Problem prawdy w działalności informacyjnej. Zarys problematyki.

Transkrypt

1 Problem prawdy w działalności informacyjnej. Zarys problematyki. Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński Konferencja Bibliotekarz w świecie wartości, Wrocław, V 2003 Sabina Cisek 1

2 Prawda w informacji naukowej Zagadnienie prawdy w nauce o informacji (informacji naukowej jako nauce) Zagadnienie prawdy w działalności informacyjnej (informacji naukowej jako praktyce) Sabina Cisek 2

3 Prawda - ujęcie filozoficzne Zagadnienie prawdy co to jest prawda, czyli problem definicji prawdy jak prawdę rozpoznać, czyli problem kryterium prawdy Sabina Cisek 3

4 Klasyczna (korespondencyjna, semantyczna) definicja prawdy prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością dane zdanie jest prawdziwe, jeżeli jest tak, jak to zdanie głosi Sabina Cisek 4

5 Nieklasyczne teorie prawdy = zdania prawdziwe muszą spełniać pewne kryteria koherencyjna teoria prawdy zgodność myśli między sobą zgodność danego zdania z ogółem zdań akceptowanych zdania nie można porównywać z rzeczywistością pozajęzykową - jedynie z innymi zdaniami (np. czy z nich wynika, czy nie jest z nimi sprzeczne) Sabina Cisek 5

6 Nieklasyczne teorie prawdy 2 Pragmatyczna, utylitarystyczna koncepcja prawdy przekonanie jest prawdziwe, jeżeli prowadzi do działań skutecznych, pozwala osiągnąć zamierzone cele Kryterium zgody powszechnej Kryterium oczywistości Sabina Cisek 6

7 Prawda w nauce 1 prawdziwość = zgodność zdania z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej przy przyjmowaniu i odrzucaniu twierdzeń * * Filozofia a nauka. Ossolineum 1987, s. 507 Sabina Cisek 7

8 Prawda w nauce 2 Reprezentanci nauk szczegółowych w swej praktyce badawczej raczej nie zastanawiają się nad posiadaną koncepcją prawdy, czasami wręcz negują potrzebę i zasadność takich rozważań. Sabina Cisek 8

9 Prawda w nauce 3 Przykłady wypowiedzi: Fizycy szukają raczej praw niż prawdy [Fuliński 1996] Socjologia, jako dyscyplina akademicka, problemu prawdy nie zna [Mokrzycki 1996] Dla większości badaczy problem prawdy w nauce oznacza dziś nie więcej jak niefałszowanie wyników [Paszewski 1996]. Sabina Cisek 9

10 Prawda w nauce 4 Pytanie o prawdę w nauce zamienia się w pytania o: akceptowalność, uznawalność - koncepcji, pojęć, teorii, twierdzeń, zadawanych pytań badawczych etc. kryteria oceny (dyskryminacji) hipotez i teorii standard wiedzy uzasadnionej w danej dyscyplinie Sabina Cisek 10

11 Prawda w informacji naukowej standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji ( metanaukowy punkt widzenia) reprezentacja wiedzy a prawda informacja a prawda Sabina Cisek 11

12 Standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji Jakimi metodami winna być osiągnięta wiedza akceptowana (akceptowalna) w nauce o informacji? Np. czy metody jakościowe prowadzą do wiedzy uzasadnionej? Jakościowe? Empiryczne? Aprioryczne? Jakie akceptuje się modele wyjaśniania? Co jest celem poznawczym? Opis świata? Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie to jakiego typu? Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym sensie? Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może nim być? Co jest przedmiotem poznania? Co może nim być? Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione metodologicznie, wypowiadać, a o czym w sposób prawomocny mówić nie wolno? Sabina Cisek 12

13 Standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji Pytania ogólne Pytania szczegółowe Związek z problematyką epistemologiczną Jakimi metodami winna być osiągnięta? Czy indukcja jest źródłem wiedzy uzasadnionej? Jakie podejście dominuje w informacji naukowej indukcyjne czy hipotetyczno-dedukcyjne? Jakie akceptuje się modele wyjaśniania? zagadnienie źródeł poznania aspekt metodologiczny Czym musi Co jest celem poznawczym? Opis świata? cechować się zagadnienie źródeł Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie to jakiego typu? wiedza, by została poznania i granic Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym zaakceptowana w poznania sensie? nauce o Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może informacji? nim być? Jaki jest zakres i zasięg badań? Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione zagadnienie granic poznania metodologicznie, wypowiadać, a o czym w sposób prawomocny mówić nie wolno? Sabina Cisek 13

14 Reprezentacja wiedzy a prawda 1 Reprezentacja wiedzy w systemie informacyjnym reprezentacja treści (i formy) dokumentów reprezentacja pytań (potrzeb) użytkownika informacji Reprezentacja wiedzy = odwzorowanie wiedzy o rzeczywistości (np. w systemie informacyjnym) wraz z regułami jego transformacji; dokonanie takiego odwzorowania wymaga uprzedniej konceptualizacji rzeczywistości * *Bojar, B.:Słownik encyklopedyczny informacji..., s. 232 Sabina Cisek 14

15 Reprezentacja wiedzy a prawda 2 Konceptualizacja rzeczywistości, ontologia SIW, język informacyjno-wyszukiwawczy w świetle klasycznej i nieklasycznych koncepcji prawdy oparte o założenia metafizyczne (ontologiczne) na temat tego, co i w jaki sposób istnieje w obszarze objętym zakresem SIW, JIW, m.in. - kategoryzacja, klasyfikacja granice mojego języka są granicami mojego świata (Wittgenstein) Sabina Cisek 15

16 Reprezentacja wiedzy a prawda 3 Obiektywne straty informacji w procesie reprezentowania treści dokumentów oraz zapytań (potrzeb) użytkownika Ludzkie błędy i pomyłki w trakcie indeksowania, klasyfikowania etc. Gromadzenie, selekcja, przetwarzanie informacji a prawda Sabina Cisek 16

17 Informacja a prawda Czy cecha prawdziwości przysługuje informacji? Zdania są podzielone - w zależności od: sposobu rozumienia terminu informacja zakładanej (często implicite) koncepcji prawdy Prawdziwość czy fałszywość konkretnej informacji może również zależeć od wymienionych czynników. Sabina Cisek 17

18 Ontologia informacji 1 Rzecz, całość (entity) Proces (process) Nie-dotykalne (intangible) Informacja jako wiedza: - wiedza poszczególnych ludzi (świat 2 Poppera) - wiedza obiektywna (intersubiektywna) utrwalona w dokumentach (świat 3 Poppera) Informacja jako proces: bycie, stawanie się poinformowanym (becoming informed) Dotykalne (tangible) Informacja jako rzecz: dane, dokumenty, zapisana wiedza (recorded knowledge) Przetwarzanie informacji (information processing): przetwarzanie danych, przetwarzanie dokumentów, inżynieria wiedzy (knowledge engineering) Sabina Cisek 18

19 Ontologia informacji 2 Czy informacja Tak (realizm pojęciowy). Tego zdania jest, jak się wydaje, istnieje? Czy większość autorów [Belkin 1978; Ingwersen 1995 i wielu termin innych]. informacja ma Nie (instrumentalizm, konwencjonalizm, nominalizm). rzeczywiste Słowo informacja jest niczym więcej, jak językową desygnaty? konwencją, która chroni ludzi przed kłopotem myślenia o czym mówią. (...) Możemy uniknąć słowa informacja i powiedzieć, co mamy naprawdę na myśli [Yerkey 1991, s. 758]. Jak istnieje Obiektywnie, niezależnie od podmiotu (idealizm obiektywny) informacja? [Brookes 1980a; 1980b; 1980c; 1981; do pewnego stopnia Hjørland; Albrechtsen 1995]. Subiektywnie, zależnie od podmiotu (idealizm subiektywny) (podejście kognitywne). Sabina Cisek 19

20 Ontologia informacji 2a Czym jest informacja? (1) Czym jest informacja? (2) Bytem materialnym (information-as-thing w terminologii Bucklanda [1991], tzn. jest tożsama z obiektami informatywnymi (dokumenty, systemy etc.); Bytem psychicznym i świadomościowym (kognitywiści) Bytem idealnym [Brookes 1980a; 1980b; 1980c; 1981] Relacją, cechą (relacja jednoargumentowa), własnością dokumentu, nośnika, systemu informacyjnego, tekstu [Houser 1986] odbiorcy [Yerkey 1991] procesu (jakiegokolwiek) [Losee 1997] rzeczywistości w ogóle, przyrody, wszechświata [Stoniert 1997] sytuacji (system dokument użytkownik czas miejsce kontekst społeczny) (podejście kognitywne, [Brier 1996b; Rudd 1983]) - Procesem (information-as-process) [Buckland 1991] - Rzeczą (information-as-thing) [Buckland 1991; oraz potocznie] Sabina Cisek 20

21 Ontologia informacji 2b Jaka może być informacja? Aktualna i potencjalna Dynamiczna, zmienna w czasie (paradygmat kognitywny) oraz statyczna (paradygmat fizykalny) Prawdziwa bądź fałszywa; wedle jednych kategoria prawdziwości w ogóle nie dotyczy informacji, wedle innych można jej używać [Fricke 1997] Syntaktyczna i semantyczna Sabina Cisek 21

22 Informacja a prawda 1 Prawdziwość informacji w praktyce wiarygodność, rzetelność aktualność kompletność, trafność relewancja, pertynencja efektywne wyszukiwanie Sabina Cisek 22

23 Informacja a prawda 2 Punkt widzenia użytkownika informacji relatywność, subiektywność przydatność informacji do rozwiązywania problemów (podejście kognitywne) - informacja, która przyczynia się do tego jest dobrej jakości, o jakości nie stanowi bynajmniej cecha absolutnej prawdziwości Sabina Cisek 23

24 Informacja a prawda 3 Zamiast mówić o prawdziwości informacji - może lepiej mówić o jakości informacji!! Sabina Cisek 24