Propozycje budżetowe oraz wyzwania WPR i sektora rolno-spożywczego w kontekście globalnych uwarunkowań

Transkrypt

1 Propozycje budżetowe oraz wyzwania WPR i sektora rolno-spożywczego w kontekście globalnych uwarunkowań V Europejski Kongres Menadżerów Agrobiznesu Łysomice, listopad 2018 r.

2 Najważniejsze fakty o rolnictwie europejskim Rolnictwo UE jest jednym ze światowych liderów w produkcji żywności; zapewnia ono bezpieczeństwo żywnościowe ponad 500 mln obywateli UE. 48% powierzchni UE zajmują grunty rolne, a 36% to lasy. W sektorze rolnym pracuje 22 mln ludzi, a w szerzej pojmowanym łańcuchu żywnościowym (rolnictwo, przetwórstwo spożywcze i związane z nimi sprzedaż detaliczna i usługi) to około 44 mln miejsc pracy. Unijny eksport produktów rolno-spożywczych w 2017 r. wyniósł 138 mld euro. Średnia powierzchnia gospodarstwa w UE to 16 ha (najwyższa średnia to Czechy 133 ha). W ponad 66% gospodarstw unijnych powierzchnia gospodarstwa nie przekroczyła 5 ha. Dopłaty bezpośrednie w krajach UE-28 stanowią średnio 50% dochodu rolniczego. W 2016 r. UE na płatności wydatkowała 41 mld euro dla 6,7 mln producentów rolnych. Połowa rolników otrzymała do 1250 euro. Młodzi rolnicy w UE (do 35 lat) stanowią ok. 6% ogółu rolników, powyżej 55 lat to prawie 55% (w PL udział młodych rolników to 12%).

3 Ewolucja WPR WPR została ustalona w 1962 r. do realizacji celów określonych w Traktatach Rzymskich, które zakładały powszechny dostęp do żywności po przystępnych cenach oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów dla rolników. Reformy WPR były odpowiedzią na zmieniające się uwarunkowania oraz pojawiające się nowe wyzwania. Celem kolejnych reform była m.in. dalsza stabilizacja dochodów rolników, poprawa konkurencyjności sektora, dostosowanie polityki do wymagań handlu międzynarodowego, wsparcie młodych rolników i uwzględnienie rosnących wymagań europejskiego konsumenta. Rosnąca presja na środowisko i zmiany klimatu zmuszały też do szerszego wprowadzania instrumentów towarzyszących, zachęcających rolników do stosowania metod bardziej przyjaznych środowisku, m.in. zasady współzależności czy zazielenienia.

4 CELE GŁÓWNE Cele Wspólnej Polityki Rolnej wspieranie inteligentnego, zdywersyfikowanego sektora rolnego zapewniającego bezpieczeństwo żywnościowe wsparcie działań na rzecz ochrony środowiska i klimatu wzmocnienie struktury społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich CELE SZCZEGÓŁOWE CELE PRZEKROJOWE: stabilność, uproszczenie, modernizacja

5 Kluczowe elementy reformy WPR po 2020 r. Zwiększenie roli państw członkowskich (zasada pomocniczości z zachowaniem wspólnotowego charakteru WPR). Wsparcie bardziej ukierunkowane, oparte na wynikach określonych w krajowych planach strategicznych. Dalsze, stopniowe wyrównanie płatności bezpośrednich. Intensyfikacja działań w zakresie ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu (40% środków będzie przyczyniać się do realizacji tego celu). Modernizacja (wiedza i innowacje, doradztwo, cyfryzacja, rolnictwo precyzyjne) oraz uproszczenie polityki. Utrzymanie żywotnego i zrównoważonego rolnictwa we wszystkich regionach UE.

6 Budżet na lata Ograniczenia budżetowe związane z brexitem (luka 12 mld euro) oraz nowymi wyzwaniami (dodatkowe środki w kwocie 109 mld euro na migracje, ochronę granic, obronność, zmiany klimatu, bezrobocie wśród młodzieży) propozycji PE zwiększenia składki do 1,3% sprzeciwiła się część krajów płatników netto (m.in. Szwecja, Finlandia, Dania, Holandia i Austria) ostatecznie KE zaproponowała wzrost składki z 1% DNB do 1,114% Ogółem budżet UE-27 na lata : mld euro Budżet na WPR: 365 mld euro (redukcja w cenach bieżących ok. 5%) Zmniejsza się udział środków na WPR w budżecie UE lata 80. XX w. ok. 70% ,6% (UE-28) ,5% (UE-27)

7 Budżet UE ogółem oraz na WPR w mld euro % % 38% ,5% ogółem WPR udział WPR 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% Źródło: Financial Frameworks , , , ; EU budget Financial report, EU budget Financial Report, COM(2018) 321 final.

8 Zmiany udziału najważniejszych obszarów 60 % polityki w budżecie UE 50 % Wspólna polityka rolna i rybołówstwo 40 % 30 % Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna 20 % Inne programy 10 % Europejska administracja publiczna 0 %

9 Ocena propozycji KE w zakresie nowego budżetu WPR na lata Próby ograniczania środków na rolnictwo, są niesprawiedliwe i sprzeczne z przedstawianymi przez KE wyzwaniami dla sektora rolnego. Proponowane cięcia budżetowe na WPR mogłyby zaszkodzić konkurencyjności gospodarstw rolnych, zagrozić dochodom rolników i ich rodzin, zahamować inwestycje, modernizację i działania innowacyjne. Przy tak trudnej sytuacji w rolnictwie, gdy dochody rolnicze wynoszą niespełna 50% średniej dla pozostałych grup zawodowych, każde zmniejszenie budżetu WPR musi powodować niekorzystne zmiany na obszarach wiejskich (upadłość gospodarstw, intensyfikacja produkcji, zanik europejskiego modelu rolnictwa, wyludnianie się wsi). Długoletniemu programowaniu w obszarze rolnictwa nie służy różnorakość i mnogość celów zrównoważonego rozwoju zaproponowanych z jednej strony przez KE, a z drugiej przyjętych w programie ONZ. Ta mnogość celów osłabia WPR w obszarze wielkości i jakości produkcji, wpływa negatywnie na dochody rolnicze i osłabia konkurencję na rynku światowym.

10 Stanowisko i priorytety PE w sprawie WRF Budżet UE na lata musi zostać ustalony na poziomie 1,3 % DNB, tak by zapewnić dodatkowe i wystarczające finansowanie. W WRF należy zapewnić co najmniej taki sam poziom finansowania WPR ze względu na podstawową rolę tej polityki w zapewnianiu zrównoważonego charakteru europejskiego rolnictwa pod względem gospodarczym, środowiskowym i społecznym oraz w rozwijaniu dynamicznych obszarów wiejskich. Wyższa konwergencja poziomów płatności bezpośrednich będzie możliwa tylko wówczas, jeżeli poziom budżetu WPR zostanie przynajmniej utrzymany w ujęciu realnym. Redukcje w II filarze WPR utrudniają rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich, przechodzenie na gospodarkę niskoemisyjną, zapewnienie odporności na zmianę klimatu, rozwój nowych innowacyjnych technologii rolniczych i zrównoważonej gospodarki leśnej, a także środki promujące włączenie społeczne, redukcję ubóstwa i rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich W WRF należy zapewnić co najmniej taki sam poziom finansowania polityki spójności jak w obecnej perspektywie finansowej. PE opowiada się za zreformowaniem strony dochodowej budżetu UE, głównie chodzi o zasoby własne. Dodatkowe zwiększone środki do 1,3% DNB mają pochodzić ze zwiększenia zasobów własnych, a nie dodatkowego zwiększania opodatkowania państw członkowskich i ich obywateli.

11 Stanowisko PE w sprawie WRF (mld Euro ceny bieżące) Propozycja KE Stanowisko PE Budżet łącznie 1279,4 1493,7 W % DNB (UE-27) 1,114% 1,3% WPR (I i II filar) 365,0 431,9 Rozwój regionalny i spójność 273,2 307,5 Badania i innowacje 102,5 143,7 Źródło: Sprawozdanie w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata stanowisko Parlamentu z myślą o osiągnięciu porozumienia(com(2018)0322 C8-0000/ /0166R(APP)),Komisja budżetowa (BUDG) PE, r.

12 mld euro Środki finansowe na płatności bezpośrednie i rozwój wsi dla Polski w latach oraz (ceny bieżące), KE 25 21,4 21, ,9 9,2 5 0 Płatności bezpośrednie Rozwój obszarów wiejskich

13 Wielkość kopert finansowych na płatności bezpośrednie w latach (w mld euro, ceny bieżące), KE ,3 0,2 0,0

14 Wielkość kopert finansowych na rozwój obszarów wiejskich w latach (w mld euro, ceny bieżące), KE ,5 0,1 0,1 0,1

15 Najważniejsze elementy propozycji KE dotyczących płatności bezpośrednich Możliwość stosowania systemu płatności SAPS dla wszystkich Ograniczenie możliwości przesuwania środków pomiędzy I a II filarem (do 15% wobec 25% obecnie) Wprowadzenie zasady subwencji degresywnych (zmniejszenie dopłat po przekroczeniu progu 60 tys. euro na gospodarstwo, maksymalna suma to 100 tys. euro) Obowiązek przeznaczenia 2% koperty na płatności bezpośrednie na pomoc dla młodych rolników rozpoczynających działalność Wsparcie dochodów związanych z produkcją w przypadku sektorów w trudnej sytuacji (do 10% koperty na płatności bezpośrednie + 2% w przypadku roślin wysokobiałkowych)

16 Najważniejsze elementy propozycji KE dotyczących płatności bezpośrednich c.d. Wsparcie drobnych producentów (uzupełniające wsparcie redystrybucyjne, możliwość płatności ryczałtowej) Wprowadzenie tzw. ekoprogramu służącego realizacji celów w zakresie klimatu i ochrony środowiska (obowiązkowy dla państw i dobrowolny dla rolników) Wprowadzenie systemu warunkowości (połączone elementy zasady wzajemnej zgodności i zazielenienia ) Ścisłe powiązanie systemu warunkowości z innymi przepisami dotyczącymi środowiska i klimatu

17 Proces wyrównywania (konwergencji) stawek płatności bezpośrednich Konwergencja stawek płatności, tak aby w perspektywie zmniejszyć o 50% różnicę między krajami o najniższych dopłatach, a poziomem 90% średniej unijnej. Takie podejście sprawi, że istotny wzrost odczują jedynie rolnicy w krajach bałtyckich, gdzie płatności bezpośrednie wzrosną średnio o ok. 13%

18 Średnie stawki płatności bezpośrednich w Polsce i UE (w euro na 1 ha PEA) * * PL UE * Przy założeniu, że powierzchnia objęta płatnościami wynosi 14 mln ha gruntów rolnych

19 Kluczowe wyzwania dla rolnictwa zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości produktów dla rosnącej populacji ludności; dbałość o jakość ograniczonych naturalnych zasobów: ziemi, wody i powietrza; konkurencyjność gospodarstw rolnych, stabilizacja dochodów; zróżnicowanie rolnictwa pod względem warunków klimatycznych, wielkości i typu produkcji oraz poziomu technologicznego; wpływ uwarunkowań zewnętrznych (rozwijający się rynek światowy, postępujące procesy globalizacji, umowy o wolnym handlu).

20 Uwarunkowania rynkowe, wzrost wydajności Gros gospodarstw rolniczych pełni funkcje socjalne, z dochodami wciąż mniejszymi niż w innych działach gospodarki. Bardzo duża konkurencja na globalnym rynku rolnospożywczym, wpływ międzynarodowych cen (produkcja i popyt światowy wyznaczają ceny surowców rolnych). Społeczne i ekonomiczne wymagania oraz środowiskowe ograniczenia wymuszają wzrost wydajności produkcji. Rośnie też niestety potencjalna skala zagrożeń związanych z uprzemysłowieniem rolnictwa, rośnie pozycja wielkich koncernów intensyfikacja produkcji (odejście od europejskiego modelu rolnictwa?), a także zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi.

21 Poprawa konkurencyjności wyniki polskiego handlu rolno-spożywczego (mld Eur) 3,53,84,1-0,3 Eksport Import Saldo 20,0 21,9 23,9 24,3 17,9 17,3 15,2 13,5 13,6 14,2 15,1 16,1 11,7 11,5 12,6 10,1 10,9 10,3 8,7 9,3 7,3 8,1 7,8 5,3 6,5 6,8 7,0 5,5 5,7 4,4 4,3 3,6 1,7 2,2 2,0 1,4 2,2 2,6 2,6 0,5 0,9 27,8 19,3 8,5

22 Wyzwania WPR w zakresie rozwoju przemysłu rolno-spożywczego (1) Postępująca globalizacja rynku światowego wzrost populacji ludności, wydłuża się przeciętne trwanie życia, rośnie przy tym jego tempo. Wzrasta również świadomość konsumentów i rośnie presja na doskonalenie bezpieczeństwa żywnościowego. Liberalizacja handlu na szczeblu WTO, kolejne umowy o wolnym handlu, prowadzą do większego otwarcia rynku europejskiego na towary rolne z krajów rozwijających się. Zwiększenie napływu tych towarów do UE może prowadzić do pogorszenia konkurencyjności sektora agrobiznesu w Europie, pojawienie się zakłóceń na rynku. Zjawisko protekcjonizmu gospodarczego (kontrole sanitarne, niewystarczająca jakość, dodatkowe certyfikaty, negatywne kampanie medialne). Szacuje się, że 30% produktów eksportowanych spotyka się z dyskryminacją w dostępie do rynku. Konkurencyjność gospodarki musi opierać się na jej innowacyjności, czego wyrazem jest rozwój gałęzi przemysłu wysokiej techniki oraz nowoczesności oferowanych produktów, co powiązane jest z mocno rozbudowanym zapleczem naukowo-badawczym.

23 Wyzwania WPR w zakresie rozwoju przemysłu rolno-spożywczego (2) Innowacje o różnym charakterze (agronomia, hodowla, zootechnika, biologia, technologia, cyfryzacja) - mogą służyć wielofunkcyjności systemów rolno-spożywczych UE. Producentom z sektora rolno-spożywczego coraz trudniej będzie rywalizować z silnymi koncernami zagranicznymi, bez wprowadzania nowych produktów, zastosowania nowych technologii czy wprowadzania zmian organizacyjnych i marketingowych. W rozwoju eksportu rolno-spożywczego jest potrzebna pomoc państwa, szczególnie w zakresie promocji. Realne wsparcie państwa ma polegać nie na licznych wyjazdach ministrów na zagraniczne targi, lecz na tworzeniu stałych instrumentów wspierających handel. Warto też uczyć się na przykładach innych krajów, mających duże sukcesy w działalności eksportowej (np. Niemcy, Holandia). Ich doświadczenie można przenieść na grunt polski, dlatego warto korzystać już ze sprawdzonych wzorców. Wyzwaniem stojącym przed polskimi eksporterami jest wciąż niska rozpoznawalność polskich produktów - rozpoznanie uwarunkowań prawnych w dostępie do rynku oraz barier celnych i regulacyjnych, identyfikacja gustów lokalnych konsumentów, specyfika kulturowa oraz warunki geograficzno-klimatyczne. Rozwój pozaeuropejskich rynków zbytu - budowanie i wzmacnianie marek polskich towarów rolno-spożywczych to zwiększenie możliwości skutecznego eksportu na rynki afrykańskie czy też azjatyckie.

24 Rolnicy w łańcuchu dostaw żywności (1) Ważnym aspektem przyszłej WPR powinno być dążenie do wzmocnienia pozycji przetargowej rolników w łańcuchu dostaw oraz promowania i zwiększania wydajnej produkcji przyjaznej dla środowiska. Łańcuch dostaw żywności jest szczególnie wrażliwy na nieuczciwe praktyki, a rolnicy jako najsłabsze ogniwo tego łańcucha (np. produkty łatwo psujące się) są najbardziej narażeni na ryzyko i mogą podlegać nadmiernej presji ekonomicznej. W drugiej połowie 2017 r. KE przeprowadziła internetowe konsultacje publiczne nt. modernizacji WPR. Aż 96% respondentów wskazało, że jednym z priorytetów powinno być wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw i przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom handlowym. Lepsza ochrona rolników w UE i Polsce KE w kwietniu 2018 r. przygotowała dyrektywę (COM(2018) 173 final), która ma na celu ograniczenie stosowania nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności. Także Parlament Europejski pracuje nad dyrektywą w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych. Nowy projekt przepisów mających na celu lepszą ochronę rolników przed nieuczciwymi praktykami kupujących został zatwierdzony październiku 2018 r. przez Komisję Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI).

25 Rolnicy w łańcuchu dostaw żywności (2) Uproszczanie przepisów i wymagań w ramach tzw. sprzedaży bezpośredniej, aby jak najbardziej skracać łańcuch od pola do stołu. Dotychczasowe przepisy są zbyt skomplikowane, m.in. ze względu na wymogi sanitarne, które ograniczają zainteresowanie rolników do prowadzenia takiej działalności. Konsumenci europejscy zmienili swoje oczekiwania w odniesieniu do rolnictwa i żywności. Najważniejszym priorytetem nie jest już dla nich ilość wyprodukowanej żywności. Istotne stają się kwestie zachowania szeroko rozumianego bezpieczeństwa żywnościowego, dbałości o środowisko naturalne. Konieczne jest dalsze informowanie i wyjaśnianie mieszkańcom UE korzyści z tytułu finansowania mechanizmów WPR i jak przyszła WPR może w bardziej efektywny sposób przyczyniać się do realizacji nowych wyzwań. Konieczny jest dialog pomiędzy poszczególnymi uczestnikami łańcucha dostaw żywności aby nie doprowadzać do sytuacji, w której sieci handlowe znajdą lukę do ominięcia przepisów, ustanawiając np. pośredników między sobą a rolnikiem.

26 Wyzwania przyszłej WPR w zakresie zmian klimatycznych (1) W ostatnim trzydziestoleciu na świecie potroiła się liczba zdarzeń ekstremalnych, takich jak sztormy, huragany, powodzie, susze, ekstremalne temperatury czy pożary lasów

27 Wyzwania przyszłej WPR w zakresie zmian klimatycznych (2) Bardziej ambitne cele w porównaniu z obecnym okresem programowania Wprowadzenie systemu warunkowości (połączone elementy zasady wzajemnej zgodności i zazielenienia ) ściśle powiązanego z innymi przepisami dotyczącymi środowiska i klimatu Szacuje się, że 40% środków będzie przyczyniać się do realizacji celów ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu Co najmniej 30% środków na rozwój obszarów wiejskich należy przeznaczyć na interwencje związane z klimatem i środowiskiem Rezerwa finansowa wykonania w wysokości 5% środków na II filar, aby nagrodzić kraje, które zrealizowały swoje cele w zakresie klimatu, środowiska i bioróżnorodności

28 Wyzwania przyszłej WPR modernizacja WPR, innowacyjność, rolnictwo precyzyjne Obowiązek zaplanowania działań dotyczących wymiany wiedzy i innowacji w krajowych planach strategicznych Wymóg opracowania strategii rozwoju technologii cyfrowych w rolnictwie i na obszarach wiejskich w ramach krajowych planów strategicznych 10 mld euro z programu Horyzont Europa na badania naukowe w dziedzinie żywności, rolnictwa, rozwoju wsi i biogospodarki

29 Rolnictwo precyzyjne Rozwiązaniem opartym na technologii cyfrowej jest rolnictwo precyzyjne Koncepcja rolnictwa precyzyjnego polega na innowacyjnych praktykach, pozwalających uzyskać więcej mniejszym nakładem Rolnictwo precyzyjne może w znaczący sposób przyczynić się do: zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i poprawy jakości żywności zrównoważenia środowiskowego produkcji rolnej przyśpieszenia przemian społecznych na wsi (wymiana pokoleń, młody rolnik) Wprowadzenie praktyk rolnictwa precyzyjnego wiąże się z realizacją innych działań modernizacyjnych, takich jak nabycie zaawansowanego sprzętu technicznego, rozbudowa sieci szerokopasmowych połączeń na obszarach wiejskich oraz zarządzanie dużą ilością danych

30 Saldo transferów finansowych pomiędzy Polską a UE w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 września 2018 r. (dane MF, w mld euro) Od 2004 do września 2018 r. Transfery z UE 153,7 Wpłaty i zwroty do budżetu UE -50,6 Saldo 103,1 W Transferach z UE - środki finansowe na Politykę Spójności to 96,7 mld euro, a na Wspólną Politykę Rolną 52 mld euro. Dodatkowo - od wejścia Polski do Unii Europejskiej do końca 2017 r. napłynęły do Polski inwestycje bezpośrednie o wartości 157,4 mld euro (642,6 mld zł)

31 Transfery środków z budżetu UE związane ze wsparciem rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce od 1 maja 2004 r. do 30 września 2018 r. (dane MF, w mld euro) , , , Rolnictwo i rozwój wsi Płatności bezpośrednie Rozwój wsi 1,8 Interwencje rynkowe 0,2 Pozostałe transfery WPR

32 ZESPÓŁ ANALITYCZNY POLITYKI ROLNEJ przy Przewodniczącym Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego ul. Świętokrzyska 20, p Warszawa kontakt@zespolanalityczny.eu