AKTUALNE MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZANIA I TWORZENIA GOSPODARSTW RODZINNYCH

Transkrypt

1 AKTUALNE MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZANIA I TWORZENIA GOSPODARSTW RODZINNYCH Warszawa, 4 lipiec 2012

2

3 Organizatorzy: Stowarzyszenie Polski Klub ROLNIK-FARMER ROKU Agencja Nieruchomości Rolnych Współorganizator: Bank BGŻ Patronat Honorowy: dr inż. Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

4 AKTUALNE MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZANIA I TWORZENIA GOSPODARSTW RODZINNYCH Warszawa, 4 lipiec 2012

5 dr inż. Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 6 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

6 Szanowni Państwo! Zgodnie z konstytucyjnymi zapisami gospodarstwo rodzinne jest podstawą, na której opiera się polskie rolnictwo. Nasza historia sprawiła, że umiłowanie ziemi ma w Polsce szczególny wymiar. To właśnie legło u podstaw sukcesów naszego rolnictwa po zmianach ustrojowych, które odbywały się, z resztą po raz kolejny, jego kosztem. I po raz kolejny rolnicy poradzili sobie w tych trudnych czasach. Niektórzy, zapatrzeni jedynie we wskaźniki ekonomiczne, nie są w stanie przyjąć do wiadomości, że ta gałąź gospodarki była, jest i nadal będzie ściśle związana z warunkami atmosferycznymi i nie da się tutaj działać identycznie jak w innych sektorach gospodarki. Pomimo licznych przeszkód, dzięki wytrwałości i zachowaniu czystych gleb polskie rolnictwo po przystąpieniu do Unii Europejskiej odniosło sukces. Eksport produktów rolno-spożywczych stale rośnie. Za rok ubiegły jego wartość wyniosła 15 mld euro, a dodatni bilans wymiany to 3 mld euro. Te wyniki oznaczają, że zbliżamy się do granicy, przy której eksportować będziemy prawie 1/3 produkcji rolnej. Aby sprostać, pomimo nierównych w dalszym ciągu warunków wsparcia, konkurencji na rynku globalnym musimy dalej modernizować gospodarstwa. W tym pojęciu mieści się także dążenie do dalszego wzrostu średniej wielkości gospodarstwa rolnego, bo to oznacza tzw. korzyści skali. Temu właśnie ma służyć ostatnia nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi, która ma przyczynić się do trwałego rozdysponowania ziemi znajdującej się w zasobie Agencji Nieruchomości Rolnych. Jestem przekonany, że dzisiejsza konferencja przyczyni się również do tego, aby tak właśnie się stało. Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 7

7 Leszek Świętochowski Prezes ANR Szanowni Państwo! Nowoczesny rolnik chce rozwijać swoje gospodarstwo, mieć lepsze wyniki produkcyjne, wyższą wydajność z hektara, być konkurencyjny, a to jest możliwe tylko przy posiadaniu odpowiedniej powierzchni gospodarstwa. Dlatego najważniejszą dla niego inwestycją powinna być, i rzeczywiście jest, inwestycja w grunty. Potrzebom tym stara się wyjść naprzeciw Agencja Nieruchomości Rolnych, która w marcu br. wprowadziła nowe, bardzo korzystne zasady sprzedaży gruntów rolnikom zamierzającym powiększać gospodarstwa rodzinne. Zasady te umożliwiają skuteczniejszą realizację polityki rolnej państwa, która zakłada, że podstawą ustroju rolnego w Polsce jest gospodarstwo rodzinne (art. 23 Konstytucji RP). Dlatego Agencja organizuje zdecydowanie więcej przetargów ograniczonych niż w latach minionych, a przy ustalaniu powierzchni konkretnej nieruchomości rolnej niezabudowanej przeznaczonej do sprzedaży bierze pod uwagę: strukturę obszarową okolicznych gospodarstw rolnych, zapotrzebowanie miejscowych rolników oraz średnią wielkość powierzchni gruntów rolnych w danym województwie w roku 8 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

8 poprzednim ogłoszoną przez Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ponadto optymalne rozwiązania dla rolników Agencja wypracowuje wspólnie z organizacjami społecznymi, które najlepiej znają popyt na ziemię na swoim terenie. Obecnie są najlepsze w historii rozwiązania ekonomiczne ukierunkowane na wspieranie rozwoju gospodarstw rodzinnych. Rolnicy mogą nabywać grunty na zasadach preferencyjnych, które będą obowiązywały tylko do końca 2013 roku. Przy zakupie gruntów mogą skorzystać z rozłożenia przez ANR płatności na raty lub z kredytu preferencyjnego z dopłatą Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W przypadku wybrania wariantu rozłożenia płatności na raty warunkiem koniecznym jest wpłata 10% ceny ziemi ustalonej w drodze przetargu. Spłata pozostałej należności może być rozłożona na 15 lat przy oprocentowaniu wynoszącym 2% rocznie. Warto zaznaczyć, że nieuchronnie zbliża się rok 2016, kiedy to zniesione zostaną ograniczenia w sprzedaży nieruchomości rolnych cudzoziemcom. Do tego czasu Agencja zamierza w pierwszej kolejności sprzedać maksymalnie dużo gruntów, a pozostałą ziemię z Zasobu związać takimi umowami, żeby dzierżawcy mogli po 2016 r. korzystać z prawa pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionych gruntów. Leszek Świętochowski Prezes Agencji Nieruchomości Rolnych Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 9

9 10 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

10 Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (GNRSP) oraz ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR), dotyczące m.in. tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, przeciwdziałania nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, zapewnienia prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Realizacja tych celów następuje poprzez: sprzedaż w przetargach (w tym ograniczonych) oraz na zasadach pierwszeństwa nabycia, wydzierżawianie nieruchomości, w tym w przetargach ograni czonych, realizacja ustawy UKUR, w tym nabywanie gruntów na rynku na podstawie prawa pierwokupu i tzw. prawa wykupu, wyłączanie gruntów z większych obszarowo umów dzierżawy, restrukturyzacja nieruchomości i dopasowanie powierzchni gruntów do potrzeb rolników. Agencja Nieruchomości Rolnych, w procesie rozdysponowania mienia Zasobu, umożliwia rolnikom indywidualnym prowadzącym gospodarstwa rodzinne powiększanie tych gospodarstw, w formie kupna lub dzierżawy gruntów Zasobu. W związku z aktualnymi kierunkami polityki prywatyzacji gruntów Zasobu WRSP przyjętymi przez Resort Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 11

11 przewidującymi m.in. konieczność istotnego zwiększenia oferty gruntów na powiększanie i tworzenie gospodarstw rodzinnych, w szczególności przy uwzględnieniu faktu, iż wspieranie przez państwo nabywania ziemi poprzez stosowanie dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych i rozkładanie na raty z preferencyjnym oprocentowaniem w wysokości 2% rocznie możliwe będzie do końca 2013 roku, Agencja przyjęła szereg nowych kierunków prywatyzacji Zasobu WRSP w celu realizacji powyższych założeń. Mając na uwadze, iż zgodnie z UGNRSP, Agencja może organizować przetargi ograniczone do jednej lub kilku kategorii uczestników określonych w art. 29 ust. 3b tej ustawy - pierwszy przetarg ograniczony co do zasady w pierwszej kolejności organizowany jest wyłącznie dla rolników indywidualnych (spełniających warunki określone w UKUR - sprzed i po nowelizacji), w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego, zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne, jeżeli mają oni miejsce zamieszkania w gminie, w której położona jest nieruchomość wystawiania do przetargu lub w gminie graniczącej z tą gminą. W razie nierozstrzygnięcia pierwszego przetargu (np. nikt się nie stawi na przetarg lub nie zostanie zakwalifikowany do uczestnictwa w przetargu) jednostki terenowe ANR mogą przeprowadzić drugi przetarg ograniczony, na sprzedaż tej samej nieruchomości, o ile występuje udokumentowane zainteresowanie (np. pisemne wnioski) ze strony co najmniej dwóch osób (podmiotów) z kategorii wymienionych w art. 29 ust. 3b pkt 2-7 UGNRSP. W takim przypadku obok rolników indywidualnych zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne w przetargu mogą też uczestniczyć osoby (podmioty) z innych kategorii (zgodnie z udokumentowanym zainteresowaniem). W ogłoszeniach przetargów ograniczonych, oprócz wymogów, o których mowa w UGNRSP i przepisach wykonawczych, podawane są syntetycznie ogólne warunki kwalifikacji do uczestnictwa, które spełniać mu- 12 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

12 szą osoby/podmioty z kategorii, do których ogranicza się uczestnictwo w przetargu. Warunki te określa UGNRSP, a w wypadku rolników indywidualnych zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne również UKUR i rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie kwalifikacji rolniczych posiadanych przez osoby wykonujące działalność rolniczą (Dz.U.2012 poz. 109). Rozporządzenie to dotyczy również osób posiadających kwalifikacje rolnicze określonych w UKUR, zamierzających utworzyć gospodarstwo rodzinne. Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 2 listopada 2011 r. Nr 233, poz zwanej ustawą zmieniającą) osoby fizyczne, które w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej (3 grudnia 2011 r.) były rolnikami indywidualnymi w rozumieniu art. 6 UKUR w brzmieniu przed nowelizacją i nie spełniają warunków, o których mowa w art. 6 UKUR w obecnym brzmieniu, przez okres 5 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, uznaje się za osoby spełniające te warunki. Rolnicy indywidualni w rozumieniu UKUR, zamierzający powiększyć gospodarstwo rodzinne, spełniający warunki uznania za rolnika indywidualnego określone w UKUR w brzmieniu po nowelizacji, zobowiązane są złożyć stosowne dokumenty świadczące o spełnianiu wszystkich tych warunków wg aktualnych zasad określonych w UKUR (wzory 1, 1A, 2). Osoby fizyczne nie spełniające chociażby jednego z warunków wg UKUR w brzmieniu po nowelizacji, do których stosuje się art. 7 ustawy zmieniającej, mogą przystępować do przetargu ograniczonego, o ile wykażą status rolnika indywidualnego wg wymogów UKUR sprzed nowelizacji i posiadanie gospodarstwa rodzinnego zarówno na dzień 3 grudnia 2011 r., jak i na datę bezpośrednio poprzedzającą przetarg ograniczony (wzory A, B, C, D). Wynika to z faktu, że uczestnictwo w przetargu służyć ma powiększeniu gospodarstwa rodzinnego, w związku z czym Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 13

13 należy wykazać fakt jego prowadzenia, co łączy się z koniecznością udowodnienia, że nadal spełnione są przesłanki uznania za rolnika indywidualnego. W odniesieniu do pewnej grupy rolników indywidualnych - posiadających nieruchomości wchodzące w skład ich gospodarstwa rodzinnego na terenie gminy, w której położona jest nieruchomość wystawiana do przetargu lub w gminie graniczącej, wymóg miejsca zamieszkania będzie miał decydujące znaczenie, jeśli chodzi o możliwość zakwalifikowania ich do przetargu ograniczonego, ponieważ zgodnie z treścią art. 29 ust. 3b pkt 1 UGNRSP, jedynie rolnicy zameldowani na terenie gminy gdzie jest wystawiona nieruchomość do sprzedaży lub zameldowaniu w gminie graniczącej, mogą być zakwalifikowani do udziału w takim przetargu. Należy także przypomnieć, że rolnik, który posiada gospodarstwo rodzinne, położone na terenie więcej niż jednej gmin, zobowiązany jest złożyć stosowne oświadczenia dotyczące powierzchni gospodarstwa i osobistego prowadzenia gospodarstwa odrębnie dla każdej z gmin, poświadczone przez właściwych wójtów (burmistrzów, prezydentów), ze względu na limit powierzchniowy gospodarstwa rolnego określonego w art. 6 UKUR. W wypadku organizowania przetargów ograniczonych dla osób posiadających kwalifikacje rolnicze określone w UKUR zamierzających utworzyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów, osoby te muszą przedłożyć stosowne dokumenty potwierdzające posiadanie kwalifikacji rolniczych, o których mowa w m.in. w art. 6 ust. 2 pkt. 2 UKUR i dodatkowo szczegółowo określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie kwalifikacji rolniczych ( ). Osoba ubiegająca się o zakwalifikowanie do uczestnictwa w przetargu ograniczonym powinna złożyć stosowne dokumenty potwierdzające teoretyczne lub teoretyczne i praktyczne kwalifikacje, o których mowa ww. rozporządzeniu w formie uwierzytelnionych kopii lub orygi- 14 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

14 nałów do wglądu. W dokumentacji przetargowej należy pozostawić kopię oryginałów. W odniesieniu do tych osób miejsce zamieszkania nie stanowi przesłanki decydującej o możliwości zakwalifikowania ich do przetargu. Warunek ten nie dotyczy również pozostałych grup osób wymienionych w art. 29 ust. 3b pkt. 3-6 UGNRSP. Osoby zamierzające utworzyć gospodarstwo rodzinne (art. 29 ust. 3b pkt 2, 3 i 5 UGNRSP) mogą być zakwalifikowane do przetargu ograniczonego, jeżeli poza wykazaniem spełnienia podstawowego warunku zaliczenia do określonej kategorii (posiadające kwalifikacje rolnicze, pracownicy zlikwidowanych PPGR, członkowie RSP postawionych w skład likwidacji lub upadłości) złożą oświadczenie, że nie posiadają gospodarstwa rolnego w rozumieniu UKUR (art. 2 pkt 2 UKUR gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym, niż 1 ha użytków rolnych). Przepisy UGNRSP dotyczące przetargów ograniczonych dla omawianych kategorii osób umożliwiać mają nabywanie gruntów Zasobu przez osoby nie spełniające innych warunków niezbędnych do utworzenia gospodarstwa rodzinnego, w tym przede wszystkim warunku dotyczącego posiadania co najmniej 1 ha UR. Przy przygotowywaniu nieruchomości niezabudowanych do sprzedaży w trybie przetargów ograniczonych ich powierzchnia będzie uzależniona m.in. od struktury obszarowej okolicznych gospodarstw rolnych, zapotrzebowania miejscowych rolników oraz średniej wielkość powierzchni gruntów rolnych w danym województwie w roku poprzednim ogłoszonej przez Prezesa ARiMR. W województwach, gdzie średnia w województwie jest niższa od krajowej, co do zasady będzie przyjmowana średnia krajowa. W uzasadnionych przypadkach (np. podyktowanych koniecznością przeprowadzenia podziałów geodezyjnych, wydzielaniem dróg dojazdowych, brakiem racjonalnego zagospodarowania pozostałych, przyległych działek stanowiących m.in. rowy, grunty zadrzewione czy drogi śródpolne) dopuszcza się przekroczenie powierzchni powyżej średniej ogłoszonej przez Prezesa ARIMR, nie Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 15

15 więcej jednak niż o50% tej średniej. Odstępstwa od powyższych reguł są możliwe jedynie w uzgodnieniu z właściwą terytorialnie wojewódzką izbą rolniczą. Istotne znaczenie dla wspierania przez ANR procesu powiększania gospodarstw rodzinnych ma ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Zasady postępowania przyjęte przez Agencję stanowią, że uprawnienia do nabywania nieruchomości wykorzystywane są jedynie do celów ustawowych, przy uwzględnieniu ekonomicznej racjonalności oraz przy współudziale organizacji i instytucji związanych z rolnictwem. Począwszy od dnia 16 lipca 2003 r. Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) wykonuje zadania określone w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (ukur) związane z: poprawą struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałaniem nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, zapewnieniem prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. W dniu 8 lipca 2010 r. weszła w życie nowelizacja w/w ustawy, z której wynika, że prawo pierwokupu i wykupu przysługuje ANR tylko w odniesieniu do gruntów o powierzchni powyżej 5 ha, a nie jak dotychczas wszystkich gruntów. Na podstawie powyższych przepisów Agencja może nabywać nieruchomości rolne na rynku prywatnym. Do końca 2011 roku Agencja skorzystała z prawa pierwokupu i wykupu w 588 przypadkach, interweniując na rynku prywatnym w odniesieniu do 14,3 tys. ha gruntów o wartości transakcyjnej na łączną kwotę 135,5 mln zł. Nabyte nieruchomości przeznaczane są przez ANR głównie do sprzedaży w formie przetargów ograniczonych na powiększenie gospodarstw rodzinnych przez rolników indywidualnych. 16 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

16 szt. 120 Liczba aktów notarialnych, w których ANR o wiadczy a wol skorzystania z prawa pierwokupu i wykupu (588 aktów) - stan na ot/f Olsztyn Bydgoszcz Suwa ki Opole Gda sk Lublin Wroc aw Zielona Góra Gorzów Rzeszów Pi a Szczecin Warszawa Koszalin Pozna ód Jak wynika powyższego wykresu na ogólną liczbę 588 aktów notarialnych, co do których ANR oświadczyła wolę skorzystania z prawa pierwokupu i wykupu wg stanu na 31 grudnia 2011 r. najwięcej transakcji tj. realizacji uprawnień Agencji miało miejsce na terenie województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i kujawsko-pomorskiego. Nabyte do Zasobu WRSP nieruchomości (11,4 tys. ha) przeznaczane są przez ANR głównie do sprzedaży w formie przetargów ograniczonych na powiększenie gospodarstw rodzinnych przez rolników indywidualnych. Powierzchnia wymieniona w aktach notarialnych, w których ANR o wiadczy a wol skorzystania z ha prawa pierwokupu i wykupu ( ha) - stan na powierzchnia w ha ot/f Olsztyn Szczecin Koszalin Bydgoszcz Rzeszów Opole ód Suwa ki Pozna Wroc aw Zielona Góra Gda sk Pi a Warszawa Lublin Gorzów Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 17

17 Od początku działania ustawy trwale rozdysponowano 8,5 tys. ha gruntów (tj. 74,2% przejętych protokolarnie) w tym poprzez sprzedaż 8,4 tys. ha gruntów (tj. 73,7%). Nietrwale rozdysponowano 1,5 tys. ha gruntów (tj. 12,7% przejętych protokolarnie) w tym w dzierżawie jest ok. 0,8 tys. ha (7,4%). Do zagospodarowania pozostaje 1,5 tys. ha gruntów (tj. 12,9% przejętych protokolarnie). Do najważniejszych filarów polityki ANR w omawianym zakresie należą następujące zasady: nadrzędną przesłanką korzystania z uprawnień do pierwokupu i wykupu przysługujących Agencji jest występowanie na danym terenie efektywnego popytu na grunty rolne ze strony rolników indywidualnych, Agencja podejmuje działania w celu lepszego rozpoznania lokalnych środowisk rolniczych pod kątem skali i kierunku efektywnego popytu na grunty rolne ze strony gospodarstw rodzinnych (współpraca z jednostkami samorządowymi i organizacjami reprezentującymi rolników, w tym głównie z izbami rolniczymi), nie są nabywane do Zasobu nieruchomości, które ze względu na charakter (np. siedliska rolnicze), powierzchnię (małe obszarowo) lub inne cechy (np. grunty od wielu lat nie użytkowane rolniczo) nie mają istotnego znaczenia z punktu widzenia realizacji celów ustawy, np. nie nadają się na powiększanie gospodarstw rodzinnych, decyzja o skorzystaniu z prawa pierwokupu i wykupu podejmowana jest przy uwzględnieniu możliwości rozdysponowania w rozsądnym terminie nabytych nieruchomości rolnych, nabyte nieruchomości rozdysponowane są w trybie przetargów ograniczonych dla rolników indywidualnych powiększających gospodarstwa rodzinne, głównie na sprzedaż. 18 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

18 Realizacja zadań ANR w 2011 roku Realizując zadania ustawowe w 2011 r. Agencja, sprzedała w 2011 roku 125,1 tys. ha gruntów, a wydzierżawiła 11 tys. ha. Ze sprzedanych 125,1 tys. ha, uprawnionym podmiotom sprzedano bez przetargu 67,16 tys. ha (głównie dzierżawcom 64,43 tys. ha) w ramach przysługującego im prawa pierwszeństwa nabycia, a 57,98 tys. ha sprzedano w trybie przetargów. W 2011 r. Agencja przekazała nieodpłatnie uprawnionym podmiotom ha. W 2011 roku Agencja przeprowadziła 94,6 tys. przetargów, w tym 93,6 tys. na sprzedaż. W porównaniu z rokiem 2010, kiedy to zorganizowano 89 tys. przetargów, w tym 87,3 tys. na sprzedaż, nastąpił wzrost liczby przetargów ogółem o 6 %, a przetargów na sprzedaż o 7 %. Sprzedaż nieruchomości Zasobu WRSP jest obecnie główną formą gospodarowania nieruchomościami. W 2011 roku zrealizowana sprzedaż nieruchomości Zasobu wyniosła ha. W porównaniu do 2010 r. sprzedaż była wyższa o prawie 30 %. Skuteczność 93,6 tys. przetargów na sprzedaż zorganizowanych w 2011 r. (ograniczonych i nieograniczonych), na których zaoferowano do sprzedaży 204,6 tys. ha, mierzona liczbą przetargów rozstrzygniętych do przetargów odbytych wyniosła 20%, zaś skuteczność przetargów mierzona powierzchnią rozstrzygniętych przetargów do zaoferowanej powierzchni do sprzedaży wyniosła 30%. Analiza struktury sprzedaży w 2011 roku wskazuje, że przeważająca część gruntów rolnych sprzedanych w tym okresie nabyta została przez osoby fizyczne (92,2 tys. ha, tj. 75,5 % powierzchni). Spośród ogólnej powierzchni sprzedanej osobom fizycznym, 85,7 tys. ha zbyte zostało w postaci nieruchomości do 300 ha, na podstawie umów (łącznie było Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 19

19 umów). Średnia powierzchnia gruntów sprzedanych osobom fizycznym w analizowanym okresie wyniosła 6,9 ha na 1 umowę. W 2011 roku Agencja zorganizowała 798 przetargów ograniczonych na sprzedaż 12,5 tys. ha (wszystkie dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne) i 70 przetargów na dzierżawę 1,3 tys. ha, (wszystkie dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne). Rozstrzygnięto 604 przetargi na sprzedaż 9,7 tys. ha oraz 64 przetargi na dzierżawę 1,2 tys. ha. Skuteczność przetargów ograniczonych na sprzedaż mierzona liczbą przetargów rozstrzygniętych do przetargów odbytych wyniosła 77%, zaś skuteczność przetargów mierzona powierzchnią rozstrzygniętych przetargów do zaoferowanej powierzchni do sprzedaży wyniosła 80%. Analogiczne wskaźniki dla przetargów ograniczonych na dzierżawę wyniosły odpowiednio 91 i 96 %. Średnia powierzchnia nieruchomości sprzedanych w przetargach ograniczonych wyniosła 16,1 ha i była prawie dwukrotnie wyższa od średniej powierzchni nieruchomości rolnych sprzedanych w 2011 r. Łącznie od połowy 1999 roku do końca 2011 roku w ponad 13,1 tys. przetargów ograniczonych Agencja zaoferowała do sprzedaży 177,0 tys. ha oraz w 8,9 tys. przetargów ograniczonych 225,7 tys. ha do dzierżawy. Rozstrzygnięto 9,4 tys. przetargów na sprzedaż 142,4 tys. ha (w tym 128,8 tys. ha dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne) oraz 7,22 tys. przetargów na dzierżawę 186,7 tys. ha (w tym 152,4 tys. ha dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne). Po nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa treść art. 29. uległa zmianie. Grupa podmiotów spośród których Agencja może zastrzec uczestnictwo w przetargach ograniczonych do jednej lub kilku grup uległ rozszerzeniu m.in. o osoby posiadające kwalifikacje rolnicze określone w przepisach o kształtowaniu 20 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

20 Liczba umów zawartych na sprzedaż gruntów z Zasobu WRSP* wg grup obszarowych** Wyszczególnienie do w 2011 r. Razem Os fiz. Os praw. Razem Os fiz. Os praw. do 1, ,01-1, ,00-4, ,00-9, ,00-19, ,00-49, ,00-99, ,00-499, ,00-229,99 X X X ,00-499,99 X X X ,00-999, ,00 i więcei RAZEM w tym do 99, ,00 i więcei Powierzchnia gruntów sprzedanych z Zasobu WRSP* wg grup obszarowych** Wyszczególnienie do w 2011 r. Razem Os fiz. Os praw. Razem Os fiz. Os praw. do 1, ,01-1, ,00-4, ,00-9, ,00-19, ,00-49, ,00-99, ,00-499, ,00-299,99 x x x ,00-499,99 x x x ,00-999, ,00 i więcej RAZEM w tym do 99, ,00 î więcei *Bez gruntów zabudowanych lub o specyficznym charakterze (np. ze złożami kopalin, pod wodami, itd.), a także gruntów nierolnych ** W roku 2004 wprowdzono dodatkowe przedziały obszarowe 100,00-299,99 ha i 300,00-499,99 ha w zwiazku z ustanowieniem obszaru gospodarstwa rodzinnego na 300 ha. Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 21

21 ustroju rolnego, zamierzające utworzyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów. W 2011 roku Agencja sprzedała dotychczasowym dzierżawcom 64,4 tys. ha gruntów Zasobu w ramach przysługującego im prawa pierwszeństwa nabycia. Średnia powierzchnia sprzedanej nieruchomości wyniosła 20 ha. Największe nieruchomości sprzedano w województwie wielkopolskim (41 ha), łódzkim (37 ha), opolskim (30), pomorskim (30 ha), kujawsko-pomorskim (29 ha), a najmniejsze w województwach o przewadze drobnotowarowego rolnictwa takich jak małopolskie (3,8),lubelskie (7,5 ha), podlaskie (8,2), podkarpackie (8,9 ha). W 2011 r. wysłano ponad 6 tys. zawiadomień do dzierżawców z ofertą nabycia gruntów dzierżawionych na powierzchnię 78,5 tys. ha. Mając na uwadze ukierunkowanie się Agencji w działaniach związanych z gospodarowaniem Zasobem na sprzedaż, powierzchnia wydzierżawianych nieruchomości ulega systematycznemu zmniejszeniu. W ubiegłym roku Agencja wydzierżawiła 11 tys. ha. Średnia powierzchnia umowy dzierżawy zawartej po przetargu w 2011 roku wyniosła 14,6 ha. Oznacza to, że grunty do dzierżawy pozyskiwały raczej mniejsze obszarowo gospodarstwa rolne, w tym rodzinne. Na koniec 2011 r. powierzchnia gruntów w dzierżawie wynosiła ha (założenia rzeczowe planu finansowego na rok 2011 przewidywały powierzchnię pozostającą w dzierżawie na koniec 2011 r. na poziomie ha). Poruszając zagadnienie dzierżaw w kontekście powiększania gospodarstw rodzinnych należy podkreślić, że mniejsze obszarowo dzierżawy mają znaczny udział w powierzchni dzierżaw Zasobu. Ponad połowa gruntów dzierżawiona była wg stanu na koniec 2011 r.. w postaci umów dotyczących nieruchomości poniżej 300 ha. Warto również wska- 22 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

22 zać, że w strukturze ilościowej umów dzierżaw na 78,2 tys. umów dzierżawy wg stanu na koniec 2011r., 76,8 tys. (98,6 %) dotyczyło nieruchomości o pow. do 300 ha, przy czym aż 73,6 tys. umów (94,4%) zawarto w grupie obszarowej do 50 ha. Charakterystyka to pozwala stwierdzić na znaczny udział dzierżawców typowych rolników, w tym indywidualnych w użytkowaniu gruntów Zasobu. W 2011 r. liczba umów dzierżawy zmniejszyła się o 12,9 tys. sztuk. Najwięcej umów zmniejszyło się w grupie obszarowej do 1 ha 6,8 tys. (52,6%), a następnie w grupie od 1 ha do 10 ha 2,3 tys. umów (17,6 %). Istotne znaczenie dla zapewnienia dyspozycyjnej ziemi, która może być oferowana rolnikom na powiększenie gospodarstw rodzinnych, jest wyłączanie gruntów z większych obszarowo dzierżaw. Następuje ono na podstawie tzw. klauzul wyłączeniowych (możliwość wyłączenia do 20% wydzierżawionej powierzchni) zawartych w umowach większych obszarowo nieruchomości rolnych. Wyłączenia nie powinny jednak dotyczyć sytuacji, w których dzierżawca jest rolnikiem indywidualnym prowadzącym gospodarstwo rodzinne w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego. Dokonywane wyłączenia nie powinny także prowadzić do zmniejszenia powierzchni gospodarstwa rodzinnego do poziomu poniżej 300 ha UR (razem z gruntami stanowiącymi własność rolnika indywidualnego). Z informacji zebranych za cztery kwartały w 2011 r. wynika, że wyłączeń dokonano w odniesieniu do 209 umów dzierżawy i objęły one powierzchnię 15,4 tys. ha. 3 grudnia 2011 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, uchwalona przez Sejm 16 września 2011 r. (Dz. U. nr 233, poz z 2 listopada 2011 r.). Podstawowym celem nowelizacji jest przyspieszenie procesu prywatyzacji państwowych gruntów z korzyścią dla gospodarstw rodzinnych. Pomóc w tym mają przede wszystkim wyłączenia z dużych obszarowo (od 429 ha w górę) dzierżawionych nieruchomości 30% powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem dzierżawy. Wyłączone grunty Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 23

23 zostaną zaoferowane w pierwszej kolejności rolnikom indywidualnym na powiększenie gospodarstw rodzinnych. Na podstawie ww. przepisów ANR przedstawiła dzierżawcom propozycje zmiany ponad 1000 umów dzierżawy dotyczących powierzchni 468 tys. ha, w zakresie wyłączeń 30% powierzchni użytków rolnych. Dzierżawcy mają 3 miesiące na złożenie do ANR pisemnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu zaproponowanych zmian. W przypadku zgody na wyłączenia, w ciągu jednego miesiąca od otrzymania oświadczenia, Agencja podpisze z dzierżawcą aneks do umowy, w którym zostaną określone: wyłączane grunty, ich powierzchnia oraz termin wyłączenia. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą wyłączenie musi nastąpić najpóźniej w ciągu roku od daty podpisania aneksu. Późniejszy termin wyłączenia dotyczyć będzie jedynie dzierżawców, którzy są zaangażowani m.in. w realizację programów finansowanych z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich lub Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. W stosunku do tych podmiotów nastąpi przesunięcie terminu wyłączeń, do momentu zakończenia uczestnictwa w danym programie. Wg stanu na 3 czerwca br. podpisano aneksy do 118 umów dzierżawy, wyłączające ponad 11 tys. ha. Jeśli dzierżawca nie zgodzi się na wyłączenia, będzie dzierżawić całość gruntów do końca trwania umowy. Zgodnie z zapisami znowelizowanej ustawy Agencja nie będzie mogła przedłużyć mu umowy, a dzierżawca utraci prawo pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionych gruntów. Według szacunków ANR wyłączenia mogą objąć ponad 100 tys. ha, przede wszystkim w województwach, gdzie powierzchnia dzierżaw jest największa, czyli w woj. zachodniopomorskim, wielkopolskim i warmińsko-mazurskim. 24 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

24 Kolejną istotną zmianą, którą wprowadziła znowelizowana ustawa jest obniżenie z 20% do 10% wpłaty wymaganej przed zawarciem umowy sprzedaży w przypadku rozkładania na raty ceny sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W celu szerszego upowszechniania informacji o sprzedaży nieruchomości z ZWRSP Agencja będzie miała również obowiązek publikacji wykazów i ogłoszeń w siedzibach właściwych izb rolniczych. Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 25

25 Ceny sprzedaży gruntów* z Zasobu WRSP wg grup obszarowych (w zł/ha) w I kwartale 2012 r. Województwo do 1 ha 1,01-9,00 10,00 100,00 300,00-99,99-299,99 i więcej ŚREDNIO Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie ŚREDNIO * Bez gruntów zabudowanych lub o specyficznym charakterze (np. ze złożami kopalin, pod wodami itd.) a także gruntów nierolnych oraz z wyłączeniem transakcji o ekstremalnych wartościach ceny za 1 ha. 26 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

26 OGŁOSZENIE PREZESA AGENCJI RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA Z dnia 23 września 2011r. W sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2011 roku. 1. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych województwach w 2011 roku. Średnia wielkość powierzchni Jednostka podziału administracyjnego kraju gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w 2011 roku (w hektarach) Województwo dolnośląskie 16,01 Województwo kujawsko-pomorskie 15,04 Województwo lubelskie 7,46 Województwo lubuskie 20,82 Województwo łódzkie 7,49 Województwo małopolskie 3,86 Województwo mazowieckie 8,52 Województwo opolskie 18,00 Województwo podkarpackie 4,54 Województwo podlaskie 12,22 Województwo pomorskie 19,00 Województwo śląskie 7,01 Województwo świętokrzyskie 5,49 Województwo warmińsko-mazurskie 23,07 Województwo wielkopolskie 13,47 Województwo zachodniopomorskie 30,70 2. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2011 roku wynosi 10,36 ha. Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 27

27 NOTATKI 28 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

28 NOTATKI Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych 29

29 NOTATKI 30 Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych

30