Echa Przeszłości 11,

Transkrypt

1 Irena Makarczyk Międzynarodowa Konferencja: "Dzieje wyznaniowe obu części Prus w epoce nowożytnej: region Europy Wschodniej jako obszar komunikacji międzywyznaniowej", Elbląg września 2009 roku Echa Przeszłości 11,

2 Kronika naukowa W ła d z e s o w ie c k ie o d p o c z ą tk u s t a r a ł y s ię u k r y ć k u li s y p o p e łn io n e j z b r o d n i. K ie d y w k w i e t n i u r. N ie m c y o g ło s ili k o m u n i k a t in f o r m u ją c y o o d k r y c iu m a s o w y c h g ro b ó w w K a t y n i u s t r o n a s o w ie c k a w ła ś n i e ic h o b a r c z y ła o d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a t e n m o r d. W o b e c is tn i e ją c y c h k o n tr o w e r s ji r z ą d g e n. W ła d y s ła w a S ik o r s k ie g o z w ró c ił s ię do M ię d z y n a ro d o w e g o C z e rw o n e g o K r z y ż a z p r o ś b ą o p r z e p r o w a d z e n ie n ie z a le ż n e g o ś le d z tw a. P o d o b n y w n io s e k z ło ż y ła t a k ż e s t r o n a n ie m ie c k a. D la S t a l i n a b y ł to d o s k o n a ły p r e t e k s t d o z a w ie s z e n ia, a w p r a k t y c e do z e r w a n ia s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h z P o ls k ą. P o la k ó w o s k a r ż o n o o r z e k o m e w s p ó łd z ia ła n ie z N ie m c a m i. P o d c z a s p r o c e s u n o r y m b e r s k ie g o so w ie c c y p r o k u r a t o r z y - b e z p o w o d z e n ia - u s iło w a li o b c ią ż y ć n a z is to w s k ic h z b r o d n i a r z y o d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a K a ty ń, k w a lif ik u j ą c j ą w ó w c z a s ja k o z b r o d n ię lu d o b ó js tw a. T a k ro d z iło s ię s o w ie c k ie k ła m s tw o k a t y ń s k i e, k tó r e je d n o c z e ś n ie s ta ło s ię k ła m s t w e m z a ło ż y c ie ls k im P R L. P r z e z n a s t ę p n e p ó ł w ie k u w ła d z e k o m u n i s t y c z n e ś w ia d o m ie f a łs z o w a ły i z a t a j a ł y p r a w d ę o K a ty n iu! D o p ie ro w r. w ła d z e R o s ji u ja w n iły u c h w a łę B i u r a P o lity c z n e g o K C W K P (b ) z I I I r., c h o ć je d n o c z e ś n ie w a r to d o d a ć, iż d o ty c h c z a s z a r ó w n o ż a d e n z o r g a n iz a to r ó w, j a k i b e z p o ś r e d n ic h w y k o n a w c ó w n ie z o s ta ł u k a r a n y z a m o r d n a P o la k a c h! D o d n ia d z is ie js z e g o i s tn i e je w ie le k o n tr o w e r s ji w o k ó ł m o r d u k a ty ń s k ie g o. C h o d z i m.in. o w y ja ś n ie n ie w s z y s tk ic h o k o lic z n o ś c i z b r o d n i, u j a w n i e n i e d o k u m e n t ó w ś l e d z t w a k a t y ń s k i e g o u m o r z o n e g o w r. p r z e z N a c z e ln ą P r o k u r a t u r ę W o js k o w ą F e d e r a c j i R o s y js k ie j, w s k a z a n ie m ie js c a k a ź n i w s z y s t k ic h p o m o r d o w a n y c h o r a z p e ł n ą r e h a b i lita c j ę o f ia r lu d o b ó jc z e g o r e ż i m u s o w ie c k ie g o 34. Irena Makarczyk In s ty tu t H isto rii i S to su n k ó w M iędzynarodow ych U n iw e rsy te t W arm iń sk o -M azu rsk i w O lsztynie MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA: DZIEJE W YZNANIOW E O B U C Z Ę ŚC I P R U S W E PO C E N O W O ŻYTN E J. R E G IO N E U R O P Y W SC H O D N IE J JAKO O BSZAR K O M U N IK A C JI M IĘ D ZYW YZN A N IO W EJ. ELBLĄG WRZEŚNIA 2009 ROKU D z ie j e w y z n a n i o w e o b u c z ę ś c i P r u s w e p o c e n o w o ż y tn e j. R e g io n E u r o p y W s c h o d n ie j j a k o o b s z a r k o m u n ik a c ji m i ę d z y w y z n a n i o w e j. [ R e li g i o n s g e s c h i c h te d e s P r e u s s e n la n d e s i n d e r F r ü h e n N e u z e i t. E i n e o s t m it t e l e u r o p ä i s c h e R e - 34 Monitor Polski 2010, nr 21, poz Uchwała Sejmu RP z 9 IV 2010 r. upam iętniająca 70. rocznicę Zbrodni Katyńskiej.

3 4 5 8 Kronika naukowa g i o n a l s D r e h s c h e ib e r e lig iö s e r ]. P o d t a k i m t y t u ł e m o d b y ła s ię w E lb lą g u tr z y d n io w a m ię d z y n a r o d o w a k o n f e r e n c ja, z u d z ia ł e m h is to r y k ó w z P o ls k i, N ie m ie c i L itw y, r e p r e z e n tu j ą c y c h o ś r o d k i a k a d e m ic k ie o r a z to w a r z y s tw a h is to r y c z n e. W s p ó ł o r g a n iz a to r a m i k o n f e r e n c ji b y li G ie s s e n e r Z e n t r u m Ö s tl i c h e s E u r o p a, A b te il u n g O s te u r o p ä is c h e G e s c h ic h te /J u s tu s - L ie b ie g - U n iv e r - s i t ä t G ie s s e n, H i s t o r i s c h e r V e re in f ü r E r m l a n d e. V., M ü n s te r / M a r b u r g, A r c h iw u m D ie c e z ji E lb lą s k ie j, E l b l ą s k a F u n d a c j a A k a d e m ic k a, M u z e u m A rc h e - o lo g ic z n o -H is to ry c z n e w E lb lą g u, P o ls k ie T o w a r z y s tw o H is to r y c z n e O d d z ia ł w E lb l ą g u o r a z W y d z ia ł H is to r y c z n y U n i w e r s y t e t u G d a ń s k ie g o. H o n o ro w y p a t r o n a t o b ją ł P r e z y d e n t M i a s t a E lb l ą g a H e n r y k S ło n in a. O b r a d y ro z p o c z ę ły s ię w n ie d z ie ln e p o p o łu d n ie w b u d y n k u M u z e u m A r- c h e o lo g ic z n o -H is to ry c z n e g o w E lb lą g u. G o śc i p o w ita ł w ic e p r e z y d e n t m i a s t a A r t u r Z ie liń s k i. Z w ró c ił u w a g ę n a d w ie z a s a d n ic z e s t r o n y w s p ó łc z e s n e g o E lb lą g a, m ia n o w ic ie n a c e n n e z a b y tk i o r a z n a d y n a m ic z n y ro z w ó j d z is ie js z e go m i a s t a. O r g a n iz a t o r o m p o d z ię k o w a ł z a w y b ó r m ie js c a k o n f e r e n c ji, w y r a ż a ją c je d n o c z e ś n ie p r z e k o n a n i e, że p o z o s ta w i o n a t r w a ł y ś l a d w h is to r i i m i a s t a E lb lą g a. D la t e m a t u k o n f e r e n c ji d a t ą w y jś c io w ą i z a r a z e m p r z e ło m o w ą j e s t ro k , k ie d y z c z ę ś c i d a w n e g o p a ń s t w a z a k o n n e g o w P r u s a c h p o w s ta ło p ie r w s z e w E u r o p ie p a ń s t w o w y z n a n ia lu t e r a ń s k i e g o. F a k t m ia ł w ie le n a s t ę p s t w 0 c h a r a k t e r z e p o lity c z n y m, s p o łe c z n y m i w y z n a n io w y m. W o k ó ł ty c h z a g a d n ie ń k o n c e n tr o w a ły s ię p o s z c z e g ó ln e w y s tą p i e n ia. W s u m ie b y ło ic h o s i e m n a śc ie. K r ó tk ie g o w p r o w a d z e n ia do t e m a t y k i k o n f e r e n c ji d o k o n a ł p ro f. E d m u n d K iz ik z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k ie g o. O n te ż p rz e w o d n ic z y ł o b r a d o m p ie r w s z e g o p o p o łu d n ia. N a t o m i a s t s z e r s z y m w p r o w a d z e n ie m w h is to r i ę w y z n a n io w ą o b u c z ę ś c i P r u s b y ło w y s tą p i e n ie p ro f. d r H a n s a - J ü r g e n a B ö m e lb u r g a (G ie s s e n e r Z e n t r u m Ö s tlic h e s E u r o p a / J u s t u s - L i e b i g - U n i v e r s i t ä t G ie s s e n ) w r e f e r a c ie p t.: P a n o r a m a w y z n a n i o w a P r u s i j e j e u r o p e js k ie z n a c z e n ie w o k r e s ie w c z e s n o n o w o z y tn y m : s t r u k t u r a w y z n a ń, k o n t a k t y ś w ie c k ie, k o n f l i k ty i w p ł y w y ( ). P r o f e s o r z w ró c ił u w a g ę n a z n a c z n e z a i n t e r e s o w a n i e p r o b l e m a t y k ą w y z n a n io w ą. O b s e r w u je s ię to z a ró w n o w S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h, j a k 1 w E u r o p ie, w ią ż ą c p r z e d e w s z y s tk im z f a k t e m w s p ó łc z e s n e j k o e g z y s te n c ji d a w n y c h w y z n a ń z n a p ły w e m w y z n a w c ó w is la m u. P o d k r e ś lił te ż, że w c z a s a c h P R L - u, k ie d y w P o ls c e n ie b y ło w y d z ia łó w te o lo g ic z n y c h, b a d a n i e d z ie jó w w y z n a n io w y c h b y ło o g ra n ic z o n e. O d n o ś n ie h i s t o r i i P r u s r e f e r e n t z w ró c ił u w a g ę n a d w a a s p e k t y, m i a n o w ic ie n a p e w n ą o d r ę b n o ś ć h i s t o r i i P r u s w p o r ó w n a n iu z C z e c h a m i c z y W ę g r a m i, c h o d z i o s e k u la r y z a c ję w s c h o d n ie j c z ę ś c i P r u s p o r. W e d łu g p r o f e s o r a b r a k j e s t o p r a c o w a ń o r g a n iz a c ji k o ś c ie ln e j, n p. E lb l ą g a c z y T o r u n ia. P r u s y b y ły n ie ty lk o d w u w y z n a n io w e, b o w ie m t u b y li ró w n ie ż w y z n a w c y k a lw in iz m u, b r a c i a czescy, m e n o n ic i n a Ż u ła w a c h. K o n k u r e n c ja d w u c z o ło w y c h w y z n a ń s t a n o w i ła p e w n ą n is z ę d la in n y c h w y z n a ń. N ie p r o w a d z i s ię b a d a ń, j a k w y k a z a ł p ro fe s o r, h is to r i i w ie lu k o ś c io łó w s y m u lt a n ic z n y c h w P r u s a c h. W ie lo w y z n a n io w o ś ć m i a ł a m i ę d z y n a ro d o w e z n a c z e n ie, z w ła s z c z a że w X V I i X V II w. o k o ło 2 /3 p r o d u k c ji d ru k ó w

4 Kronika naukowa p r o t e s ta n c k ic h w y d a n o w P r u s a c h. M ia ło to w p ły w n a ro z w ó j te o lo g ii k o n t r o w e r s y jn e j. O b ie c z ę ś c i P r u s b y ły r e g io n e m, g d z ie k o e g z y s to w a ło w ie le lu d ó w, k u l t u r i re lig ii. B y ł to, j a k p o d k r e ś lił m ó w c a, p e w ie n f e n o m e n t a m t y c h c z a sów. D r S ła w o m ir K o ś c ie la k z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k ie g o w r e f e r a c ie W a r m ia w G d a ń s k u. P o w i ą z a n i a K o ś c i o ła k a to li c k ie g o w G d a ń s k u z w a r m i ń s k i m z a p l e c z e m w y z n a n i o w y m w X V 1 -X V w. w s k a z a ł n a lic z n e p r z y k ł a d y z w ią z k ó w n a k i l k u p ła s z c z y z n a c h. O m ó w ił r e la c je b is k u p ó w w a r m i ń s k ic h z G d a ń s k ie m o r a z ic h z a a n g a ż o w a n ie w s p r a w y o b ro n y k a to lic y z m u w ty m m ie ś c ie. P r e l e g e n t p o d a ł p r z y k ł a d y k o n k r e t n y c h i n t e r w e n c ji b is k u p ó w M a u r y c e g o F e r b e r a, J a n a D a n ty s z k a, T ie d e m a n n a G ie s e g o. W s k a z a ł n a o g r o m n ą ro lę S t a n i s ł a w a H o z ju s z a, z a s p r a w ą k tó r e g o w G d a ń s k u p o ja w ili s ię je z u ic i, u tr z y m y w a ł k o n t a k t z b r y g i d k a m i w G d a ń s k u, p o m ó g ł te ż o d z y s k a ć k la s z to r D o m in ik a n ó w, w p ły w a ł n a p o c z y n a n ia d y g n ita r z y P r u s K r ó le w s k ic h. K o le jn i b is k u p i w a r m iń s c y n ie a n g a ż o w a li s ię j u ż t a k e n e r g ic z n ie w s p r a w y G d a ń s k a. N a d łu ż e j w G d a ń s k u n a p r z e ło m ie /5 0 z a tr z y m a ł s ię ty lk o b is k u p S ta n i s ł a w G r a b o w s k i, a le d z ia ł a ł t u w r a m a c h k o m is ji k r ó le w s k ie j d o r o z s ą d z e n i a s p r a w y c e c h ó w z r a d ą m i e js k ą. B is k u p S. G r a b o w s k i z a m a w i a ł u z ło tn ik ó w g d a ń s k i c h w ie le p r z e d m io tó w litu r g ic z n y c h. P o z n a li ś m y te ż z w ią z k i k a n o n ik ó w k a p i t u ł y w a r m i ń s k ie j z G d a ń s k ie m. C z ę s to w h is to r i i X V I i X V II w. b y w a ło, że k a n o n ic y w a r m i ń s c y z o s ta w a li o fic ja ła m i g d a ń s k i m i i p o m o r s k im i. R ó w n ie ż z w ią z k i g o s p o d a r c z e k a n o n ik ó w b y ły o ż y w io n e. K o le j n a p ła s z c z y z n a p o w ią z a ń, to W a r m ia c y w k o n w e n ta c h g d a ń s k ic h. W m ę s k im k o n w e n c ie b r y g id ia n ó w p o r. a ż 4 2 p r o c e n t z a k o n n ik ó w p o c h o d z iło z W a r m ii, n a t o m i a s t u b r y g id e k g d a ń s k i c h p o r. t e n u d z ia ł w y n o s ił 2 0 p r o c e n t. N ie m a sz c z e g ó ło w y c h b a d a ń d o ty c z ą c y c h o s a d n i c tw a lu d n o ś c i w a r m iń s k ie j w G d a ń s k u, a le k o n t a k t y W a r m ii z G d a ń s k ie m b y ły b a r d z o p r ę ż n e. P o d w ó c h w y s tą p i e n ia c h i k r ó tk ie j d y s k u s ji u c z e s tn ic y m ie li o k a z ję o b e j r z e ć w m u z e u m w y s ta w y : R e z y d e n c j e p r u s k i e i ś l ą s k i e w l i t o g r a f i i ; H i s t o r i a G o c k a ; W ż u ł a w s k i m d o m u o r a z T r u s o - n a d m o r s k i e e m p o r iu m. K o le jn e g o d n i a o b r a d y m i a ły m ie js c e w S a li S ta r o m i e js k i e j r a t u s z a w E lb lą g u. W y g ło s z o n y c h z o s ta ło d z ie s ię ć r e f e r a tó w, p o k a ż d y m m i a ł a m ie j sc e k r ó t s z a lu b d łu ż s z a d y s k u s ja. W p r z e r w a c h m ię d z y b lo k a m i r e f e r a tó w u c z e s tn ic y z w ie d z ili A r c h iw u m D ie c e z ji E lb lą s k ie j i B ib lio te k ę M ie js k ą. S e s ji p o r a n n e j p r z e w o d n ic z y ł p ro f. H. B o m e lb u r g. J a k o p ie r w s z y te g o d n i a w y s t ą p ił p ro f. K a z im ie r z P u c h o w s k i z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k ie g o z r e f e r a te m : E d u k a c ja e l i t w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h. D o e l i t p r o f e s o r z a lic z y ł s t a n s z la c h e c k i i c z ę śc io w o m ie s z c z a ń s tw o P r u s K r ó le w s k ic h. T a g r u p a s p o łe c z n a e d u k a c ję z d o b y w a ła w p r o t e s ta n c k ic h g im n a z ja c h l u t e r a ń s k i c h, k o le g ia c h je z u ic k ic h i in n y c h s z k o ła c h k a to lic k ic h. Z a a k c e n to w a ł w y s o k i p o z io m s z k ó ł p r o t e s t a n c k ic h, k tó r e s w y m i r o z w ią z a n i a m i o r g a n iz a c y jn y m i i r ó ż n o r o d n o ś c ią t e m a t y k i le k c y jn e j z n a c z n ie w y p r z e d z iły k o le g ia je z u ic k ie i p o z o s ta łe s z k o ły k a to l ic k ie w P r u s a c h K r ó le w s k ic h i w c a łe j R z e c z p o s p o lite j. P r o f e s o r z w ró c ił u w a g ę n a b a r d z o w a ż n y f a k t, o tó ż s z l a c h t a p o ls k a n ie z a b ie g a ła a n i d b a ła o s to p n ie n a u k o w e, w ie d z ą c d o s k o n a le, że j u ż s a m o p o c h o d z e n ie z a p e w n ia ło je j g o d n e

5 4 6 0 Kronika naukowa m ie js c e w ż y c iu p o lity c z n y m i s p o łe c z n y m. T rz y b a r d z o w a ż n e w y s tą p i e n ia d o ty c z y ły p r o b le m u h is to r io g r a f ii, a ś c iś le j je j s t a n u i p o tr z e b b a d a w c z y c h n a d d z ie ja m i w y z n a n io w y m i o b u c z ę ś c i P r u s. P r o f e s o r J a n u s z M a łłe k z U n i w e r s y t e t u M ik o ła ja K o p e r n ik a w T o r u n iu w y g ło s ił r e f e r a t p t.: S t o s u n k i w y z n a n i o w e w P r u s a c h - p o t r z e b y b a d a w c z e - s t a n o w i s k o h i s t o r i o g r a f i i p o l s k i e j ; d r H a n s - J ü r g e n K a r p z H is t o r is c h e r V e r e in f ü r E r m l a n d e.v., M ü n s t e r / M a r b u r g r e f e r a t p t.: S t o s u n k i w y z n a n i o w e w P r u s a c h - p o t r z e b y b a d a w c z e - s t a n o w i s k o h i s t o r i o g r a f i i n i e m i e c k i e j o r a z d r L iu d a s J o v a i s a z V iln ia u s U n i v e r s i t e t a s r e f e r a t p t.: H i s t o r i a w y z n a ń w P r u s a c h z p u n k t u w i d z e n i a h i s t o r i o g r a f i i l ite w s k i e j. T e t r z y u z u p e łn i a ją c e s ię w y s tą p i e n ia d a ły p r z e g lą d te g o, co z d o ła n o d o te j p o r y o p ra c o w a ć o r a z co n a le ż y je s z c z e z ro b ić. P r o f e s o r J. M a łłe k o m ó w ił s t a n i p o tr z e b y b a d a w c z e o d n o s z ą c s ię d o p ię c iu p ro b le m ó w, m ia n o w ic ie o r g a n iz a c ji n o w e g o k o ś c io ła, p r e z b ite r o lo g ii, w ie r n y c h, w z a je m n e g o o d d z ia ły w a n ia r e f o r m a c ji P r u s i P o ls k i o r a z p r o b le m u p iś m i e n n ic t w a c z y li d r u k ó w i t r a k ta t ó w. W s k a z a ł te ż n a p o tr z e b ę n o w e j s y n te z y h is to r i i w y z n a n io w e j P r u s. D r K a r p o d n ió s ł s ię d o p r o b le m u u jm o w a n i a h i s t o r i i r e l i g ijn e j P r u s, a p o d k r e ś la ją c, że n ie d a ło s ię w y p r a c o w a ć je d n e g o m o d e lo w e g o p o d e jś c ia, w s k a z a ł n a p o tr z e b ę b a d a ń in t e r d y s c y p l in a r n y c h. Z a p r e z e n to w a ł p o n a d to p r o j e k ty b a d a w c z e z te g o z a k r e s u r e a liz o w a n e w k i l k u o ś r o d k a c h n a u k o w y c h n a t e r e n i e N ie m ie c. Z k o le i d r L iu d a s J o v a i s a o m ó w ił d o ro b e k h is to r i o g r a f i i lite w s k ie j o s t a t n i c h k i l k u n a s t u la t, b a r d z ie j sz c z e g ó ło w o p r e z e n tu j ą c w a ż n ie js z e o p r a c o w a n ia i ź ró d ła. P o d k r e ś lił, że b a d a n i a h is to r i i w y z n a n io w e j c z y K o ś c io ła s ą n a L itw ie m o ż liw e d o p ie r o o d n ie d a w n a, a le z a in t e r e s o w a n i e h is to r y k ó w j e s t d u ż e i d o ro b e k s u k c e s y w n ie s ię p o w ię k s z a. K a ż d y z u c z e s tn ik ó w k o n f e r e n c ji o tr z y m a ł w y k a z b ib lio g r a f ic z n y n a jw a ż n i e j s z y c h p r a c h is to r y k ó w lite w s k ic h. P o z o s ta łe r e f e r a t y te g o d n i a d o ty c z y ły k w e s tii sz c z e g ó ło w y c h. S e s ji p o p o łu d n io w e j p r z e w o d n ic z y ł p ro f. E. K iz ik. P ro f. d r S te f a n S a m e r s k i z L u d w ig - M a x im ilia n s U n i v e r s i t ä t M ü n c h e n w y g ło - s il r e f e r a t p t.: G d a ń s k i k l a s z t o r b r y g i d e k w c z a s a c h w c z e s n o n o w o ż y tn y c h j a k o p r z e s t r z e ń k o m u n ik a c ji w y z n a n i o w e j m i ę d z y S z w e c j ą, P o ls k ą i P r u s a m i. P r o f e s o r p r z e d s ta w ił b a r d z o i n t e r e s u j ą c ą h is to r i ę z w ią z k ó w g d a ń s k ie g o k l a s z t o r u b r y g i d e k ze s z w e d z k im k la s z to r e m s ió s tr, o d o k r e s u w c z e s n e j r e f o r m a c ji a ż d o p ie r w s z e j p o ło w y X V II w. M o g liś m y u s ły s z e ć te ż o lo s a c h k i l k u s z w e d z k ic h s i ó s t r w y p ę d z o n y c h w r. ze S z w e c ji, k tó r e z a m ie s z k a ły w k la s z to r z e g d a ń s k i m, o d z ie le r e f o r m y ż y c ia k la s z to r n e g o s i o s tr y K a ta r z y n y E n g e ls d o r f p o c h o d z ą c e j z B r a n ie w a i o p e w n y m b u n c ie p r z e c iw te j r e f o r m ie s i ó s tr s z w e d z k ic h. K o le jn y p r e le g e n t, to S a m u e l F e i n a u e r z U n i v e r s i t ä t S t u t t g a r t, k tó r y w r e f e r a c ie : T y lk o d w a s p o s o b y i n t e r p r e ta c j i? T u m u l t t o r u ń s k i w r. - w i z e r u n e k z a k o n u j e z u i t ó w w h i s t o r io g r a f ii, n ie ty lk o p r z y p o m n ia ł tr a g ic z n e w y d a r z e n ia, a le o d n ió s ł s ię do s t a n o w i s k a h is to r i o g r a f i i X IX i X X w. P r e l e g e n t p o k r ó tc e p r z y p o m n ia ł p r z e b ie g w y d a r z e ń, d w ie r ó ż n e o c e n y w y d a r z e ń i d w a ó w c z e s n e o fic ja ln e d o k u m e n t y w te j s p r a w ie : a k t o s k a r ż e n i a i d o k u m e n t r a d y m ie js k ie j. O d n ió s ł s ię do d w u p r z e c iw s ta w n y c h g ło s ó w : J a c o b ie g o i K u jo ta w X IX w. o r a z d o n o w e g o p o d e jś c ia do t e m a t u w X X w., m.in.

6 Kronika naukowa S t a n i s ł a w a S a lm o n o w ic z a. D r E lż b i e ta P a p r o c k a z P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a H is to r y c z n e g o O d d z ia ł w E lb l ą g u w r e f e r a c ie p t. D y s k r y m i n a c j a s p o łe c z n a c z y w y z n a n i o w a? K a t o l i c y e lb l ą s c y w X V I I I w. p r z y p o m n ia ł a lo s y m n ie js z o ś c i k a to lic k ie j w p r o t e s ta n c k im E lb lą g u. N ie b y ło a n i je d n e j d z ie ln ic y, g d z ie lu d n o ś ć k a to l ic k a b y ła b y g r u p ą d o m in u ją c ą. P o z y c ja s p o łe c z n a b y ła n is k a, n ie lic z n e b y ły p r z y p a d k i o t r z y m a n i a o b y w a te ls tw a m ie js k ie g o, n ie b y ło r ó w n ie ż p r z e d s ta w ic ie li w y z n a n ia k a to lic k ie g o w r a d z i e m ie js k ie j, k a to lic y m ie li tr u d n o ś c i w d o s tę p ie d o s z p i t a l i i p r z y tu łk ó w, p a n o w a ł a d y s k r y m in a c j a w p r z y ję c iu d o c echów. P r e l e g e n t k a n ie o d p o w ie d z ia ła n a z a d a n e w ty t u le r e f e r a t u p y ta n i e, p o z o s ta w ia ją c je d o d y s k u s ji. P r o b le m s p o r ó w w ło n ie m ło d e g o K o ś c io ła p r o te s ta n c k ie g o p rz y b liż y ł d r H e n n in g P. J ü r g e n s z I n s t y t u t f ü r E u r o p ä is c h e G e s c h ic h te M a in z, w r e f e r a c ie U c z e s t n i c tw o P r u s w s p o r a c h p o i n t e r i m a u g s b u r s k i m. P r z y p o m n ia ł p o s ta ć A n d r z e ja O s ia n d r a, k tó r y s w o ją n a u k ą o u s p r a w i e d liw ie n iu t a k s k o n f lik to w a ł s tro n y, że s p o r y o d je g o im ie n ia n a z w a n e o s ia n d r y c z n y m i to c z y ły s ię je s z c z e p r z e z k il k a n a ś c i e l a t p o je g o ś m ie rc i. N a u k ę A. O s i a n d r a p o tę p ili m.in. F ilip M e la n c h to n i M a c ie j F la c iu s, n a t o m i a s t c a łk o w ite p o p a r c ie z n a la z ł u k s i ę c ia A lb r e c h ta, co m ia ło k o n s e k w e n c je n ie ty lk o r e lig ijn e, a le i p o lity c z n e. D r H e n n in g p r z y w o ła ł te ż o so b ę p o le m is ty B e n e d y k ta M o r g e n s te r n a, z w o le n n ik a s k r a jn e g o o d ła m u l u t e r a n i - z m u w y z n a w a n e g o p r z e z M a c ie ja F la c i u s a. P r z e k o n a n i a r e lig ijn e B. M o r g e n s t e r n a i o s t r e w y s tą p i e n ia p rz e c iw k o in n y m o d ła m o m r e lig ijn y m, z w ła s z c z a k a lw in o m i b r a c io m c z e s k im b y ły p o w o d e m k o n flik tó w, i co z a ty m id z ie, z m i a n m ie js c a p o b y tu. M o r g e n s te r n p r a c o w a ł w G d a ń s k u, n a s t ę p n i e w T o r u n iu. S p ó r o W ie c z e rz ę P a ń s k ą, a ś c iś le j j a k tr a k t o w a ć r e s z t k i w in a i c h le b a p o z o s ta ją c e p o k o m u n ii, d o p r o w a d z ił d o n o w y c h s p o r ó w i p o d z ia łó w i d a ł p o c z ą te k o d ła m o w i tz w. filip is tó w. W k o n k lu z ji r e f e r e n t p o d k r e ś lił, iż w s p o r y te o lo g ic z n e k o ś c io ła lu t e r a ń s k i e g o w łą c z y ły s ię o b ie c z ę ś c i P r u s. O d p o w ie d z, d la c z e g o d o c h o d z iło do ta k i c h s w a r ó w j e s t p r o s t a - B ib lia w r ę k a c h lu d z i i s u b i e k ty w n a i n t e r p r e t a c j a te k s tó w b ib lijn y c h. N a p o c z ą tk u X V II w. w P r u s a c h K s ią ż ę c y c h sw o je is t n i e n i e z a z n a c z y ł i n n y o d ła m p r o t e s t a n t y z m u, m i a n o w ic ie k a lw in iz m. S ta ło s ię to z a s p r a w ą e le k t o r a J a n a Z y g m u n ta, k tó r y w r. p r z e s z e d ł n a k a lw in iz m. T e n p r o b le m p o d ją ł d r U lr ic h S c h o e n b o r n z P h i l i p s - U n i v e r s i t ä t M a r b u r g, w r e f e r a c ie : K a l w i n i z m w P r u s a c h K s i ą ż ę c y c h - u w a g i d o t y c z ą c e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i i t r a n s f o r m a c j i w u ję c iu r e l ig i j n o - h i s t o r y c z - n y m. P r e l e g e n t p r z e d s ta w ił te o lo g ię J a n a K a lw in a i p o ję c ie K o ś c io ła w je g o ro z u m ie n iu. N a s tę p n i e u k a z a ł s k u t k i k o n w e r s ji e le k t o r a J a n a Z y g m u n ta. K o le jn i e le k t o r z y b y li ró w n ie ż k a lw in a m i, a le k a lw in i z m w K s ię s tw ie P r u s k im n ie m i a ł w ię k s z e g o z n a c z e n ia, a n a w e t b y ł u w a ż a n y z a s e k tę. P r e l e g e n t p r z e d s ta w ił ró w n ie ż p o lity k ę w o b e c te j r e lig ii e le k to r ó w J e r z e g o W ilh e lm a i F r y d e r y k a W ilh e lm a. O s t a t n i r e f e r a t te g o d n ia w y g ło s ił d r h a b. R a in e r B e n d e l z U n i v e r s i t ä t T ü b in g e n p t. H i s t o r i a s t o s u n k ó w w y z n a n i o w y c h i h i s t o r i a K o ś c i o ła w d i a lo g u. P r e l e g e n t s k u p i ł s ię b a r d z ie j n a s t r o n ie m e to d o lo g ic z n e j h i s t o r i i K o ś c io ła. M ó w ił o m o ż liw o ś c ia c h h is to r io g r a f ic z n y c h, z a p r o p o n o w a ł in n e s p o jr z e n ia n a h is to r i ę K o ś c io ła, z w ró c ił u w a g ę n a w y n ik i k o o p e ra c ji

7 4 6 2 Kronika naukowa w b a d a n i a c h h is to r i i s a c r u m i p r o f a n u m. U z n a ł, że w o p r a c o w a n iu h is to r i i K o ś c io ła p o w in n o s ię s k ł a n ia ć w s t r o n ę h i s t o r i i d u s z p a s te r s tw a. D r u g i d z ie ń o b r a d z a k o ń c z y ła d y s k u s ja. W to r e k 2 2 w r z e ś n i a b y ł tr z e c im i o s t a t n i m d n ie m k o n fe r e n c ji. W y s łu c h a liś m y s z e ś c iu w y s tą p ie ń. S e s ji p o r a n n e j p r z e w o d n ic z y ł p ro f. K. P u c h o w s k i. J a k o p ie r w s z y w y s tą p i ł K o lja L ic h y z G ie s s e n e r Z e n tr u m Ö s tlic h e s E u r o p a, J u s t u s - L i e b i g U n i v e r s i t ä t G ie s s e n, k tó r y p r z e d s ta w ił d o ty c h c z a s o w e w y n ik i s w o ic h b a d a ń p r o w a d z o n y c h w r a m a c h w ię k s z e g o p r o je k tu. P r e l e g e n t o d n ió s ł s ię d o p is m u lo tn y c h d r u k o w a n y c h w c z a s ie d r u g ie j w o jn y s z w e d z k ie j, j a k r ó w n ie ż do s p r a w y p s a lm ó w L o b v a s s e r a i s y tu a c ji k o n fe s y jn e j E lb l ą g a w ty m o k r e s ie. D r I r e n a M a k a r c z y k z U n i w e r s y t e t u W a r m iń s k o - M a z u r s k ie g o w O ls z ty n ie w y g ło s iła r e f e r a t p t. O b r o n a p r z y w i l e j ó w K o ś c i o ła w a r m i ń s k ie g o w R z e c z p o s p o l i te j. W r. d ie c e z ja w a r m i ń s k a w r a z z c z ę ś c ią z ie m p r u s k ic h z o s t a ła w łą c z o n a d o R z e c z p o s p o lite j. W ó w c z a s u ja w n iły s ię o d rę b n o ś c i w y n ik a ją c e z c h a r a k t e r u u s tro jo w e g o. W a r m ia z a w s z e k a to l ic k a, c h c ia ła w s t r u k t u r a c h p o ls k ie g o K o ś c io ła k a to lic k ie g o z a c h o w a ć o d rę b n o ś ć, b y ć n a p e w n y c h p ła s z c z y z n a c h n ie z a le ż n ą. P r z e d e w s z y s tk im b r o n i ła p r a w a o b y w a t e l s t w a d z ie ln ic y i to ż s a m o ś c i d z ie ln ic o w e j p r z y o b s a d z ie k a n o n ii w k a p it u le w a r m iń s k ie j i p r z y n o m in a c ji b is k u p ó w w a r m iń s k ic h. B r o n ił a ró w n ie ż p r a w a do w y b o r u b is k u p a. K o le jn y p rz y w ile j, to e g z e m p c ja i s t a t u s b e z p o ś r e d n ie j p o d le g ło ś c i S to lic y A p o s to ls k ie j. R z ą d c o m W a r m ii, k a p i t u l e i b is k u p o w i u d a ło s ię ró w n ie ż z a c h o w a ć p r a w o s ą d z e n i a w s p r a w a c h ś w ie c k ic h, b e z m o ż liw o ś c i o d w o ła n ia s ię o d w y ro k ó w do w y ż s z y c h in s ta n c j i, k r ó l a c z y p a p ie ż a. P ro f. E d m u n d K iz ik z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k ie g o w y g ło s ił r e f e r a t p t. B u d ż e t y k o ś c io łó w w i e j s k i c h z t e r y t o r i u m G d a ń s k a X V I - X V I I I w. N a w s tę p ie p r o f e s o r p r z e d s ta w ił b a z ę ź r ó d ło w ą b a d a n e j p r o b le m a ty k i, w s k a z u ją c n a n ie k o m p le t n o ś ć ź ró d e ł d la c z a s ó w w c z e ś n ie js z y c h i ic h k o m p le tn o ś ć d la o k r e s u o d s c h y ł k u X V II - X V I I I w. O m ó w ił r ó w n ie ż ro d z a j w y k o r z y s ta n y c h ź ró d e ł, z w ła s z c z a tzw. k s ię g i g łó w n e, c z y li k ilk u s tr o n ic o w e p o s z y ty s z c z e g ó ło w e p ro w a d z o n e w e d łu g u s t a lo n y c h s c h e m a tó w. N a p o d s ta w ie ta k i c h k s i ą g p r e l e g e n t p r z e d s ta w ił b u d ż e t, a w ię c ź r ó d ła d o c h o d ó w o r a z r o d z a je w y d a tk ó w je d n e j z p a r a f ii z te r e n ó w G d a ń s k a. D r P i o t r B ir e c k i z U n i w e r s y t e t u M ik o ła ja K o p e r n ik a w T o r u n iu w s w o im w y s tą p i e n iu m ó w ił o lo s a c h ś w ią t y ń p r o t e s ta n c k ic h w P r u s a c h. P o d k o n ie c X V I w. l u t e r a n i e m u s ie li o p u ś c ić w ie le ś w ią t y ń i a d a p to w a ć o b ie k ty ś w ie c k ie n a p o tr z e b y r e lig ijn e. N a jc z ę ś c ie j b y ł to r a t u s z m i e j s k i a lb o w n ę tr z a k a m ie n ic b o g a ty c h m ie s z c z a n. P r e l e g e n t o m ó w ił sz c z e g ó ło w o lo s y ś w ią t y ń p r o t e s t a n c k i c h w k i l k u m i a s t a c h n a t e r e n i e P r u s, m.in. w G r u d z ią d z u, N o w y m M ie ś c ie L u b a w s k im, T o ru n iu. S e s ję o s t a t n i ą p o p r o w a d z ił d r J ü r g e n s. W y s tą p ił d r J e r z y M. Ł a p o z M u z e u m K u l t u r y L u d o w e j w W ę g o rz e w ie, k tó r y w r e f e r a c ie, p t.: W m r o k a c h z a b o b o n u. O p r z e ż y t k a c h p o g a ń s k ic h w o b y c z a jo w o ś c i i o b r z ę d o w o ś c i P r u s e p o k i n o w o ż y t n e j p rz y to c z y ł b a r d z o w ie le k o n k r e t n y c h p r z y k ła d ó w z w y c z a jó w p r u s k i c h k u lty w o w a n y c h je s z c z e w c z a s a c h n o w o ż y tn y c h. W y s tą p ie n ie w s p a r ł m a t e r i a ł e m fo to g ra fic z n y m. N a z a k o ń c z e n ie k o n f e r e n c ji p ro f. J a c e k W ija c z k a z U n i w e r s y t e t u M ik o ła ja K o p e r

8 Kronika naukowa n i k a z T o r u n ia w y s tą p i ł z r e f e r a t e m L u d n o ś ć ż y d o w s k a w P r u s a c h K s i ą ż ę c y c h i B r a n d e n b u r s k i c h w c z a s a c h w c z e s n o n o w o ż y tn y c h. M ie liś m y o k a z ję p o z n a ć s t o s u n e k w ła d c ó w p r u s k i c h d o lu d n o ś c i ż y d o w s k ie j o d c z a s ó w r e f o r m a c ji a ż do X V III w. N a jc z ę ś c ie j b y ły to d e c y z je z a b r a n i a ją c e o s i e d la n i a s ię w P r u s a c h, a n a w e t r e s k r y p t y o g r a n ic z a ją c e p o b y t. O d p o ło w y X V II w. lu d n o ś ć ż y d o w s k a o t r z y m a ł a w i ę k s z ą s w o b o d ę, d w ó c h Ż y d ó w n a w e t s tu d io w a ło w K ró le w c u, p e w n a g r u p a o s ie d liła się t u n a s t a łe i w y b u d o w a ła b o ż n ic ę. N a p o c z ą tk u X V III w. n a s t ą p i ł s p o r y n a p ły w lu d n o ś c i ż y d o w s k ie j d o m i a s t a. W r. w K ró le w c u m ie s z k a ło c z te r n a ś c ie r o d z in ż y d o w s k ic h, a w r. tr z y d z ie ś c i o s ie m. N a p o b y t w P r u s a c h p o z w a la ły Ż y d o m ty lk o w z g lę d y g o s p o d a r c z e. O s ta tn ie g o d n ia k o n fe r e n c ji u c z e s tn ic y m ie li o k a z ję z w ie d z ić k o śc ió ł św. M ik o ła ja, o o d z y s k a n ie k tó r e g o k a to lic y z p r o t e s t a n t a m i p ro w a d z ili s p ó r p rz e z s to la t. O p r o w a d z a ł k s. in f u ł a t M ie c z y s ła w J ó z e fc z y k, w ie lo le tn i p ro b o s z c z. O p o w ie d z ia ł h is to r ię ś w ią ty n i i in n y c h c e n n y c h o b ie k tó w. H is to ry c y m ie li te ż o k a z ję z w ie d z ić G a le rię E l m ie s z c z ą c ą s ię w d a w n y m k o ś c ie le d o m in ik a ń s k im. T r z y d n io w ą k o n f e r e n c ję z a k o ń c z y ła k r ó t k a d y s k u s ja. P o d s u m o w a n i a d o k o n a ł p ro f. H. B ö m e lb u r g. P o d z ię k o w a ł o r g a n i z a to r o m z a w s p a n ia ł e p r z y ję cie, s e r d e c z n e s ło w a s k ie r o w a ł do tłu m a c z y, d z ię k u ją c z a t r u d p r z e k ła d ó w n a b ie ż ą c o. Z k u r t u a z j ą o d n ió s ł s ię do re f e re n tó w. B o g a ta p r o b l e m a t y k a k o n f e r e n cji d a je n a d z ie ję n a d a ls z ą k o n ty n u a c ję b a d a ń i k o le jn e s p o tk a n ia. M a te r ia ły z k o n fe r e n c ji z o s t a n ą o p u b lik o w a n e w k o le jn y m to m ie c z a s o p is m a : Z e its c h rift f ü r d ie G e s c h ic h te u n d A l t e r tu m s k u n d e E r m l a n d s. Irena Makarczyk In s ty tu t H isto rii i S to su n k ó w M iędzynarodow ych U n iw e rsy te t W arm iń sk o -M azu rsk i w O lsztynie MITGLIEDERVERSAMMLUNG UND WISSENSCHAFTLICHE TAGUNG DER HISTORISCHEN VEREIN FÜR ERMLAND. MÜNSTER, OKTOBER 2009 S p o t k a n i e W a r m i ń s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o o d b y ło s ię w d n ia c h p a ź d z i e r n ik a r. w M ü n s te r. W s p o t k a n i u u d z ia ł w z ię li c z ło n k o w ie to w a r z y s tw a o r a z z a p r o s z e n i g o śc ie z N ie m ie c i P o ls k i. S p o tk a n ie m ia ło c h a r a k t e r n a u k o w y i o rg a n iz a c y jn y. P ie r w s z e g o d n i a o d b y ła s ię s e s ja n a u k o w a z u d z ia ł e m h is to r y k ó w p o l s k ic h i n ie m ie c k ic h. Z e b r a n y c h p o w ita ł i w te m a t y k ę s e s ji w p r o w a d z ił p r e z e s T o w a r z y s tw a d r H a n s - J ü r g e n K a r p. W ty m d n i u I n s t y t u t H is t o r ii U n iw e r s y t e t u W a r m iń s k o - M a z u r s k ie g o r e p r e z e n to w a li: d r h a b. G rz e g o rz J a s i ń s k i, k tó