Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

Transkrypt

1 Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu [wersja uzupełniona] Legitymizacja Termin legitymizacja zwykle odnoszony jest do władzy i jej działań. Legitymizacja jest procesem uprawomocniania władzy uzasadnianiem uprawnienia (kompetencji) do kształtowania zachowań rządzonych, przede wszystkim przez kształtowanie ich sytuacji prawnej. Legitymizacja aksjologiczna jeden z aspektów legitymizacji oparty na odwołaniu do wartości. Legitymizacja, w przyjętej tu perspektywie, jest sprawą nie tyle przynależności normy do określonego systemu prawnego (normativity of law), co sprawą racji podporządkowania się władzy (authority of law). Legitymizacja systemu prawnego uzasadnienie systemu jako zawierającego dyrektywy będące racją działania dla ich adresatów. 1

2 Na czym polega aksjologiczna legitymizacja systemu ochrony praw człowieka? I. Na aksjologicznym uzasadnieniu dla konstrukcji systemu (jego powstania i trwania). Istnienie systemu (dlaczego tworzymy system, cel zewnętrzny ) II. Na aksjologicznym uzasadnieniu treści systemu 1. Na aksjologicznym uzasadnieniu treści praw człowieka (katalogu). 2. Na aksjologicznym uzasadnieniu specyficznego charakteru praw człowieka powszechność, przyrodzoność, niezbywalność, równość, integralność, nienaruszalność. I. Aksjologiczne uzasadnienie dla konstrukcji systemu (jego powstania i trwania). Dlaczego tworzymy system? Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, preambuła 1 Zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie. [Można dalej pytać: Dlaczego wolność, sprawiedliwość i pokój uznać należy za cenne?] 2

3 preambuły Międzynarodowych paktów praw człowieka z 1966 r. prawa te wynikają z godności przyrodzonej osobie ludzkiej Art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz powinny postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa. Dlaczego wartości wskazane w art. 1 uznać należy za wartości legitymizujące? To nie jest pytanie retoryczne, przede wszystkim ze względu na kwestionowanie powszechności praw człowieka. Czy z tego, że ja uznaję lub że my uznajemy te wartości wynika, że inni powinni je uznawać? NIE WYNIKA. 3

4 Dookreślenie problemu powszechności jako problemu legitymizacyjnego [uzupełnienie] Należy jasno odróżnić: Powszechność praw człowieka jako praw przyrodzonych Powszechność obowiązywania uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka (i ta wymaga aksjologicznej legitymizacji) - normy chroniące prawa człowieka są normami prawnymi adresowanymi do wszystkich niezależnie od zobowiązań umownych, kręgu kulturowego itd. - jej wyrazem są przede wszystkim Charter-Based Procedures w pełni powszechny charakter ma procedura skargowa Council Complaint Procedure, oparta na rezolucji 5/1 Rady Praw Człowieka, z dnia 18 czerwca 2007, "UN Human Rights Council: Institution Building wzorowana na procedurze 1503 funkcjonującej w ramach nieistniejącej już Komisji Praw Człowieka ONZ. Dookreślenie problemu powszechności jako problemu legitymizacyjnego [uzupełnienie] Powszechność obowiązywania uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka - znajduje wyraz przede wszystkim w należącej do Charter-Based Procedures procedurze skargowej Council Complaint Procedure, opartej na rezolucji 5/1 Rady Praw Człowieka, z dnia 18 czerwca 2007, "UN Human Rights Council: Institution Building. wzorowana na procedurze 1503 funkcjonującej w ramach nieistniejącej już Komisji Praw Człowieka ONZ; procedura ta może być wszczęta niezależnie od zobowiązań traktatowych państwa, przeciwko któremu jest kierowana i może być stosowana także wobec państw, które nie są stronami Karty Narodów Zjednoczonych. 4

5 Na czym polega uzasadnienie aksjologiczne jako wskazywanie wartości? Uzasadnienie aksjologiczne treści i specyficznego charakteru praw człowieka Uzasadnienie aksjologiczne norm prawnych - reguł pierwotnych - i reguł wtórnych, tj. reguł funkcjonowania systemu - reguł uznania za normy systemu, reguł kolizji, reguł zmiany. Na czym polega aksjologiczne uzasadnienie norm prawnych? Określenie podręcznikowe O uzasadnieniu aksjologicznym normy mówi się w tych przypadkach, gdy w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen czyny przez tę normę nakazywane uznawane są za dobre, a czyny zakazane za złe, lub też, co ma miejsce znacznie częściej, przewidywane skutki danych czynów uważane są za złe czy dobre z określonego punktu widzenia w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen. Z. Ziembiński, Normy postępowania, w: A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, wydanie pierwsze, Warszawa 1992, s (rozdział 5, s ). 5

6 Na czym polega aksjologiczne uzasadnienie norm prawnych? Problemy z ujęciem podręcznikowym w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen. ALE przyjmowanie przez kogoś ocen dotyczących przedmiotu praw człowieka nie uzasadnia roszczenia uniwersalnego obowiązywania norm chroniących prawa człowieka. Aksjologiczne uzasadnienie norm prawnych poszukiwanie modyfikacji definicji Norma ma uzasadnienie aksjologiczne, gdy czyny przez tę normę nakazywane lub ich skutki uznawane są za dobre (słuszne, sprawiedliwe), a czyny zakazane lub ich skutki za złe (niesłuszne, niesprawiedliwe), w świetle ocen pewnego typu. 6

7 Jakiego typu ocen? Zasadnicze typy ugruntowania ocen 1. akognitywistyczne (subiektywistyczne, relatywistyczne) - w decyzjach prawodawcy uzasadnienie tetyczne - w reakcjach emocjonalnych (emotywizm) - w podejmowanych decyzjach (woluntaryzm) - w kulturze / wychowaniu (relatywizm kulturowy - w przekonaniach dominujących - 2. kognitywistyczne (obiektywistyczne) - w idealnie istniejącej rzeczywistości - w realnie istniejącej rzeczywistości Dlaczego mam uznać daną normę za obowiązującą w takim sensie, że stanowi powszechną rację działania? zatem niezależną od kultury, woli większości, indywidualnych przekonań ODPOWIEDŹ: Samoświadomość systemu bo godność jako źródło praw jest przyrodzona i niezbywalna, bo chronione prawa są przyrodzone i niezbywalne bo tak się rzeczy mają obiektywizm (realizm) aksjologiczny i tak zostały rozpoznane. kognitywizm aksjologiczny 7

8 Aksjologiczne uzasadnienie jako uzasadnienie prawnonaturalne Norma ma uzasadnienie aksjologiczne typu kognitywistycznego / obiektywistycznego (a może po prostu: prawnonaturalnego?), gdy czyny przez tę normę nakazywane lub ich skutki uznawane są za dobre (słuszne, sprawiedliwe), a czyny zakazane lub ich skutki za złe (niesłuszne, niesprawiedliwe), w świetle ocen mających charakter sądów. oceny mające charakter sądów powiązanie ocen nie z przekonaniami czy deklaracjami konkretnych podmiotów, ale z procedurami dookreślania treści ocen rozwiązywania kolizji możliwość uznania uzasadnienia prawnonaturalnego w procesie wykładni także przez przekonanych akognitywistów 8

9 Uwagi końcowe 1. Podejmując zagadnienie legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka trzeba zwracać uwagę raczej na sposób ugruntowania ocen, do których się sięga, niż na podmioty wydające oceny; innymi słowy na możliwości poznania wartości / sposób istnienia wartości niż na ich treść. 2. Uzasadnienie aksjologiczne będące podstawą legitymizacji to uzasadnienie typu kognitywistycznego / obiektywistycznego / prawnonaturalnego. 3. Takie uzasadnienia ma konsekwencje proceduralne. 4. Uderzenie w przyrodzony charakter godności jako źródła praw byłoby uderzeniem w podstawy legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka Zaproszenie do lektury M. Piechowiak, Elementy prawnonaturalne w stosowaniu Konstytucji RP, Przegląd Sejmowy 17 (2009), nr 5 (94), s Piechowiak/ 9