Spis treści. 1. Czym jest głos? Jak powstaje głos? W jaki sposób przygotować się do pracy nad głosem? 77

Transkrypt

1 Spis treści Dla kogo przeznaczona jest ta książka? 5 Wstęp jak korzystać z poradnika? 7 1. Czym jest głos? 11 Głos jako mieszanka tonów i szumów 12 Głos jako fala 15 Głos jako jedna z funkcji krtani 17 Głos ludzki jako ciąg głosek 20 Głos ludzki jako instrument muzyczny 22 Głos jako podstawowe narzędzie komunikowania się 24 Głos jako narzędzie przekazywania emocji 26 Głos jako sposób wywoływania wrażeń estetycznych Jak powstaje głos? 29 Co składa się na aparat głosowy? 30 Po co zajmować się oddechem? 32 W jaki sposób tworzone są dźwięki? 39 Jaka postawa jest najodpowiedniejsza do mówienia? 48 Dlaczego stres pogarsza jakość głosu? 52 Czym jest nastawienie głosowe? 55 Jak bez wysiłku wzmacniać głos? 58 Dlaczego tak ważne jest rozluźnienie gardła? 61 Po co szeroko otwierać usta? 62 Co sprawia, że nieartykułowany dźwięk staje się głoską? 65 Jak mówić wyraźniej? W jaki sposób przygotować się do pracy nad głosem? 77 Dlaczego warto opisać swój głos? 78 Co sprzyja jakości treningu głosowego? 80 O czym pamiętać w czasie lekcji? 82 3

2 Trening głosu O czym pamiętać między lekcjami? 83 Kiedy skonsultować się z lekarzem? 84 Jak sprawdzać postępy? Jak skutecznie ćwiczyć głos? 87 Krok 1. Rozgrzej ciało 88 Krok 2. Rozluźnij się 95 Krok 3. Stań swobodnie 102 Krok 4. Oddychaj głęboko 110 Krok 5. Luźno, szeroko otwieraj usta 117 Krok 6. Rozluźnij gardło 124 Krok 7. Miękko rozpocznij dźwięk 131 Krok 8. Poczuj dźwięk w ciele 138 Krok 9. Mów wyraźnie 146 Krok 10. Wyślij głos w przestrzeń Jakie są optymalne warunki do pracy głosem? Jakie zmiany w głosie powinny cię zaniepokoić? 183 Sygnały ostrzegawcze mogące świadczyć o chorobie narządu głosu 184 Rozwojowe i hormonalne zmiany głosu 188 Choroby krtani związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym 191 Inne choroby mające niekorzystny wpływ na głos 193 Bibliografia i źródła tekstów literackich 200 Podziękowania

3 Rozdział 2 Jak powstaje głos? Z tego rozdziału dowiesz się: które partie ciała biorą udział w tworzeniu głosu, jak przebiega proces wzbudzania dźwięku w krtani, w jaki sposób dźwięk staje się głoską, na które elementy procesu tworzenia głosu należy zwracać szczególną uwagę podczas ćwiczeń.

4 Trening głosu Co składa się na aparat głosowy? Ćwiczenie Przypomnij sobie fragment dowolnego tekstu, który znasz na pamięć. Stań przed dużym lustrem, tak żeby widzieć całą swoją sylwetkę, i pełnym głosem wyrecytuj trzykrotnie wybrany fragment. Podczas pierwszego powtórzenia obserwuj, co się zmienia w twoim ciele podczas mówienia. Jakie ruchy mięśni i zmiany pozycji ciała jesteś w stanie zauważyć? Za drugim razem skup się na swoich wewnętrznych odczuciach. W których częściach ciała czujesz jakąś zmianę lub ruch? Przy trzecim powtórzeniu delikatnie przykładaj dłonie do mostka, kręgosłupa, przodu szyi, nasady nosa, czubka głowy. Co czujesz pod palcami? Myśląc o głosie, często skupiasz się przede wszystkim na krtani i wnętrzu gardła. Kiedy zastanawiasz się nad wyrazistością mówienia, dochodzi jeszcze praca narządów artykulacyjnych. Tymczasem, jak zaobserwowałeś podczas wstępnego ćwiczenia, mówienie angażuje dużo więcej obszarów ciała. Cała górna połowa ciała od dolnych mięśni brzucha do czubka głowy pracuje: napina się, porusza lub wibruje. Ciekawostka Kiedy bardzo dynamicznie mówisz lub śpiewasz, możesz zaobserwować zmiany napięcia nawet w dolnej połowie ciała. Zapewne zauważyłeś zmiany pozycji brzucha, a także rozszerzanie się klatki piersiowej na boki oraz do przodu i do tyłu. Być może też w zależności od typu oddychania twoja klatka piersiowa unosiła się nieco w górę. Wszystkie te zmiany są związane z procesem oddychania, o którym dowiesz się więcej z rozdziału Po co zajmować się oddechem?. Wydechowe powietrze jest budulcem, z którego tworzysz głos, więc właściwy wdech i kontrolowane wydychanie warunkują stworzenie prawidłowego dźwięku. Aparat oddechowy jest tworzony przez płuca, oskrzela, tchawicę, krtań, jamę nosową i ustną, przeponę, mięśnie brzucha i klatki piersiowej, które wspomagają oddychanie. Być może podczas mówienia zauważyłeś delikatne ruchy szyi, a na pewno poczułeś zmiany w jej wnętrzu. Mogłeś wyczuć ruchy gardła, zwiększenie napięcia wewnątrz szyi, wzrost ciśnienia w głębi gardła i delikatne wibracje w krtani podczas wypowiadania słów. Prawidłowa praca krtani warunkuje powstanie dźwięku, gdyż jest ona 30

5 Rozdział 2. Jak powstaje głos? podstawowym organem jego tworzenia, ale musisz pamiętać, że nawet przy prawidłowej pracy tego narządu może być trudno uzyskać piękny głos, jeżeli inne elementy procesu będą zaburzone. Krtań jest często określana mianem aparatu fonacyjnego (czasami mówi się też, że krtań to aparat głosowy, chociaż tą nazwą częściej obejmuje się krtań wraz z układem oddechowym i artykulacyjnym). Łatwo zauważyć ruchy narządów artykulacyjnych: żuchwy, warg i języka. Nieco trudniej wyczuć pracę podniebienia miękkiego, ale jeśli się skoncentrujesz, na pewno poczujesz jego delikatne napinanie się i unoszenie. To oczywiste, że prawidłowa praca tych narządów jest warunkiem wyrazistości mówienia, ale warto też pamiętać, że pomaga ona w nadawaniu pięknej barwy i ochronie głosu przed przeciążeniem. Aparat artykulacyjny to wargi, język, żuchwa i podniebienie miękkie, ale też podniebienie twarde, dziąsła i zęby. Te ostatnie nie pracują aktywnie, ale ich kształt i ustawienie również decydują o ostatecznej formie tworzonego dźwięku. Łatwo jest poczuć ruchy mięśni. Nieco trudniej jest wyczuć wibracje w ciele wywoływane przez dźwięk. Jeśli przyłożysz dłoń w miejsca wybrzmiewania głosu, z pewnością w niektórych obszarach uda ci się poczuć delikatne drgania. Wykorzystanie kości i chrząstek górnej połowy ciała jest już mniej oczywiste niż praca krtani, musisz jednak pamiętać, że to właśnie te delikatne zmiany pomagają wzmacniać głos i nadają mu piękną barwę. Aparat rezonacyjny to wnętrze klatki piersiowej, krtani, gardła, jamy ustnej i nosowej oraz kości i chrząstki klatki piersiowej, kręgosłupa, żuchwy i czaszki. Wydobywanie dźwięku angażuje, oprócz krtani, układ oddechowy, artykulacyjny oraz przestrzenie rezonacyjne, więc praca nad dobrą emisją głosu to dążenie do optymalnego wykorzystania całej górnej połowy ciała. Oznacza to wzmacnianie oraz uelastycznianie mięśni biorących udział w tworzeniu dźwięku, naukę eliminowania zbędnych napięć w ciele, ćwiczenia postawy i umiejętności wykorzystywania przestrzeni rezonacyjnych. Zapamiętaj Praca nad emisją głosu to nie tylko trening krtani! To przede wszystkim usprawnianie oddychania, artykulacji i pracy rezonatorów. Oprócz prawidłowej pracy wszystkich narządów biorących udział w tworzeniu dźwięku ważna jest ich doskonała koordynacja. 31