JÓZEF BUZEK ( ) PIERWSZY DYREKTOR GUS inne spojrzenie (komentarz i uzupełnienia do wystąpienia dr Ewy Bogusławy Bulskiej)

Transkrypt

1 Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Statystycznego Sekcja Historii Społeczno-Gospodarczej Towarzystwo Miłośników Historii Mgr Władysław Wiesław Łagodziński JÓZEF BUZEK ( ) PIERWSZY DYREKTOR GUS inne spojrzenie (komentarz i uzupełnienia do wystąpienia dr Ewy Bogusławy Bulskiej) Prezentacja na spotkaniu Sekcji Historii Społeczno-Gospodarczej Towarzystwa Miłośników Historii Warszawa, dnia 24 maja 2012 r. Opracowanie multimedialne: Barbara Czerwińska-Jędrusiak

2 Prelekcja jest dedykowana Kongresowi Statystyki Polskiej z okazji 100-lecia Polskiego Towarzystwa Statystycznego Warszawa, dnia 24 maja 2012 r.

3 Józef Buzek - wstęp 4 Spis treści Ustawa 18 Ród Buzków 5 Drzewo genealogiczne 6 Konstytucja Buzka 10 Siedziba CKS w Wiedniu 11 Reskrypt 12 Fundamentalne zasady Reskryptu 13 Główny Urząd Statystyczny 14 Pierwszy dyrektor GUS 15 Wniosek i mianowanie 16 Kompetencje J. Buzka do Statut GUS 19 Główna Rada Statystyczna 21 Zalążek i rozwój GUS 25 Kasacja GUS 26 GUS po 10 latach 27 Siedziba GUS 28 Uwagi ze względu na zbliżający się spis ludności 30 Pogląd na wzrost ludności 36 Rozporządzenie w sprawie spisu 40 Bibliografia 41 tworzenia GUS 17 3

4 Józef Buzek Urodził się 16 listopada 1873 r. we wsi Końska pod Cieszynem w rodzinie rolników wyznania ewangelickiego. Zmarł 22 września 1936 r. w Cieszynie i pochowany został w dniu 25 września zgodnie ze swoim życzeniem w rodzinnej wsi Końska (po stronie czeskosłowackiej). W Warszawie w dniu 9 października 1936 r. w kościele Ewangelickim odbyło się nabożeństwo żałobne ku uczczeniu Śp. Dyrektora Józefa Buzka. Ź r ó d ł o: zdjęcie z opracowania Bożeny Łazowskej: Historia spisów ludności w Polsce. Wybór dokumentów z komentarzem. Centralna Biblioteka Statystyczna. Warszawa str

5 Ród Buzków Rodzina Buzków, o liczącym ponad 200 lat rodowodzie, wniosła ogromne zasługi do życia społecznego, politycznego i gospodarczego wielu krajów ówczesnego Cesarstwa. Ród wygenerował dwie linie, z których jedna wydała Józefa Buzka (linia krakowsko lwowsko wiedeńska), a druga linia śląska z której pochodzi Jerzy Buzek były premier i były przewodniczący Parlamentu Europejskiego. Dla Jerzego Buzka prof. Józef Buzek był stryjecznym dziadkiem. 5

6 Drzewo genealogiczne Jerzy Jura Buzek Jan Buzek Jerzy Buzek Andrzej Buzek Karol Buzek Paweł Buzek Jerzy Buzek ( ) inż. metalurgii Jan Buzek ( ) działacz społeczny Józef Buzek ( ) pierwszy dyrektor GUS Jerzy Karol Buzek b. premier Ź r ó d ł o: strony internetowe 6

7 Drzewo genealogiczne (cd.) Ź r ó d ł o: strony internetowe 7

8 Drzewo genealogiczne (cd.) Ź r ó d ł o: strony internetowe 8

9 Drzewo genealogiczne (dok.) Karol Buzek Paweł Buzek Jerzy Buzek Ź r ó d ł o: strony internetowe 9

10 Konstytucja Buzka W artykule pt. Konstytucja Buzka Stefan Bratkowski napisał: Lekarstwo na raka biurokracji ponad 80 lat temu znalazł przodek premiera Jerzego Buzka. Trzeba je tylko zastosować Trzech Buzków z pokolenia dziadków premiera Jerzego Buzka znalazło się w "Wielkiej encyklopedii powszechnej". W światowej metalurgii metali kolorowych funkcjonuje termin "liczba Buzka" - na cześć Jerzego Buzka, profesora Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Jan Buzek, działacz społeczny, był posłem z Zaolzia do parlamentu przedwojennej Czechosłowacji. Zginął w Dachau. Trzeci ze stryjecznych braci - Józef Buzek - to najwybitniejszy polski administratywista, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, potem - Uniwersytetu Warszawskiego, po pierwszej wojnie światowej twórca i przez dwanaście lat dyrektor Głównego Urzędu Statystycznego. W 1919 r. Józef Buzek opracował swój własny, bodaj najciekawszy w naszej nowożytnej historii, a całkowicie zapomniany projekt konstytucji. On sam nie przetrwał w pamięci publicznej - był tylko fachowcem. Ź r ó d ł o: Stefan Bratkowski: Konstytucja Buzka na stronie 10

11 Siedziba CKS w Wiedniu Siedziba Centralnej Komisji Statystycznej w Wiedniu. Józef Buzek był członkiem tej Komisji od 1906 r. Ź r ó d ł o: Łazowska Bożena: Historia spisów ludności w Polsce. Wybór dokumentów z komentarzem. Centralna Biblioteka Statystyczna. Warszawa

12 Reskrypt Reskrypt Rady Regencyjnej o stworzeniu i organizacji Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 13 lipca 1918 r. opublikowany w Monitorze Polskim w dniu 19 lipca 1918 r. 12

13 Fundamentalne zasady Reskryptu Jeden zarząd; Wyłączna koncentracja zadań; Podległość rządowi; Udział w zarządzaniu; Centralny program; Programowanie badań statystycznych; Publikowanie danych oficjalnych monopol publikacyjny danych; Podział na statystykę i dane administracyjne; Prawo do zobowiązania wszystkich podmiotów państwa; Odrębny urząd. Ponadto wyłączność do opracowywania wyników sejmowych i parlamentarnych. 13

14 Główny Urząd Statystyczny Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego reskryptem z dnia 13 lipca 1918 r. powołała Główny Urząd Statystyczny (GUS) jako centralną instytucję państwową. Była to pierwsza instytucja niepodległego państwa polskiego utworzona 5 miesięcy przed oficjalnym proklamowaniem niepodległości. Do porządku prawnego niepodległego państwa polskiego wprowadzona została uchwalona przez Radę Ministrów ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej (Dz. U. Rz. P. Nr 85, poz. 464), która nadała podstawy prawne Głównemu Urzędowi Statystycznemu jako naczelnemu organowi statystyki administracyjnej. Prof. dr Józef Buzek był powoływany na stanowisko dyrektora GUS na raty : 22 lipca 1918 r. 8 listopada 1918 r. wnioskiem z dnia 6 listopada 1918 r. 14

15 Pierwszy dyrektor GUS Ź r ó d ł o: 15

16 Wniosek i mianowanie 16

17 Kompetencje J. Buzka do tworzenia GUS Najlepszą ocenę działalności J. Buzka na stanowisku dyrektora GUS pozostawił nam Ludwik Krzywicki, pisząc: był on podówczas, w r jedynym człowiekiem, który mógł podołać zadaniu podciągnięcia Urzędu Statystycznego do poziomu najlepszych wzorów europejskich. Był jedynym, ze względu na obeznanie swoje z zadaniami i środkami statystyki administracyjnej Uchodził za najwyższą powagę w sprawach urządzeń i potrzeb administracyjnych Gdy wskrzeszam w pamięci swojej pierwsze lata z całą stanowczością ośmielam się twierdzić, że nikt wtedy nie podołałby tym uprzedzeniom, a właściwie nieuctwu i nikt nie umiałby w tej mierze usunąć przeszkód, co dr J. Buzek. Bądź co bądź GUS został od razu postawiony na stopie odpowiedniej i to dzięki obecności dr J. Buzka na stanowisku kierownika. Jest to fakt! Fakt niewątpliwy dla mnie, który miałem możliwość obracania się wśród warunków w jakich powstał GUS. 17

18 Ustawa 18

19 Statut GUS 19

20 Statut GUS (dok.) 20

21 Główna Rada Statystyczna 21

22 Główna Rada Statystyczna (cd.) 22

23 Główna Rada Statystyczna (cd.) Rada Regencyjna reskryptem uchwaliła obowiązek powołania przy GUS w charakterze organu doradczego Głównej Rady Statystycznej. Główna Rada Statystyczna jest pierwowzorem dzisiejszej Rady Statystyki. Główna Rada Statystyczna miała funkcje doradcze w zakresie programu i organizacji badań statystycznych (wszystkich). Posiedzenia GRS zwoływał dyrektor GUS z głosem rozstrzygającym. W skład pierwszej Rady wchodzili najwybitniejsi statystycy, ekonomiści i demografowie tamtego okresu. Było 32 członków Rady i Przewodniczący. 23

24 Główna Rada Statystyczna (dok.) 24

25 Zalążek i rozwój GUS Zalążkiem organizacyjnym GUS był Wydział Statystyczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, który liczył w końcu czerwca 1918 r. 9 osób, w dniu 1 listopada tegoż roku było zatrudnionych w GUS 14 urzędników i 2 niższych funkcjonariuszy. Należy w szczególności zwrócić uwagę na fakt, iż poza dyrektorem, w skład tej liczby osób wchodziło tylko trzech pracowników, których pozwolimy sobie określić mianem koncepcyjnych. Realizując swe koncepcje J. Buzek skupia w GUS w okresie 1919 r. dalszych pracowników naukowych. W ciągu rocznej działalności doprowadza do wzrostu ogólnej liczby pracowników GUS ze stanu 16 osób do 53. W 1928 r. GUS liczył 415 pracowników, w tym 383 urzędników. 8,1% urzędników ma wyższe wykształcenie, a tylko 0,5% ukończoną niższą szkołę ludową. 25

26 Kasacja GUS W dniu 13 lutego 1922 r. na posiedzeniu Rady Ministrów przy nieobecności dyrektora GUS, ponieważ porządek obrad nie przewidywał omawiania spraw statystyki, zostaje powzięta uchwała, że Główny Urząd Statystyczny powinien być przyłączony do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Sprawa nabiera toku i mimo wniosku GUS o zmianę tej uchwały, Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 22 maja 1922 r. potwierdza swoje stanowisko. 26

27 GUS po 10 latach Ź r ó d ł o: 27

28 Siedziba Głównego Urzędu Statystycznego Pierwsza siedziba Głównego Urzędu Statystycznego w latach , róg ul. Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich. 28

29 Siedziba Głównego Urzędu Statystycznego (dok.) Dzisiejsza siedziba Głównego Urzędu Statystycznego, róg Al. Niepodległości i Al. Armii Ludowej. 29

30 Uwagi ze na względu zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis ludności 30

31 Uwagi ze Uwagi względu ze względu na zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis (cd.) ludności Przygotowania do spisu 31

32 Uwagi ze Uwagi względu ze względu na zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis (cd.) ludności Znaczenie spisu Myliłby się jednak bardzo, ktoby sądził, iż już cała ludność polska była w r narodowości swej tak świadomą, iż już wszyscy Polacy zostali, jako tacy, w spisie zapisani, rzeczywistość bowiem mówi co innego. Rezultat, tak niedorzeczny, dowodzi z jednej strony, iż ludność nasza nie jest jeszcze dostatecznie uświadomioną narodowo, z drugiej strony dowodzi zaś, iż czescy i niemieccy komisarze spisowi zapisywali często Polaków, nawet wbrew ich woli, za Czechów, a wzgl. Niemców. Sądząc z przygotowań, powtórzy się ta sama presya, to samo sztuczne fabrykowanie Niemców i Czechów przy nadchodzącym spisie ludności na daleko większą skalę i może nam wyrządzić bardzo poważne szkody 32

33 Uwagi ze Uwagi względu ze względu na zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis (cd.) ludności Znaczenie spisu Daty zawarte w szematyzmie gmin (wydanym w 1880 r. przez Centralną Komisję Statystyczną w Wiedniu), są dla władz na ogół wskazówką, jak każdą gminę pod względem narodowości traktować należy (sprawa języka wykładowego w szkołach, języka na różnych ogłoszeniach, pismach i drukach urzędowych itp..), mniejszość a nawet większość polska w gminie, która przy spisie ludności wskutek własnego zaniedbania lub nadużyć ze strony komisarzy spisowych została do innej narodowości przypisaną, naraża się na to, iż straci swe prawa narodowe, alboteż, iż walka o te prawa będzie dla niej znacznie cięższa, niż by nią była, gdyby spis był wypadł odpowiednio. Dlatego to Czesi np. nie szczędzą nawet wielkich ofiar pieniężnych, by przeprowadzić w gminach niepewnych spis po swej myśli, bardzo często przeprowadzają nawet dla kontroli spisu urzędowego swój spis prywatny ludności, zakładając sobie rejestr swej ludności w każdej gminie zagrożonej. 33

34 Uwagi ze Uwagi względu ze względu na zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis (cd.) ludności Znaczenie spisu 34

35 Uwagi ze Uwagi względu ze względu na zbliżający się na zbliżający spis ludności się spis (dok.) ludności Znaczenie spisu - konkluzja spis ludności jest najważniejszą podstawą naszej znajomości stosunków społecznych, narodowych i gospodarczych kraju. 35

36 Pogląd na wzrost ludności Decyzje dr Józefa Buzka o spisie ludności w 1921 r. i całej działalności statystyki w odniesieniu do badań demograficznych najwcześniej zostały wyłożone w znakomitym opracowaniu naukowym: 36

37 Pogląd na wzrost ludności (cd.) Jest to jedna z najlepszych analiz sytuacji ludnościowej na ziemiach polskich! w XIX wieku, szczególnie ze względu na pełną kontrolę koncepcji analizy zapisanej, jak w tablicy poniżej: 37

38 Pogląd na wzrost ludności (cd.) Analiza zawiera nie tylko dane ogólne, ale także analizę ruchu naturalnego (śluby, urodzenia, zgony), przeciętnego trwania życia, migracji (w tym emigracji zamorskiej), wyznań i języka. Podkreślić trzeba przemieszczenia ludności między poszczególnymi regionami, tak zdefiniowanych ziem polskich. 38

39 Pogląd na wzrost ludności (dok.) 39

40 Rozporządzenie w sprawie spisu Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzenia powszechnego spisu ludności (Dz.U. z 1921 r. Nr 58, poz. 368) Po pierwszym spisie przeprowadzone zostały kolejne powszechne spisy ludności w latach: 1931, 1946, 1950,1960, 1970, 1978, 1988, 2002 i

41 Bibliografia I. Prace Józefa Buzka ogłoszone drukiem Die wichtigsten Thatsachen der russischen Volkswirtschaft, Statistische Monatsschrift, Wien Die uberseeische osterreeichische Wanderung in den Jahren , Statistische Monatsschrift, Wien Der Einflus der Ernten, resp. der Getreidepreise auf die Bevolkerungsbewegung in Galizien in den Jahren , Statistische Monatsschrift, Wien Podstawy organizacyjne angielskiego samorządu. Przegląd Polski, Kraków Wpływ polityki żydowskiej rządu austriackiego w latach 1772 do 1788 na wzrost zaludnienia żydowskiego Galicji, Kraków Proces wynarodowienia w świetle nowszej statystyki narodowościowej państw europejskich. Przegląd Prawa i Administracji, Lwów Studia z zakresu administracji i wychowania publicznego. I. Szkolnictwo ludowe, Lwów Stosunki zawodowe i socjalne ludności w Galicji według wyznania i narodowości. Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych, Lwów

42 Bibliografia (cd.) I. Prace Józefa Buzka ogłoszone drukiem (cd.) Własność tabularna w Galicji według stanu z końcem roku Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych, Lwów Materiały statystyczne do reformy sejmowego prawa wyborczego. Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych, Lwów Polityka antypolska Bismarcka za czasów walki kulturalnej ( ). Ateneum Polskie Historia polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków od traktatów wiedeńskich do ustaw wyjątkowych z r. 1908, Lwów Rozwój stanu szkół średnich w Galicji w ciągu ostatnich lat 50 ( ), Lwów Rozsiedlenie ludności Galicji według wyznania i języka. Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych, Lwów Uwagi ze względu, Kraków Administracja gospodarstwa społecznego, Wykłady z zakresu nauki administracji i austriackiego prawa administracyjnego, Lwów Pogląd na wzrost ludności ziem polskich w wieku XIX, Wykłady wygłoszone w maju 1915 r. na kursie ekonomicznym w N.K.N. w Wiedniu. Kraków Projekt Konstytucji Państwa Polskiego wraz z uzasadnieniem, Warszawa

43 Bibliografia (cd.) I. Prace Józefa Buzka ogłoszone drukiem (dok.) Les protestants polonais et la question des frontieres occidentales de la Pologne. (Delegation Polonaise a la Conference de la Paix), Paris La question de la Silesie de Cieszyn (Delegation Polonaise a la Conference de la Paix Commission Scientifique), Paris Projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz uzasadnienie i porównanie tegoż projektu z konstytucjami: szwajcarską, amerykańską i francuską. Warszawa Główne zasady polityczne ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu. Studium krytyczno porównawcze, Warszawa-Lwów Zakres działania i budżety państwowych urzędów statystycznych przed wojną i obecnie. Kwartalnik Statystyczny, Warszawa W sprawie gdańskiej (mowa wygłoszona na posiedzeniu Senatu 28 stycznia 1925r.), Warszawa Pierwsze dziesięciolecie Głównego Urzędu Statystycznego, Historia ogólna Głównego Urzędu Statystycznego od roku 1918 do roku Kwartalnik Statystyczny, 1930, tom VII, z. 2, s

44 Bibliografia (cd.) II. Pozostała bibliografia Krzywicki Ludwik, Dr. Józef Buzek, Kwartalnik Statystyczny, 1929, VI, z.4. Kwiatkowski Stanisław, Buzek Józef , Słownik Biograficzny Statystyków Polskich, Główny Urząd Statystyczny, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Ewa Bulska przewodnicząca Komitetu Redakcyjnego, Warszawa 1998, s Nadobnik Marcin, Śp.. Józef Buzek, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, Warszawa 1936, r. XVI, z.4, s Reskrypt Rady Regencyjnej o utworzeniu i organizacji GUS z 13 VII 1918r. (Monitor Polski nr 100). Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polski, Główny Urząd Statystyczny, Rok wydania I 1920/22 cz. II, Warszawa Sujkowski Antoni, Dr. Józef Buzek, Kwartalnik Statystyczny, 1929, VI, z.4. Ustawa z dnia 21 października 1919r. o organizacji statystyki administracyjnej, Dz. U. RP nr 85, poz Wiadomości Korespondenta Rolnego, Śp. Dyrektor Prof. Dr. Józef Buzek, Warszawa 1936, nr 11, s Witos Wincenty, Moja Tułaczka, Warszawa 1957, s

45 Bibliografia (dok.) II. Pozostała bibliografia (dok.) Zieliński Henryk, Buzek Józef, Śląski Słownik Biograficzny, 1977, t. II, s Żeglicki Józef, Józef Buzek pierwszy dyrektor Głównego Urzędu Statystycznego, Postępowa myśl statystyczna w Polsce, Wiadomości Statystyczne, 1968, z.3, s

46 DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ Mgr Władysław Wiesław Łagodziński Wiceprezes Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Statystycznego Przewodniczący Rady Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Statystycznego Warszawa, dnia 24 maja 2012 r.