MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE OBRAZUJĄCE DZIAŁALNOŚĆ PROKURATUR WOJSKOWYCH LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO W OKRESIE WOJNY

Transkrypt

1 Alina Miętek MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE OBRAZUJĄCE DZIAŁALNOŚĆ PROKURATUR WOJSKOWYCH LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO W OKRESIE WOJNY Dnia 8 maja 1943 r. radio moskiewskie, a w ślad za nim Wolna Polska, organ prasowy Związku Patriotów Polskich, obwieściły komunikat o zgodzie rządu radzieckiego na sformowanie Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Wkrótce po tym do Obozu Sieleckiego wyjechało 6 osób w celu organizowania polskiej jednostki wojskowej 1. W wyniku masowego napływu ochotników w pierwszym okresie, a w późniejszym zmobilizowanych, w połowie marca 1944 r. oddziały polskie w ZSRR liczyły już ludzi; stan wojska dnia 27 października tegoż roku wynosił ; w grudniu, tuż przed powołaniem przez KRN Rządu Tymczasowego w Lublinie, ludowe Wojsko Polskie liczyło , a w przededniu zakończenia wojny 1 maja 1945 r. stan liczebny wojska wynosił około ludzi 2. Aby utrzymać w karności tak wielką liczbę ludzi, reprezentujących przecież różne wartości moralne i polityczne, inny stopień wyszkolenia bojowego, trzeba było wraz z rozbudową formacji wojskowych organizować organy wojskowej służby sprawiedliwości, mające stać na straży praworządności i dyscypliny w wojsku. Nie jest chyba przypadkiem, że już 8 maja 1943 r. Wiktor Grosz w swym artykule pt. Jakiego chcemy wojska? stawia sprawę dyscypliny wojskowej jako jedną 1 Problem ten szczegółowo omawia Cz. P o d g ó r s k i, Zarys rozwoju organizacyjnego Polskich Sił Zbrojnych w Związku Radzieckim, Wojskowy Przegląd Historyczny (WPH) nr 1, 1966, s Por. T. R a w s k i, Ludowe Wojsko Polskie w latach , WPH nr 1, 1956, s. 25 oraz W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja ludowego Wojska Polskiego, Warszawa 1968, s

2 z pierwszoplanowych: [...]Wojsko nasze, wojsko Polaków w ZSRR musi być związane żelazną dyscypliną wojskową [...] 3. Na ten temat wypowiedziała się też Wanda Wasilewska, podsumowując obrady zjazdu ZPP w ZSRR, odbytego w dniach 9 i 10 czerwca 1943 r.: [...] Musi to być dywizja wzorowa. Żołnierze naszej armii muszą być naszą chlubą. Czasem łatwiej jest pięknie umierać, aniżeli pięknie żyć. My żądamy od was, abyście nie tylko dobrze bili się, lecz i żyli jak należy 4. Znaczenie i wagę dyscypliny w wojsku podkreśla również organ prasowy 1 KPSZ w ZSRR Zwyciężymy, między innymi w artykule z 7 października 1943 r. pt. Dyscyplina wojskowa 5. Zadanie utrzymania dyscypliny i porządku wojskowego zostało powierzone formowanym w składzie dowództwa i z nim współdziałającym prokuraturom wojskowym 6. Równocześnie lub w ślad za nowopowstającymi formacjami wojskowymi powstawały więc prokuratury 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, 1 Armii Polskiej w ZSRR, a następnie dywizyjne. Z chwilą gdy Armia Polska w ZSRR została scalona z Armią Ludową w jednolite ludowe Wojsko Polskie i powołano do życia Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego 7 w ślad za tym nastąpiła też dalsza rozbudowa organów prokuratorskich. We wrześniu 1944 r. przystąpiono do organizowania Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Wydziału Sądownictwa Wojennego przy NDWP, którego szefowi, jako zastępcy Naczelnego Dowódcy zostały zlecone uprawnienia prokuratorskie (nadzór) 8. W związku z rozbudową wojska formowano dalsze prokuratury armijne, garnizonowe a pod koniec wojny okręgowe. Ustrój prokuratur wojskowych oparty był w początkowym okresie na przepisach wynikających z Kodeksu Postępowania Karnego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, wprowadzonym w życie rozkazem specjalnym dowódcy 1 Korpusu Pol- 3 Wolna Polska nr 10 z dnia r.. 4 Por. F. Z b i n i e w i c z, Geneza Związku Patriotów Polskich w ZSRR i 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, WPH nr 1, 1963, s. 29 oraz Nowe Widnokręgi nr 12 z dnia r. 5 Wspomina o tym R. S u r g i e w i c z, Z dziejów prasy frontowej ludowego Wojska Polskiego , WPH nr 1, 1963, s Por. Cz. P o d g ó r s k i, Zarys rozwoju organizacyjnego..., s. 5, 18, Dekret Krajowej Rady Narodowej z dnia r. Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach , t. 1. Warszawa 1958, s Rozkaz NDWP nr 15 z dnia r. CAW, III-4-949, k. 7. Por. też: A. T a r- n o w s k i, Geneza nowego polskiego ustawodawstwa wojskowego, Wojskowy Przegląd Prawniczy nr 1, 1945, s

3 skich Sił Zbrojnych w ZSRR w dniu 26 listopada 1943 r. 9 W myśl powyższego kodeksu uprawnionym do formowania poszczególnych prokuratur wojskowych, do określenia ich zadań i kompetencji, do mianowania prokuratorów wojskowych i oficerów śledczych był dowódca korpusu. Aparat dochodzeniowy stanowili dowódcy samodzielnych jednostek i wyznaczeni przez nich oficerowie, nad których czynnościami dochodzeniowymi sprawowali nadzór prokuratorzy wojskowi. Artykuł 24 kodeksu określał w sposób następujący zadania prokuratury: Prokuratura Wojskowa stoi na straży prawa i dyscypliny wojskowej oraz ściga tych, którzy je naruszają. Prokuratorzy wojskowi pełnią czynności oskarżycieli publicznych przed sądami wojskowymi [...] 10. Nowe przepisy normujące organizację prokuratur wojskowych Prawo w ustroju sądów i prokuratur wojskowych zostały wprowadzone w maju 1944 r. 11 Dokument ten przewidywał oprócz prokuratur dywizyjnych i korpusowych powołanie takowych w armiach i garnizonach oraz sformowanie naczelnej prokuratury wojskowej i wydziału sądownictwa wojennego. Przepisy te, mające charakter tymczasowy, zostały wkrótce zastąpione innym aktem prawnym o mocy dekretu pod nazwą Prawo o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej 12. Ustawa ta, idąc za wymogami życia, które znacznie ją wyprzedziło, rozszerza zakres kompetencji prokuratur 13. Odtąd już nie tylko ściganie przestępstw i nadzór nad utrzymaniem dyscypliny oraz porządku, wojskowego, ale również nadzór nad sprawami gospodarczymi, należytym wykonaniem rozkazów dowództwa, zaspakajaniem potrzeb żołnierza a nade wszystko zapobieganie przestępczości poprzez różne akcje prewencyjne i profilaktyczne stają się ustawowym obowiązkiem i celem prokuratury wojskowej 14. Działalność prokuratur wojskowych LWP w okresie wojny niebyła dotychczas szeroko omawiana. Tylko fragmentarycznie wspominano o tych sprawach; równocześnie uskarżano się na brak materiałów archiwalnych oraz szcze- 9 Rozkaz specjalny nr 2 z dnia r. CAW, III-4-952, k J. M u s z y ń s k i, Zasady ustrojowe sądownictwa wojskowego i prokuratury wojskowej w Polsce Ludowej, Warszawa 1964, s Rozkaz dowódcy 1 AP w ZSRR nr 0174 z dnia r. CAW, III-4-164, k Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia r. (Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej nr 6, poz. 9). 13 Szczegółowo omawia ją A. T a r n o w s k i, Geneza nowego ustawodawstwa wojskowego..., s J. M a s t a l e r z, Nowe zadania prokuratury wojskowej, Wojskowy Przegląd Prawniczy nr 1, 1945, s

4 gółowych o nich informacji 15. Centralne Archiwum Wojskowe posiada cenne źródła do badań nad działalnością służby sprawiedliwości w okresie drugiej wojny światowej, a ponadto pomoce archiwalne w postaci inwentarzy drukowanych, opracowanych w ostatnich latach. Istnieje jednak potrzeba zaprezentowania źródeł, które mogą stanowić bazę do podjęcia interesującego tematu. * * * Najbardziej wartościowe, zasadnicze źródła do badań i dociekań na temat dziejów prokuratury wojskowej LWP w okresie wojny stanowią przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym zespoły akt dowództwa 1 AWP (w części dotyczącej prokuratury armii), Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz Wydziału Sądownictwa Wojennego. Ciekawy materiał o tematyce obrazującej zmilitaryzowane w czasie wojny kolejnictwo zawiera zespół akt prokuratury PKP. Ponadto interesujący materiał znajdzie badacz w zespołach akt 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, 2 AWP, 2, 3, 4, 6 i 10 dywizji piechoty, 2 dywizji artylerii, 1 korpusu pancernego oraz i wojskowych prokuratur garnizonowych: w Białymstoku, Przemyślu i Rzeszowie 16. Nie zachowały się natomiast akta prokuratury wojskowej 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, które niewątpliwie zobrazowałyby tworzenie w roku 1943 pierwszego polskiego organu prokuratorskiego na ziemiach Związku Radzieckiego. Siady działalności tej prokuratury odnajdzie badacz w aktach dowództwa dywizji oraz komórki nadrzędnej wojskowej prokuratury 1 AWP w formie sprawozdań opisowych i statystycznych) 17. Nie zachowała się również produkcja kancelaryjna prokuratur 5, 7, 8 i 9 DP oraz 5 DA, chociaż akta sądowe tych formacji (z wyjątkiem zespołu akt 5 DP) są w zbiorach CAW dość licznie reprezentowane. Zachowane w Centralnym Archiwum Wojskowym pokaźne zespoły akt wojskowych prokuratur okręgowych, ze 15 J. P o l a n - H a r a s c h i n, Zarys dziejów wojskowej służby sprawiedliwości, WPH nr 4, 1959, s CAW nie posiada pełnej dokumentacji do badań dziejów wszystkich istniejących w okresie wojny prokuratur wojskowych (wiele akt zostało zniszczonych w czasie działań wojennych). Niemniej ocalałe materiały są tak dalece reprezentatywne, że pozwalają po zaznajomieniu się z nimi na wytworzenie sobie poglądu na jakość i charakter akt nawet tych nie zachowanych. 17 Por. CAW, III-4-973, 981, 987, W CAW przechowywane są natomiast akta sądowe 1 DP. 87

5 względu na swój charakter, stanowić mogą źródła do badań nad działalnością tych organów w okresie powojennym. * Pod względem objętościowym najobszerniejszym jest zespół akt Naczelnej Prokuratury Wojskowej, liczący 151 jednostek archiwalnych, w tym 101 z okresu wojny. W stosunkowo pełnym stanie zachował się zespół akt prokuratury, wojskowej 1 AWP, zawierający 110 jednostek archiwalnych (90 dotyczy okresu wojny). Akta Wydziału Sądownictwa Wojennego, które ze względu na rangę i zadania instytucji są istotne i cenne zarówno dla badacza interesującego się problematyką sądownictwa jak i prokuratury LWP stanowią mniej liczną grupę akt. Zamykają się bowiem liczbą 42 jednostek archiwalnych (z tego 39 zawiera materiały wytworzone przed 9 maja 1945 r.). Zespół akt prokuratury PKP obejmuje 72 jednostki archiwalne; 38 z nich zawiera dokumenty, będące wytworem lat wojny. Z zespołów akt prokuratur garnizonowych, najliczniej prezentuje, się wojskowa prokuratura garnizonowa w Białymstoku (51 j.a.), inne zaś obejmują od 5 do 15 jednostek archiwalnych. W zespołach akt prokuratur wojskowych LWP z okresu wojny najliczniej występują archiwalia wytworzone w roku 1944, stosunkowo skromnie reprezentowany jest rok W zespołach akt badacz znajdzie zarówno dokumenty obrazujące zadania i cele stawiane prokuraturom w czasie wojny, jak również omawiające ich działalność. Do pierwszej grupy można zaliczyć dyrektywy, okólniki, rozkazy, zarządzenia i instrukcje oraz ich projekty, a także plany czynności prokuratorskich, programy szkoleniowe, regulaminy i korespondencję. Drugą grupę reprezentują: raporty, meldunki, sprawozdania, protokóły, postanowienia i protesty prokuratorskie, akty oskarżenia, rejestry, wykazy, skorowidze i etaty. Zachowane w zespołach akt prokuratur dyrektywy i okólniki sygnowane są przez naczelnego szefa Wydziału Sądownictwa Wojennego lub naczelnego prokuratora wojskowego. Dyrektywy dotyczą głównie zadań, założeń, właściwości i dyslokacji prokuratur wojskowych. Okólniki omawiają przede wszystkim sprawy organizacyjne, dyscyplinarne oraz tryb postępowania prokuratorskiego Por. CAW III ; III , 14; III-4-962, 1027, 1028; III ,18, 36; III

6 Szczególnie interesujące dla badacza wydają się. rozkazy i zarządzenia dowódców 1 DP, 1 KPSZ w ZSRR, 1 Armii Polskiej w ZSRR i Naczelnego Dowództwa WP w sprawach prokuratorskich oraz rozkazy i zarządzenia wewnętrzne prokuratorów poszczególnych formacji. Archiwalia te dotyczą w większości spraw organizacyjnych, dyscyplinarnych, szkoleniowych, dyslokacyjnych, metod prowadzenia dochodzeń i śledztw oraz sposobu sporządzania akt prokuratorskich. Spotykane są również rozkazy okolicznościowe, specjalne i personalne 19. Interesujący, a zarazem stanowiący jedno z pierwszych źródeł do badań nad dziejami prokuratur wojskowych jest rozkaz, dzienny dowódcy 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki z dnia 24 lipca 1943 r. Dotyczy on zakresu czynności prokuratorskich, omawia kompetencje dowódców samodzielnych jednostek oraz organów prokuratury w zakresie prowadzenia śledztw i dochodzeń; wyszczególnia tez rodzaje przestępstw popełnianych w dywizji 20. Na uwagę zasługują również dwa rozkazy wydane w Obozie Sieleckim przez dowództwo 1 KPSZ w ZSRR: pierwszy noszący nazwę cyrkularz nr 2 z dnia 20 września 1943 r. omawiający zwierzchnictwo sądów nad prokuratorami oraz drugi jako specjalny z dnia 1 grudnia 1943 r. zwierzchnictwo to odwołujący 21. Z innych dokumentów należy wymienić rozkaz dowódcy 1 Armii Polskiej w ZSRR z dnia 6 czerwca 1944 r. podpisany przez gen. dyw. Z. Berlinga, gen. bryg. W. Korczyca i gen. bryg. A. Zawadzkiego o konieczności wzmożenia walki z przestępczością poprzez niezwłoczne wszczynanie dochodzeń lub stosowanie sankcji karnych i profilaktyki 22. Do spraw prokuratorskich nawiązuje rozkaz Naczelnego Dowództwa WP, który ukazał się w związku z wejściem w życie Prawa o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej. Omawia on szczegółowo zakres rzeczowej kompetencji prokuratury 23. Na uwagę badacza zasługują również wydane przez prokuraturę 1 KPSZ w ZSRR rozkazy mówiące o potrzebie skoordynowania w Korpusie walki z przestępczością i stosowania akcji zapobiegawczej oraz ustala- 19 Rozkazy i zarządzenia w sprawach organizacyjnych najliczniej zachowały się w zespołach: III do 966; III , 317; III , 226; III do 79; III ; III do 150; III , 93, 94; III , 27, 39, 40, 42; III do 131 oraz 135 do 141; III , Rozkaz 1 DP z dnia r. CAW, III-7-486, k Cyrkularz nr 2 i rozkaz specjalny nr 3. CAW, III-4-882, k. 1 i III-3-103, k Rozkaz nr 068/KG z dnia r. CAW, III-4-158, k Rozkaz NDWP nr 40 z dnia r. CAW, III-4-301, k

7 jące obowiązki prokuratury w zakresie ścigania dezercji 24. W zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego znajduje się ponadto wiele rozkazów Naczelnej Prokuratury Wojskowej o dużej wartości historycznej. Zgrupowane głównie w zespole macierzystym występują niekiedy również w innym wytworze kancelaryjnym. Jednym z bardziej interesujących wydaje się być rozkaz Naczelnej Prokuratury Wojskowej z dnia 4 września 1944 r. w sprawie sporządzania sprawozdań przez podległe prokuratury. Zgodnie z nim sprawozdania opisowe winny obejmować całokształt przeprowadzonej pracy w dziedzinach: śledztwa i dochodzenia, nadzoru prokuratorskiego, akcji profilaktycznej oraz zawierać ogólne wnioski 25. Na szczególną uwagę zasługuje zachowana korespondencja prokuratur wojskowych. Te materiały archiwalne pod względem formalnymi spełniają wymogi korespondencji, jednak sposób jej sporządzenia oraz waga poruszanych w niej problemów stawiają ją w hierarchii ważności na pograniczu rozkazu czy instrukcji. Niekiedy stanowią interesującą polemikę prawną. Sprawy organizacyjne, etatowe, dyscyplinarne, karne, śledcze i dochodzeniowe, zakres pracy prokuratur wojskowych w czasie wojny, lustracja podległych prokuratur i jednostek wojskowych oto tematyka, która znalazła odbicie w tej korespondencji. Tego typu dokumentacja aktowa występuje w zespole 1 AWP (III-4-961). Archiwalia te stanowią bądź oryginały bądź kopie w większości przepisanych ręcznie dokumentów, podpisanych przez prokuratora wojskowego (1 KPSZ w ZSRR a później 1 Armii Polskiej w ZSRR), płka J. Mastalerza. Żądam od prokuratorów i oficerów śledczych, aby ściśle przestrzegali w swej pracy przepisów Kodeksu Postępowania Karnego, uwzględniając w niej moje instrukcje czytamy między innymi w piśmie do prokuratorów dywizyjnych z dnia 24 lutego1944 r. Również w tym samym tonie utrzymane jest pismo z dnia 14 marca tegoż roku: [...] Polecam prokuratorom dywizji korzystać z prawa protestu na wyroki, co do których uznają, że zapadły one z pogwałceniem prawa, lub też których sankcja jest niewspółmierna z wagą popełnionego przestępstwa. Na uwagę zasługuje również korespondencja Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Wydziału Sądownictwa Wojennego z podległymi jednostkami Rozkaz nr 1 z dnia r. i rozkaz nr 2 z dnia r. CAW III-4-961, k CAW, III-4-960, k Por. CAW III-432-1, 19, 20, 22, 23, 37, 42 oraz III , 13, 107,

8 Występujące w zespołach prokuratur wojskowych instrukcje dotyczą głównie zakresu ich pracy i organizacji, nadzoru oraz sprawozdawczości 27. Grupą akt najpełniej obrazującą dzieje prokuratur LWP są licznie zachowane materiały o charakterze sprawozdawczym. Przede wszystkim należy tu wymienić raporty prokuratur armijnych i Naczelnej Prokuratury Wojskowej z rewizji prac prokuratur dywizyjnych oraz innych samodzielnych jednostek 28. Cenny materiał poznawczy stanowią również raporty NPW, będące odbiciem działalności podległych organów śledczych i dochodzeniowych w zakresie walki z dezercją i wrogim podziemiem 29. Oddzielną grupę archiwaliów, o charakterze sprawozdawczym stanowią meldunki dyslokacyjne, o stanie bojowym oraz o wypadkach nadzwyczajnych. Z tych ostatnich najciekawsze są meldunki o grupowej dezercji, poparte niejednokrotnie głęboką i wnikliwą analizą przyczyn tego zjawiska i wnioskami w sprawie sposobów jego zwalczania 30. Pokaźną i cenną grupę akt w zespołach stanowią właściwe sprawozdania. Ogólnie podzielić je można na: a) opisowe i statystyczne, b) miesięczne, kwartalne i półroczne oraz c) jednostkowe i zbiorcze. Merytorycznie są one jeszcze bardziej zróżnicowane, omawiają bowiem szeroki wachlarz prac prokuratur wojskowych w czasie wojny; dotyczą zarówno ścigania przestępstw, prowadzonych dochodzeń i śledztw, wszelkich form i sposobów walki o podniesienie dyscypliny wojskowej, o ład i porządek wojskowy. Zachowały się sprawozdania opisowe omawiające całokształt działalności lub poszczególne funkcje prokuratury. Do tych ostatnich należą sprawozdania z kontroli w trybie nadzoru prokuratorskiego z kontroli dyscypliny w podległych prokuraturach, formacjach wojskowych i szpitalach, z kontroli rejonowych komend uzupełnień, organów bezpieczeństwa publicznego, z lustracji więzień i aresztów śledczych oraz z przeprowadzonych 27 Por. CAW, III oraz III-439-1, Najpełniej zachowały się one w zespołach: III-4-981, 982, 979, 980; III oraz III Por. CAW, III , Meldunki o wypadkach nadzwyczajnych najliczniej występują w zespołach: III-75-24; III i III Meldunki o grupowej dezercji: III-3-152, 156, 157, III do 984, 985; III do 8, 26, 46, 53, 67, 107 oraz III do 21. Por. też: I. B l u m, Sprawa 31pułku piechoty, WPH nr 3,

9 dochodzeń i śledztw 31. Na uwagę zasługują również sprawozdania statystyczne o przestępczości w wojsku 32. Materiały obrazujące pośrednio działalność prokuratur LWP w latach wojny, to przede wszystkim sprawozdania znajdujące się w zespole Naczelnej Prokuratury Wojskowej, informujące o stanie bezpieczeństwa powiatu przemyskiego oraz województwa lubelskiego 33. Szczególnie interesujące sprawozdania zachowały się w zespole 1 AWP, sporządzone przez płka J. Mastalerza. Jako prokurator 1 Armii Polskiej w ZSRR w jednym ze sprawozdań pisał on: Omawiając pracę Prokuratury Wojskowej Armii za okres półroczny od 1 stycznia do 1 lipca 1944 r. daje się zauważyć 2 wyraźnie rozgraniczone okresy: okres pierwszy obejmuje pierwsze 3 miesiące, w których Prokuratura Korpusu obsługiwała 1 i 2 dywizję oraz jednostki korpusu; okres drugi kiedy Prokuratura Korpusu przekształciła się w Prokuraturę Armii. Ale pod kątem widzenia samej organizacji okresy te są różne, różne też były sposoby działania i metodyka pracy. W sprawozdaniu tym omówiona została organizacja prokuratury 1 DP, 1 korpusu pancernego i 2 DP, a następnie praca prokuratury w dziedzinie dochodzenia i śledztwa oraz prawno-konsultacyjnej; udział prokuratury w pracach sądu, nadzór prokuratorski, akcje profilaktyczne jak też stan osobowy prokuratur wojskowych. W zakończeniu sprawozdania znajdują się wytyczne na przyszłość 34. Cennymi dokumentami są również miesięczne sprawozdania płka Mastalerza, jako naczelnego prokuratora WP. W bardzo wnikliwym sprawozdaniu za październik 1944 r. omawia on oprócz nadzoru nad dochodzeniem i śledztwem nadzór sądowy oraz inne akcje nadzorcze prokuratury (kontrola rejonowych komend uzupełnień, pułków zapasowych, oddziałów marszowych, batalionów samochodowych, kursów szkoleniowych, szpitali i więzień). Zajmuje się on też zagadnieniem przestępczości w wojsku, wymieniając jako przestępstwa najczęściej spotykane: dezercję, niedbałe wykonywanie rozkazów, nadużycie alkoholu, brak nadzoru nad stanem 31 Wymienione rodzaje sprawozdań zachowały się w licznych jednostkach archiwalnych zespołów: III , 20, 41, 43, 44, 46, 55, 64, 66, 67, 87, 120 do 122; III-3-150; III i III Por. CAW, III-432-3; III , 44, 45, 47 do 51, 65, Por. CAW, III oraz Sprawozdanie ogólne z działalności Prokuratury Wojskowej 1 APW I półroczu 1944 r. CAW, III-4-968, k

10 broni oraz niewłaściwe postępowanie w stosunku do ludności cywilnej 35. W grupie zespołów akt występują również protokóły uzupełniające sprawozdania z. przeprowadzanych śledztw i dochodzeń, a będące wynikiem przesłuchań oskarżonych i świadków. Ponadto spotykane są protokóły z kontroli ksiąg kar i pochwał w jednostkach WP, spalenia akt prokuratorskich oraz zdawczo-odbiorcze akt 36. Typowymi dokumentami obrazującymi działalność prokuratur są postanowienia i protesty prokuratorskie. Postanowienia dotyczą wszczęcia postępowania karnego, zastosowania środków zapobiegawczych, umorzenia dochodzeń lub śledztwa albo zakończenia postępowania karnego. Protesty prokuratorskie są dowodami na wnoszenie sprzeciwu prokuratur przeciwko postanowieniom i wyrokom sądu 37. W pewnym sensie materiałem ilustracyjnym są akty oskarżenia, rejestry spraw śledczych i dochodzeniowych oraz, ewidencje: nadzwyczajnych wypadków, dowodów rzeczowych przestępstw i osób aresztowanych 38. Pokaźną grupę archiwaliów stanowią również wykazy. Do ciekawych należą między innymi wykazy: biegu spraw w prokuraturach, imienne osób skazanych, poszukiwanych, dezerterów i więźniów 39. Na uwagę zasługują stosunkowo pełnie zachowane etaty prokuratur wojskowych 40. Liczne są również materiały obrazujące stan kadry prokuratur wojskowych. Charakterystyki służbowe, ankiety personalne, wnioski awansowe, skierowania na stanowiska, ewidencja i wykazy imienne obsady personalnej rozsiane są w zasadzie po wszystkim zespołach prokuratur wojskowych. Pozwalają one na odtworzenie listy osób, dla których zasadniczą sprawą była walka o utrzymanie karności i dyscypliny wojskowej w latach wojny 41. * * * 35 Por. CAW, III-4-951, k Protokóły najliczniej występują w zespołach: III , 189, 207; III ; III i Postanowienia prokuratorskie: III do 1010 i III Protesty prokuratorskie: III oraz III , 23, 29, 30, 36, 38, Por.: akty oskarżenia III i III , 28; sprawy dochodzeniowe III do 1014, III-49-85, 86 i III ; materiały ewidencyjne III-49-83, 87, 88; III oraz III Najliczniejsza grupa tych akt w zespołach: III-4-964, 1015, 1055; III ; III , 210; III , 12, 15, 26, Por. CAW, III-4-92, 825, 986; III , 130; III CAW, III

11 Krótkiego podsumowania pracy prokuratur wojskowych w czasie wojny dokonał niejako na gorąco naczelny szef Sądownictwa Wojennego gen. bryg. A. Tarnowski w artykule pt. Próba bilansu opublikowanym w roku Pisał on wówczas między innymi: [...]W owych ciężkich chwilach walk nasze młode doświadczeniem, bo dopiero organizujące się i to wciąż w skali coraz większych formacji, wojskowe organa wymiaru sprawiedliwości zdały jednakże egzamin, wykonując sumiennie postawione przednimi przez dowództwo zadanie podnoszenia karności wojskowej, czuwania na straży porządku i gospodarności naszej siły zbrojnej i współdziałania w wychowaniu żołnierza bitnego, karnego, wiernego ideałom miłości Ojczyzny i Demokracji 42. Warto chyba, aby z perspektywy lat w oparciu o źródła znajdujące się w Centralnym Archiwum Wojskowym pokusić się o szersze opracowanie omawianego wyżej tematu. 42 A. T a r n o w s k i, Próba bilansu, Wojskowy Przegląd Prawniczy nr 34, 1945, s