Opinia prawna dotycz ca mo liwo ci uzyskiwania od pracodawców informacji o zarobkach piel gniarek i poło nych, w celu ustalenia wysoko ci nale

Transkrypt

1 Opinia prawna dotycząca moŝliwości uzyskiwania od pracodawców informacji o zarobkach pielęgniarek i połoŝnych, w celu ustalenia wysokości naleŝnej składki członkowskiej Jak wynika z 1 aktualnie obowiązującej uchwały nr 13 IV KZPiP z dnia 10 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości składki członkowskiej oraz zasad jej podziału, składki, we właściwej okręgowej izbie, opłacają członkowie samorządu posiadający prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub połoŝnej. Wysokość miesięcznej składki określa 2 ww. uchwały. W ustępie 1 pkt 1 określone jest, iŝ składka ta wynosi 1 % wynagrodzenia zasadniczego pielęgniarek, połoŝnych wykonujących zawód. Biorąc pod uwagę treść kolejnych punktów ust. 1, nie moŝe budzić wątpliwości, iŝ przedmiotowe postanowienie dotyczy wysokości składek pielęgniarek, połoŝnych zatrudnionych na umowę o pracę. Jednocześnie, jak wynika z ust. 2 2 uchwały, składka członkowska winna być naliczana z jednego, głównego źródła przychodów. Składka powinna być zatem obliczana od wynagrodzenia zasadniczego wynikającego ze stosunku pracy w sytuacji, gdy jest to główne źródło przychodów danej osoby. Zindywidualizowanie wysokości składki członkowskiej w zaleŝności od wynagrodzenia danej osoby powoduje, dla moŝliwości określenia prawidłowej wysokości składki, konieczność posiadania przez daną okręgową izbę informacji o wysokości wynagrodzenia zasadniczego danej osoby. Przedmiotowa uchwała kwestii tej nie reguluje, w szczególności nie zobowiązuje członków samorządu do informowania o wysokości wynagrodzenia, ani do wykazywania tego poprzez przedkładanie stosownych dokumentów. Problem ten ma szczególne znaczenie, jeŝeli dana osoba nie realizuje obowiązku opłacania składek albo w sytuacji, gdy okręgowa izba poweźmie wątpliwości co do tego, czy wysokość opłacanych składek jest prawidłowa. Rozwiązanie tego problemu sprowadza się w praktyce do kwestii uzyskania informacji o wysokości wynagrodzenia danej osoby od jej pracodawcy, co wiąŝe się z kolei z kwestią ochrony danych osobowych. Problematykę ochrony danych osobowych reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.). Jak stanowi art. 6 ust. 1 tej ustawy w aktualnym brzmieniu, w rozumieniu ustawy za dane osobowe uwaŝa się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub moŝliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Pojęcie danych osobowych na gruncie ustawy powinno być więc, jak się powszechnie uwaŝa, rozumiane szeroko. Chodzi tu, co do zasady, o wszelkie informacje dotyczące danej osoby, a nie tylko te, które słuŝą do jej identyfikacji. Takie 1

2 węŝsze rozumienia pojęcia danych osobowych było moŝliwe do obrony na gruncie pierwotnej wersji ustawy, która w art. 6 określała dane osobowe jako kaŝdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalającą na określenie toŝsamości tej osoby. W obecnym stanie prawnym nie powinno budzić wątpliwości, iŝ informacja o wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez daną osobę podlega ochronie na podstawie ustawy o ochronie danych osobowych. Udostępnianie danych osobowych przez administratora danych innemu podmiotowi stanowi jeden ze sposobów przetwarzania danych w rozumieniu ustawy (art. 7 pkt 2). Przepisem, który w sposób ogólny reguluje dopuszczalność przetwarzania danych osobowych jest art. 23 ustawy. W pierwszym rzędzie jest to moŝliwe w sytuacji, gdy dana osoba, której dane dotyczą wyrazi na to zgodę (ust. 1 pkt 1). W kontekście przedmiotu niniejszej opinii moŝna by ponadto brać pod uwagę sytuacje, w których przetwarzanie danych jest niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa (ust. 1 pkt 2) oraz gdy jest to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą (ust. 1 pkt 5). Analiza powyŝszych sytuacji uprawniających do przetwarzania danych osobowych nie ma jednakŝe większego znaczenia dla przedmiotu niniejszej opinii z uwagi treść art. 29 ustawy. Zgodnie z ust. 1 art. 29 ustawy, w przypadku udostępniania danych osobowych w celach innych niŝ włączenie do zbioru, administrator danych udostępnia posiadane w zbiorze dane osobom lub podmiotom uprawnionym do ich otrzymania na mocy przepisów prawa. Zgodnie natomiast z ust. 2, dane osobowe (z wyłączeniem danych, o których mowa w art. 27 ust. 1, co nie ma znaczenia w kontekście niniejszej opinii), mogą być udostępnione w celach innych niŝ włączenie do zbioru, innym osobom i podmiotom niŝ wymienione w ust. 1, jeŝeli w sposób wiarygodny uzasadnią potrzebę posiadania tych danych, a ich udostępnienie nie naruszy praw i wolności osób, których dane dotyczą. W literaturze prezentowany jest pogląd, iŝ art. 29 stanowi przepis szczególny w stosunku do art. 23 ustawy, a zatem odnośnie udostępniania danych ustawodawca prowadził niezaleŝne podstawy, odmienne od ogólnych przesłanek przetwarzania danych osobowych określonych we wspomnianym wyŝej art Na tle art. 29 ustawy moŝna wyróŝnić dwie kategorie podmiotów, które mogą się starać o udostępnienie im danych osobowych. Pierwszą z nich są podmioty uprawnione do otrzymania 1 Zob. J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski: Ochrona danych osobowych. Komentarz, Wolters Kluwer Polska Lex, Kraków 2007, str. 435 i 542 oraz D. Drozd: Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, komentarz do art. 23 i art. 29 ustawy. 2

3 danych osobowych na podstawie przepisów prawa. W kontekście przedmiotu niniejszej opinii wskazać naleŝy, iŝ Ŝaden przepis prawa nie przyznaje samorządowi pielęgniarek i połoŝnych prawa Ŝądania danych osobowych, w tym informacji o wysokości wynagrodzenia od pracodawców zatrudniających pielęgniarki i połoŝne. Kompetencje samorządu odnośnie składek określa art. 31 pkt 11 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i połoŝnych (Dz. U. Nr 41, poz. 178 z późn. zm.), zgodnie z którym Krajowy Zjazd Pielęgniarek i PołoŜnych określa wysokość składki członkowskiej i zasady jej podziału. Na podstawie tego przepisu wydana została uchwała, o której mowa wyŝej. Uchwała ta nie zawiera Ŝądnych postanowień dotyczących ustalania przez okręgowe izby wysokości naleŝnej składki, w szczególności poprzez skierowanie pytania do pracodawcy. Nawet jednak gdyby takie postanowienia się tam znalazły, w Ŝadnym zakresie nie wiązały by one pracodawcy. Postanowienie uchwały samorządu nie ma bowiem charakteru przepisu prawa w rozumieniu art. 29 ustawy. W tej sytuacji rozwaŝyć naleŝy czy samorząd, w szczególności zaś okręgowe izby pielęgniarek i połoŝnych mogą wnosić o udostępnienie informacji o wysokości wynagrodzenia uzasadniając w wiarygodny sposób potrzebę posiadania tych danych. W celu udostępnienia danych w tym trybie naleŝy wystąpić do administratora danych osobowych z pisemnym, umotywowanym wnioskiem. Wniosek ten powinien zawierać informacje umoŝliwiające wyszukanie w zbiorze Ŝądanych danych osobowych oraz wskazywać ich zakres i przeznaczenie (art. 29 ust. 3 ustawy). Oprócz zatem wymogów o charakterze formalnym, wniosek powinien zawierać uzasadnienie dla udostępnienia danych, czyli wykazanie, iŝ podmiot wnioskujący ma potrzebę posiadania określonych danych. Na marginesie wskazać naleŝy, iŝ w poprzednim stanie prawnym, na podstawie uchylonego obecnie art. 45 ustawy wydane zostało rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 czerwca 1998 r. w sprawie określenia wzorów wniosku o udostępnienie danych osobowych, zgłoszenia zbioru danych do rejestracji oraz imiennego upowaŝnienia i legitymacji słuŝbowej inspektora Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (Dz.U. z 1998 r. Nr 80 poz. 522), gdzie w załączniku nr 1 do tego rozporządzenia określony został wzór wniosku o udostępnienie danych osobowych. Rozporządzenie to w obecnym stanie prawnym nie obowiązuje; nie zostało teŝ wydane nowe rozporządzenie regulujące tę kwestię, niemniej jednak wzór wniosku tam określony moŝe być obecnie wykorzystywany pomocniczo. 3

4 Wracając do kwestii zasadniczych, ustawodawca nie precyzuje w Ŝaden sposób w jakich sytuacjach mamy do czynienia z potrzebą posiadania danych osobowych. Okoliczność ta powinna być rozpatrywana przez administratora danych na tle konkretnej sprawy (konkretnego wniosku o udostępnienie danych). Pewną wskazówką jak interpretować pojęcie potrzeby posiadania danych uŝyte w art. 29 ust. 2 moŝe być treść art. 23 ust. 1 pkt 5 w zw. z ust. 4 ustawy. Zgodnie z tym pierwszym przepisem, przetwarzanie danych osobowych jest dopuszczalne jeŝeli jest to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą. Ustęp 4 art. 23 wyjaśnia natomiast, iŝ za prawnie usprawiedliwiony cel, o którym mowa w ust. 1 pkt 5 uwaŝa się w szczególności marketing bezpośredni własnych produktów lub usług administratora danych oraz dochodzenie roszczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Prawnie usprawiedliwiony cel w rozumieniu powołanych wyŝej przepisów moŝe mieć zatem charakter stricte majątkowy. Jak zostało wyjaśnione wyŝej, przepisy te nie znajdują zastosowania odnośnie udostępniania danych. JednakŜe, jak wskazuje się w literaturze: W istocie [ ] w art. 29 ust. 2 odnajdujemy przesłankę zbliŝoną do określonej w art. 23 ust. 1 pkt 5 2. MoŜna więc, w mojej ocenie, przyjąć, korzystając ze wskazanych wyŝej postanowień art. 23 ustawy na zasadzie analogii, iŝ potrzeba posiadania danych w rozumieniu art. 29 ustawy moŝe wynikać z przyczyn o charakterze majątkowym. W związku z powyŝszym, naleŝy uznać, iŝ w przypadku okręgowej izby pielęgniarek i połoŝnych moŝna mówić o potrzebie posiadania danych osobowych w rozumieniu art. 29 ust. 2 ustawy dotyczących wysokości zarobków osoby będącej członkiem tej izby, w celu prawidłowego określenia wysokości składki członkowskiej, w szczególności, jeŝeli dana osoba nie opłaca składek lub istnieje podejrzenie, iŝ składki są opłacane w nieprawidłowej wysokości. Wniosek taki jest tym bardziej uzasadniony, iŝ obowiązek opłacania składek przez członków samorządu wynika z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Istotne jest równieŝ to, aby potrzebę posiadania danych wykazać, jak mówi przepis, w sposób wiarygodny, co nie oznacza, iŝ musi być to udowodnione. Z treści art. 29 ust. 2 ustawy wynika ponadto, iŝ udostępnienie danych osobowych jest moŝliwe jedynie w sytuacji, gdy nie naruszy to praw i wolności osób, których dane dotyczą. W mojej ocenie, w przypadku udostępnienia danych o wysokości zarobków właściwej okręgowej izbie nie moŝna mówić o takim naruszeniu, choćby z tego względu, iŝ okręgowa izba powinna te dane w normalnym trybie uzyskać w sposób pośredni od samego 2 Zob. J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski: jw., str

5 zainteresowanego. Wpłacana składka stanowić ma bowiem określony procent wynagrodzenia, a zatem w prosty sposób moŝliwe jest obliczenie jego całości. Reasumując, w mojej ocenie, istnieje podstawa prawna do ubiegania się przez właściwą okręgową izbę o udostępnienie przez pracodawcę danych dotyczących wysokości zarobku danej osoby w celu prawidłowego ustalenia wysokości składki członkowskiej. W tym miejscu naleŝy jednakŝe rozwaŝyć czy nie występują okoliczności, wskazane w art. 30 ustawy, w których administrator ma obowiązek odmowy udostępnienia danych. Są nimi: ujawnienie wiadomości stanowiących tajemnicę państwową, zagroŝenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa, Ŝycia i zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa i porządku publicznego, zagroŝenie dla podstawowego interesu gospodarczego lub finansowego państwa, istotne naruszenie dóbr osobistych osób, których dane dotyczą, lub innych osób. W przypadku danych dotyczących wysokości zarobku pielęgniarki lub połoŝnej moŝna tu rozwaŝać jedynie ostatnią z tych przesłanek. W mojej ocenie jednak, w przypadku udostępnienia tych danych okręgowej izbie dla potrzeb, o których mowa wyŝej, nie moŝna mówić o naruszeniu dóbr osobistych danej osoby, a z całą pewnością o naruszeniu istotnym. Do rozwaŝenia pozostaje jednak istotna kwestia, czy to, iŝ okręgowa izba moŝe wnosić o udostępnienie przedmiotowych danych oznacza, iŝ pracodawca (administrator tych danych) ma obowiązek je udostępnić. Z porównania treści ust. 1 i 2 art. 29 ustawy wynika, iŝ w przypadku podmiotów uprawnionych do otrzymania danych z mocy prawa, udostępnienie danych przez administratora jest obligatoryjne (uŝyte w przepisie wyraŝenie udostępnia ), zaś w przypadku podmiotów wykazujących potrzebę posiadania danych, udostępnienie ma charakter fakultatywny (wyraŝenie mogą być udostępnione ). Nawet zatem, gdy nie ma przeszkód prawnych do udostępnienia danych przez administratora, moŝe on odmówić takiego udostępnienia. Z praktyki stosowania ustawy wynika ponadto, iŝ administratorzy danych w sytuacjach, gdy mając prawną moŝliwość ich udostępnienia z ostroŝności odmawiają. Pojawia się zatem pytanie czy decyzja administratora podlega kontroli i czy podmiot, który wnosi o udostępnienie danych ma moŝliwość jej zaskarŝenia. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy, do zadań Generalnego Inspektora Danych Osobowych naleŝy m.in. kontrola zgodności przetwarzania (a więc równieŝ udostępniania) danych osobowych z przepisami o ochronie danych osobowych. Z kolei art. 18 ust. 1 ustawy przewiduje, iŝ w przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby 5

6 zainteresowanej, w drodze decyzji administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem, co w szczególności moŝe polegać na usunięcie uchybień (pkt 1 tego przepisu). Z powyŝszych przepisów wyprowadzany jest pogląd, iŝ podmiot, któremu administrator odmówił udostępnienia danych moŝe zaskarŝyć taką decyzję do Generalnego Inspektora Danych Osobowych, który w formie decyzji administracyjnej moŝe nakazać administratorowi przywrócenie stanu zgodnego z prawem, co w tym przypadku będzie oznaczało nakazanie udostępnienia danych 3. JeŜeli chodzi o odprowadzanie składek członkowskich na rzecz samorządu pielęgniarek i połoŝnych, występują przypadki, gdy składki są potrącane z wynagrodzenia przez pracodawcę i wpłacane bezpośrednio przez niego na rzecz właściwej okręgowej izby. Jest to moŝliwe w oparciu o art. 91 Kodeksu pracy, który w 1 przewiduje, iŝ naleŝności inne niŝ wymienione w art i 7 Kodeksu (potrącenia nie wymagające zgody pracownika) mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika za jego zgodą wyraŝoną na piśmie. Zgoda ta powinna być wyraźna i dotyczyć konkretnej naleŝności w określonej wysokości. WyraŜenie przez członka samorządu takiej zgody nie oznacza jednak dorozumianego wyraŝenia zgody na udostępnianie przez pracodawcę danych osobowych w zakresie wysokości wynagrodzenia właściwej okręgowej izbie. Wynika to wyraźnie z art. 7 pkt 5 ustawy o ochronie danych osobowych, gdzie wskazane jest, iŝ przez zgodę osoby, której dane dotyczą rozumie się oświadczenie woli, którego treścią jest zgoda na przetwarzanie danych osobowych tego, kto składa oświadczenie; zgoda nie moŝe być domniemana lub dorozumiana z oświadczenia woli o innej treści. Nie ma oczywiście przeszkód, aby pielęgniarka lub połoŝna, obok zgody na potrącenie z wynagrodzenia składki członkowskiej złoŝyła oświadczenie o wyraŝeniu zgody na udostępnienie przez pracodawcę okręgowej izbie danych o wysokości wynagrodzenia. W takiej sytuacji, w przypadku wniosku okręgowej izby o udostępnienie tych danych, pracodawca powinien taki wniosek uwzględnić. Warszawa, dnia 8 lipca 2008 r. radca prawny Paweł Dudkiewicz 3 Tak J. Barta, R. Markiewicz, P. Fajgielski: jw., str. 552 i oraz D. Drozd: jw., komentarz do art. 29 ustawy. 6