Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Transkrypt

1 Zakład Ubezpieczeń Społecznych 1 9

2 Ubezpieczenia społeczne zapewniają pieniądze osobom, które nie mogą pracować m.in. z powodu złego stanu zdrowia czy wieku. ZUS wypłaca im świadczenia do końca życia albo przez określony czas. Ubezpieczenia społeczne to: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane ubezpieczeniem chorobowym, ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane ubezpieczeniem wypadkowym. Osobom, które opłacają składki na te ubezpieczenia, przysługują świadczenia wymienione na s ,

3 Ubezpieczenia społeczne w Europie Pomysł na ubezpieczenia społeczne narodził się pod koniec XIX w. w Niemczech. Był to okres rewolucji przemysłowej w Europie. Autorem zmian był kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Lata to czasy eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę odegrał kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Wprowadził on trzy rodzaje obowiązkowych ubezpieczeń: na wypadek choroby (1883 r.), od wypadków przy pracy (1884 r.), w razie starości i inwalidztwa (1889 r.). Ustawy niemieckie dały impuls do zmian innym państwom europejskim. Wiele z nich uznało niemieckie rozwiązania za modelowe i warte naśladowania. 3 11

4 Polski system ubezpieczenia społecznego 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu społecznym scaliła system ubezpieczeń społecznych w całym kraju 24 października 1934 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego powołało Zakład Ubezpieczeń Społecznych Gdy Polska odzyskała niepodległość, trzeba było stworzyć jednolity i nowoczesny system ubezpieczeń społecznych. Na terenie odrodzonego kraju obowiązywało ustawodawstwo państw zaborczych. Ujednolicenie systemu ubezpieczeń w II Rzeczypospolitej trwało kilkanaście lat. Uchwalona 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu społecznym scaliła ubezpieczenia społeczne i dlatego nazywana jest ustawą scaleniową. Objęła wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobowe i macierzyńskie, na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci osoby ubezpieczonej, wskutek wypadku przy pracy lub chorób zawodowych, a także wszelkich przyczyn oraz emerytalne robotników i pracowników umysłowych. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 października 1934 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym połączono pięć odrębnych instytucji: Izbę Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakład Ubezpieczenia od Wypadków, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych, Zakład Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników, w jedną Zakład Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w Warszawie. ZUS zarządzał pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi połączonymi administracyjnie, ale wyodrębnionymi finansowo. 4 12

5 Zadania ZUS przyznaje i wypłaca m.in. emerytury, renty, zasiłki chorobowe, macierzyńskie; pobiera i gromadzi składki na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych; pobiera składki na ubezpieczenie zdrowotne i przekazuje je do Narodowego Funduszu Zdrowia; prowadzi indywidualne konta ubezpieczonych i konta płatników składek (przedsiębiorców); realizuje zadania z zakresu prewencji rentowej i wypadkowej. Emerytura: świadczenie dla osoby, która z powodu wieku nie może już pracować, a opłacała składki na ubezpieczenia. Renta: świadczenie dla: osoby, która jest niezdolna do pracy (renta z tytułu niezdolności do pracy), członka rodziny (m.in. dziecka) zmarłej osoby ubezpieczonej albo zmarłego emeryta czy rencisty (renta rodzinna), osoby pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało w jednym z następujących okresów: 1) przed ukończeniem 18 lat, 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 lat, 3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej (renta socjalna). Zasiłek chorobowy: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo jest chora, wypłacane na podstawie zwolnienia wystawionego przez lekarza. 5 Zasiłek macierzyński: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo opiekuje się dzieckiem, które urodziła albo przyjęła na wychowanie. Zasiłek opiekuńczy: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo opiekuje się m.in. chorym bliskim członkiem rodziny. Zasiłek pogrzebowy: świadczenie dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu. Fundusz Pracy (FP): jego środkami dysponują urzędy pracy, które m.in. finansują zasiłki dla bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia dla bezrobotnych. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP): zapewnia m.in. wypłatę zaległych wynagrodzeń pracownikom, których pracodawca jest niewypłacalny. 13

6 Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP): finansuje emerytury pomostowe. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ): finansuje świadczenia zdrowotne i refunduje leki. Indywidualne konto ubezpieczonego: konto, na którym ZUS zapisuje wszystkie składki wpłacane za daną osobę. Konto płatnika składek: konto, na którym ZUS zapisuje wszystkie składki odprowadzane przez danego przedsiębiorcę, a także informacje, za kogo je opłaca. ZUS realizuje zadania z zakresu: prewencji rentowej, w tym kieruje na rehabilitację leczniczą (m.in. w schorzeniach narządu głosu oraz narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego, psychosomatycznych i onkologicznych po leczeniu nowotworu gruczołu piersiowego) do ośrodków rehabilitacyjnych, prewencji wypadkowej, w tym m.in. upowszechnia wiedzę o zagrożeniach, które powodują wypadki przy pracy i choroby zawodowe, oraz o tym, jak przeciwdziałać tym zagrożeniom; dofinansowuje działania płatników składek, które mają zapobiegać wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz utrzymywać zdolność do pracy przez cały okres aktywności zawodowej pracowników. Z rehabilitacji leczniczej ZUS może skorzystać osoba zagrożona utratą zdolności do pracy, ale musi być szansa, że odzyska ją po rehabilitacji. Dodatkowo musi ona spełnić jeden z poniższych warunków: być ubezpieczona (np. z umowy o pracę, prowadzonej działalności), pobierać zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne, pobierać rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy. Aby skorzystać z rehabilitacji, trzeba złożyć wniosek w ZUS. Wypełnia go lekarz, u którego dana osoba się leczy. Lekarz może wystawić wniosek o rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej ZUS w trakcie wystawiania zwolnienia elektronicznego (e-zla). Takiego wniosku nie trzeba zanosić do ZUS. Lekarz prześle go elektronicznie. Potrzebę rehabilitacji może także stwierdzić lekarz orzecznik ZUS podczas kontroli zwolnienia lekarskiego, a także gdy osoba stara się o świadczenie rehabilitacyjne lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczenie w sprawie rehabilitacji wydają lekarz orzecznik ZUS oraz komisja lekarska ZUS: po przeprowadzeniu badania lub na podstawie zgromadzonej dokumentacji leczenia. Jeżeli lekarz orzecznik lub komisja lekarska wydadzą orzeczenie o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji, ZUS wystawi skierowanie. Czas oczekiwania na rehabilitację wynosi około 8 tygodni. Rehabilitacja trwa 24 dni, ale ordynator ośrodka rehabilitacyjnego może ją wydłużyć lub skrócić. Koszty rehabilitacji (leczenia, zakwaterowania, wyżywienia) w całości pokrywa ZUS. Dodatkowo ZUS zwraca koszty dojazdu do ośrodka rehabilitacyjnego i z powrotem najtańszym środkiem komunikacji publicznej. Można korzystać z rehabilitacji stacjonarnej albo ambulatoryjnej. Rehabilitacja stacjonarna polega na tym, że osoba przez cały czas przebywa w ośrodku rehabilitacyjnym. Natomiast rehabilitacja ambulatoryjna na tym, że osoba przychodzi codziennie na zaplanowane zabiegi i konsultacje lekarskie do ośrodka rehabilitacyjnego, ale nie przebywa w nim cały czas. ZUS nie ma własnych ośrodków rehabilitacyjnych. Zawiera umowy z ośrodkami, które muszą spełnić określone wymagania prawne, kadrowe, lokalowe i medyczne. 14

7 Uczestnicy powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych to: UBEZPIECZENI ŚWIADCZENIOBIORCY PŁATNICY ponad 24 mln m.in. pracowników, zleceniobiorców ponad 7,3 mln emerytów i rencistów średnio 1,8 mln osób, które pobierają m.in. zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze blisko 2,5 mln m.in. pracodawców, zleceniodawców, osób, które prowadzą działalność gospodarczą W Polsce są jeszcze inne systemy ubezpieczenia społecznego, które obejmują rolników (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, KRUS), służby mundurowe, prokuratorów i sędziów. ZUS nie obsługuje tych systemów. Ubezpieczony to osoba, która jest objęta co najmniej jednym z ubezpieczeń społecznych. Płatnikiem składek jest m.in.: pracodawca za pracowników, osoba prowadząca pozarolniczą działalność za osoby współpracujące przy prowadzeniu tej działalności, ZUS za osoby, którym wypłaca zasiłki macierzyńskie. 6 15

8 Składki na ubezpieczenia społeczne wpływają do specjalnego funduszu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), którym zarządza ZUS. To ze środków FUS wypłacane są świadczenia. ZUS zarządza FUNDUSZEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH UWAGA: ZUS FUS Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jego budżet tworzą składki na ubezpieczenia społeczne i dotacje z budżetu państwa. FUS może także zaciągać kredyty. Środkami Funduszu dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wypłaca m.in. emerytury, renty, zasiłki pogrzebowe, chorobowe, opiekuńcze, macierzyńskie. Dlaczego różnica między ZUS a FUS jest tak istotna? Bo ZUS jest jedynie instytucją, którą państwo polskie powołało, by zbierała składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i wypłacała świadczenia. ZUS realizuje politykę państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych. 7 16

9 Wysokości składek i zasady wyliczania świadczeń określa parlament. Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne określa ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Stopy procentowe składek wynoszą: na ubezpieczenie emerytalne 19,52%, na ubezpieczenia rentowe 8%, na ubezpieczenie chorobowe 2,45%, na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana i od 1 kwietnia 2018 r. wynosi od 0,67% do 3,33%, na ubezpieczenie zdrowotne 9%. Zasady obliczania wysokości świadczeń wynikają m.in. z: ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 8 17

10 ZUS nie tworzy prawa, nie ustala zasad systemu ubezpieczeń społecznych, w tym systemu emerytalnego. Co to znaczy? ZUS nie ma wpływu na wysokość przyznawanych świadczeń, ZUS nie ma wpływu na wysokość składek na ubezpieczenia społeczne, ale ale ZUS musi te świadczenia prawidłowo wyliczyć i wypłacić. ZUS musi zbierać i zapisywać składki. Można wykorzystać wiedzę uczniów z lekcji WOS o władzy ustawodawczej. ZUS zapisuje składki ubezpieczonego oraz informacje dotyczące jego ubezpieczeń społecznych na indywidualnym koncie. Osoba ubezpieczona, np. pracownik, może (po rejestracji i zalogowaniu) sprawdzić na Platformie Usług Elektronicznych ZUS m.in.: swoje dane zapisane na koncie, stan swoich składek na ubezpieczenia społeczne, wystawione elektroniczne zwolnienia lekarskie e-zla, przyznane i wypłacone świadczenia, np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie

11 Podstawa prawna działania ZUS Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa m.in.: zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz kwot, od których trzeba je naliczać, zasady, tryb i terminy: zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i płatników składek, rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, zasady prowadzenia kont ubezpieczonych oraz kont płatników składek. 9 19

12 Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (plan na 2018 r.) to ok. 59% wydatków budżetu państwa WYDATKI w 2018 r. budżetu państwa 397,2 mld zł FUS 233 mld zł 10 20