję odroczoną w czasie lub/i nie zrealizuje jej do końca lub/i będzie ona nieadekwatnie dobrana do stopnia przewinienia, wówczas jej wprowadzenie jeśli nie zmniejszy, to może wręcz nasilić negatywne zachowanie dziecka. B. perspektywa systemowa: Sposoby i metody pracy z dzieckiem z ADHD w kontekście perspektywy systemowej uwzględniają przede wszystkim wpływ norm i zasad. Norma stwierdza, jak należy i nie należy postępować. Zasada informuje w jaki sposób normy realizować w życiu. Normy i zasady mogą pomóc w eliminacji objawów ADHD. Dają również dziecku i otoczeniu poczucie pewności i bezpieczeństwa. Niezbędny jest proces internalizacji. o o Ważna jest jednolitość oddziaływań na dziecko w domu i w szkole. Z dzieckiem można pracować wykorzystując grupę rówieśniczą. Z objawów dziecka można zrobić zaletę, np. dziecko z ADHD jest impulsywne i ruchliwe, dlatego może reprezentować grupę w zawodach, które wymagają szybkich reakcji. Wolańczyk, T., Kołakowski, A., Skotnicka, M. (1999) Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć, Wydawnictwo Bifolium, Lublin Chociaż każde nadpobudliwe dziecko prezentuje zupełnie różne objawy, w różnych okresach swojego życia, znaleźliśmy wspólne problemy, zastanów się, które z poniżej opisanych zachowań stanowią problem dziecka: stale wierci się na krześle trudno przewidzieć co zrobi macha rękami i nogami łatwo się zniechęca raczej biega niż chodzi łatwo się denerwuje ma kłopoty z pójściem spać chce natychmiastowej pochwały ma kłopoty z zaśnięciem wydaje się, że nie słucha

7 ma koszmary lub lęki nocne nie kończy czynności jest bardzo gadatliwe ma kłopoty z przestrzeganiem zasad łatwo i często denerwuje się wszystko je rozprasza biega po całym domu jest nadwrażliwe na dźwięki psoci w szkole lub w domu wszystkiego musi dotknąć dokucza innym dzieciom bywa agresywne nieumyślnie psuje różne rzeczy łatwo się potyka ulega częstym urazom i wypadkom wpada na rożne przedmioty na krótko się koncentruje nie potrafi skupić się na jednym łatwo się rozprasza śni na jawie źle zapamiętuje szczegóły nie przepisuje dokładnie z tablicy jest mniej poważne od rówieśników ma kłopoty z planowaniem często gubi lub zapomina rzeczy nie kończy rozpoczętych zadań nie znosi zmian nie przewiduje niebezpieczeństw wtrąca się do rozmowy dorosłych stara się przewodzić grupie nie czeka na swoją kolej ma wieczny bałagan wokół siebie Jak z dzieckiem z ADHD odrabiać lekcje? Rady dla rodziców. 1. Na początku roku szkolnego należy wyznaczyć stały czas przeznaczony na odrabianie lekcji. 2. Biurko dziecko z ADHD powinno znajdować się w spokojnym, dobrze oświetlonym miejscu, z daleka od rozpraszających bodźców, takich jak telewizor, magnetofon, kaloryfer, okno, drzwi, obszary wzmożonego ruchu. 3. Na biurku dziecka powinny znajdować się tylko niezbędne pomoce, przybory. Zapytaj dziecko: 1. Co jest zadane? 2. Czy wie, co ma zrobić? (jeśli nie zasugeruj, aby skontaktowało się z kolegą). 3. Na kiedy ma przygotować zadanie? 4. Czy potrzebuje specjalnego przygotowania? (wizyty w bibliotece, dostępu do komputera) 5. Czy potrzebuje specjalnych materiałów? (papieru technicznego, farb, itp.) 6. Czy zadanie jest do wykonania przez wiele dni, jeśli tak przygotuj z dzieckiem plan jego wykonania?

8 W razie trudności: 1. Sam przejrzyj zadanie domowe dziecka, ale nigdy nie rób go za niego. 2. Zaplanuj razem z dzieckiem, jak wykonać zadanie. 3. Jeśli dziecko ma trudności z samodzielnym wykonaniem zadania podziel je na kilka krótkich składowych, po każdej z części sprawdzaj czy została ona wykonana poprawnie. 4. Jeśli jest planowany sprawdzian spróbuj podobny przeprowadzić w domu. 5. Zawsze przeglądaj uwagi nauczyciela, które dotyczą zadań domowych i porozmawiaj o nich z dzieckiem. 6. Zaobserwuj, jak najkorzystniej uczy się twoje dziecko( czy łatwiej przyswajają materiał, który słyszą, czy ten który widzą. Z reguły dzieci z ADHD lepiej przyswajają wiedzę podaną jako bodźce wzrokowe lub eksperymentując). 7. Zawsze pochwal dziecko za dobrze wykonaną pracę. 8. Jeśli masz trudności skontaktuj się z nauczycielem. Rady dla nauczycieli dzieci z ADHD: 1. Dziecko z ADHD powinno siedzieć blisko biurka nauczyciela, tak aby pozostali uczniowie i wszelkie inne czynniki nie rozpraszały jego uwagi, 2. Dziecko z ADHD powinno być umieszczone z daleka od rozpraszających bodźców, takich jak kaloryfer, okno, drzwi, obszary wzmożonego ruchu, 3. Na ławce dziecka powinny znajdować się tylko niezbędne pomoce 4. Dziecko z ADHD powinno być uprzedzone o wszystkich zmianach(czas już skończyć... i przygotować się do ) 5. Dziecko z ADHD powinno mieć polecenia dzielone na kilka krótkich składowych, po każdej części sprawdzamy czy została ona wykonana 6. W klasie powinien wisieć regulamin i plan zajęć 7. Należy kanalizować nadmiar energii dziecka poprzez angażowanie go w czynności dodatkowe np. starcie tablicy, podlanie kwiatów, rozdanie kartek, zanoszenie różnych przedmiotów do sekretariatu, 8. W klasie wyznaczyć spokojne miejsce, gdzie pobudzone dziecko w razie potrzeby będzie mogło się wyciszyć i odzyskać panowanie nad sobą.

9 Opracowane na podstawie materiałów szkoleniowych. Marzena Skrodzka