Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Europejska inicjatywa obywatelska

Transkrypt

1 Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Spraw Zagranicznych Europejska inicjatywa obywatelska

2 Publikacja opracowana na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez Instytut Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Autorzy: dr Magdalena Góra, dr Wojciech Burek, dr Paweł Filipek Instytut Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Projekt graficzny serii: Techna Studio Na okładce plakat Mariana Nowińskiego Polska w Unii Europejskiej Zdjęcia w tekście: The Audiovisual Library of the European Commission Opracowanie redakcyjne: Elżbieta Nowicka Skład i przygotowanie poligraficzne: Monika Mańk Departament Informacji Europejskiej MSZ Wyrażone w niniejszej publikacji opinie są poglądami jej autorów. Treści prezentowane w publikacji nie są tożsame z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych Publikacja dystrybuowana nieodpłatnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych al. J. Ch. Szucha Warszawa Warszawa 2011 ISBN

3 Europejska inicjatywa obywatelska klucz do sukcesu demokracji europejskiej? 2 I. Demokracja w Unii Europejskiej 2 II. Inicjatywa obywatelska jak to wygląda w państwach UE i na świecie? 6 III. Europejska inicjatywa obywatelska 10 Geneza, czyli skąd się wzięła europejska inicjatywa obywatelska 10 Etap wstępny 16 Etap zbierania deklaracji poparcia od obywateli 18 Etap realizacji inicjatywy 21 Jak się przygotować do złożenia europejskiej inicjatywy obywatelskiej? 23 IV. Inne zmiany demokratyczne wprowadzone przez Traktat z Lizbony 25 V. Jak inaczej wpływać na funkcjonowanie UE 27

4 Eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel - ska klucz do suk ce su de mo kra cji eu ro pej skiej? Eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska to trans - na ro do wy in stru ment de mo kra cji bez po śred - niej i uczest ni czą cej. W pań stwach człon kow - skich Unii Eu ro pej skiej i w in sty tu cjach UE do mi nu je prze ko na nie, że de mo kra cja opie ra się na za sa dzie, że ci, któ rych do ty czą de cy - zje, po win ni mieć bez po śred ni i po śred ni wpływ na to, jak są one po dej mo wa ne. Wpro - wa dzo na w Trak ta cie z Li zbo ny eu ro pej ska ini - cja ty wa oby wa tel ska to no wy in stru ment umożliwiający oby wa te lom UE wpły wa nie na pro ce sy po li tycz ne na po zio mie eu ro pej - skim. I. De mo kra cja w Unii Eu ro pej skiej W pań stwach człon kow skich Unii Eu ro pej skiej pod sta wą sys te mu po li tycz ne go jest de mo - kra cja przed sta wi ciel ska, będąca zarazem pod sta wą funk cjo no wa nia sys te mu po li tycz - ne go sa mej Unii. De mo kra cja przed sta wi ciel - ska opie ra się na za ło że niu, że cy klicz nie wy - bie ra się w bez po śred nich wy bo rach przed sta - wi cie li spra wu ją cych w imie niu oby wa te li wła dzę w okre ślo nym cza sie. Oby wa te le ma ją ogra ni czo ny wpływ na funk cjo no wa nie sys - te mu, choć mo gą na przy kład od dzia ły wać po przez par tie po li tycz ne czy in sty tu cje lob - bin go we. De mo kra cja bez po śred nia to z ko - lei me to da od da nia ini cja ty wy de mo kra tycz - nej i pra wa do de cy do wa nia o kon kret nych roz wią za niach praw nych w for mie re fe ren - dum w gestię oby wa te li. Współ cze sne in stru - men ty de mo kra cji bez po śred niej, do da wa ne do sys te mu przed sta wi ciel skie go, czy nią de mo - kra cję przed sta wi ciel ską sys te mem praw dzi - wie re pre zen ta tyw nym, po zwa la jąc oby wa te - lom na skła da nie pro po zy cji le gi sla cyj nych i gło so wa nie w naj waż niej szych kwe stiach bez - po śred nio. Bar dzo czę sto sys tem de mo kra - tycz ny łą czą cy ele men ty przed sta wi ciel skie z ele men ta mi bez po śred niej de mo kra cji na zy wa się de mo kra cją uczest ni czą cą. Jest to ta ki sys tem, w któ rym wpro wa dze nie me cha ni - zmów ak ty wi zu ją cych i upraw nia ją cych oby - wa te li do dzia ła nia ma na ce lu pod nie sie nie le gi ty mi za cji dzia łań po li tycz nych i wpływ oby wa te li na kształ to wa nie pro gra mu dzia łań po li tycz nych (agen dy). We współ cze snym świe cie na sza ak tyw ność ja ko oby wa te li wy kra cza po za gra ni ce państw na ro do wych. Co raz czę ściej na to, jak to czy się na sze ży cie i ja ka jest je go ja kość, wpły - wa ją de cy zje po dej mo wa ne tak że na in nych po zio mach. Od lat to czy się de ba ta nad tym, w ja ki spo sób oby wa te le mo gą być ak tyw ni po li tycz nie po za ra ma mi państw na ro do - wych. W 1979 r. prze pro wa dzo no pierw sze wy bo ry bez po śred nie do Par la men tu Eu ro - pej skie go. Był to po czą tek prze ka zy wa nia bez po śred niej kon tro li nad pro ce sa mi po li - tycz ny mi po nad pań stwa mi w gestię oby wa - te li. Eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska jest kon ty nu acją te go pro ce su. Sys tem po li tycz ny Unii Eu ro pej skiej zło żo ny z 27 państw człon kow skich oraz sys te mu in sty - 2

5 tu cji po dej mu ją cych de cy zje ko lek tyw ne w imie niu i pod kon tro la po śred nią i bez po - śred nią oby wa te li to efekt ewo lu cji pro ce su in te gra cji eu ro pej skiej od lat 50. ubiegłego wieku (Hix 2010). W ra mach tak no wo cze snej i nie spo ty ka nej kon struk cji po nad 500 mi lio - nów oby wa te li mo że wpły wać na de cy zje po - dej mo wa ne na po zio mie unij nym. Jed na z pod sta wo wych za sad, na któ rych zbu do wa - na zo sta ła Unia Eu ro pej ska, to de mo kra cja. Ar ty kuł 2 Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej sta no - wi, że Unia opie ra się na war to ściach po sza - no wa nia god no ści oso by ludz kiej, wol no ści, de mo kra cji, rów no ści, pań stwa praw ne go, jak rów nież po sza no wa nia praw czło wie ka, w tym praw osób na le żą cych do mniej szo ści. War to ści te są wspól ne Pań stwom Człon - kow skim w spo łe czeń stwie opar tym na plu - ra li zmie, nie dy skry mi na cji, to le ran cji, spra - wie dli wo ści, so li dar no ści oraz na rów no ści ko biet i męż czyzn. Ponadto od 1993 r. oby - wa te le państw człon kow skich Unii ma ją jed - no cze śnie oby wa tel stwo eu ro pej skie i wraz z tym do dat ko we upraw nie nia. Są one za pi - sa ne w trak ta cie i do dat ko wo chro nio ne w Kar cie Praw Pod sta wo wych, któ ra pod kre - śla nie zby wal ny cha rak ter praw po li tycz nych, a któ rej Trak tat z Li zbo ny nadał moc praw ną i zrów nał ją z trak ta ta mi. Kar ta wy mie nia bier - ne i czyn ne pra wo wy bor cze w wy bo rach do Par la men tu Eu ro pej skie go i w wy bo rach lo kal nych, pra wo do do brej ad mi ni stra cji, pra - wo do stę pu do do ku men tów, ochro nę przez Rzecz ni ka Praw Oby wa tel skich UE, a tak że pra wo pe ty cji do Par la men tu Eu ro pej skie go oraz pra wo swo bod ne go po ru sza nia się po UE i pra wo do opie ki dy plo ma tycz nej i kon su lar nej w szcze gól nych sy tu acjach. W ar t. 10 Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej wpi sa no, iż pod sta wą funk cjo no wa nia Unii jest de mo - kra cja przed sta wi ciel ska. Ozna cza to, że oby wa te le gło su ją na krajowych przed sta wi - cie li w wy bo rach do par la men tów na ro do - wych, oni z ko lei wy bie ra ją rzą dy, któ rych przed sta wi cie le za sia da ją w Ra dzie Eu ro pej - skiej i Ra dzie Unii Eu ro pej skiej. Ra da UE ja ko or gan wła dzy usta wo daw czej współ pra cu je z Par la men tem Eu ro pej skim w pro ce sie sta - no wie nia pra wa. Par la ment Eu ro pej ski wy - bie ra ny jest co pięć lat przez wszyst kich oby - wa te li Unii Eu ro pej skiej w wy bo rach rów - nych, bez po śred nich, taj nych i pro por cjo nal - nych. Par la ment Eu ro pej ski współ uczest ni - czy w pro ce du rze wy bo ru człon ków Ko mi sji Eu ro pej skiej głów nej in sty tu cji wy ko naw - czej Unii Eu ro pej skiej. Par la ment też kon tro - lu je jej dzia ła nia w trak cie jej funk cjo no wa nia i mo że od wo łać ca łą Ko mi sję więk szo ścią dwóch trze cich od da nych gło sów, re pre zen - tu ją cą więk szość człon ków Par la men tu. W de ba cie na uko wej wy mie nia się jed nak pew ne ob sza ry, w któ rych kon tro la oby wa te li nad dzia ła niem in sty tu cji UE nie jest w peł ni wy ko ny wa na w po rów na niu z sys te ma mi na ro - do wy mi. Pod kre śla się do mi na cję wła dzy wy ko naw czej nad usta wo daw czą w UE i re la - tyw nie ogra ni czo ną ro lę par la men tów na ro - do wych. Ob ser wa cja ta do ty czy w szcze gól - no ści po zy cji Par la men tu Eu ro pej skie go je dy - nej in sty tu cji UE ma ją cej bez po śred nią le gi ty - mi za cję oby wa te li. Ba da cze pod kre śla ją, że 3

6 wy bo ry do PE są trak to wa ne ja ko wy bo ry o mniej szym zna cze niu, w któ rych fre kwen - cja wy bor cza jest zde cy do wa nie niż sza. Istot - nym ele men tem wska zu ją cym na sła bość funk cjo no wa nia de mo kra cji na po zio mie eu ro pej skim jest dy stans dzie lą cy in sty tu cje UE od oby wa te li. W od po wie dzi na te za rzu ty wpro wa dzo no w art. 11 Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej za sa dy po twier dza ją ce pra wo oby wa te li do więk sze - go uczest nic twa w pro ce sach po li tycz nych na po zio mie UE. Za gwa ran to wa no pra wo do wy mia ny po glą dów oraz ko niecz ność pro - wa dze nia przez in sty tu cje UE dia lo gu i kon - sul ta cji z oby wa te la mi, wpro wa dzo no tak że ini cja ty wę oby wa tel ską. Po nad to Trak tat z Li zbo ny do dał istot ne kom pe ten cje par la - men tom na ro do wym (o czym sze rzej po ni - żej). Za sa dy de mo kra cji w Trak ta cie o Unii Eu ro pej skiej PO STA NO WIE NIA O ZA SA DACH DE MO KRA TYCZ NYCH Ar ty kuł 9 We wszyst kich swo ich dzia ła niach Unia prze strze ga za sa dy rów no ści swo ich oby wa te li, któ rzy są trak to wa ni z jed na ko wą uwa gą przez jej in sty tu cje, or ga ny i jed nost ki or ga ni za cyj ne. Oby - wa te lem Unii jest każ da oso ba ma ją ca oby wa tel stwo Pań stwa Człon kow skie go. Oby wa tel stwo Unii ma cha rak ter do dat ko wy w sto sun ku do oby wa tel stwa kra jo we go i nie za stę pu je go. Ar ty kuł Pod sta wą funk cjo no wa nia Unii jest de mo kra cja przed sta wi ciel ska. 2. Oby wa te le są bez po śred nio re pre zen to wa ni na po zio mie Unii w Par la men cie Eu ro pej - skim. Pań stwa Człon kow skie są re pre zen to wa ne w Ra dzie Eu ro pej skiej przez swo ich sze fów państw lub rzą dów, a w Ra dzie przez swo je rzą dy; sze fo wie państw lub rzą dów i rzą dy od po wia da ją de mo kra tycz nie przed par la men ta mi na ro do wy mi al bo przed swo - imi oby wa te la mi. 3. Każ dy oby wa tel ma pra wo uczest ni czyć w ży ciu de mo kra tycz nym Unii. De cy zje są po dej - mo wa ne w spo sób jak naj bar dziej otwar ty i zbli żo ny do oby wa te la. 4. Par tie po li tycz ne na po zio mie eu ro pej skim przy czy nia ją się do kształ to wa nia eu ro pej - skiej świa do mo ści po li tycz nej i wy ra ża nia wo li oby wa te li Unii. Ar ty kuł Za po mo cą od po wied nich środ ków in sty tu cje umoż li wia ją oby wa te lom i sto wa rzy sze - 4

7 niom przed sta wi ciel skim wy po wia da nie się i pu blicz ną wy mia nę po glą dów we wszyst - kich dzie dzi nach dzia ła nia Unii. 2. In sty tu cje utrzy mu ją otwar ty, przej rzy sty i re gu lar ny dia log ze sto wa rzy sze nia mi przed - sta wi ciel ski mi i spo łe czeń stwem oby wa tel skim. 3. Ko mi sja Eu ro pej ska pro wa dzi sze ro kie kon sul ta cje z za in te re so wa ny mi stro na mi w ce lu za pew nie nia spój no ści i przej rzy sto ści dzia łań Unii. 4. Oby wa te le Unii w licz bie nie mniej szej niż mi lion, ma ją cy oby wa tel stwo znacz nej licz by Państw Człon kow skich, mo gą pod jąć ini cja ty wę zwró ce nia się do Ko mi sji Eu ro pej skiej o przed ło że nie, w ra mach jej upraw nień, od po wied nie go wnio sku w spra wach, w od nie - sie niu do któ rych, zda niem oby wa te li, sto so wa nie trak ta tów wy ma ga ak tu praw ne go Unii. Pro ce du ry i wa run ki wy ma ga ne w ce lu przed sta wie nia ta kiej ini cja ty wy okre śla ne są zgod nie z ar ty ku łem 24 aka pit pierw szy Trak ta tu o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej. Ar ty kuł 12 Par la men ty na ro do we ak tyw nie przy czy nia ją się do pra wi dło we go funk cjo no wa nia Unii: a) otrzy mu jąc od in sty tu cji Unii in for ma cje oraz pro jek ty ak tów usta wo daw czych Unii zgod nie z Pro to ko łem w spra wie ro li par la men tów na ro do wych w Unii Eu ro pej skiej; b) czu wa jąc nad po sza no wa niem za sa dy po moc ni czo ści zgod nie z pro ce du ra mi prze wi dzia ny mi w Pro to ko le w spra wie sto so wa nia za sad po moc ni czo ści i pro por cjo nal no ści; c) uczest ni cząc, w ra mach prze strze ni wol no ści, bez pie czeń stwa i spra wie dli wo ści, w me cha ni zmach oce nia ją cych wy ko na nie po li tyk Unii w tej dzie dzi nie, zgod nie z ar ty ku - łem 70 Trak ta tu o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej, oraz włą cza jąc się w po li tycz ną kon - tro lę Eu ro po lu i oce nę dzia łal no ści Eu ro ju stu, zgod nie z ar ty ku ła mi 88 i 85 te go Trak ta tu; d) uczest ni cząc w pro ce du rach zmia ny Trak ta tów, zgod nie z ar ty ku łem 48 ni niej sze go Trak ta tu; e) otrzy mu jąc in for ma cje na te mat wnio sków o przy stą pie nie do Unii, zgod nie z ar ty ku - łem 49 ni niej sze go Trak ta tu; f) uczest ni cząc we współ pra cy mię dzy par la men tar nej mię dzy par la men ta mi na ro do wy mi izpar la men tem Eu ro pej skim, zgod nie z Pro to ko łem w spra wie ro li par la men tów na ro - do wych w Unii Eu ro pej skiej. Źró dło: Skon so li do wa ne wer sje Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej i Trak ta tu o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej (2010/C 83/01). 5

8 II. Ini cja ty wa oby wa tel ska jak to wy - glą da w pań stwach UE i na świe cie? Ini cja ty wa oby wa tel ska (lu do wa) jest jed ną (obok m.in. zgro ma dze nia lu do we go, re fe - ren dum oraz we ta lu do we go) z form de mo - kra cji bez po śred niej, a więc ta kiej, w któ rej istot ny wpływ na po dej mo wa ne de cy zje ma ją bez po śred nio oby wa te le. De mo kra cja bez po śred nia w Szwaj ca rii Szwaj ca ria tra dy cyj nie po strze ga na jest ja ko pań stwo naj bliż sze mo de lo wi de mo kra cji bez po - śred niej. Na po zio mie fe de ral nym ob li ga to ryj nie pod re fe ren dum pod da wa ne są m.in. zmia ny kon sty tu cji i człon ko stwo w or ga ni za cjach mię dzy na ro do wych. Re fe ren da po - wszech nie sto so wa ne są rów nież na po zio mie lo kal nym, gdzie du ża część usta wo daw stwa pod le ga tej for mie oce ny i apro ba ty oby wa te li. Spe cy ficz ne re fe ren dum zwią za ne jest z in sty - tu cją we ta lu do we go. Mi ni mum 50 tys. upraw nio nych do gło so wa nie lub min. 8 kan to nów ma pra wo wnieść sprze ciw do no wo przy ję tej usta wy fe de ral nej, ewen tu al nie umo wy mię dzy - na ro do wej. Je śli ta ka ini cja ty wa zo sta nie sku tecz nie prze pro wa dzo na w cią gu 100 dni od pu bli ka cji za skar żo ne go ak tu, to ist nie je obo wią zek bez zwłocz ne go zwo ła nia re fe ren - dum, któ re osta tecz nie roz strzy ga o je go lo sie. W kil ku kan to nach Szwaj ca rii do dat ko wo wy stę pu je zgro ma dze nie lu do we (Lands ge me in de), w ra mach któ re go ogół upraw nio - nych do gło so wa nia miesz kań ców spo ty ka się w jed nym miej scu i jed nym cza sie i po swo - bod nej de ba cie po dej mu je wią żą ce de cy zje w dro dze gło so wa nia. Sa ma ini cja ty wa oby wa - tel ska w Szwaj ca rii wy stę pu je za rów no na po zio mie fe de ral nym, jak i lo kal nym (w nie któ - rych kan to nach, róż ne roz wią za nia). Na szcze blu fe de ral nym ini cja ty wa oby wa tel ska (min. 100 tys. upraw nio nych do gło so wa nia) jest ogra ni czo na je dy nie do wno sze nia wnio - sków o zmia nę kon sty tu cji. W po nad 100-let niej prak ty ce jej sto so wa nia zgło szo no po nad 250 ta kich ini cja tyw. Ini cja ty wa oby wa tel ska jest zna na więk szo ści państw Unii Eu ro pej skiej. Na szcze blu ogól - no pań stwo wym ini cja ty wa oby wa tel ska wy stę pu je w 13 z nich (Au stria, Hisz pa nia, Ho lan dia, Li twa, Ło twa, Pol ska, Por tu ga lia, Ru mu nia, Sło wa cja, Sło we nia, Wę gry, Wiel ka Bry ta nia, Wło chy). W kil ku z wy mie nio nych państw do dat ko wo, a w 4 in nych (Bel gia, Luk sem burg, Niem cy, Szwe cja) wy łącz nie pew ne for my ini cja ty wy oby wa tel skiej wy stę - pu ją na szcze blach re gio nal nym i lo kal nym. Przy ję te w tych pań stwach roz wią za nia róż - nią się jed nak za sad ni czo w szcze gó łach. 6

9 Pod sta wo we ty po lo gie ini cja tyw oby wa tel skich wska zu ją na dwa kry te ria wy róż nia nia. Po pierw sze, ze wzglę du na for mę skła da ne go wnio sku ini cja ty wy moż na po dzie - lić na ta kie, w któ rych na le ży przed sta wić go to wy pro jekt le gi - sla cyj ny (np. we Wło szech zob. art. 71 ust. 2 Kon sty tu cji z 1947 r.) oraz ta kie, w któ rych oby wa te le je - dy nie ogól nie po stu lu ją prze pro - wa dze nie okre ślo nej re gu la cji (np. w Ho lan dii, w któ rej pierw sza, hi sto - rycz na ini cja ty wa z 2007 r. Stop wrong me at wzy wa ła ogól nie do m.in. wpro wa dze nia re gu la cji o zrów no wa żo nej ho dow li zwie - rząt). Po dru gie, ze wzglę du na ma te rię, któ ra mo że być ogra ni czo na do kwe stii zwią za nych wy łącz nie ze zmia ną kon sty tu cji (np. w Szwaj - ca rii zob. art. 138 i 138 Kon sty - tu cji z 1999 r.) lub do za gad nień re gu lo wa nych w usta wach zwy - kłych (np. w Hisz pa nii zob. art. 87 ust. 3 Kon sty tu cji z 1978 r.). W tym dru gim przy pad ku, na po - zio mie ogól no kra jo wym, re gu la cje do ty czą ce ini cja ty wy wy raź nie ogra ni cza ją jej za kres, wy łą cza jąc moż li wość skła da nia pro po zy cji w za kre sie pod da nym wy łącz nej ini cja ty wie okre ślo ne go or ga nu pań stwa. Po wszech ne jest wy łą cza nie spod ini cja ty wy oby wa tel skiej m.in. spraw zwią za - nych z po dat ka mi czy też sto sun ka mi mię dzy - na ro do wy mi (np. Ru mu nia zob. art. 73 Map ka 1. Wy stę po wa nie ini cja ty wy oby wa tel skiej w pań stwach człon kow - skich UE (opra co wa nie wła sne przy uży ciu sza blo nu ma py Eu ro py Ju lio Re isa, Wi ki me dia Com mons, CC -BY -SA 3.0). ust. 2 Kon sty tu cji z 1991 r.). Moż li we ty po lo - gie ini cja tyw oby wa tel skich moż na roz sze - rzyć rów nież o kry te rium pod sta wy praw nej. Tu taj stan dar dem jest pod sta wa kon sty tu - cyj na ini cja ty wy oraz szcze gó ło wa re gu la cja usta wo wa wy da na na jej pod sta wie (spo - śród 13 pań stw UE, w któ rych wy stę pu je ini - 7

10 cja ty wa ogól no pań stwo wa tyl ko w Ho lan dii nie ma ona pod sta wy kon sty tu cyj nej). O ile wspól ną za sa dą przy wszyst kich ini cja - ty wach oby wa tel skich na szcze blu ogól no - pań stwo wym w pań stwach UE jest ogra ni - cze nie te go pra wa do osób upraw nio nych do gło so wa nia w wy bo rach par la men tar - nych, to róż nie kształ tu je się próg mi ni mal nej licz by osób, ja kie mu szą po przeć zgło szo ną ini cja ty wę. Pań stwa o naj wyż szej licz bie wy ma - ga nych pod pi sów to: Hisz pa nia (500 tys.), Ru mu nia (250 tys. oraz do dat ko wo wy móg, aby oso by pod pi su ją ce po cho dzi ły z co naj - mniej po ło wy wo je wództw, a w każ dym z nich pod pi sa ło ini cja ty wę min. 10 tys. osób oraz od po wied nio 500 tys., po ło wa wo je - wództw i 20 tys. w każ dym przy pad ku ini cja - ty wy w spra wie zmia ny kon sty tu cji), Ło twa (1/10 upraw nio nych do gło so wa nie, co da je wy móg ok. 150 tys. pod pi sów), a naj - mniejszej to: Wło chy (50 tys.), Ho lan dia (40 tys.), Sło we nia (5 tys.). Ta kie da ne licz bo we na le ży jed nak ze sta wić z ogól ną licz bą lud no - ści, w tym w szcze gól no ści z licz bą osób upraw nio nych do gło so wa nia w da nym pań - stwie. Ma jąc na uwa dze ta kie kry te rium, obiek tyw nie naj wyż szy próg dla ini cja ty wy oby wa tel skiej wy stę pu je na Ło twie 10% upraw nio nych do gło so wa nia. W kil ku pań - stwach próg ten kształ tu je się na po zio mie ok. 1,5-2% są to m.in. Li twa, Au stria, Hisz - pa nia i Ru mu nia (ale w przy pad ku zmia ny kon sty tu cji ok. 3%), w kil ku na po zio mie ok. 0,25-0,3% upraw nio nych do gło so wa nia (tak m.in. w Ho lan dii, Sło we nii, Pol sce), a naj niż szy jest we Wło szech (ok. 0,1% upraw nio nych do gło so wa nia). Ini cja ty wa oby wa tel ska w Pol sce Pierw sze pro jek ty wpro wa dze nia tej in sty tu cji do pol skie go po rząd ku praw ne go po ja wi ły się już pod czas prac nad kon sty tu cją mar co wą z 1921 r. Tzw. in cy den tal na ini cja ty wa oby - wa tel ska, tj. ogra ni czo na w cza sie oraz je dy nie w ce lu przed sta wie nia pro jek tu kon sty - tu cji, zo sta ła wpro wa dzo na w 1994 r. W obec nym sys te mie kon sty tu cyj nym ini cja ty wa oby - wa tel ska ure gu lo wa na jest w art. 118 Kon sty tu cji RP z 1997 r., któ re go ust. 2 brzmi: Ini cja ty wa usta wo daw cza przy słu gu je rów nież gru pie co naj mniej oby wa te li ma ją - cych pra wo wy bie ra nia do Sej mu. Tryb po stę po wa nia w tej spra wie okre śla usta wa. Sto sow ną usta wę o wy ko ny wa niu ini cja ty wy usta wo daw czej przez oby wa te li (Dz. U. z 1999 r. nr 62, poz. 688) przy ję to 24 czerw ca 1999 r., a we szła ona w ży cie 23 sierp nia 1999 r. I to wła śnie od tej da ty moż na w Pol sce skła dać ini cja ty wy oby wa tel skie (usta wo daw cze). Ini cja ty wa oby wa tel ska nie mo że do ty czyć za gad nień, co do któ rych wy łącz ną ini cja ty wę ma ją in ne pod mio ty, tj. m.in. usta wy bu dże to wej oraz zmia ny kon sty tu cji. Je śli cho dzi o for mę wnio sku, to pol ska ini cja ty wa oby wa tel ska jest kla sycz ną ini cja ty wą usta wo daw czą, a więc 8

11 wy ma ga ne jest zło że nie go to we go, zre da go wa ne go pro jek tu usta wy wraz z uza sad nie - niem, któ re, po dob nie jak w przy pad ku wszyst kich ustaw, mu si za wie rać rów nież osza co - wa nie skut ków fi nan so wych jej wej ścia w ży cie. Do sku tecz ne go zło że nia ini cja ty wy ko - niecz ne jest po wo ła nie ko mi te tu li czą ce go co naj mniej 15 osób ma ją cych pra wa wy bor cze do Sej mu. To ko mi tet jest od po wie dzial ny za or ga ni za cję zbiór ki pod pi sów, w tym jej fi nan so wa nie, a je go peł no moc nik (lub je go za stęp ca) re pre zen tu je wnio sko daw ców przed or ga na mi pań stwa. Po ze bra niu pierw sze go ty sią ca pod pi sów na le ży zło żyć do mar - szał ka Sej mu za wia do mie nie o po wo ła niu ko mi te tu, któ re oprócz da nych osób wcho dzą - cych w skład ko mi te tu oraz pierw sze go ty sią ca pod pi sów za wie ra rów nież go to wy pro - jekt usta wo daw czy wraz z uza sad nie niem. Mar sza łek Sej mu w cią gu 14 dni po sta na wia o przy ję ciu za wia do mie nia (w przy pad ku bra ków mar sza łek Sej mu wzy wa do ich uzu peł - nie nia, a od mo wę przy ję cia za wia do mie nia moż na za skar żyć do Są du Naj wyż sze go). Da ta po sta no wie nia o przy ję ciu za wia do mie nia roz po czy na bieg 3-mie sięcz ne go ter mi nu, w cią gu któ re go na le ży zło żyć wy ma ga ne 100 tys. pod pi sów. Po otrzy ma niu po sta no wie nia o przy - ję ciu za wia do mie nia ko mi tet jest zo bo wią za ny do za miesz cze nia ogło sze nia w ogól no pol - skim dzien ni ku o for mal nym roz po czę ciu zbie ra nia pod pi sów, wraz z ad re sem ko mi te tu oraz miej scem udo stęp nie nia pro jek tu usta wy do pu blicz ne go wglą du. Od te go mo men tu roz po czy na się ofi cjal na kam pa nia pro mo cyj na oraz zbiór ka pod pi sów. Pod pi sy zbie ra ne są je dy nie w for mie tra dy cyj nej, tj. po przez po da nie imie nia i na zwi ska, ad re su za miesz ka nia i nu me ru PE SEL oraz zło że nie wła sno ręcz ne go pod pi su. Po ze bra niu wy ma ga nych 100 tys. pod pi sów i o ile zbiór ka za koń czy ła się przed upły wem wspo mnia ne go 3-mie sięcz ne go ter mi nu, pro jekt usta wo daw czy wraz z li stą pod pi sów skła da ny jest u mar szał ka Sej mu. Wąt pli wo ści mar szał ka Sej mu co do pra wi dło wo ści zło żo nych pod pi sów, ja kie zo sta ły zgło szo ne, w cią gu 14 dni od zło że nia ini cja ty wy są we ry fi ko wa ne przez Pań stwo wą Ko mi - sję Wy bor czą, od któ rej ewen tu al nej ne ga tyw nej de cy zji przy słu gu je skar ga do Są du Naj - wyż sze go. Tzw. pierw sze czy ta nie pro jek tu usta wy w Sej mie po win no się od być w cią gu 3 mie - się cy od zło że nia ini cja ty wy u mar szał ka lub od po sta no wie nia Są du Naj wyż sze go stwier - dza ją ce go pra w dzi wość zło żo nych pod pi sów. Peł no moc nik ko mi te tu lub je go za stęp ca re pre - zen tu ją ini cja ty wę w Sej mie oraz mo gą uczest ni czyć w je go pra cach. Do tych cza so wa prak ty ka (stan na maj 2011 r.) po ka zu je, że ini cja ty wa oby wa tel ska cie szy się sto sun ko wo du żą po pu lar no ścią. Sku tecz nie zło żo no do Sej mu 27 ini cja tyw usta wo daw - czych, z cze go do tych czas przy ję to 9 ustaw, któ re opie ra ją się na pro jek tach zło żo nych w ta kiej for mie. Ko lej nych 5 pro jek tów oby wa tel skich jest roz pa try wa nych przez Sejm. Ko mi tet pierw szej ini cja ty wy usta wo daw czej zo stał zgło szo ny jesz cze w dniu wej ścia w ży cie usta wy 9

12 o ini cja ty wie usta wo daw czej, a sa ma pro po zy cja za koń czy ła się suk ce sem, tj. przy ję ciem usta wy o za cho wa niu na ro do we go cha rak te ru stra te gicz nych za so bów na tu ral nych kra ju z 2001 r. Ostat nią suk ce sem za koń czo ną ini cja ty wą usta wo daw czą w Pol sce by ło przy ję cie no we li za cji ustaw o or dy na cji wy bor czej do Par la men tu, sa mo rzą du te ry to rial ne go oraz Par la men tu Eu ro pej skie go wpro wa dza ją cej pa ry tet płci na li stach kan dy da tów. Jed nak krót ki ter min zbie ra nia pod pi sów po wo du je, że ini cja ty wy cał ko wi cie od dol ne, bez żad ne - go wspar cia or ga ni za cyj ne go, ma ją ma łe szan se. Po twier dze niem te go jest fakt, że wspo - mnia ne 27 zło żo nych ini cja tyw sta no wi je dy nie ok. 30% wszyst kich za wia do mień o utwo - rze niu ko mi te tu. W Eu ro pie, w pań stwach nie bę dą cych człon - ka mi UE, ini cja ty wa oby wa tel ska wy stę pu je, oprócz Szwaj ca rii, m.in. w Liech ten ste inie, gdzie w związ ku z ni ską licz bą lud no ści, w za leż - no ści od ma te rii (usta wy zwy kłe oraz wnio sek o prze pro wa dze nie re fe ren dum lub zmia na kon sty tu cji oraz ra ty fi ka cja umów mię dzy na - ro do wych), wy ma ga ne są pod pi sy od po wied - nio 1 tys. lub 1,5 tys. upraw nio nych do gło - so wa nia. Po za kon ty nen tem eu ro pej skim róż ne for my ini cja ty wy oby wa tel skiej wy stę - pu ją m.in. w czę ści sta nów USA (po raz pierw szy wpro wa dzo no ją w 1898 r. w Po łu - dnio wej Da ko cie, dzi siaj wy stę pu je rów nież w 25 in nych sta nach), w We ne zu eli i No wej Ze lan dii. III. Eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska Ge ne za, czy li skąd się wzię ła eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska Głów nym przy czyn kiem do roz po czę cia de - ba ty o wpro wa dze niu in stru men tów de mo - kra cji bez po śred niej by ło prze ko na nie o nie do - sko na ło ści w za kre sie funk cjo no wa nia de mo - kra cji na po zio mie Unii Eu ro pej skiej, o czym wspo mnia no wy żej. Idee włą cze nia oby wa te li w pro ce sy de mo - kra tycz ne w szcze gól no ści for so wa ne by ły w Par la men cie Eu ro pej skim. Od lat 80. ubiegłego wieku pro po no wa no tam, by wpro wa dzić re gu lar ne kon sul ta cje oby wa te li w spra wach wspól no to wych, roz wa ża no wpro wa dze nie re fe ren dum w nie któ rych kwe stiach. Z dru giej stro ny, na are nie eu ro - pej skiej dzia ła ły or ga ni za cje po za rzą do we za - in te re so wa ne pro mo wa niem roz wią zań z za - kre su de mo kra cji bez po śred niej. Rezultatem tych dzia łań by ło zgło sze nie pod czas kon fe - ren cji mię dzy rzą do wej zwo ła nej w 1996 r. przy go to wu ją cej póź niej szy trak tat am ster - dam ski pro po zy cji au striac ko -wło skiej (zwa - nej od na zwisk mi ni strów spraw za gra nicz - nych tych państw pro po zy cją Schüssel/Di ni) do ty czą cej włą cze nia do trak ta tu re for mu ją - ce go ini cja ty wy oby wa tel skiej. Pro po zy cja ta zo sta ła jed nak od rzu co na. Naj waż niej szym eta pem w ulep sza niu funk - cjo no wa nia de mo kra cji w UE mia ło być przy - 10

13 go to wa nie kon sty tu cji dla UE, a w niej za - gwa ran to wa nie oby wa te lom bez po śred - nie go udzia łu w ży ciu po li tycz nym. War to wspo mnieć, że w ku lu arach Kon wen tu Europejskiego dzia ła li pro mo to rzy wpro wa - dze nia in stru men tów de mo kra cji bez po śred - niej do opra co wy wa ne go trak ta tu. Wy wo dzi li się oni z or ga ni za cji po za rzą do wych i think - -tan ków zaj mu ją cych się pro mo wa niem roz - wią zań de mo kra cji bez po śred niej i uczest ni - czą cej. Z ca łej pu li zgła sza nych pro po zy cji do ty czą cych re fe ren dów czy ini cja tyw oby - wa tel skich tyl ko eu ro pej ska ini cja ty wa oby - wa tel ska do cze ka ła się ko dy fi ka cji (Häfner 2010: 8). Zo sta ła ona wpro wa - dzo na przez pre zy dium Kon wen tu w ostat - niej chwi li przed pod pi sa niem ro bo czej wer sji trak ta tu kon sty tu cyj ne go 12 czerw - ca 2003 r. w Bruk se li. Valéry Gi scard d Es ta ing pod czas se sji ple nar nej Kon wen tu, li piec 2002 (źró dło: Kon went Eu ro pej ski). Za sa dy de mo kra cji przed sta wi ciel skiej i de mo kra cji uczest ni czą cej w Trak ta cie usta na wia ją - cym Kon sty tu cję dla Eu ro py. Ar ty kuł I -46 Za sa da de mo kra cji przed sta wi ciel skiej 1. Pod sta wą funk cjo no wa nia Unii jest de mo kra cja przed sta wi ciel ska. 2. Oby wa te le są bez po śred nio re pre zen to wa ni, na po zio mie Unii, w Par la men cie Eu ro pej - skim. Pań stwa Człon kow skie są re pre zen to wa ne w Ra dzie Eu ro pej skiej przez sze fów państw lub rzą dów, a w Ra dzie przez ich rzą dy, de mo kra tycz nie od po wie dzial nych przed par la men ta mi na ro do wy mi lub przed swy mi oby wa te la mi. 3. Każ dy oby wa tel ma pra wo uczest ni czyć w ży ciu de mo kra tycz nym Unii. De cy zje są przyj - mo wa ne w spo sób jak naj bar dziej otwar ty i zbli żo ny do oby wa te la. 4. Par tie po li tycz ne na po zio mie eu ro pej skim przy czy nia ją się do kształ to wa nia eu ro pej - skiej świa do mo ści po li tycz nej i wy ra ża nia wo li oby wa te li Unii. 11

14 Ar ty kuł I -47 Za sa da de mo kra cji uczest ni czą cej 1. Za po mo cą od po wied nich środ ków in sty tu cje umoż li wia ją oby wa te lom i sto wa rzy sze - niom przed sta wi ciel skim wy po wia da nie się i pu blicz ną wy mia nę po glą dów we wszyst - kich dzie dzi nach dzia ła nia Unii. 2. In sty tu cje utrzy mu ją otwar ty, przej rzy sty i re gu lar ny dia log ze sto wa rzy sze nia mi przed - sta wi ciel ski mi i spo łe czeń stwem oby wa tel skim. 3. Ko mi sja pro wa dzi sze ro kie kon sul ta cje z za in te re so wa ny mi stro na mi w ce lu za pew nie nia spój no ści i przej rzy sto ści dzia łań Unii. 4. Oby wa te le Unii, w licz bie nie mniej szej niż mi lion, ma ją cy przy na leż ność pań stwo wą znacz nej licz by Państw Człon kow skich, mo gą pod jąć ini cja ty wę zwró ce nia się do Ko mi sji o przed ło że nie, w ra mach jej upraw nień, od po wied nie go wnio sku w spra wach, w od nie - sie niu do któ rych, zda niem oby wa te li, wy ko na nie Kon sty tu cji wy ma ga ak tu praw ne go Unii. Usta wa eu ro pej ska okre śla prze pi sy do ty czą ce pro ce dur i wa run ków wy ma ga nych dla ta kiej ini cja ty wy oby wa tel skiej, w tym mi ni mal ną licz bę Państw Człon kow skich, z któ rych mu szą po cho dzić oby wa te le, któ rzy wy stę pu ją z ta ką ini cja ty wą. Źró dło: Trak tat usta na wia ją cy Kon sty tu cję dla Eu ro py Mi mo od rzu ce nia Trak ta tu usta na wia ją ce go Kon sty tu cję dla Eu ro py w re fe ren dach przez Fran cu zów i Ho len drów w 2005 r., prze pi sy do ty czą ce eu ro pej skiej ini cja ty wy oby wa tel - skiej zna la zły się w trak ta cie li zboń skim. Upraw nie nie oby wa te li Unii Eu ro pej skiej do zgła sza nia ini cja ty wy oby wa tel skiej na szcze blu Unii uzu peł ni ło ka ta log praw oby wa tel skich wraz z wej ściem w ży cie te go trak ta tu 1 grud nia 2009 r. po przez wpro wa - dze nie do Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej no we go po sta no wie nia w art. 11 ust. 4. Oby wa te le Unii w licz bie nie mniej szej niż mi lion, ma ją cy oby wa tel stwo znacz nej licz by Państw Człon kow skich, mo gą pod jąć ini cja - ty wę zwró ce nia się do Ko mi sji Eu ro pej skiej o przed ło że nie, w ra mach jej upraw nień, od po - wied nie go wnio sku w spra wach, w od nie sie - niu do któ rych, zda niem oby wa te li, sto so wa - nie trak ta tów wy ma ga ak tu praw ne go Unii. Przy ję cie go, z jed nej stro ny, roz sze rza ka ta - log praw oby wa tel skich na szcze blu unij nym, z dru giej zaś wpi su je się w tendencję przy bli - że nia Unii do jej oby wa te li. Nie mniej upraw - nie nie do zgła sza nia ini cja ty wy oby wa tel skiej nie jest bez po śred nio sku tecz ne, tj. do sko rzy - sta nia z nie go nie wy star czy się wprost po - wo ły wać na trak tat. Trak tat o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej sta no wi bo wiem, iż to Par la - ment Eu ro pej ski i Ra da przyj mą prze pi sy do ty - 12

15 czą ce pro ce dur i wa run ków wy ma ga nych do przed sta wie nia ini cja ty wy oby wa tel skiej (art. 24). Na tej pod sta wie Ko mi sja Eu ro pej - ska za pro po no wa ła pro jekt roz po rzą dze nia wpro wa dza ją ce go w ży cie tę pro po zy cję po prze pro wa dze niu kon sul ta cji spo łecz - nych. W Zie lo nej księ dze z 2009 r. w spra wie eu ro pej skiej ini cja ty wy oby wa tel skiej ini cju - ją cej kon sul ta cje Ko mi sja stwier dza ła, że eu ro - pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska nada de mo - kra cji eu ro pej skiej no wy wy miar i uzu peł ni za sób praw zwią za nych z oby wa tel stwem Unii, a tak że roz sze rzy za kres dys ku sji spo - łecz nych wo kół po li ty ki eu ro pej skiej, co przy - czy ni się do two rze nia praw dzi wej eu ro pej - skiej prze strze ni pu blicz nej (Zie lo na księ - ga 2009: 3). W no wej ka den cji Par la men tu Eu ro pej skie go spra wa wpro wa dze nia w ży cie po sta no wień trak ta to wych zo sta ła skie ro wa na do ko mi sji do spraw kon sty tu cyj nych oraz komisji petycji; in ne ko mi sje wy po wia da ły się na te mat roz po rzą dze nia. Ko mi tet Re gio - nów w opi nii o przy go to wy wa nym roz po rzą - dze niu Ra dy i Par la men tu Eu ro pej skie go na - pi sał, że przy ję cie do ku men tu, któ ry umoż li - wia re ali za cję pra wa do bez po śred nie go udzia łu oby wa te li w ży ciu de mo kra tycz nym Unii, jest ka mie niem mi lo wym w umac nia niu za sad de mo kra cji w Unii Eu ro pej skie (Opi nia Ko mi te tu Re gio nów 2010). W rezultacie kil ku - mie sięcz nych prac i róż nych pro po zy cji w za - kre sie klu czo wych ele men tów prze pi sów wy - ko naw czych przy ję to Roz po rzą dze nie Par la - men tu Eu ro pej skie go i Ra dy nr 211/2011 z dnia 16 lu te go 2011 r. w spra wie ini cja ty wy oby wa tel skie j lu tego 2011 r., pod pi sa nie roz po rzą dze nia nr 211/2011 w spra wie ini cja ty wy oby wa tel skiej przez prze wod ni czą - cych Par la men tu Eu ro pej skie go i Ra dy Unii Eu ro pej skiej (źró dło: Par la ment Eu ro pej ski). 1 Ko mi tet do Spraw Eu ro pej skich Ra dy Mi ni strów RP 17 czerw ca 2011 r. pod jął de cy zję, że za wdro że nie roz wią zań przewi - dzia nych przez to roz po rzą dze nie w Pol sce od po wie dzial ne bę dzie Mi ni ster stwo Spraw We wnętrz nych i Ad mi ni stra cji. 13

16 Za sa dy or ga ni zo wa nia eu ro pej skiej ini cja - ty wy oby wa tel skiej Eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska kie ru je się dwo ma pod sta wo wy mi za sa da mi: za sa dą po śred nio ści i za sa dą re pre zen ta tyw no ści. Za sa da po śred nio ści Upraw nie nie do zgła sza nia ini cja ty wy oby wa - tel skiej nie jest bez po śred nie rów nież w tym sen sie, że nie da je gwa ran cji, iż wnio sko wa na przez oby wa te li Unii ini cja ty wa rze czy wi ście tra fi na ścież kę le gi sla cyj ną i do pro wa dzi do przy ję cia wią żą ce go ak tu praw ne go Unii. Ini - cja ty wa oby wa tel ska jest bo wiem ini cja ty wą po śred nią, czy li ozna cza je dy nie moż li wość zwró ce nia się do Ko mi sji Eu ro pej skiej o przed ło że nie od po wied nie go pro jek tu ak tu praw ne go. To, czy Ko mi sja z ta kim pro jek tem wy stą pi oraz ja ka by ła by je go treść, po zo sta je już po za bez po śred ni mi moż li wo ścia mi dzia - ła nia oby wa te li wspie ra ją cych kon kret ną ini - cja ty wę, a po zo sta wio ne jest do roz po zna nia przez sa mą Ko mi sję. Nie ozna cza to wpraw - dzie, iż Ko mi sja ma peł ną do wol ność uzna nia bądź nieuzna nia skie ro wa ne go do niej wnio sku. Uzna nio wość Ko mi sji zo sta ła ogra ni czo na przez obo wią zek szcze gó ło we go po da nia po - wo dów dzia łań, któ re za mie rza pod jąć al bo je śli nie za mie rza po dej mo wać żad nych dzia łań po wo dów ta kie go sta no wi ska. Zasada reprezentatywności Jej dzia ła nie do strzec moż na na kil ku po zio - mach. Naj waż niej szym jest usta le nie mi ni mal - nej licz by de kla ra cji po par cia ini cja ty wy oby - wa tel skiej na po zio mie 1 mi lio na. Wpraw dzie od no sząc tę licz bę do cał ko wi tej po pu la cji Unii Eu ro pej skiej prze kra cza ją cej licz bę 500 mi lio - nów osób, wy da wać by się mo gło z pro ste go ra chun ku ma te ma tycz ne go, że nie jest to próg wy so ki 1: 500, czy li 0,2% po pu la cji nie - mniej za wsze bę dzie to wy ma ga ją ce przed się - wzię cie oby wa tel skie i lo gi stycz no -or ga ni za - cyj ne. Wska za nie pro gu dla ini cja tyw oby wa - tel skich ozna cza, że in sty tu cje unij ne (w tym zwłasz cza Ko mi sja) zaj mą się tyl ko ta ki mi ini - cja ty wa mi, za któ ry mi sto ją war to ści i idee już w pew nym stop niu re pre zen ta tyw ne dla po pu - la cji Unii Eu ro pej skiej. Cał ko wi cie ni szo we, eks tra wa ganc kie pro po zy cje nie uzy ska ją bo - wiem mi ni mal ne go pro gu po par cia. Ko lej nym prze ja wem za sa dy re pre zen ta tyw - no ści jest wy móg uzy ska nia de kla ra cji po par - cia dla ini cja ty wy w mi ni mal nej licz bie państw człon kow skich Unii, któ rą wy zna czo no na jed ną czwar tą państw. Przy 27 człon kach Unii próg ten wy no si za tem 7 państw. Idzie o to, aby przed ło że nia w ra mach ini cja ty wy nie do ty czy ły je dy nie kwe stii po zo sta ją cych w kręgu za in te - re so wa nia miesz kań ców po je dyn czych państw człon kow skich, ale spraw unij nych. Wpraw - dzie po cząt ko wo Ko mi sja Eu ro pej ska już w Zie lo nej księ dze pro po no wa ła, aby by ła to jed na trze cia państw (a więc obec nie 9 państw), ale po ja wia ły się też pro po zy cje, iż licz ba 4 państw człon kow skich mo gła by być wy star cza ją cą. Próg jed nej trze ciej za zbyt wy so ki uzna ły m.in. Par la ment Eu ro pej ski, Eu ro pej ski Ko mi tet Go spo dar czo -Spo łecz ny i Ko mi tet Re gio nów. W trak cie prac usta wo - 14

17 daw czych przy ję to osta tecz nie próg jed nej czwar tej państw. Wska zy wa no, iż ko re spon - du je on z art. 76 Trak ta tu o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej, któ ry prze wi du je moż li wość przy ję cia, wła śnie z ini cja ty wy jed nej czwar tej państw człon kow skich, ak tów praw nych do - ty czą cych współ pra cy ad mi ni stra cyj nej w ra - mach współ pra cy po li cyj nej i współ pra cy są do - wej w spra wach kar nych. Za sa da re pre zen ta tyw no ści wi docz na jest tak że w wy mo gu co do skła du ko mi te tu oby wa tel - skie go ini cja ty wy oby wa tel skiej (patrz ni żej). Pro ce du ra i wa run ki zgła sza nia ini cja ty wy oby wa tel skiej Pro ces zgła sza nia ini cja ty wy eu ro pej skiej dzie li się na trzy eta py: etap wstęp ny, etap zbie ra nia de kla ra cji po par cia i etap re ali za cji ini cja ty wy. a) w eta pie pierw szym (wstęp nym) kon sty - tu uje się ko mi tet oby wa tel ski, któ ry na - stęp nie re je stru je ini cja ty wę eu ro pej ską na stro nie in ter ne to wej udo stęp nio nej przez Ko mi sję Eu ro pej ską; b) w eta pie dru gim or ga ni za to rzy ini cja ty wy zbie ra ją de kla ra cje po par cia pod nią w po - szcze gól nych pań stwach człon kow skich i przed kła da ją or ga nom pań stwa w ce lu zwe ry fi ko wa niu ich pra wi dło wo ści; c) w eta pie trze cim ini cja ty wa prze ka zy wa na jest Ko mi sji Eu ro pej skiej, któ ra ją ba da, or ga - ni zu je wy słu cha nie pu blicz ne oraz przed - sta wia wnio ski i po dej mu je de cy zję co do dal szych ewen tu al nych dzia łań. 15

18 Etap wstęp ny 1. Po wsta nie ko mi te tu oby wa tel skie go. Ko mi - tet oby wa tel ski prze pro wa dza pro ces zgła - sza nia ini cja ty wy oby wa tel skiej do Ko mi sji Eu ro pej skiej: naj pierw re je stru je ini cja ty wę w Ko mi sji, póź niej or ga ni zu je zbie ra nie pod - pi sów. Ko mi tet skła da się z co naj mniej sied - miu człon ków oby wa te li Unii Eu ro pej skiej w wie ku upraw nia ją cym do gło so wa nia w wy bo rach do Par la men tu Eu ro pej skie go któ rzy za miesz ku ją w co naj mniej sied miu pań stwach człon kow skich Unii. Or ga ni za to - rzy (ko mi tet) wy zna cza ją swo je go re pre zen - tan ta i jed ne go je go za stęp cę ja ko oso by do kon tak tu, czy li przed sta wi cie li, któ rzy ma ją po śred ni czyć mię dzy komitetem a in sty - tu cja mi Unii w trak cie trwa nia pro ce du ry. 2. Re je stra cja ini cja ty wy oby wa tel skiej. Za nim przy stą pi się do zbie ra nia de kla ra cji po par cia dla ini cja ty wy, na le ży ją za re je stro - wać w Ko mi sji Eu ro pej skiej i uzy skać od niej po twier dze nie re je stra cji. Re je stra cji do ko nu ją or ga ni za to rzy on -li ne na stro nie in ter ne to - wej udo stęp nia nej przez Ko mi sję, w któ rym - kol wiek z ję zy ków urzę do wych Unii. Ja kie in for ma cje trze ba po dać przy re je stro wa niu ini cja ty wy oby wa tel skiej? 1. Ty tuł pro po no wa nej ini cja ty wy (maks. 100 zna ków) 2. Przed miot ini cja ty wy (maks. 200 zna ków) 3. Opis ce lów ini cja ty wy (maks. 500 zna ków) 4. Po sta no wie nia trak ta tów (Trak ta tu o Unii Eu ro pej skiej lub/i Trak ta tu o funk cjo no wa niu Unii Eu ro pej skiej), któ re or ga ni za to rzy ini cja ty wy uzna ją za istot ne dla pro po no wa nych Ko mi sji Eu ro pej skiej dzia łań 5. Imio na i na zwi ska, ad re sy pocz to we, oby wa tel stwo i da ty uro dze nia sied miu człon ków ko mi te tu oby wa tel skie go oraz wska za nie przed sta wi cie la ko mi te tu i je go za stęp cy wraz z ich ad re sa mi e -ma ilo wy mi W cią gu dwóch mie się cy od zgło sze nia wnio - sku re je stra cyj ne go Ko mi sja po win na do ko - nać je go wstęp nej we ry fi ka cji. Po za spraw - dze niem for mal no ści to jest, czy or ga ni za - to rzy wła ści wie utwo rzy li ko mi tet oby wa tel - ski i wy zna czy li oso by do kon tak tu Ko mi sja ma tak że wstęp nie spraw dzić praw ną do pusz - czal ność ini cja ty wy. Czy ni to, do ko nu jąc od po - wied niej ana li zy: czy ini cja ty wa nie wy kra cza w spo sób oczy wi sty po za kom pe ten cje Ko mi sji Eu ro - pej skiej w za kre sie jej ini cja ty wy le gi sla cyj - nej to znaczy, czy Ko mi sja w ogó le ma kom pe ten cję do pod ję cia dzia łań, któ re za - kła da pro po no wa na ini cja ty wa; czy ini cja ty wa nie jest oczy wi stym nad uży - ciem, nie jest nie po waż na lub do kucz li wa; 16

19 wnio ski ma ją ce w isto cie cel in ny niż de kla - ro wa ny, np. bę dą ce tyl ko pro pa gan dą, czy też wnio ski ośmie sza ją ce lub prze śmiew - cze nie znaj dą apro ba ty Ko mi sji już na eta - pie wstęp nym; czy ini cja ty wa nie jest w spo sób oczy wi sty sprzecz na z war to ścia mi Unii: po sza no - wa niem god no ści oso by ludz kiej, wol no - ści, de mo kra cji, rów no ści, pań stwa praw - ne go, jak rów nież po sza no wa niem praw czło wie ka, w tym praw osób na le żą cych do mniej szo ści. Przy kła dy, cze go mo że do ty czyć eu ro pej ska ini cja ty wa oby wa tel ska moż li we dziedziny ini cja tyw: ochro na kon su men ta ochro na śro do wi ska mię dzy na ro do wa po li ty ka han dlo wa UE ochro na da nych oso bo wych dziedziny, w któ rych nie moż na zło żyć ini cja - ty wy: sys te my edu ka cyj ne eu ro pej ska po li ty ka obro ny i bez pie czeń stwa za kaz abor cji sys tem opie ki spo łecz nej Źró dło: Eu ro pe an ci ti zen s in i tia ti ve, De mo cra cy In ter na tio nal, 2011, s. 6. Ko mi sja Eu ro pej ska na tym eta pie we ry fi ku je do pusz czal ność praw ną je dy nie wstęp nie, przyj mu jąc stan dard oczy wi stej nie do - pusz czal no ści. Peł na oce na praw na ini cja - ty wy, w tym i kon tro la, czy pro po no wa na ini - cja ty wa oby wa tel ska mie ści się w ra mach za - sa dy po moc ni czo ści (sub sy diar no ści) Unii, na stą pi do pie ro po ze bra niu i zwe ry fi ko wa niu wy ma ga nych de kla ra cji po par cia. War to pod - kre ślić, iż na tym eta pie Ko mi sja nie jest upo - waż nio na do do ko ny wa nia ja kiej kol wiek oce ny po li tycz nej pro po no wa nej ini cja ty wy. Je śli któ ry kol wiek z wy żej wy mie nio nych wa run - ków nie zo sta nie speł nio ny, Ko mi sja Eu ro pej ska od mó wi re je stra cji ini cja ty wy. Od mo wa re je - stra cji pro po no wa nej ini cja ty wy bę dzie mieć cha rak ter de cy zji ad mi ni stra cyj nej. Ko mi sja ma obo wią zek od po wied nio ją uza sad nić. Or ga - ni za to rzy mo gą sko rzy stać wte dy z do stęp - nych są do wych środ ków praw nych (skar ga do Try bu na łu Spra wie dli wo ści UE o stwier dze nie nie waż no ści de cy zji od mow nej) czy też środ - ków po za są do wych (np. skar ga do Eu ro pej - skie go Rzecz ni ka Praw Oby wa tel skich). Oczy wi ście od mo wa re je stra cji ini cja ty wy nie ozna cza, że nie moż na jej po now nie zgło sić, je że li bra ki lub wa dy sta no wią ce prze słan kę od mo wy da ją się usu nąć. Z ko lei brak pod ję cia przez Ko mi sję de cy zji o re je stra cji ini cja ty wy w ciągu 2 mie się cy 17

20 bę dzie upo waż niał or ga ni za to rów do wsz czę - cia pro ce du ry skar go wej na brak wy ma ga ne go pra wem dzia ła nia (pro ce du ra we zwa nia do dzia ła nia i skar ga do Try bu na łu Spra wie dli - wo ści UE na bez czyn ność). Po zy tyw na de cy zja Ko mi sji o re je stra cji za pro - po no wa nej ini cja ty wy oby wa tel skiej ozna cza jej upu blicz nie nie w re je strze i umoż li wia roz - po czę cie zbie ra nia de kla ra cji po par cia. W trak cie prac le gi sla cyj nych zre zy gno wa no na to miast z do dat ko we go eta pu, tj. ba da nia do pusz czal no ści za re je stro wa nej ini cja ty wy po ze bra niu przez or ga ni za to rów mi ni mal nej licz by 300 ty się cy pod pi sów pod pro po no - wa ną ini cja ty wą w ce lu jej do pusz cze nia do dal sze go pro ce do wa nia. Etap ten osta - tecz nie uzna no za zbęd ny, po nie waż sta no - wił by znacz ne ob cią że nie dla or ga ni za to rów, wy dłu żał pro ce du rę, a jed no cze śnie w przy - pad ku od rzu ce nia ini cja ty wy (uzna nia za nie - do pusz czal ną) ro dził by w szcze gól no ści fru - stra cję or ga ni za to rów, któ rych zna czą ce wy - sił ki na rzecz ze bra nia 300 ty się cy pod pi sów oka zy wa ły by się niepotrzebne. Etap zbie ra nia de kla ra cji po par cia od oby - wa te li 3. Zbie ra nie de kla ra cji po par cia. Po par cie dla ini cja ty wy mo gą wy ra żać wszy scy oby wa te le Unii Eu ro pej skiej, któ rzy osią gnę li wiek upraw nia ją cy do gło so wa nia w wy bo rach do Par la men tu Eu ro pej skie go. W związ ku z tym, że do tej po ry nie uchwa lo no jed no li tej eu ro - pej skiej or dy na cji wy bor czej do Par la men tu, wiek ten wy zna cza ny jest przez pra wo kra jo we i wy no si 18 lat, z wy jąt kiem Au strii, w któ rej jest to 16 lat. Oso bę, któ ra wy peł ni i pod pi sze de kla ra cję po par cia, okre śla się mia nem sy gna - ta riu sza. Pro ces zbie ra nia de kla ra cji po par cia dla za re - je stro wa nej ini cja ty wy oby wa tel skiej mo że trwać mak sy mal nie 12 mie się cy. De kla ra cje moż na zbie rać za rów no w tra dy cyj nej for mie pa pie ro wej, jak i elek tro nicz nej on -li ne. Do zło że nia de kla ra cji po par cia w for mie elek tro - nicz nej nie bę dzie po trzeb ny tzw. pod pis elek tro nicz ny, choć moż na zło żyć de kla ra cję izta kim pod pi sem. Sys te my zbie ra nia de kla ra cji po par cia on -li ne ma ją tę wiel ką za le tę, że ła twiej z ni mi do trzeć do szer sze go krę gu osób za in te re so wa nych wspar ciem ini cja ty wy. Aby jed nak uru cho mić zbie ra nie pod pi sów on -li ne, po trzeb ne bę dzie uzy ska nie od pań stwa człon kow skie go osob - ne go cer ty fi ka tu po twier dza ją ce go, że ta ki sys tem zbie ra nia de kla ra cji speł nia od po - wied nie wy mo gi bez pie czeń stwa. Na le ży do nich za gwa ran to wa nie, iż de kla ra cję po - par cia mo że zło żyć tyl ko oso ba fi zycz na (a nie np. au to ma tycz ny pro gram kom pu te - ro wy), da ne są gro ma dzo ne i prze cho wy wa ne w bez piecz ny spo sób, a sys tem bę dzie mógł wy ge ne ro wać de kla ra cje po par cia w for mie zgod nej ze wzor cem opu bli ko wa nym w roz po - rzą dze niu nr 211/2011. De kla ra cje po par cia moż na zbie rać wy łącz nie na for mu la rzach, któ rych wzo ry okre ślo no w za łącz ni ku do te go roz po rzą dze nia. Prze - 18

21 wi dzia no dwa ro dza je for mu la rza, w za leż - no ści od te go, czy pań stwo człon kow skie wy ma ga od sy gna ta riu szy po da nia oso bi - ste go nu me ru iden ty fi ka cyj ne go (for mu larz B), czy też nie (for mu larz A). Z 27 obecnych krajów człon ków Unii Eu ro pej skiej je dy nie co trze ci nie wy ma ga po da wa nia ta kie go nu me ru; są to: Bel gia, Da nia, Es to nia, Fin - lan dia, Ho lan dia, Ir lan dia, Niem cy, Sło wa cja i Wiel ka Bry ta nia. W po zo sta łych 18 pań - stwach, w tym w Pol sce, wy ma ga się oso bi - ste go nu me ru iden ty fi ka cyj ne go. W Pol sce jest nim nu mer PE SEL, win nych pań stwach mo gą to być np. nu me ry do wo dów toż sa - mo ści, pasz por tu czy pra wa jaz dy. Map ka 2. Na nie bie sko pań stwa człon kow skie UE, któ re wy ma ga ją po da nia oso bi ste go nu me ru iden ty fi ka cyj ne go (opra co wa nie wła sne przy uży ciu sza blo nu ma py Eu ro py Ju lio Re isa, Wi ki me dia Com mons, CC -BY -SA 3.0). Je den for mu larz prze zna czo ny jest tyl ko dla oby wa te li jed ne go pań stwa lub osób w nim za miesz ka łych nie po win no się więc zbie rać pod pi sów na tym sa mym for mu la rzu od oby - wa te li/miesz kań ców róż nych państw człon kow - skich. Zwią za ne jest to przede wszyst kim z wy - mo giem uzy ska nia mi ni mal nych pro gów po - par cia w co naj mniej jed nej czwar tej państw 19