Ekonomia rozwoju wykład 11 Wzrost ludnościowy i jego powiązanie z rozwojem. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I

Transkrypt

1 Ekonomia rozwoju wykład 11 Wzrost ludnościowy i jego powiązanie z rozwojem gospodarczym. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I

2 Plan wykładu Powiązanie rozwoju gospodarczego i zmian w poziomie ludności Zmiany demograficzne jak jest i jak będzie W jaki sposób rozwój oddziałuje na zmiany ludności? - teoria przejścia demograficznego, W jaki sposób wzrost ludności może oddziaływać na rozwój? - pułapka malthusiańska W jaki sposób gospodarstwa domowe dokonują racjonalnego wyboru liczby dzieci mikroekonomiczna teoria dzietności i jak można tworzyć politykę pozwalającą uniknąć pułapki malthusiańskiej i efektywnie dokonać przejścia demograficznego Cele polityki demograficznej

3 Wzrost ludności a jakość Ŝycia Co roku ludność Ziemi zwiększa się o ponad 80 milionów ludzi. Wzrost ten prawie w całości przypada na kraje słabo rozwinięte. Gwałtowny wzrost ludności może mieć negatywne konsekwencje dla dobrobytu dochodów, opieki zdrowotnej, dostępu do edukacji (i jej jakości), a także jakości życia rozumianej jako możliwość samorealizacji.

4 Problemy do rozwiązania jeśli kraje słabo rozwinięte mają osiągnąć wyŝszy poziom rozwoju gospodarczego Czy kraje rozwijające się będą w stanie podnieść poziom życia ludności, biorąc pod uwagę spodziewany dynamiczny wzrost ludnościowy? Jak kraje rozwijające się poradzą sobie ze znaczącym wzrostem zasobu siły roboczej? W jaki sposób wyższe stopy wzrostu ludności wpłyną na występowanie zjawiska ubóstwa? Czy kraje rozwijające się będą w stanie rozszerzyć dostęp, zakres i jakość opieki medycznej i edukacji w obliczu dynamicznego wzrostu ludności? Czy występuje powiązanie między ubóstwem i wielkością rodziny?

5 Ludność i przyrost ludności na świecie

6 Wzrost ludności przeszłość, teraźniejszość, przyszłość Struktura światowej populacji zależy od: Regionu geograficznego Stopy urodzeń i stopy zgonów stopa wzrostu ludności Płodności Struktury ludności wg wieku a także wskaźniki obciążeń demograficznych (dependency ratios)

7 Ludność świata ogólna charakterystyka W krajach rozwijających się: młode społeczeństwa, dzieci poniżej 15 roku to około 1/3 ludności Każdy dorosły pracuje w kraju rozwijającym się na dwukrotnie więcej młodych niż w zamożniejszych społeczeństwach W Stanach Zjednoczonych 68% społeczeństwa jest w wieku produkcyjnym i ma utrzymać 20% ludności w przedprodukcyjnym, w Afryce sub- Saharyjskiej: odpowiednio 53% i 45%!

8 Rozmieszczenie ludności na świecie (1)

9 Rozmieszczenie ludności na świecie (2)

10 Ogólny współczynnik dzietności (TFR) w wybranych krajach w roku 1970 i 2006 Ogólny współczynnik dzietności (TFR) wskazuje teoretyczną liczbę dzieci, które miałaby kobieta przechodząc w ciągu jednego roku przez cały okres trwania jej okresu zdolności rozrodczej (15-49 lat) biorąc pod uwagę charakterystyczne stopy urodzeń dla kobiet w każdym wieku

11 Przejście demograficzne Faza I: Wysokie współczynniki urodzeń i zgonów Faza II: Wciąż wysokie współczynniki urodzeń, spadające współczynniki zgonów Faza III: Spadające współczynniki urodzeń i zgonów w ostateczności stabilizacja obu na mniej więcej równym poziomie

12 Przejście demograficzne

13 Dodatkowy problem ukryty impet przyrostu demograficznego (hidden momentum of population growth) O tempie wzrostu ludności w przyszłości decyduje nie tylko płodność, ale również struktura ludności ze względu na wiek (i płeć) Wysokie stopy wzrostu ludności nie mogą zostać zmniejszone skokowo ich zmiany będą stopniowo przekładać się na strukturę populacji i tempo wzrostu ludności W krajach słabo rozwiniętych struktury ludności wg wieku sprzyjają utrzymywaniu się wysokich przyrostów ludności jeszcze przez wiele lat

14 Struktury ludności wg wieku w przypadku oczekiwanego dynamicznego wzrostu i stabilizacji

15 Efekt kształtu piramidy ludności

16 Struktura ludności Polski (2006 r.) 23; ; ; ; ; ; Mężczyzna Kobieta

17 Pułapka malthusiańska (1) Pierwotna idea Malthusa opierała się na założeniu bardzo dynamicznie rosnącej liczby ludności (wykładniczo) i nieznacznie zwiększającej się produktywności czynników produkcji (głównie ziemi, mającej wyżywić tą ludność) W podejściu nowoczesnym pułapka malthusiańska jest wynikiem spychania wzrostu gospodarczego do poziomu wzrostu ludności i vice versa.

18 Pułapka malthusiańska (2)

19 Krytyka pułapki malthusiańskiej (1) Wystarczy, że Wzrost przy niskich poziomach PKB jest wyższy Przejście demograficzne pojawia się przy nieznacznie wyższych poziomach PKB Wzrost gospodarczy będzie wynikiem transferu technologii z zagranicy (który przyjmiemy, że jest procesem egzogenicznym)

20 Krytyka pułapki malthusiańskiej (2)

21 Przyczyny wysokiej dzietności w krajach słabo rozwiniętych Mikroekonomiczna teoria płodności Gospodarstwo domowe podejmuje decyzje o posiadaniu dzieci na podstawie wyboru między innymi dobrami konsumpcyjnymi i dziećmi Założenie: pierwsza dwójka (trójka) dzieci traktowane są jako dobra konsumpcyjne, kolejne, jako inwestycyjne

22 Mikroekonomiczna teoria płodności ilustracji

23 Mikroekonomiczna teoria płodności popyt na dzieci (1) Równanie popytu na dzieci Cd = f ( Y, Pc, Px, tx), x = 1,..., n Gdzie C d popyt na dzieci Y poziom dochodów gospodarstwa domowego P c cena netto(koszt) posiadania dziecka P x ceny pozostałych dóbr t x preferencje do konsumpcji względem posiadania dzieci (np. czynniki kulturowe)

24 Mikroekonomiczna teoria płodności popyt na dzieci (2) Równanie popytu na dzieci Cd = f ( Y, Pc, Px, tx), x = 1,..., n W teorii klasycznej ekonomii oczekiwalibyśmy, że: Y Cd > 0 C P d x > 0 C P d c < 0 C tx d < 0

25 Wyjaśnienie wysokiej dzietności w krajach słabo rozwiniętych Wysokie preferencje do posiadania dzieci (brak zabezpieczenia socjalnego, jedyna możliwość utrzymania poziomu konsumpcji na starość) Po przekroczeniu pewnej liczby dzieci, krańcowy koszt posiadania dziecka może być bardzo niewielki, a gospodarstwo domowe może czerpać korzyści z pracy dzieci. Wysoka umieralność dzieci może stymulować wzrost dzietności, żeby zachować liczbę dzieci dożywających dorosłości na niezmienionym poziomie.

26 Strategiczne podejście do dzietności Pomimo, że wysoki wzrost ludności nie jest główną przyczyną niższego poziomu życia, to wśród ekonomistów jest konsensus, że gwałtowny wzrost ludności sprzyja podtrzymywaniu niskiego poziomu rozwoju gospodarczego kraju. W związku z tym należy dążyć do prowadzenia polityki sprzyjającej obniżeniu dzietności tam, gdzie jest ona bardzo wysoka.

27 Polityka zmniejszenia dzietności w krajach słabo rozwiniętych Badania empiryczne wskazują, że spadek dzietności wynika z: Zmiany statusu kobiet na rynku pracy Zwiększenia wynagrodzeń kobiet (co zwiększa de facto koszt alternatywny posiadania dziecka) Podniesienie przeciętnego poziomu dochodu rodziny przez zwiększenie zatrudnienia lub transfery od bogatych do biednych Zmniejszenie umieralności niemowląt Zwiększenie zabezpieczenia na starość Zwiększenie możliwości edukacyjnych dla dzieci, żeby dzieci mogły się uczyć i żeby możliwa była substytucja liczby dzieci przez jakość

28 Cele polityki rodzinnej co mogą zrobić kraje słabo rozwinięte Przekonywanie przez edukację Wprowadzenie programów planowania rodziny Wprowadzanie zmian w zachętach i obciążeniach w zależności od liczby posiadanych dzieci Podniesienie statutu społeczno-ekonomicznego kobiet

29 Cele polityki rodzinnej jak mogą pomóc kraje wysoko rozwinięte Nie zużywać wszystkich zasobów krajów słabo rozwiniętych i dbać o wielkość zanieczyszczeń. Otworzyć się na imigrację nisko wykwalifikowanej siły roboczej z krajów rozwijających się. Wspomagać kraje rozwijające się w dostępie do nowoczesnych technologii w obszarze planowania rodziny.

30 Następny wykład