Moduł 13. Przygotowanie osadzonych do zwolnienia pomoc postpenitencjarna

Transkrypt

1 Autorka: Iwona Bartkowska Moduł 13 Przygotowanie osadzonych do zwolnienia pomoc postpenitencjarna 1. Pomoc postpenitencjarna Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie problematyki przygotowania osadzonych do zwolnienia z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz udzielania pomocy postpenitencjarnej, powszechnie określanej, jako działalność państwowa i społeczna, mająca na celu materialne, a także psychiczne wspieranie osób przebywających w jednostkach penitencjarnych lub je opuszczających. Jest to zespół działań wspierających proces społecznej readaptacji skazanych, określanej jako proces ponownego przystosowania się ich do życia w społeczeństwie, prowadząc tryb życia zgodny z z jego oczekiwaniami, normami, regułami i zasadami społecznymi. Będą to wszelkie działania pomocowe ułatwiające osadzonym zorganizowanie sobie warunków życia po opuszczeniu zakładów karnych i aresztów śledczych, poprzez wyposażenie ich w niezbędne umiejętności i środki, co w rezultacie powinno przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa. 2. Przygotowanie skazanych do zwolnienia Warto na samym wstępie podkreślić, że przygotowanie skazanych do zwolnienia to proces złożony, który można podzielić na trzy okresy: początkowy i podstawowy, od chwili przyjęcia, kiedy to wychowawca w rozmowie wstępnej przeprowadzonej z osadzonym ustala podstawowe potrzeby readaptacji społecznej (np. posiadanie odzieży, sytuacja mieszkaniowa, finansowa, posiadanie dokumentu tożsamości), które przez cały okres wykonywania kary są weryfikowane; bezpośredni, przed końcem kary; po wykonaniu kary, a więc po zwolnieniu. Okresy te zostaną omówione w dalszej części opracowania. Problematyce społecznej readaptacji skazanych oraz funduszu pomocy pokrzywdzonym i pomocy postpenitencjarnej, zwalnianiu skazanych z zakładów karnych i warunkom udzielania im pomocy, kodeks karny wykonawczy poświęca sporo uwagi. edu.cossw.pl strona 1

2 3. Readaptacja społeczna skazanych Istotę pomocy postpenitencjarnej oddaje art kkw, który stanowi, że w celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa, powinno udzielać się skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowaniu, a także porad prawnych. Pomoc tę świadczą właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, kuratorzy sądowi, stowarzyszenia, organizacje oraz instytucje, jak również kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania (art.38 1 kkw). Podmioty te mogą w porozumieniu z dyrektorami zakładów karnych i aresztów śledczych uczestniczyć w prowadzeniu działalności o charakterze resocjalizacyjnym, społecznym, kulturalnym, oświatowym, sportowym i religijnym. Wśród stowarzyszeń i organizacji udzielających pomocy należy wymienić: Stowarzyszenie Penitencjarne Patronat, Towarzystwo im. św Brata Alberta, ZG Monar, Fundację Barka,Wrocławskie Towarzystwo Opieki nad Więźniami. Pomoc świadczona przez te wymienione i inne stowarzyszenia jest zróżnicowana, obejmuje najczęściej: prowadzenie schronisk i noclegowni, udzielanie pomocy materialnej, prawnej, psychologicznej byłym skazanym i ich rodzinom, organizowanie szkoleń i kursów zawodowych, dożywianie, zajęcia terapeutyczne i programy rehabilitacji. W celu koordynowania działań tych podmiotów z działaniami organów państwowych, jak również w celu sprawowania kontroli społecznej i dokonywania oceny polityki penitencjarnej, Prezes Rady Ministrów powołuje Radę Główną do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym (art kkw). 4. Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej Do udzielania pomocy potrzebne są środki finansowe, zgodnie z art kkw tworzy się Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Fundusz jest państwowym funduszem celowym, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. Przychodami Funduszu są środki pieniężne pochodzące z: orzeczonych przez sądy nawiązek oraz świadczeń pieniężnych; potrąceń w wysokości 10% wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy, umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą; wykonania kar dyscyplinarnych - obniżenie przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę, nie więcej niż o 25%, na okres do 3 miesięcy; spadków, zapisów i darowizn; dotacji, zbiorek i innych źródeł (art kkw). Zarówno kodeks karny wykonawczy jak i Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej z dnia 29 września 2015 roku reguluje zasady i tryb podejmowania działań pomocowych opierających się na Funduszu jak również określa podmioty, które mogą z nich korzystać i formy tej pomocy. edu.cossw.pl strona 2

3 Środki Funduszu, pochodzące ze źródeł, o których mowa w art ust. 2-5 kkw, przeznacza się na udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin oraz osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin, w szczególności na: 1) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych; 2) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych i opłat za energię cieplną, energię elektryczną, gaz, wodę, opał, odbiór nieczystości stałych i płynnych za lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, do którego osoba uprawniona posiada tytuł prawny, proporcjonalnie do liczby osób stale zamieszkujących w tym lokalu lub domu; 3) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej; 4) organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe; 5) organizowanie i finansowanie programów podnoszących kompetencje społeczne, mających na celu przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym, a zwłaszcza agresji i przemocy, w tym przemocy w rodzinie oraz problemom uzależnień; 6) zakup materiałów, narzędzi, wyposażenia oraz urządzeń niezbędnych do realizacji programów, o których mowa w pkt 5, oraz szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe, a także wykonywania pracy nieodpłatnej; 7) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności lub niezdolności do pracy; 8) pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy - zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie; 9) pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych niezbędnych dokumentów do uzyskania pomocy; 10) pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach, o których mowa w pkt 5, szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie; 11) pokrywanie kosztów grupowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków osób zakwalifikowanych do udziału w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe, programach o których mowa w pkt 5, oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie; 12) promowanie i wspieranie inicjatyw i przedsięwzięć służących skutecznej readaptacji edu.cossw.pl strona 3

4 skazanych,działań o charakterze edukacyjnym i informacyjnym, organizowanie i prowadzenie szkoleń, organizowanie i zlecanie badań naukowych dotyczących sytuacji osób skazanych; 13) pokrywanie kosztów związanych z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej w formie: a) żywności lub bonów żywnościowych, b) odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej lub bonów towarowych, c) biletów komunikacji publicznej, d) leków, środków opatrunkowych i sanitarnych, e) wyrobów medycznych, w tym protez, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, f) pomocy naukowych, dydaktycznych, książek i materiałów biurowych, g) niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie społeczne w miejscu zamieszkania lub pobytu, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym, h) materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej. 5. Tryb podejmowania działań pomocowych Pomocy udziela się na wniosek lub z urzędu. Z uzasadnionym wnioskiem o udzielenie pomocy może wystąpić osoba uprawniona do jej uzyskania, a także prokurator, obrońca lub pełnomocnik oraz przedstawiciel skazanego, ustanowiony na podstawie art kkw. Do wniosku załącza się dokumenty potwierdzające okoliczności wskazane we wniosku, uzasadniające przyznanie pomocy. Osoby zwolnione z zakładów karnych lub aresztów śledczych przedstawiają także dokument zwolnienia. W razie potrzeby, w szczególności gdy wniosek nie zawiera uzasadnienia lub nie odpowiada warunkom określonym, żąda się uzupełnienia wniosku lub dokumentacji. Do czasu uzupełnienia wniosku nie podlega on rozpoznaniu. Osoby pozbawione wolności i zwalniane z zakładów karnych i aresztów śledczych składają wniosek do właściwego dyrektora jednostki penitencjarnej, zaś osoby zwolnione z zakładów karnych i aresztów śledczych i ich rodziny oraz rodziny osób pozbawionych wolności do zawodowego kuratora sądowego. edu.cossw.pl strona 4

5 Zapamiętaj! Świadczeń w ramach pomocy udziela się przez okres niezbędny dla zrealizowania celów tej pomocy. Osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a także ich rodzinom, pomocy udziela się do czasu otrzymania pomocy na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące od dnia zwolnienia, chyba że konieczność przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy. Rodzinom osób pozbawionych wolności pomocy udziela się do czasu otrzymania pomocy na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące od dnia osadzenia członka rodziny w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, chyba że konieczność przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy. O formie i zakresie pomocy, wartości, okresie stosowania i warunkach realizacji świadczeń decyduje podmiot uprawniony do udzielania pomocy. Pomocy ze środków Funduszu udziela się osobom objętym okresem przygotowania do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, o którym mowa w art. 164 ustawy, odpowiednio do zdiagnozowanych potrzeb związanych z przygotowaniem do readaptacji społecznej skazanego. Formę pomocy, czas trwania świadczenia oraz warunki jej stosowania ustala się w programie wolnościowym. Pomoc, o której była mowa powyżej, w pkt 3-6 i 9, może być udzielana osobom nieobjętym okresem przygotowania do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, o którym mowa w art. 164 ustawy. Osoba, która wykorzystała udzieloną pomoc niezgodnie z jej przeznaczeniem obowiązana jest do zwrotu równowartości uzyskanych świadczeń, jeśli pomimo wezwania przez podmiot udzielający pomocy, nie zwróciła jej równowartości traci prawo do dalszej pomocy, chyba że zachodzą wyjątkowe okoliczności uzasadniające udzielenie jej takiej pomocy (art , 14 i 15 kkw). Na wstępie tego opracowania wspomniałam o etapowości przygotowania osadzonych do zwolnienia, omówiony został pierwszy okres, teraz przybliżę pozostałe. edu.cossw.pl strona 5

6 6. Przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego lub aresztu śledczego Zgodnie z obowiązującymi przepisami okres do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary stanowi, w miarę potrzeby, czas niezbędny na przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu, zwłaszcza dla nawiązania kontaktu z kuratorem sądowym lub podmiotami, o których mowa w art kkw. Okres ten ustala, za zgodą skazanego, komisja penitencjarna (art kkw), może go również wyznaczyć sąd penitencjarny w postanowieniu o udzieleniu lub odmowie warunkowego zwolnienia, jeżeli uzna to za niezbędne (art kkw). W tym okresie, skazany powinien w miarę możliwości odbywać karę we właściwym zakładzie karnym położonym najbliżej przyszłego miejsca stałego pobytu. Jest to bardzo intensywny czas przygotowań, zebrane wcześniej, w trakcie badań osobopoznawczych, dane i informacje w zakresie jego potrzeb po zwolnieniu są uaktualniane i weryfikowane. W tym czasie skazanemu można zezwolić na opuszczenie zakładu karnego, łącznie na czas do14 dni, zwłaszcza w celu podejmowania starań o uzyskanie po zwolnieniu odpowiednich możliwości zamieszkania i pracy. Zezwolenie na opuszczenie zakładu można przyznać skazanemu, którego postawa w czasie odbywania kary uzasadnia przypuszczenie, że w czasie pobytu poza zakładem karnym będzie przestrzegał porządku prawnego. Zezwolenia udziela dyrektor zakładu karnego (art kkw). 7. Zwolnienie osadzonego z zakładu karnego lub aresztu śledczego Kolejnym etapem jest zwolnienie osadzonego z zakładu karnego lub aresztu śledczego. Przy zwolnieniu z zakładu karnego osadzony otrzymuje, za pokwitowaniem, znajdujące się w depozycie dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe i inne przedmioty, jeżeli nie zostały zatrzymane albo zajęte w drodze zabezpieczenia lub egzekucji, otrzymuje ponadto świadectwo zwolnienia oraz zaświadczenie o zatrudnieniu. Skazany jest informowany o potrzebie dalszego leczenia oraz otrzymuje wyniki wykonanych badań diagnostycznych niezbędnych do dalszego postępowania leczniczego lub diagnostycznego. Jeżeli osoba zwolniona z zakładu karnego wymaga leczenia szpitalnego, a jej stan zdrowia nie pozwala na przeniesienie do publicznego zakładu opieki zdrowotnej,pozostaje ona na leczeniu w zakładzie karnym do czasu, gdy jej stan zdrowia pozwoli na takie przeniesienie. Bezpośrednio przed zwolnieniem z zakładu karnego lub aresztu śledczego osadzonemu udziela się stosownych informacji, w szczególności o adresach i kompetencjach instytucji oraz organizacji społecznych, właściwych ze względu na miejsce zameldowania lub pobytu bez zameldowania zwalnianego, udzielających pomocy materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowania, a także porad prawnych. edu.cossw.pl strona 6

7 8. Czas po zwolnieniu osadzonego z zakładu karnego lub aresztu śledczego Ostatnim etapem wymienionym na wstępie opracowania jest okres po zwolnieniu, kiedy osoby zwolnione z zakładów karnych i aresztów śledczych muszą zmierzyć się z rzeczywistością w warunkach wolnościowych, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, mogą one zwracać się o pomoc do zawodowego kuratora sądowego, który organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji i zapobieżeniu jego powrotowi do przestępstwa. W tym okresie pomoc może uzyskać osoba zwolniona również od stowarzyszeń, organizacji, fundacji i instytucji, które zostały omówione wcześniej. Przygotowanie osadzonych do zwolnienia i udzielenie im pomocy w pierwszym okresie po opuszczeniu jednostki penitencjarnej ma ogromne znaczenie dla ograniczenia rozmiarów powrotu do przestępstwa. Dotyczy to zwłaszcza skazanych, którzy odbywali długoterminowe kary pozbawienia wolności, bądź był to ich kolejny pobyt w warunkach izolacji penitencjarnej, a po opuszczeniu jednostki penitencjarnej nie mają rodziny ani bliskich do których mogliby wrócić albo nie mogą liczyć na ich pomoc i wsparcie. edu.cossw.pl strona 7

8 Źródła prawa 1. Kodeks karny wykonawczy. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557), z późniejszymi zmianami. 2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjnoporządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania (Dz. U. Nr 152, poz. 1493). 3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U , zm. Dz.U ). 4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej z dnia 29 września 2015 r. (Dz.U ) Bibliografia 1. Hołda J., Hołda Z., Prawo karne wykonawcze, Kraków Kuć M., Indywidualizacja wykonywania kary pozbawienia wolności, Lublin Linowski K., Kontakty skazanych na karę pozbawienia wolności ze światem zewnętrznym, Ostrowiec Świętokrzyski Machel H., Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej casus polski, Kraków Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolności w Polsce w poszukiwaniu skuteczności, Gdańsk Stańdo-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kraków Szymanowski T., Polityka karna i penitencjarna w Polsce w okresie przemian prawa karnego, Warszawa Urban B., Stanik J. M., Resocjalizacja, tom 2, Warszawa edu.cossw.pl strona 8