Gdy się ktoś zaczyta, zawsze albo się czegoś nauczy, albo zapomni o tym, co mu dolega, albo zaśnie w każdym razie wygra. Henryk Sienkiewicz

Transkrypt

1 Gdy się ktoś zaczyta, zawsze albo się czegoś nauczy, albo zapomni o tym, co mu dolega, albo zaśnie w każdym razie wygra. Henryk Sienkiewicz

2

3 Parlament Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2016 Rokiem Henryka Sienkiewicza. Obchodzić wówczas będziemy 170. rocznicę urodzin i 100. rocznicę śmierci pisarza, minie 120 lat od chwili wydania powieści Quo vadis, która przyniosła mu międzynarodową sławę. W tekście uchwały, przyjętej przez Sejm RP 22 grudnia 2015 r., zwrócono szczególną uwagę na zasługi Sienkiewicza dla odzyskania niepodległości, podtrzymywanie ducha narodowego i działalność społeczną. Zaakcentowano fakt, iż Henryk Sienkiewicz był pierwszym Polakiem uhonorowanym Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury.

4 Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Okszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) - polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości, jeden najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w. Urodził się w 1846 r. na Podlasiu we wsi Wola Okrzejska w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Okszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów litewskich. Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz ( ) i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska ( ). Miał pięcioro rodzeństwa: brata Kazimierza i cztery siostry: Anielę, Helenę, Zofię i Marię. Po stracie majątku rodzina Sienkiewicza przenosiła się, by ostatecznie w 1861 r. osiąść na stałe w Warszawie.

5 MUZEUM W WOLI OKRZEJSKIEJ Obecnie w dworku babki Felicjanny Cieciszewskiej w Woli Okrzejskiej, w którym Henryk Sienkiewicz urodził się i spędził pierwszych 9 lat życia, znajduje się Muzeum Henryka Sienkiewicza. Dworek szczęśliwie przetrwał burze dziejowe i w 1966 r. w 120 rocznicę urodzin Henryka Sienkiewicza otwarto w nim Muzeum biograficzne poświęcone pisarzowi. Muzeum posiada bogaty zbiór fotografii rodzinnych pisarza, dzieła malarskie i rzeźbiarskie obrazujące Henryka Sienkiewicza i bohaterów jego utworów literackich. zgromadzono też bogaty i unikalny księgozbiór zawierający wiele pierwszych wydań powieści pisarza oraz tłumaczenia na kilkadziesiąt języków świata.

6 NAUKA W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie. W 1864r. zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne. Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podjął się posady guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej Warszawskiej, jednak zrezygnował z medycyny i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział filologiczno-historyczny. Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego.

7 DZIENNIKARSTWO To był przełomowy okres w jego życiu. Podjął pierwsze próby pisarskie i debiutował jako dziennikarz (1869). W 1871r. opuścił uczelnię nie zdając egzaminów końcowych i rozpoczął pracę dziennikarską jako felietonista i recenzent dla czołowych pism warszawskich: Gazety Polskiej oraz Niwy. Dał się wówczas poznać jako wybitny dziennikarz, reporter i korespondent, który przez kolejne lata współpracował także z wieloma innymi pismami. Przez wiele lat podpisywał się tylko inicjałami H. S. lub pseudonimem Litwos.

8 PODRÓŻ DO AMERYKI Jako recenzent teatralny miał wstęp na popularne wówczas salony, gdzie poznał m. in. Stanisława Witkiewicza (ojca Witkacego), Józefa Chełmońskiego i Adama Chmielowskiego (późniejszego Brata Alberta). Bywał u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej. W latach jako korespondent Gazety Polskiej przebywał w Ameryce Północnej. Jego Listy z podróży do Ameryki uratowały pismo od bankructwa.

9 ŻONA I DZIECI W 1881 r. Sienkiewicz ożenił się z Marią Szetkiewicz. Często wyjeżdżał za granicę do włoskich, austriackich i francuskich uzdrowisk ze względu na zły stan zdrowia żony, a później także swój. Małżeństwo nie trwało długo, gdyż 19 października 1885 r. w wieku 31 lat Maria zmarła na gruźlicę. Ze związku tego urodziło się dwoje dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria, które po śmierci matki wychowywały się u dziadków.

10 SUKCES TRYLOGII W latach Sienkiewicz był redaktorem dziennika Słowo, w którym drukował w odcinkach cykl powieści historycznych, nazwany Trylogią: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888), obejmujących burzliwe dzieje Polski w XVII w. podczas wojen z Tatarami, Turkami i Szwedami. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego polskiego pisarza. Jako wyraz uznania Sienkiewicz dostał od nieznanego wielbiciela (podpisanego Michał Wołodyjowski) bardzo pokaźną sumę 15 tysięcy rubli. W 1889 r. pieniądze te przeznaczył na stypendium im. Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą, z którego korzystali m. i. Maria Konopnicka i Stanisław Wyspiański.

11 PODRÓŻE I DRUGI ŚLUB W 1886 r. odbył podróż do Konstantynopola, Aten i Włoch, a następnie w 1888 r. do Hiszpanii. W 1890 r. udał się na wyprawę myśliwską do Zanzibaru, która zaowocowała Listami z Afryki, spisanymi po powrocie. Okresowo mieszkał w Zakopanem, Krakowie i Warszawie. W 1893 r. Sienkiewicz ożenił się po raz drugi z Marią Romanowską, jednak po miesiącu panna młoda rozstała się z nim. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa.

12 QUO VADIS? W latach publikowano w warszawskiej Gazecie Polskiej, krakowskim Czasie oraz Dzienniku Poznańskim powieść z czasów Nerona Quo vadis, ukazującą męczeństwo chrześcijan. Wydanie książkowe zrobiło zawrotną karierę w całej Europie i do dziś cieszy się wyjątkową popularnością. Powieść Quo vadis została przetłumaczona na 40 języków, co przyniosło autorowi międzynarodową sławę i przyczyniło się do rozwiązania jego problemów finansowych.

13 OBLĘGOREK W 1900 r. pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa obchodził jubileusz 25-lecia pracy twórczej. Wydał, ukazującą się w Tygodniku Ilustrowanym w latach powieść Krzyżacy. Otrzymał także od narodu majątek ziemski w Oblęgorku. Używał go głównie jako miejsce letniego wypoczynku i pracy, utworzył w nim także ochronkę (dom dziecka) dla dzieci. W 1958 r. dzieci Henryka Sienkiewicza podarowały państwu dworek, w którym niebawem powstało Muzeum Henryka Sienkiewicza.

14 DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA I TRZECI ŚLUB Henryk Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne i wspierał swoim autorytetem akcje patriotyczne, np. protestował przeciw prześladowaniom dzieci polskich we Wrześni w 1901 r., wspierał budowę pomnika Adama Mickiewicza, w odezwach i artykułach domagał się autonomii dla Królestwa Polskiego. W 1904 r. ożenił się po raz trzeci ze swoją cioteczną siostrzenicą Marią Babską. To jej zawdzięczał spokój ostatnich lat swojego życia. W 1905 r. był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej. Był członkiem Towarzystwa Tajnego Nauczania w Warszawie.

15 NAGRODA NOBLA 10 grudnia 1905 r. Henryk Sienkiewicz jako pierwszy polski pisarz otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu. Podczas wręczania nagrody Sienkiewicz przypomniał światu, że jest Polakiem i Polska jeszcze nie zginęła w następujących słowach: Zaszczyt ten, cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszym być musi dla syna Polski!... Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!... Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!... Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!

16 W PUSTYNI I W PUSZCZY W tym czasie nastąpiło osłabienie sił twórczych pisarza. Dopiero wydana w 1911 r. powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy, opowiadająca o przygodach Stasia i Nel porwanych w Afryce, znów przyniosła twórcy rozgłos i ogromną popularność wśród dzieci. Była ostatnim przebłyskiem geniuszu literackiego Henryka Sienkiewicza. Dzieło to, obok lektur Marka Twaina i Juliusza Verne`a, zaliczane jest dziś do klasyki literatury młodzieżowej.

17 WYJAZD DO SZWAJCARII Po wybuch I wojny światowej Henryk Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym ze współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. W 1916 r. otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności. Sienkiewicz nie doczekał niepodległości. Zmarł 15 listopada 1916 r. w wieku 70 lat w Vevey i został tam pochowany.

18 POCHÓWEK W POLSCE W 1924 r. prochy pisarza uroczyście sprowadzono do wolnej już Polski. Trumnę w sarkofagu złożono w Warszawie w podziemiach katedry św. Jana tuż obok prezydenta Gabriela Narutowicza. W 1944 r. w czasie trwania powstania warszawskiego żołnierze niemieccy wysadzili katedrę. Po wojnie sarkofag i katedrę odnowiono.

19 TWÓRCZOŚĆ HENRYKA SIENKIEWICZA To przeliczne teksty publicystyczne, listy, nowele, powieści, dramaty, wiersze i drobniejsze teksty. Sienkiewicz miał ogromny talent epicki: posiadał umiejętność budowania fabuły, wielości postaci i epizodów, plastyczności opisów, trafnie oddawał szczegół obyczajowy i zręcznie posługiwał się archaicznym językiem. Był zwolennikiem literatury realistycznej, przedstawiającej życie społeczne, zawierającej przesłanie humanistyczne i służącej narodowi. Zaczął jako dziennikarz i autor książek przygodowo-historycznych z przesłaniem patriotycznym, a skończył jako wieszcz narodowy tworzący dla pokrzepienia serc.

20 NOWELE Sienkiewicz rozpoczynał twórczość literacką od nowel, których napisał ponad 40. Tworząc nowele posługiwał się różnymi formami: humoreska, gawęda, obrazek obyczajowy, pamiętnik. Poruszają one problemy społeczno-obyczajowe w duch ideologii pozytywizmu. Najbardziej znane to: Szkice węglem (1877, dramatyczne losy wsi pouwłaszczeniowej); Janko Muzykant (1878, kwestia kształcenia wiejskich dzieci); Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880, edukacja dzieci w zaborze pruskim); Za chlebem (1880, tragiczne losy polskich emigrantów w Ameryce); Latarnik (1881, tęsknota za ojczyzną); Sachem (1889, egzotyczny dla polskiego czytelnika, problem zagłady indiańskiego plemienia).

21 POWIEŚCI HISTORYCZNE Charakterystyczne dla powieściowego pisarstwa Sienkiewicza było zainteresowanie przeszłością Polski. Powieść historyczną cenił wysoko za jej walory dydaktyczne i ideowe, za budzenie patriotyzmu i pielęgnowanie tradycji. Zgodnie z duchem formacji wymagał od niej realizmu i przesłania moralnego. Przeprowadzał gruntowne studia nad opisywanymi czasami. Jak nikt inny potrafił on wyśmienitą sztuką opowiadania połączyć elementy historyczne z fikcją literacką. Jego najsłynniejsze powieści historyczne to: Trylogia, Quo vadis, Krzyżacy.

22 TRYLOGIA ku pokrzepieniu serc Trylogia to cykl składający się z trzech dzieł: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888). Tłem akcji stały się wydarzenia z przeszłości Rzeczpospolitej, które przedstawiały ją jako państwo silne, potrafiące przezwyciężyć wszelkie trudności (okres wojen kozackich, najazdu Szwedów i walk z Turcją). Takie ujęcie miało olbrzymie znaczenie w czasach zaborów i choć znalazło się wielu krytyków, trylogia stała się najbardziej popularnym polskim cyklem powieściowym w historii. Sienkiewicz łączył konwencję powieści przygodowej z romansem historycznym. Akcja powieści jest niezwykle dynamiczna: przygoda goni przygodę, potyczki, pogonie, ucieczki, porwania. W wydarzenia historyczne wpisany jest romans z przeszkodami: Skrzetuskiego z Heleną Kurcewiczówną, Kmicica z Oleńką Billewiczówną i Wołodyjowskiego z Basią Jeziorkowską. Każdą z panien kochał, porywał i więził czarny charakter i zdrajca ojczyzny: Bohun, Bogusław Radziwiłł i Azja Tuhajbejowicz. W życiu publicznym zwycięża waleczość i patriotyzm, w życiu prywatnym miłość i rodzina.

23 QUO VADIS Powieścią historyczną, która przyniosła pisarzowi największy sukces była Quo vadis (1896), publikowana w Gazecie Polskiej w latach Przedstawił w niej Rzym za czasów panowania Nerona, świat pogański i rodzenie się nowego chrześcijańskiego świata. Bohaterką powieści jest Ligia, piękna branka chrześcijańska pochodzenia słowiańskiego, którą kocha młody patrycjusz Winicjusz. Zdobywa jej miłość dopiero wtedy, kiedy przekonuje się o moralnej wartości religii i jej prześladowanych przez Rzymian wyznawców. Stworzony w powieści obraz antycznego Rzymu urzekł swoją urodą czytelników. Krytycy i znawcy podkreślali precyzję autora w opisie strojów, obyczajów, wyglądu wnętrz, architektury i potraw oraz tematów rozmów bohaterów. Powieść zrobiła karierę w całej Europie, została przetłumaczona na ponad 40 języków i do dziś cieszy się wyjątkową popularnością.

24 Krzyżacy Podobne połączenie przygody rycerskiej i romansu znajdujemy w powieści Krzyżacy (1900), publikowanej w Tygodniku Ilustrowanym w latach Tło historyczne stanowi narastający konflikt z zakonem krzyżackim w doskonale zobrazowanej średniowiecznej Polsce. Wątek romansowy to tragiczna miłość rycerza Zbyszka z Bogdańca do Danusi, córki Juranda ze Spychowa, a po jej porwaniu, odbiciu i śmierci, szczęście odnalezione u boku Jagny, przyjaciółki z dzieciństwa. Konflikt historyczny kończy ogromny epicki opis bitwy pod Grunwaldem, sukcesu militarnego polskiego i litewskiego rycerstwa. Ciemne barwy, jakimi Sienkiewicz odmalował Zakon, miały przesłanie aktualne: były nim wielokrotnie podnoszone sprzeciwy wobec polityki Prus, które uważał za spadkobiercę imperialnej ekspansji Krzyżaków.

25 POWIEŚĆ PRZYGODOWA Wśród dzieci i młodzieży największą popularnością cieszy się powieść przygodowa W pustyni i w puszczy (1911), również drukowana w odcinkach w Kurierze Warszawskim ( ). Powieść przedstawia losy Stasia Tarkowskiego i Nel Rowlison, porwanych, a następnie samodzielnie przemierzających Afrykę z psem Sabą i parą ciemnoskórych przyjaciół Kalim i Meą. Dzieciom udaje się odnaleźć rodziców, a dzielny Staś wykuwa na Kilimandżaro napis Jeszcze Polska nie zginęła. Mistrzowskie opisy egzotycznej przygody, żywa, fascynująca akcja i zabawne, wzruszające sceny składają się na powieść, która była ostatnim przebłyskiem geniuszu literackiego Sienkiewicza.

26 INNE UTWORY Powieści: Na marne (1872); Bez dogmatu (1891); Rodzina Połanieckich (1894); Na polu chwały (1906); Wiry (1910); Legiony (1914) Dramaty: Na jedną kartę (1879, dramat w 5 aktach); Czyja wina (1880, obrazek w jednym akcie); Muszę wypocząć (1897, obrazek sceniczny); Zagłoba swatem (1900, sztuka sceniczna); Autorki (1912, obrazek sceniczny w jednym akcie) Pisał także: wiersze, bajki, aforyzmy, przekłady Horacego, mowy, odezwy, epigramaty, przemówienia itp.

27 EKRANIZACJE Wiele utworów literackich Henryka Sienkiewicza było wystawianych na deskach teatrów oraz doczekało się nawet kilkukrotnych ekranizacji filmowych. Oto niektóre z nich: Bartek zwycięzca (1923 polski); Janko Muzykant (1960, animowany, tyt. Nowy Janko Muzykant); Krzyżacy (1960); Latarnik (1976); Quo vadis? (1913 i 1924 włoski; 1951 USA; 2001 polski); Szkice węglem (1912 polski, pod tyt. Krwawa dola; 1956 polski); Ogniem i mieczem (1962 francuski; 1999 polski); Potop (1913 polski, pod tyt. Obrona Częstochowy;1974 i 2014 polski); Pan Wołodyjowski (1968 polski); W pustyni i w puszczy (1973 polski; 2001 polski).