Współczesne kierunki w psychoterapii. Opracowała: Monika Haligowska

Transkrypt

1 Współczesne kierunki w psychoterapii. Opracowała: Monika Haligowska

2 PSYCHOTERAPIA definicja jest świadomym i zamierzonym zastosowaniem metod klinicznych i interpersonalnych zabiegów, pochodzących ze sprawdzonych twierdzeń nauk psychologicznych, w celu towarzyszenia ludziom w modyfikacji ich zachowań, właściwości poznawczych, emocji, innych indywidualnych charakterystyk na takie, które wydają się uczestnikom tego procesu pożądane (Czabała 2000, za: Norcross 1990, s. 218)

3 PSYCHOTERAPIA to rodzaj oddziaływań psychologicznych mających na celu leczenie usuwanie zaburzeń, przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba. Oddziaływań wpływających na stan czynnościowy narządów, przeżywanie i zachowanie, poprzez zmianę procesów psychicznych chorego w tych zakresach, w których jest to niezbędne do usunięcia przyczyny i objawów leczonej choroby. (Aleksandrowicz, 1994, s.15)

4 PSYCHOTERAPIA metoda leczenia zaburzeń psychicznych, które mogą występować jako określone zespoły objawów, wobec których psychoterapia będzie podstawową metodą leczenia (np. zaburzenia nerwicowe); ma już ponad 100 lat; metoda pomocnicza w leczeniu innych chorób: uzależnień, psychoz, chorób somatycznych; towarzyszenie ludziom w zmianach, które także im wydaja się pożądane, pomoc w modyfikacji postaw utrudniających rozwiązywanie trudnych sytuacji, eksperckie wyznaczanie zakresu zmian i potrzebnych do ich osiągnięcia procedur, rodzaj przewodnictwa w zakresie zmiany samego siebie; (Czabała, 2000)

5 Podstawowe szkoły psychoterapeutyczne różnią się między sobą celami psychoterapii, tj. rodzajami oczekiwanych zmian potrzebnych do poprawy objawowej.

6 Szkoły terapeutyczne inaczej formułują cele terapii i związane z nimi kryteria poprawy. W TERAPII PSYCHOANALITYCZNEJ akcent kładzie się na uzyskanie wglądu, W TERAPII BEHAWIORALNEJ - na ustąpienie objawów zgłaszanych przez pacjenta, W TERAPII POZNAWCZEJ - na restrukturyzacje obrazu własnej osoby i otoczenia, W TERAPII GESTALT - na uznanie możliwości wyboru i wzięcie za niego odpowiedzialności, W TERAPII SKONCENTROWANEJ NA KLIENCIE na spontaniczność w ekspresji emocji.

7 PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) Podstawową zmianą, do której dąży się w psychoanalizie jest uświadomienie sobie przez pacjenta nieświadomych pragnień i emocji. Oparta na pracy analitycznej; metodą wolnych skojarzeń próbuje się dotrzeć do wczesnych przeżyć, traumatycznych wydarzeń z dzieciństwa. Przywoływanie owych wydarzeń powoduje catharsis - oczyszczenie. Klaryfikacje i konfrontacje służą uświadomieniu sobie, zrozumieniu tamtych zdarzeń, przebaczeniu i uporaniu się z nimi. Pozwalają również na uświadomienie sobie, jaki rodzaj relacji łączy pacjenta z terapeutą.

8 PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) Podstawową techniką pomagającą pacjentowi w uświadomieniu sobie tego, co było w nim nieuświadomione są interpretacje. Dzięki nim jednostka może zrozumieć: - przyczyny swego aktualnego zachowania, - jakie nieświadome procesy powodują świadome przeżycia pacjenta, - jakie wydarzenia i doświadczenia z przeszłości warunkują jego zachowania w życiu dorosłym.

9 PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) Przepracowanie: wielokrotne wracanie do omawianych problemów pacjenta, powtarzanie interpretacji, ponowne klaryfikacje i konfrontacje aż do osiągnięcia wglądu i uznania, że istnieją bardziej dojrzałe sposoby kontrolowania własnych impulsów i bardziej dojrzałe sposoby ich zaspokojenia. Nie ukazuje terminu końcowego terapii. Sesje odbywają się od 3 do 5 razy w tygodniu przez kilka, a nawet kilkanaście lat.

10 PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) zmiana właściwości wewnątrzpsychicznych człowieka: -uwolnienie tłumionych uczuć, odkrycie nieświadomych konfliktów, redukcja lęku z nimi związanego; - wgląd, tj. uświadomienie sobie prawdziwych potrzeb, pragnień, fantazji, w wyniku tego dotychczas stosowane mechanizmy obronne mają przekształcić się w mechanizmy bardziej dojrzałe, przystosowawcze, które pozwalają na zaspokojenie tłumionych dotychczas impulsów w sposób bardziej dojrzały, albo na bardziej świadome ich kontrolowanie; - nabycie zdolności do odróżniania fantazji od rzeczywistości poprzez konfrontację fantazji pacjenta z rzeczywistością;

11 PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) WW. cele psychoterapii mają doprowadzić do: zmian w wewnętrznych strukturach osobowości pacjenta, poprawy samopoczucia, ustąpienia objawów, zmiany funkcjonowania jednostki.

12 PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA Koncepcje psychodynamiczne, będące modyfikacjami koncepcji psychoanalitycznych: K. Horney: psychoterapia powinna polegać na poznaniu funkcji tendencji neurotycznych i ich wpływu na osobowość i życie człowieka, co powinno osłabić władzę tych tendencji nad jednostką, a tym samym zmniejszyć lęk pacjenta i poprawić jego nastawienie wobec siebie i do innych, a w efekcie poprawić jego sposób radzenia sobie bez tendencji neurotycznych;

13 PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA Psychologia EGO (Kohut): - zachowania człowieka są motywowane przez potrzebę spójności JA i poczucie własnego JA; - zaburzenia zachowania są konsekwencją defektów JA i brakiem spójności JA; - głównym narzędziem zmiany w psychoterapii jest rozumienie pacjenta i jego poczucie bycia zrozumianym; bycie w związku terapeutycznym pozawala dokończyć proces rozwoju JA; podstawowy mechanizmem zmiany terapeutycznej dokonuje się w procesie internalizacji; terapeuta wykazując empatię wobec pacjenta, któremu brakowało je w relacjach z rodzicami, pomaga mu budować nowe psychiczny struktury;

14 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA przedstawiciele: Frankl, Yalom, May, Maslow, Rogers Zasadniczym celem psychoterapii humanistycznej jest zmiana osobowości / zmiana poczucia sensu życia poczucia sensu życia pacjentów, które wyrażają się: - uwolnieniem naturalnych tendencji do samorozwoju, - zwiększeniem samoświadomości, - uwolnieniem możliwości przeżywania, - wzrostem samoakceptacji, zrozumienia i akceptacji innych, - odstąpieniem od systemów zaprzeczeń i nabyciem zdolności do konfrontowania się z problemami egzystencjalnymi, - poszukiwaniem sensu życia, którego najpełniejszym wyrazem jest realizacja takich wartości, jak odpowiedzialność i miłość, poszukiwaniem wzorców idealnego człowieka;

15 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA zrozumienie istnienia człowiek polega na zrozumieniu jego osobistego doświadczenia istnienia; każdy człowiek chce się rozwijać, w każdym jest jakiś potencjał; każdy z natury jest dobry; praca zorientowana na tu i teraz ; chodzi o naturalność, autentyczność człowieka;

16 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Pożądane zmiany są osiągane dzięki odpowiedniej relacji istniejącej pomiędzy terapeutą a klientem, w którą są wplecione następujące elementy: empatia: doświadczanie rozumienia świata wewnętrznego klienta i przekazywanie mu o tym informacji; bezwarunkowa pozytywna akceptacja; autentyzm terapeuty (zachowanie zgodne z tym, jaki jest bez udawania);

17 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa Pogląd na człowieka jest pozytywny. Przyjmuje, że zaburzenia zaczynają powstawać w dzieciństwie pacjenta, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. Psychoterapeuci: akceptują osobę klienta, jego doświadczenia w sposób bezwarunkowy; dążą do głębokiego empatycznego zrozumienia go; zachowują własną autentyczność w procesie komunikacji z klientem. Klient aktualizuje swój potencjał i dąży w kierunku większej świadomości, spontaniczności, wiary w siebie.

18 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa Akcent kładzie się na przeżywane emocje, które mają zostać uświadomione, wyrażone i uwolnione; Celem terapii jest: - stworzenie klientowi bezpiecznego klimatu prowadzącego do badania siebie tak, żeby być w stanie rozpoznać przeszkody stojące na drodze do rozwoju i doświadczanie tych aspektów ja, którym wcześniej zaprzeczał; - zmiana osobowości w zakresie zwiększenia świadomości klienta i na odzyskaniu możliwości kierowania się własnymi doświadczeniami w wyborze celów i sposobów działania;

19 PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia Gestalt Jest zakorzeniona w tym, co jest tutaj i teraz, podkreśla osobiste wybory i osobistą odpowiedzialność. Człowiek dąży ku całościowemu i zintegrowanemu myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu. Założeniem terapii jest przekonanie, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne całości, figury, postaci. Doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne stają się figurami, gdy człowiek świadomie skupi na nich uwagę. Klientowi proponowane są ćwiczenia pomagające w samoobserwacji myśli, odczuć i doznań zmysłowych. Wzrost świadomości własnego JA pomaga w doświadczaniu i domykaniu pełnych figur i integracji JA pacjenta.

20 PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO BEHAWIORALNA Zaburzenia psychiczne są wyuczonymi schematami zachowania, a ich leczenie to zmiana tych zachowań poprzez procesy uczenia się oduczania reakcji niedostosowanych i uczenia prawidłowych. CEL TERAPII wg Meyer a, Chesser a: wytworzenie akceptowanych i przystosowawczych reakcji na bodźce, które prowadziły do powstania objawów chorobowych; podstawową metodą zmiany zachowania jest przewarunkowanie, które ma na celu wygaszanie lęku związanego z konkretnymi sytuacjami wywołującymi reakcje lękowe; zmiana w wyniku psychoterapii polega na usunięciu reakcji patologicznych lub nauczeniu nowych zachowań, które zwiększą kontrolę nad reakcjami niepożądanymi (np. nad moczeniem nocnym, jąkaniem);

21 PSYCHOTERAPIA SYSTEMOWA koncentruje się na mechanizmie sprzężeń zwrotnych funkcjonujących w systemach społecznych, zwł. w systemie rodzinnym; zakłada się, że zachowania jednostki są reakcjami na zachowania innych osób tworzących wspólnie z nią system rodzinny; zaburzenia psychiczne są wyjaśniane w kontekście funkcjonowania rodziny; leczeniu poddawany jest nie pacjent, ale cały system rodzinny; zgłaszający się po pomoc pacjent traktowany jest tylko jako delegat systemu; jest bardzo skuteczna w leczeniu dzieci i nastolatków oraz w leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia psychotyczne, gdzie słabe rezultaty przynoszą pozostałe podejścia psychoterapeutyczne;

22 CZYNNIKI WSPÓLNE W PSYCHOTERAPII Związek terapeutyczny, przymierze terapeutyczne Wszystkie podstawowe kierunki psychoterapii podkreślają leczący wpływ relacji terapeutycznej. Pacjenci odnoszą sukcesy w terapii, gdy czują się rozumiani przez terapeutę, doświadczają wsparcia z jego strony, gdy są pobudzani przez niego do wglądu, odczuwają z jego strony troskę, uczciwość i zainteresowanie.

23 CZYNNIKI LECZĄCE W PSYCHOTERAPII I. Etap odreagowania emocji. II. Etap osiągania wglądu. III. Etap przygotowania do zmiany zachowania. IV. Etap utrwalania i rozszerzania zmian.

24 I. Etap odreagowania emocji. Uwolnienie uczuć aktualnie przeżywanych. Zmniejszenie napięcia. Relacja terapeutyczna: empatia, wzbudzanie zaufania, wzbudzanie nadziei.

25 II. Etap osiągania wglądu 1. Korektywne doświadczenia emocjonalne: Uwolnienie nieakceptowanych uczuć. Uświadomienie sobie negatywnych doświadczeń. Uwolnienie się od dawnych doświadczeń. 2. Przekształcenie schematów poznawczych Zmiana oceny dotychczasowych doświadczeń emocjonalnych. Zmiana oceny siebie. Zmiana oceny otoczenia.

26 II. Etap osiągania wglądu 3. Doświadczanie nowych relacji z innymi: Doświadczanie relacji z terapeutą. Doświadczanie relacji z innymi ludźmi. Relacja terapeutyczna: klaryfikacje, konfrontacje, sugestie, interpretacje, doświadczanie przez pacjenta odpowiedzialności za siebie.

27 III. Etap przygotowania do zmiany zachowania 1. Poszukiwanie alternatywnych wzorców: Wzorców reagowania i myślenia o sobie otoczeniu. Wzorców zachowania. 2. Wypróbowanie nowych wzorców zachowań: Kontrola konsekwencji własnych zachowań 3. Uczenie się nowych umiejętności Relacja terapeutyczna: wsparcie terapeuty, wzmacnianie poczucia odpowiedzialności, pomoc w ćwiczeniu nowych zachowań.

28 IV. Etap utrwalania i rozszerzania zmian Formułowanie planów na przyszłość. Analiza strategii radzenia sobie z przewidywanymi trudnościami. Plan dalszej terapii. Relacja terapeutyczna: rozwiązanie związku terapeutycznego, poszukiwania wsparcia społecznego poza terapią, wzmocnienie zdolności pacjenta polegania na sobie (Czabała, 2000).

29 SKUTECZNOŚĆ PSYCHOTERAPII W ODNIESIENIU DO KONKRETNYCH ZABURZEŃ, CHORÓB TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA ma dużą skuteczność w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń osobowości, odżywiania, uzależnień, napadów agresji i problemów w związkach. Najbardziej skutecznymi formami psychoterapii zaburzeń nerwicowych są: PSYCHOTERAPIA PSYCHODYNAMICZNA oraz POZNAWCZO BEHAWIORALNA, zwł. w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. TERAPIA PSYCHODYNAMICZNA jest skuteczna w leczeniu: depresji, zespołu stresu pourazowego, zaburzenia osobowości borderline, zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsywnej, osobowości unikowej i osobowości zależnej, fobii.

30 Formy terapii w przypadku SCHIZOFRENII: TERAPIA PSYCHOANALITYCZNA, TERAPIA SYSTEMOWA, TERAPIA BEHAWIORALNA z uwzględnieniem treningu umiejętności pacjentów schizofrenicznych. Za główną i najbardziej skuteczną metodę leczenia zaburzeń osobowości uznaje się PSYCHOTERAPIĘ długoterminową zorientowaną DYNAMICZNIE lub ANALITYCZNIE. Coraz więcej jest też doniesień o skuteczności TERAPII BEHAWIORALNO-POZNAWCZEJ w odniesieniu do zaburzeń osobowości. W leczeniu anoreksji stosuje się: TERAPIĘ POZNAWCZO BEHAWIORALNĄ, PSYCHODYNAMICZNĄ, SYSTEMOWĄ RODZIN.

31 OGÓLNE KRYTERIA POPRAWY UZYSKANEJ W WYNIKU PSYCHOTERAPII: ustąpienie aktualnych symptomów, postęp w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym, oceniane przez obiektywnych obserwatorów, lepsze samopoczucie, o którym informuje sam pacjent, funkcjonowanie społeczne oceniane na podstawie relacji najbliższego otoczenia pacjenta, struktura osobowości pacjenta oceniana przez klinicystów.

32 LITERATURA: J.W. Aleksandrowicz (1994). Psychoterapia medyczna. Warszawa PZWL. J. Cz. Czabała (2000). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa PWN. L. Grzesiuk (red.) (2000). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa PWN. I. Namysłowska (1997). Terapia rodzin. Warszawa PWN.